Волейболдан бақылау жаттығулары және дене қабілеттерінің дамуын бағалау нормалары.
Дене тәрбиесі жүйесі-өзара қарым-қатынастағы жеке дене тәрбиесі жүйесі және әртүрлі қоғамдық топ өкілдерінің ерекшеліктеріне қарай сипатталады (балалар дене тәрбиесі жүйесі, мектеп оқушылары дене тәрбиесі жүйесі т.б.) Балалар дене тәрбиесі жүйесі-әртүрлі жастағы топтардың денсаулығына жан-жақты бағытта қызмет жасайтын қоғамдық ұйым. Дене тәрбиесінің әр жуйесі дене тәрбиесіне тиянақты-тарихи түрін бейнелейтіндіктен қойылған мақсаттқа жету үшін осы немесе басқа ұйымдардан құралады. Жүйе айқын салалар құрылымымен олардың қызметі басқа да жүйелерінің қарым-қатынас ерекшеліктерімен айқындалады. Жүйенің ең басты қызметі — адамдардың дене мәдениетін жоғары сатыға көтеру үшін барлық осыған тікелей қатысты құрылады. Дене тәрбиесі жүйесінің басты талаптары: 1.дене тәрбиесі негізі мен әдісі сауықтыру жағдайында тек заңды негізге сүйену керек. 2.дене жүктемелері оқушылардың мүмкіншіліктеріне байланысты берілуі керек. З.дәрігерлік педагогикалық бақылау мұғалімнің кез-келген оқу-тәрбие жұмысында болуы міндетті. 4.Санитарлық-гигиеналық қалыпты, күнді, ауа мен суды пайдалану-барлығы әрбір дене жаттығулары кезінде қолданылуы кажет.
Дене тәрбиесі,спорт ілімі мен әдістемесі жеке пән бола отырып жекелей ұғымдары бар. Олар бір-бірімен өте тығыз байланыста, мақсаттары оқу жүйесін жүйелеу, ағзаны шынықтыру, қоғамға дене сапалары жан-жақты тұлға дайындау.
Дене тәрбиесі – жеке тұлғаны жан-жақты және үйлесімді дамытуға, оның денсаулығын нығайтуға, еңбек ету мен әскери қызметті атқаруға даярлауға бағытталған қоғам мен жалпы мәдениетінің бір бөлігі.
Қызметі дене дамуын оңтайландыру, білімдік, ақыл-ой және қызметтің өзге де түрлерімен өзара бірге әрекет ету, таңдап алған мамандықты меңгеруге себепкер болу, тәрбиелік, жалпы мәдени, эстетикалық, адамгершілікті, әлеуметтік-экономикалық салауатты өмір салтын қалыптастыратын дене дайындығы.
Дене шынықтыру– дене жаттығуларын, табиғаттың сыртқы күштнерін (күн, ауа, су) пайдалана отырып ағзаны шынықтыру. Яғни мәдениеттің ажырамас бөлігі адамның дене бітімін дамыту, оның денсаулығын нығайту, рухани және материалдық құндылықтар жиынтығы болып табылатын әлеуметтік кызмет саласы.
Қызметі қозғалыс қажеттілігін канағаттандыру, фукнкционалды рахаттану, бос уақытты оңтайды пайдалану. қызметі төмендеген дене мүшелерін қалыпқа келтіру, жолы, яғни дене дамуына әсер етуші факторлар; тұқым қуалаушылық, өсксн орта, спорт түрі.
Дене дамуы – ағзаның табиғи морфофункционалдық ерекшеліктерін өзгерту жолы, яғни дене дамуына әсер етуші факторлар; тұқым қуалаушылық, өскен орта, спорт түрі.
Қызметі жеке тұлғаның даму ерекшелігі, айырмашылығы және әсер етуші факторлардың нәтижесінде дене мүшелерінің өзеріске ұшырау қалпы.
Дене тәрбиесінің мәдениеті-жалпы қоғам мәдениетінің бір бөлігі. Қоғамдағы адамдардың дене сапасының жан-жақты дайындығы мен өмірде әртүрлі жағдайда еңбек ету бағытында жасалатын күрделі жұмыстың бір түрі.
Қызметі білім беруді, ғылым мен әдебиетті, техникалық құрал тәсілдерін, әдістерін пайдаланып дене дайындығына жан-жақты жағдай жасау.
Спорт дегеніміз – түрлі жақтан арнайы мамандандырылған және алдағы істерде жарысу арқылы өз мүмкіндіктерін жоғары дәрежеде көрсете білуге жан дүниесін дайындауды дене тәрбиесі ойындарында пайдалануға құрылатын материалдық, әрі рухани байлық.
Яғни спорт дегеніміз – әрбір жеке тұлғаның тандаған спорт түрінен жоғарғы нәтижеге жеткізу саласы. Яғни жарыс әрекетінің, спортшыларды жарыстарға қатысуға даярлаудың ерекше нысаны болып табылатын дене шынықтырудың бір түрі.
Қызмет – спорттық әрекет. жарыстырушылык. интернационалдық. жүйкені реттсйтін. комуникативтік. ақпараттық, жалпы мәдениеттік. денені жетілдіру, эвристикалық бейбітшілік кызметі. ойын-сауықтық іс-әрекет..
Бұқаралық спорт- тұрмыс пен еңбек қызметіне керек дене қасиеттері мен қозғалыс дағдыларын дамытып. жетілдіруге және бір қалыпта ұстауға көмектесетін, тұрғындардың әртүрлі әлеуметтік демографиялық тобының мұқтаждығын қанағаттаңдыратын спорт түрі болып табылады.
Жоғарғы жетістіктер спорты-жеке тұлғаның спорттағы мақсаты жоғарғы спорттық нәтижелерге қол жеткізуді рекорттар жасауды қамтамасыз ететін спорт саласы. Жоғарғы жетістікке жету жолы спартакияда, универсиада, чепионат және олимпиадалық ойындар.
Әуесқойлық спорт- азаматтардың дене тәрбиесінің жалпы жүйесіндегі өзінің спорт шеберлігін жетілдіруге және спорттың әр түрінде жоғарғы нәтижелерге жетуге мүмкіндік беретін сан қилы спорт қозғалысы.
Кәсіпқойлық спорт–спорттық ойын-сауық шараларын ұйымдастыру және оларға қатысу арқылы пайда табу болып саналатын спорттық кәсіпкерлік қызметтің бір түрі.
1.2. Пәннің объектілері мен оның оқу және ғылыми пән ретіндегі құрылымы.
Дене тәрбиесінің барлық сабақтар бағытына қарай мынадай міндеттерді жүзеге асыруы тиіс. Олар: тәрбие, білім, сауықтыру.
а) Білім беру міндетінің мақсаты – оқушылардың білімін шыңдай түсу. Жаттығуларды ептілікпен және дағдымен орындату. Оларды өмірде қолдана алуға үйрету.
б) Сауықтыру міндеттерінің мақсаты – дене тәрбиесі жаттығуларының сабақ кезінде ағзаға сауықтыру әсерін тигізуіне тиімді жағдай жасау.
в) Тәрбиелеу міндеттерінің мақсаты – сабақ жүргізу жүйесінде оқушының адамгершілік қасиеттерін арттыру.
Дене тәрбиесі сабағында төмендегідей міндеттер жүзеге асырылуы керек.
Қойылған міндеттерді орындау жолдарын таңдау. Әдістемелік ұйымдастыру шараларын белгілеу. Мұнда мұғалім оқушылардың әрекеттерін тиімді ұйымдастыру түрлері мен әдістерін таңдайды. Олардың тұратын, отыратын орындарын қозғалыс жолдарын анықтайды Снарядтарды жинау жолдарын көрсетеді. Қимыл-қозғалыс дайындығын мұғалім мектеп бағдарламасында кездесетін барлық жаттығуларды көрсете алуы керек. Сондықтан да мұғалім сабақта үйренетін жаттығуды қайталап өз мүмкіншілігін әрдайым тексеріп отыруы қажет. Теориялық жәнс сөйлеу дайындығы мұғалім өтілетін сабақты жақсы білумен қатар-шешен сөйлей алуы да керек. (әңгімені дұрыс жүргізу, баяндау команда беру, таңдау жасау т.б.) Сабақты материалдық жағынан қамтамасыз ету. (керек құрал жабдықтарды дайындау және спорттық снарядтарды табу т.б.).
Дене тәрбиесі мен еңбек байланысының мақсаты.
Жеткіншектерді енбекке тәбиелеу дене тәрбиесі мақсаттарының бірі болып табылады. Дене тәрбиесі еңбекке ерікті түрде тәрбиелеудің негізін қалайды. Денені шынықтыру тұрақты дағды тәртібін, ерік-жігерді, қалыптасқан мінез-құлықты талап етеді. Еріншектікке жол бермейді. Өйткені, күнде таңертеңгі гимнастикалық, спорттық жаттығулармен айналысатын оқушының еңбекке деген ынтасы оянады. Еңбекке деген адамгершілік көзқарастарын қалыптастыруда дене тәрбиесі пәнінің мүмкіндіктері ете көп. Мысалы, «Өзің үшін, өз мақсатың үшін еңбек еткенің жаксы. Ал өзгелер үшін еңбск етуге калай қарайсың?» деген сұрақты қоя отырып, жаттығу жұмыстарын жүргізудің тәрбиелік маңызына назар аудару
Дене тәрбиесіндегі эстетикалық білімнің мақсаты.
Дене тәрбиесі сабағындағы эстетикалық тәрбиенің маңызы өте зор. Адамның жан дүниесі қандай сұлу, таза болса, дене мүшесі де сондай сымбатты болуы керек. Бұл ретте окушыларға берілген тапсырманы мәнерлеп түсіндіру, әдеп сақтауға үйрету, музыкалық сүйемелдеу кезінде әуенге сай үйлесімді қимылдауға дағдыландыру игі нәтижеге жеткізеді. Мысалы, әдетте жаттығу барысында «жаксы», «дұрыс емес» деген сөздер жиі айтылады. Ал «Жарайсың, міне қандай әдемі!» деген жылы лебізді сирек естисің. Окушылардың қозғалыс қимылдарын орындау техникасына назар сала отырып, оның ынта-ықыласын сол жаттығулардың таза әрі үйлесімді, сұлу орындалуына аудара білген жөн. Жан сұлулығы мен тән сұлулығын кимыл-жаттығу кезіндегі іс-қимылдың әсемдігіне ұштастыруды басты мақсат етіп алу қажет. Ұстамдылық, қандай жағдайда да өз еркін билей алу, өзгелердің жүйкесіне кері әсер етпеу, кашанда көмекке дайын тұру, бәсекелесіне құрметпен карау, төзімділік сияқты ізгі касиеттер эстетикалық тәрбиелеудің нәтижесінде жүзеге асатын адамгершілік сипаттар болып табылады.
1.3. Іс-тәжірибе теориясындағы ғылыми зерттеу әдістері мен әдіснамалық негіздері.
Спорт ілімі мен дене тәрбиесі ілімі мен әдістемесі қатар жургізіліп. сабақ құрылымы әртүрлі болғанымен қолданылатын жаттығу, ойын, жарыс түрлері бірдей болып келеді. Дене тәрбиесі пәнінде сабақ құрылымы 45 минуттан тұрса, спорт сабақтарында 90 минуттан тұрады. Құрылымы жағынан ұксас пәндер мектепке дейінгі дене тәрбиесі, мектеп дене тәрбиесі, орта жонс жоғарғы оқу орын дене тәрбиесі пәндерімен тығыз байланысты. Білім мен тәрбие беру мақсатында спорт медицина, спорт физиологиясы, спорт психологиясы, спорт педагогикасымен тығыз байланысты.
Дене дайындығы түрлері. Қоғамдағы адамзаттың тұлғасын шынықтыруда дене дайындығы 3-ке бөлінеді. Олар: 1.Жалпы дене дайындығы-негізгі бағыты денсаулықты күшейтіп мүмкіндігінше дағдылы қозғалыстарға ие болып, алдағы уақытта арнайы дайындыққа негіз болатын керекті қозғалыс сапаларын дамьпу. Қызметі дене жаттығулары, табиғаттың сыртқы күштері, гигиеналық факторларды пайдалана отырып, мектептегі және бұқаралық дене тәрбиесінің жұмысын үлкен табыстарға жеткізу.
- Кәсіби-қолданбалы дене дайындығы-бұл адамды белгілі бір еңбек қызметі мен әскери қызметке дайындауға бағытталған дене тәрбиесінің әдістері мен құралдарының жиынтығы. Қызметі кәсіби-дене, әсксеи-қолданбалы, кәсіби еңбектің өнімділігін арттыру, экономикалық, білімдік-колданбалы дене жаттығуларымен айналысу жұмысын ұйымдастыру.
З. Спорттық дайындық – адамның өзі таңдап алған спорттың бір түрінен жоғарғы көрсеткіштеріне жетуіне бағытталады. Денедегі іш-құрылыс жұмысының қабілетін жоғарлату адамдардың спорттық дайыңдығын арттыру. Қьзметі мамандандырылған еңбекті арттыру жаттығу түрлерін игеру өте жоғарғы дәрежелі нәтижеге жету, спорттық дайындығын арттарып дағдыландыру.
Дене тәрбиесі ұжымының секцияларында дене жаттығулары мен спорттық машықтануға үйрету процесі ұйымдастырылады. Егер оқушы спорттың сол түрінің техникасын үйренуге алғаш кіріссе, онда спорттық жаттығуларға үйрету процесі анық байқалады. Сөйте тұра, секцияға мүше болған оқушы сол спорт түрінің негізімен бұрыннан таныс болғанның өзінде де спорт жаттығуларына үйрету жалғаса береді. Үйрету дегеніміз – мұғалім әр түрлі әдістер мен үйрету тәсілдерін пайдалана отырып, оқушыларға дене тәрбиесі саласындағы білімдерді хабарлау және оларға бұрыннан ойластырылған қоғамдық маңызы бар білімдер мен дағдыларды сіңіру. Бұл білім, білік, дағдылардың аумағы мен тереңдігі мектеп дене тәрбиесі ұжымының секциясына арналған сол спорт түрінін бағдарламасымен анықталады. Дене жаттығуларына үйрету оқушылардың дербестігі мен қызығушылығы, белсенділігі, үйретудің мазмұны мен әдістері, мұғалімнің жеке басы мен беретін тәрбиесі бір-бірімен өзара үйлесіп жататын ете күрделі педагогикалық процесті қарастырады. Үйрету ешбір жағдайда да дене жаттығуларының шағын келемін оқушының орындауында «үстірт үйренуге» әкелмеуі керек, қайта, арнайы жаттығулардағы жетістіктерді арттыру үшін қажетті негіз есебінде оқушылардың жан-жақты дене дайындығын қалыптастыруды мақсат етуге тиіс.
Үйрету тәрбиелеушілік сипатта болуы қажет, яғни оқушыларды патриоттық жөне Отанға берілгендік рухында тәрбиелеуге идеялық жағынан бағытталуы керек.
Жекелеген спорттың жаттығулардың түрінде «үстірттіктен» қаша отырып, мұғалім оқыту мен машықтандырудың педагогикалық процесін қалыптастыру және оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеу, оларды бірінші кезекте спортпен айналысудың қоғамдық-тәрбиелік маңызы алға шығатындай, ұйымшыл ұжым құратындай және адамгершілікке тәрбиелейтіндей етіп ұйымдастыруға міндетті. Осы бір күрделі тәрбие жұмысы спортпен айналысудың техникалық жағымен тығыз байланыста болуы керек.
Үйретудің тәрбиелік сипатына дене жаттығуларына үйретудің дұрыс әдістері арқылы жетуге болады. Оқушыларды дене жаттығуларына үйрете отырып, мұғалім олардың дене жөніндегі білімін арттырады, организмін жан-жақты жетілдіре отырып дамытады және оқушыларды отан сүйгіштік рухта тәрбиелейді.
Спорттық жаттығуларға және машықтануға үйрету педагогикалық процесс бола отырып, адамның жоғары нерв қызметі туралы И. П. Павлов адам организмін жекелеген органдар мен органдар жүйесінің механикалық жиынтығы емес, нерв жүйесімен басқарылатын және барлық органдардың кызметі өзара бірігетін тұтас организм түрінде қарастырады.
Сыртқы күштердің кез келген тітіркенулері, сонымен бірге ішкі органда орналасқан сезімтал соңғы нүктелерден алынатын тітіркеністер өткізгіш нерв жолдары арқылы бас миының үлкен жарты шарының қабығына беріледі. Адамның бас миының қабығында қабылданған тітіркеністі түйсіну (кабылдау) және онын бойға тарау процесі (жоғары нерв қызметі жөніндегі Павлов заңдары бойынша: қозу және тежелу, әсер ету көлемінің үлкеюі және жинақталуы, өзара ықпал етуі жөне т. б.) жүреді. Ми қабығының қозған орталығынан алынған тітіркеністерге организмнің қайсыбір реакциясын туғызатын импульстер нерв жолдары арқылы шетке шығарылады. Осы процесті И. П. Павлов былай деп жазады: «Қайсыбір дайындайтын нерв аспабына сыртқы дүниеден немесе организмнің ішкі дүниесінен белгі беріледі. Бұл белгі нерв процесіне, жүйке қозу құбылысына ауысады. Қозу нерв талшықтары арқылы (сымның бойы секілді) орталық нерв жүйесіне жетеді және адам белгіленген байланыс жүйесі арқылы өзге жүйелермен жұмыс органына келеді де, өз кезегінде осы органның клеткасындағы ерекше процеске айналады. Сөйтіп, сол немесе екінші бір белгі нәтиженің себебі есебінде организмнің сондай немесе екінші біраз қызметімен байланыс жасайды». И. П. Павлов үлкен жартышар қабығының қызметі негізінде шартты рефлекс жатқандығын, қабықтардың жеке орталықтар арасында уақытша байланыс орнайтынын дәлелдеп берді.
Дене тәрбиесі ұжымының секцияларында дене жаттығулары мен спорттық машықтануға үйрету процесі ұйымдастырылады. Егер оқушы спорттың сол түрінің техникасын үйренуге алғаш кіріссе, онда спорттық жаттығуларға үйрету процесі анық байқалады. Сөйте тұра, секцияға мүше болған оқушы сол спорт түрінің негізімен бұрыннан таныс болғанның өзінде де спорт жаттығуларына үйрету жалғаса береді. Үйрету дегеніміз – мұғалім әр түрлі әдістер мен үйрету тәсілдерін пайдалана отырып, оқушыларға дене тәрбиесі саласындағы білімдерді хабарлау және оларға бұрыннан ойластырылған қоғамдық маңызы бар білімдер мен дағдыларды сіңіру. Бұл білім, білік, дағдылардың аумағы мен тереңдігі мектеп дене тәрбиесі ұжымының секциясына арналған сол спорт түрінін бағдарламасымен анықталады. Дене жаттығуларына үйрету оқушылардың дербестігі мен қызығушылығы, белсенділігі, үйретудің мазмұны мен әдістері, мұғалімнің жеке басы мен беретін тәрбиесі бір-бірімен өзара үйлесіп жататын ете күрделі педагогикалық процесті қарастырады. Үйрету ешбір жағдайда да дене жаттығуларының шағын келемін оқушының орындауында «үстірт үйренуге» әкелмеуі керек, қайта, арнайы жаттығулардағы жетістіктерді арттыру үшін қажетті негіз есебінде оқушылардың жан-жақты дене дайындығын қалыптастыруды мақсат етуге тиіс.
Үйрету тәрбиелеушілік сипатта болуы қажет, яғни оқушыларды патриоттық жөне Отанға берілгендік рухында тәрбиелеуге идеялық жағынан бағытталуы керек.
Жекелеген спорттың жаттығулардың түрінде «үстірттіктен» қаша отырып, мұғалім оқыту мен машықтандырудың педагогикалық процесін қалыптастыру және оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеу, оларды бірінші кезекте спортпен айналысудың қоғамдық-тәрбиелік маңызы алға шығатындай, ұйымшыл ұжым құратындай және адамгершілікке тәрбиелейтіндей етіп ұйымдастыруға міндетті. Осы бір күрделі тәрбие жұмысы спортпен айналысудың техникалық жағымен тығыз байланыста болуы керек.
Үйретудің тәрбиелік сипатына дене жаттығуларына үйретудің дұрыс әдістері арқылы жетуге болады. Оқушыларды дене жаттығуларына үйрете отырып, мұғалім олардың дене жөніндегі білімін арттырады, организмін жан-жақты жетілдіре отырып дамытады және оқушыларды отан сүйгіштік рухта тәрбиелейді.
Спорттық жаттығуларға және машықтануға үйрету педагогикалық процесс бола отырып, адамның жоғары нерв қызметі туралы И. П. Павлов адам организмін жекелеген органдар мен органдар жүйесінің механикалық жиынтығы емес, нерв жүйесімен басқарылатын және барлық органдардың кызметі өзара бірігетін тұтас организм түрінде қарастырады.
Сыртқы күштердің кез келген тітіркенулері, сонымен бірге ішкі органда орналасқан сезімтал соңғы нүктелерден алынатын тітіркеністер өткізгіш нерв жолдары арқылы бас миының үлкен жарты шарының қабығына беріледі. Адамның бас миының қабығында қабылданған тітіркеністі түйсіну (кабылдау) және онын бойға тарау процесі (жоғары нерв қызметі жөніндегі Павлов заңдары бойынша: қозу және тежелу, әсер ету көлемінің үлкеюі және жинақталуы, өзара ықпал етуі жөне т. б.) жүреді. Ми қабығының қозған орталығынан алынған тітіркеністерге организмнің қайсыбір реакциясын туғызатын импульстер нерв жолдары арқылы шетке шығарылады. Осы процесті И. П. Павлов былай деп жазады: «Қайсыбір дайындайтын нерв аспабына сыртқы дүниеден немесе организмнің ішкі дүниесінен белгі беріледі. Бұл белгі нерв процесіне, жүйке қозу құбылысына ауысады. Қозу нерв талшықтары арқылы (сымның бойы секілді) орталық нерв жүйесіне жетеді және адам белгіленген байланыс жүйесі арқылы өзге жүйелермен жұмыс органына келеді де, өз кезегінде осы органның клеткасындағы ерекше процеске айналады. Сөйтіп, сол немесе екінші бір белгі нәтиженің себебі есебінде организмнің сондай немесе екінші біраз қызметімен байланыс жасайды». И. П. Павлов үлкен жартышар қабығының қызметі негізінде шартты рефлекс жатқандығын, қабықтардың жеке орталықтар арасында уақытша байланыс орнайтынын дәлелдеп берді.