Mac OS операциялық жүйесінің негіздері, дәрістер

1 Дәріс. Mac OS операциялық жүйесінің негіздері.          1.  Mac OS операциялық жүйесінің даму тарихы.

ОЖ тарихы жарты ғасырдай уақытты қамтиды. Ол көбінесе есептеуіш аппаратураның және элементтік базасының дамуымен байланысты анықталады. Бірінші сандық есептеуіш машиналар 40ж. басында пайда болып, операциялық жүйелерсіз жұмыс істеді, ұйымдардың есептеу процессіндегі барлық есептері бағдарламалаушымен басқару пультінен қолмен істелінді. 50ж. ортасынан мониторлық жүйелер пайда болды, олар тапсырмалар пакетін орындауда операторлар жұмысын автоматтандырды. 1965-1975ж. интегральным микросхемаларға өту компьютерлердің келесі ұрпағына жол ашты, олардың өкілі IBM/360. Осы кезеңде қазіргі ОЖ – лерге қатысты барлық коцепциялар: мультипрограммалау, мультипроцесстеу, көптерминалды іс-тәртіп, виртуальды жад, файлдық жүйелер, қол жетуді шектеу және желілік жұмыстар жасалды. 60-ж. аяғында ARPANET глобальды желісін жасау жұмыстары басталды, ол Интернет желісінің аттану нүктесі болды. 70-ж. ортасына қарай мини-компьютерлер кең тарала басталды. Мини-компьютерлердің архитектурасы мэйнфреймдармен салыстырғанда қарапайым болды, бұл олардың ОЖ –лерінде де кескінделді. 70-ж. ортасынан бастап UNIX ОЖ-ні қолдану компьютерлердің әртүрлі типтеріне жеңіл түрде көше бастады. ОЖ Unix алдымен мини-компьютерлерге жасалған болса да, оның икемділігі, элеганттылығы, қуатты функционалдық мүмкіндіктері және ашықтығы компьютерлердің барлық класстарында орнықты позицияда болуына жағдай туғызды. 80ж. басы операциялық жүйе тарихында дербес компьютерлердің пайда болуымен айрықша мәнді болды. 80 жылдарда коммуникациялық технологияларға локальдық желілер үшін негізгі стандарттар: 1980 жылы — Ethernet, 1985 — Token Ring, 80ж. аяғында — FDDI қабылданды. Бұл төменгі деңгейдегі желілік ОЖ үйлесімділігін, сондай-ақ желілік адаптер драйверлерімен ОЖ интерфейсін стандарттауды қамтамасыз етті. 90ж. басында барлық ОЖ-лар әртекті клиенттер және серверлермен жұмысты қолдай алатын қабілеті бар желілік ОЖ айналды. Тек қана коммуникациялық есептерді (Cisco Systems компаниясының IOS жүйесі) орындауға арналған мамандандырылған желілік ОЖ-лер пайда болды.. Соңғы онжылдықтар ішінде корпоративтік желілік ОЖ-лерге ерекше көңіл бөлінді, олар үшін масштабтаудың жоғарғы дәрежесі, желілік жұмысты қолдау, қауіпсіздіктің дамыған құралдары, гетерогендік орталықта жұмыс істеу мүмкіндігі, орталықтан әкімшілік ету және басқару құралдарының болуы сипатты.

Ең алғаш болып Mac OS X 1984 жылы Apple компаниясының Macintosh дербес компьютерімен бірге алғаш компьютерін ойлап шығарды. Mac OS  Х операциялық жүйесінің алғашқы түп нұсқасының іске асырылған ой-тұлғаларды оның авторы  Xerox фирмасынан алып пайдаланған. Сол уақытта зерттеу орталығында  Xerox PARC-тың графикалық операциялық жүйесінің болуы сол кездегі операциялық жүйелердің дамуындағы нағыз эволюциялық жарылыс болды. Бірақ олар оны тек қана жеке қажеттіліктеріне пайдаланды және коммерциялық пайдалануға жоспарламады[1].

Бар атқарулар мен жеке идеяларды байланыстыра отырып, Apple компаниясының программистері алғашқы барлығына қол жетімді графикалық  Mac OS операциялық жүйесін құрды. Ол кезде барлығына үйреншікті терезелік интерфейс, файлдық папкалар қолданылған және алғаш рет компьютерлік тышқан деп аталған, курсордың барлық облысын жылжытуға болатын манипулятор қолданылған. Мұндай тұжырым толығымен Apple компаниясының барлығына бағасы мен техникалық жоспарында қол жетімді компьютерді құру туралы басты идеясымен сәйкес келеді.

Ол кезде Mac OS-тың авторлары барлық қолданушыларға , тіпті компьютерді жақында үйреніп бастаған қолданушыларға ыңғайлы және түсінікті болатындай операциялық жүйе құруды мақсат етті.  Бұл уақытқа дейін  компьютерлік бағдарлама мен процесстерді командалық  жол арқылы басқарды, сондықтан папкаларды, корзинаны, компьютер мен басқа да элементтерді белгілейтін  көрнекті белгілердің пайда болуы сол уақыттағы нағыз таң қаларлық жаңалық болды.  Бұл белгілерді авторлар иконка деп атай бастады. Mac OS-ті құрастырушылар операциялық жүйенің ары қарай дамуының негізін анықтады, олардың көбісі бұрынырақ 1984 жылы ойлап тапқан, қазір барлық құрастырушылардың программалық қамтамасыз ету үлгісі болып табылады.

Mac OS-тің алғашқы версиясы бар болғаны дискілік кеңістікте 216 кб орын алды және  бір компьютерден екіншісіне қарапайым көшіру үшін жұмыс істеді. Бірақ мұндай өнім жасанды түрінен мүлдем қорғалмады, сондықтан өздерінің кірістерін сақтау үшін құрастырушылар барлық уақытта тек оның ғана емес, техникалық жетістігін, функциональдық кеңейуін және тұрақтылығын, сонымен қатар қорғалуын ұғындырды. Mac OS-тың алғашқы версиясы шыққан соң тағы оның тоғыз модификациясы шықты, оның мынадай артықшылықтары бар:

– бір уақытта бірден бірнеше қосымшалармен жұмыс істеуге мүмкіндік беретін мульти файндердің қолданылуы;

– мультимедиялық функциялардың жетілдірілуі мен ғаламторда жұмыс істеу мүмкіндігі;

– ақ-қара иконкалардың түрлі-түсті түске ауысуы, кейінірек жаңа ″платиндік″ интерфейстің пайда болуы және өз талғамы бойынша тақырыптарды таңдау мүмкіндігі;

– жаңа HFS+  файлдық системасының пайда болуы;

– инсталлер функциясының жақсаруы;

– локальдік дисктен және ғаламтор желісінен файлдарды іздеуге арналған Sherlock бағдарламасының пайда болуы;

– көпқолданушылық режимінің пайда болуы.

Mac OS операциялық жүйесінің жетілдірілу мүмкіндігі мен тұрақтылықты қамтамасыз ету жұмысы сол кезде оның тоғызыншы версияларында биіктен көрінді , ал қазіргі кезде оны көптеген Macintosh компьютерлерінен кездестіруге болады. Оны классикалық Mac OS деп атауға болады. Macintosh танымал болды, ал Mac OS компанияға едәуір табыс әкелді.Бірақ уақыт өте келе Apple компаниясының басшылығымен жаһандық өзгерістер туралы шешім қабылданды.

Енді  Mac OS X-те BSD стандарттық сервистері мен Unix операциялық жүйесінің барлық негізгі мүмкіндіктері бар  Mach ядросы қолданылады. Ол оның функционалдығын, қорғаныштығы мен тұрақтылығын бірнеше рет көтеруге мүмкіндік берді. Mac OS X-те көптапсырмалықты ығыстырып, бірнеше процесспен жұмыс істеуге мүмкіндігі қолданылады, бірақ мұнда бір-біріне кедергі келтірмейді, ал жұмыстың бұзылуы барысында барлық жүйенің бұзылуына рұқсат етпей және басқа процесстер жұмысын бөлмеу керек.                                                                       1.2 Mac OS X операциялық жүйесі

Mac OS X Darwin деп аталатын негізі еркін бағдарламалық қамтама болып табылатын,  Mac OS операциялық жүйесінің мүлдем жаңа версиясы.Darwinда Mach технологиясының қолданылуы және BSD стандартты сервистері арқылы құрылған XNU ядросы бар. Бұл технологиялардың басты артықшылығы оның негізі Mac OS-ті жаңа жоғарғы тұрақтылықпен, көпфункциональдылықпен, жұмыс істеу жылдамдығымен, қауіпсіздікпен және сенімділікпен қамтамасыз ету үшін барлығына белгілі UNIX жүйесінде негізделгендігінде[1].

Mac OS X -тің Aqua деп аталатын графикалық бұлтар жаңа интерфейсі оның даусыз артықшылығы болып табылады. Aqua графикалық интерфейсі сулы ортада мөлдірлік, тереңдік және қимыл сезімдерінің елесін құрады.Ол Mac OS X-тің барлық модификацияларында іс жүзінде өзгеріссіз қалады, бірақ бұл уақыт аралығында ол өзінің өзектілігі мен балғындығын жоғалтпайды. Aqua тек әдемілік үшін ғана емес, сонымен қатар қолданушыларға жайлы және қолайлы болу үшін құрылған.  Жаңалықтардың бірі жұмыс үстелінде пайдалы кеңістікті толтыру қажетсіз болғанда, еркі бойынша көру аймағынан жасыруға болатын белсенді қосымшалар терезесін жеке секцияларға бүктеу мүмкіншілігі.

Mac OS X-тің жаңа версияларында барлық жүйеде өзінің жұмысы кезінде қосымшалардың біреуінің жұмыстан шығуы, сондай-ақ көптапсырмалықты  және симметриялы көппроцессолықты ығыстыру барысында шығарылатын қорғану жады сияқты функция тартылған. Mac OS X-те жадыны программаның тікелей жұмысы барысында бөлетін және босататын динамикалық жадының бөлінуі тартылған. Бұл «out of memory» хабарламасының пайда болуын шығарады және әр қосымшаға тиесілі жадының санын жөндеуді қажет етпейді.

Mac OS-тің қолданушылар үшін бірінші кезектегі қолайлылығы оның артық дәйектермен зерттелуі және желіде автоматты түрде бірігеді. Бұл функцияның қолданылуы ғаламтор желісіне қолданушы тарапынан ешқандай қосымша жөндеусіз, кез келген байланысу әдісі арқылы қосылуға мүмкіндік береді. Энергияүнемді жаңа технология компьютерге ұйқы режимінен лезде шығуға мүмкіндік береді.

Mac OS X-те көпқолданушылық мүмкіндігі, рұқсаттың шектеулігі, қолданушылардың мәліметтерді қорғаудың жоғарғы деңгейі, админстраторлық жүйенің қарапайымдығы, интерфейстің шрифт және шрифт жиынтығымен басқарылуы ыңғайлы әрі икемді бола түсуі, сондай-ақ  Mac OS X енді мынадай форматтарды тікелей қолдайды: TrueType, Type1 және OpenType. Енді Mac OS X жүйесінде  Epson, Hewlett-Packard және Cannon фирмаларының принтерлерін қолдау кірістірілген.

Mac OS X-те екіөлшемді визуалицазия мен құжаттарды басып шығару бұрынанн айтылып жүрген, кеңейтілген шрифттерді қолдайтын және басқа да графикалық мүмкіндіктері бар  стандартты графикалық формат PDF қолданылатын  Quartz технологиясы арқылы жүзеге асырылады. Mac OS X-те аудио және видеомен жүмыс істеуге арналған, жүйені интегралдайтын, 3D графикасы мен ойындарда қолданылатын OpenGL технологиясы бар
патенттелген QuickTime технологиясы қолданылады.

Mac OS X-тің Mac OS-тің бұрынғы версияларынан белгілі айырмашылығы бар. Жүйенің негізін POSIX-пен үйлесімді, еркін программалық қамтама болып табылатын Darwin операциялық жүйесі құрастырылған. Оның ядросы  Mach ядросы және BSD стандартты сервисі қолданылатын  XNU («Xnu is Not Unix» — «Xnu — бұл Юникс емес») болып табылады. Unix-тің барлық мүмкіндіктері консоль арқылы қол жетімді.

Бұл жүйенің жоғарылығы Apple компаниясында  API Cocoa және Carbon, Quartz сияқты приоритетті компоненттері жетілдірілген.

Mac OS X-те  программаны Си, C++, Objective-C, Ruby, Java және Swift сияқты тілдерде жетілдіруге мүмкіндік беретін Xcode программалық қамтамасы бар. Ол бірнеше платформаларды жүргізетін ″әмбебап бағдарламалар″ (Universal Binary) деп аталатын компилияцияны қолдайды.
Mac OS X-тің негізі болып табылады:

– Darwin (Mach ядросы, BSD утилит жиынтығы) ашық кодты ішкі жүйесі.

– Core Foundation (Carbon API, Cocoa API және Java API) бағдарламалау ортасы.

– Aqua (QuickTime, Quartz Extreme және OpenGL) графикалық ортасы.

• CoreImage, CoreAudio және CoreData технологиялары.

1.3 Mac OS X ОЖ жұмыс үстелі

– Адрес кітапшасы – мұнда iPad-версиясына ұқсайтын интерфейс қолданылады. Yahoo!  және FaceTime қолдау енгізілген;

– iCal – қолданушылар интефейсінің жаңартылуы, Full-Screen(толық экран) режимін қолдайды;

– Emoji – Emoji әмбебап иконкаларын қолдау енгізілген;

– Resume – бұл қосымша қолданушы оны қай жерде жапса, сол жерде ашылады;

– Mac App Store – iOS үлгісіндегі қосымшалар дүкені. Мобильдік iOS секілді клиенттерді кнопканы бір рет басу арқылы орнату және кнопканы бір рет басып барлығын немесе таңдалаған  қосымшаларды жаңарту мүмкіндіктерімен қамтамасыз етеді

– Launchpad  – папкаларды біріктіруге болатын иконкалы қосымшалар панелі;

– Толық экран режимі – Mac OS X-тің жаңа версиясы көлемі кіші қосымшаларды толық экранға шығарып жұмыс істеуге мүмкіндік береді;

– Mission Control – ағымдағы қосымшаны көру,  Mac OS функциясының басқа интеграциясы ,  Exposé, Spaces, Dashboard, және  Full-screen apps;

– Multi-touch жесттері iOS-тағы сияқты ( Magic Mouse, Magic Trackpad және MacBook Late 2009 және жаңаларын қолдайды);

– Auto Save – құжаттың автоматты түрде сақталуы;

– «Возобновить» фунциясы – компьютер өшірілген немесе программадан шыққан кездегі күйге автоматты түрде келтіру функциясы;

– Жасырын скроллбарлар – сызықтар айнымалысы терезе маңында орналасады және айнымалы шықпағанда жасырын;

– iChat енді Yahoo! Messenger-ге кіруді қолдайды . iChat арқылы пайдаланушылар Yahoo!  аккаунттарын пайдаланатын басқа пайдаланушымен сөйлесе алады;

– TextEdit  шрифт таңдау және текстті белгілеу мүмкіндіктері бар жаңа графикалық панелі бар.  TextEdit файлдардың автоматты түрде сақталуын қолдайды;

– Recovery Disk Assistant – жүйені қалпына келтіру функциясы. Дискіні қалпына келтіруге және ОЖ-ні физикалық дисксіз қайта орнатуға мүмкіндік береді;

–Mail жаңа версиясы автоматты түрде байланысқан хабарламалар топатамасын қолдайды, іздеу механизмінің жақсаруы,  Microsoft Exchange 2010-ды қолдау және толық экран режимі.

– AirDrop – әртүрлі Mac құрылғылары арасында сымсыз интерфейс арқылы файлдарды көшірудің қарапайым механизмі.

– Versions – құжаттың әр түрлі версиясын автоматты түрде сақтау функциясы

– FileVault – локальдік және сыртқы жинақтаушыға шифрлайтын құрылғы.

– Safari толық экран режимімен және  WebKit2 қимылымен[3].

– Диктовка – мәтіндегі тілдерді түрлендіруге мүмкіндік  (орыс тілін қолдамайды);

– iCloud тығызырақ интеграфиясы – енді «бұлттарда» барлық құжаттар, белгілер, күнтізбелер мен файлдар сақталады. Автоматты түрде синхрондалады;

– Ескертулер ортасы – кез келген қосымшалардан тұратын қапталдағы панель.  Компьютердегі соңғы оқиғаны бейнелейді;

– Хабарлама – iChat-тың  iMessage-ге ауыстырылуы;

– Жазбалар – iOS-тағы аттас қосымшалардың ұқсастығы. Мұндай жазбаларға суреттер, файлдар қоюға және почта немесе iCloud арқылы хат алмасуға болады;

– Ескерту – кірістірілген жүйе мобильдік версияны толығымен көшіреді.

– Share – көптеген программаларда (мысалы, Safari, Просмотр фотографий және т.б) мәліметтерді әлеуметтік желілерге (Facebook, Twitter, Flickr және т.б.)  бөлетін кнопка пайда болды;

–Twitter – ескертулер ортасынан және көптеген программалардан твитттерді жіберу мүмкіндігі;

– Facebook – Twitter-ге ұқсас интеграциялар;

– Gatekeeper – бұл функцияда жүйе қандай файлдар мен программалар пайдаланушылар арқылы ашылатынын  және потенциалды қауіпті операцияларға шектеу қоюды бақылайды. Кез келген программа орнатуына  толығымен шектеу қоюға, Mac App Store-дан ғана прорамманы орнатуға рұқсат ету мүмкіндіктері бар;

– Game Center – iOS-тағы Game Center компьютерлік версиясы;

– AirPlay Mirroring – Mac (2011 жылғы және жаңа үлгілер) экранында көріністерді  Apple TV -ге жіберу мүмкіндігі;

• Power Nap – жаңа почтаның автоматты жүктелуі, резервті көшірме, ОЖ-нің ұйқы режимінде жаңартылуы.
• Iwork – Apple Inc дамыған қосымшалар жиынтығы , мәтіндік процессор, электрондық кесте редакторы және тұсаукесер бағдарламасын қамтиды.Негізгі бәсекелес IWORK пакеті үшін Microsoft Office болып табылады. IWORK тегін , бірақ Microsoft Office кейбір нұсқаларында енгізілген бағдарламаларды баламасы саны жоқ. IWORK пакеті iLife енгізілген бағдарламалармен біріктірілген. iLife және IWORK әрбір жаңа Mac тегін орнатылады

Keynote – презентациялар жасау және көруге арналған бағдарлама . Ол әсерлер мен өткелдер кең ауқымын қамтиды және үлгілерді пайдалану арқылы тиімді көрсетілімдерді (презентация) жылдам құруға арналған.Бағдарлама ILIFE пен біріктірілген.

Pages – мәтіндік редактор.Бағдарлама ILIFE пен біріктірілген.Дайын үлгілердің ішінен бірін таңдап керекті құжатты тез, оңай жасауға болады.Әр үлгіде стиліне байланысты керек түстер мен шрифтер, эфектілер, т.б. арнайы таңдалған.

Numbers – кестелік редактор. Бағдарлама ILIFE пен біріктірілген.

2 Дәріс. Mac OS X негізгі баптаулары.

       Мас OS X-тің кеңісінің топ үлесі Apple компаниясының сала бойынша стандартты форматтар және ашық кодпен қамтылған программалық қамтуды пайданушылармен бағытталады. Көп жағдайда Apple өндірушілер өздерінің жаңа функцияналдық технологияны ойлап тауып, компания оны жаңа стандарт ретінде шығарады. Apple компаниясы ашық стандарт ретінде қолданатын және ойлап тапқан, Bonjour жиелік протоколын табу тамаша мысал бола алады.

Мас OS X-та қолданатын жалпы стандарттар төменде көрсетілген.

1) қосылудың стандартты тәсілдері: бәрін жалғастырушы ширра (USB), IEF B9U (fire wire), сымсыз Bluetooth және Enternet стандартының IEFF 802 жинағы

2) Файлдық жүйенің стандарты

3) Желілердің стандарты

4) Қолданушының және өңдеушілердің стандарттары

5) Құжаттардың стандарты файлдық архив zip, rip, pdp, tiff, png, aac және Moving Picture Experts Group ақпарат стандартты жинағы.

OS X  алдын ала дайындықсыз орнатуға болады, бірақ алдын ала жұмыс орындау, орнату кезінде проблеммалардың туындау мүмкіндігін немесе маңызды құжаттарының жоғалуын кәдімгідей азайтады. Кез-келген жүйені орнатуда төменде көрсетілген іс-әрекетті орындау керек:

– толығымен жаңаруын тексеру;

– программалық қамтамасыз етуді тексеру;

– өмірлік маңызы бар файлдар мен папкаларды көшіру өте маңызды жөндеу жұмыстарын құжаттандыру.

1. Мас компьютерлік ауыспалы ток көзіне қосыңыз: Бұл қарапайым көрінгенімен компьютерді батареясы отырғаннан жаңару процесінің ортасына келгенде қалғанын қаламайтын шығарсыз.

Портативті Мас жаңару барысында электрлі разеткеге қосылуы б/к.

2. Apple компаниясынан ОЖ жаңаруын қолданбасын іске қосыңыз.

Бастапқыда айтып кеткендей Мас OS X жаңарудың ұсынылатын нұсқасы. Сонымен қатар, ОЖ шығарылуға дайындық кезінде Apple-ң басқа програм-на көптеген жаңарулар шығарылды. Мысалы, ОЖ-ның жаңаруын  iLife  пен  iWork пакеттері алды. ОЖ функцияларының қол жеткізу үшін мүлдем ескі. Мас барлық программаның жаңаруын талап етуі мүмкін. Сіздер тазартайын деп отырған компьютерде Apple программаны барлық қол жетерлік жаңартулар орнатылғанына көз жеткізіңіз.

Мас интернетке қосылуы тұр деп ойлайық. Apple мәзірімен ОЖ жаңару командасын таңдаңыз. Сіз барлық жетерлік жаңаруларды орнатуыңыз керек.

2.1 Mac OS X ОЖ орнату.

Mac OS X ОЖ жаңадан орнату компьютердің жұмыс істеуіне сенімді және тұрақты жұмыс істеуіне алып келеді. Егер компьютерде бұрыннан қажетті мәліметтер болса «ақпаратты сақтық көшірме» (резервное копирование данных) жасаған жөн. Себебі кейіннен сол ақпараттарды қалпына келтіре аламыз.

Жаңа Mac OS X ОЖ  орнату:

• Алдымен Mac App Store бағдарлама дүкенінен OS X орнатушыны жүктеп аламыз.
• Арнайы бағдарлама көмегімен – «Дисктік утилита» (Дисковая утилита) жүктеуші USB-флеш жетекші дайындаймыз. Бізге 8 ГБ флеш құрылғысы қажет. Сол жақ панелінен USB құрылғының бөліміне өтеміз.
• «Бөлім схемасы» (Схема разделов) менюінен «Бөлім 1» (Раздел 1) , ал форматын «Mac OS Extended (журнальный)» таңдаймыз. Диск атауына береміз.
• Төмендегі «Параметрлері» менюін басып, «GUID Partition Table» опциясын таңдаймыз. Осыдан кейін USB құрылғы форматталады.
• Терминалды іске қосып, келесі команданы орындаймыз:

sudo ‘/Applications/Install OS X Yosemite.app/Contents/Resources/createinstallmedia’ –volume ‘/Volumes/Yosemite’ –applicationpath ‘/Applications/Install OS X Ysemite.app’ –nointeraction

Шамамен 10-15 минут аралығында жүктеуші USB-флеш жетекшіміз дайын болады.

• Alt пернесін баса отырып Mac компьютерін іске қосамыз. «Дисктік утилитаны» таңдаймыз.
• Осы жерде Mac компьютеріндегі жадын ажыратып, өзімізге қажет етіп бөліп алуымызға болады, немесе бөлместен-ақ, сол белгіленген қатты дискі жадыны орнатамыз. Орнатпастан бұрын алдын қатты дискті форматтаймыз.
• «Дисктік утилитаны» аяқтап, ОЖ орнатуға кірісеміз.
• Орнату барысында Apple ID идентификатор аккаунтын сұрайды, енгізіп, баптауларын реттейміз.

2.2 Mac OS X жүйелік баптаулары.

Әр файл немесе қапшық бір пайдаланушыға немесе топқа тиесілі болады және барлық басқа да пайдаланушыларға арналған иеленушілік параметріне ие болады. Бұл үш деңгейлі құрылым иемденушілігі файлды жүйенің рұқсатнама негізін құрайды.

• Owner – (Owner) иесі болып Мас-ге объектті қалаған немесе көшірме жасаған автоматты түрде объект пайдаланушысы болады. Мысалы, пайдаланушы өзінің мекен-жайындағы қапшығындағы біршама көп объектерге ие болады. Root пайдаланушысы әрқашан операционды жүйедегі объектерге ие болады. Дәстүрлі жағдай бойынша тек иеленуші ғана объекттің рұқсатын немесе тиеслігін өзгерте алады. Соған қарамастан, объектің иесі кім болғанына қарамастан ОЖ әр әкімшіге тиесілікті немесе рұқсатнаманы өзгертуге мүмкіндік беріп, басқаруды әлдеқайда жеңілдетеді.
• Group – (Group) объект тобы өзі шығарылған қапшықтан мұрагерленеді. Сондықтан да көпшілік объектілер staff, wheel немесе admin топтарына жатады. Топтарға тиесілік иесі саналмайтын пайдаланушыларға объекттерге қолжетімділік қылады. Мысалы, /Бағдарлама (/Applications) қапшығының иесі root пайдаланушысы болса, оның тобы admin деп белгіленген, сондықтан да әкімші осы қапшыққа өзгерістерді енгізе алады.
• Everyone – (Everyone) Бәрі параметрлері кез-келген пайдаланушыға объектің иесі, топ мүшесі болмаса да қолжетміділік береді. Басқаша айтқанда, «басқалары» деген мағынаны білдіреді. Мұнда Guest пайдаланушысы мен орта қолжетімділік немесе локальды пайдаланушылары кіреді.

Көрсетілген үш деңгейлі иелену құрылымы жылдар бойы қалыпты UNIX операционды жүйесінің бөлігі болды. Бірақ үш деңгейлі рұқсатнамаға ие болу ортақ қолданыстағы файлдар мен көптеген (көптеген серверлер жағдайында сияқты) тіркеу жазбалары болған соң компьютерге қолайлы қолжетімділік   баптауларын анықтау қиынға соғады. Одан әрі көргеніміздей қолжетімділікті бақылау тізімінде (ACL) құқық пен рұқсатқа шек қойылмайтын мүмкіндіктер үйлесімділіктері ашылады.

Қалыпты (POSIX) рұқсаты.

ОЖ файлды жүйесіндегі рұқсатнаманың базалық құрылымы жылдар бойы қолданылған UNIX POSIX стиліне негізделеді. Берілген жүйе кей кезде POSIX стиліндегі рұқсатнама деп те аталады. Жүйе өте ескірген болып көрінуі мүмкін, бірақ Мас көпшілік пайдаланушыларына қолданысқа әбден ыңғайлы.

Басқаша айтқанда, әр файл мен қапшық үшін топ иеленушісіне және т.б. пайдаланушыларға  жеке нақты қолжетімділікке құқықтар талап етіледі. Файлды жүйеге қосылған меншікті иерархияға байланысты әр түрлі деңгейдегі қолжетімділік пен қорғанысты қамтамасыз ете алатын қапшықтар басқа түрлі қапшықтар ішінде орналаса алып, күрделі файлды құрылымын түзе алады.

Бұйрық беру жолақшасынан бағыт берілетін UNIX артықшылығының көптеген қисындары кездеседі. Олар «бұйрық беру жолақшасының рұқсатнамасын басқару» атты бөлімшесінде қарастырылады. Apple  компаниясы Finder утилитін басқа көптеген таралған нұсқаға айырбастады.

Finder утилиті көмегімен файлға келесі рұқсатнамаларды іске асыруға болады:

• Оқу мен жазу (Read and Write) – пайдаланушы файлды ашып оған өзгертулерді енгізіп  сақтай алады.
• Тек қана оқу (Read Only) – пайдаланушы фйлды ашып, бірақ оған ешқандай өзгертулер енгізе алмайды.
• Қолжетімділік жоқ (No Access) – пайдаланушы немесе топ мүшелері файлға кіруге мүмкіндігі болмайды. Finder утилиті бойынша қапшыққа келесі жағдайлар рұқсат етіледі.
• Оқу мен жазу (Read and Write) – пайдаланушы мен топ мүшесі қапшықты қарастырып, оған өзгертулер енгізе алады.
• Тек оқу (Read Only) – пайдаланушы мен топ мүшелері қапшық ішіндегісін қарастырып, бірақ оған өзгертулер енгізуге құқығы жоқ.
• Тек жазу (Write Only [Drop Box]) (пошталық жәшік) – пайдаланушы мен топ мүшелері қапшықты қарай алмайды, көшірме жасай алмайды немесе ішіне басқа объекттерді қосуға мүмкіндігі жоқ.
• Қолжетімділік жоқ (No Access) – пайдаланушы мен топ мүшелері қапшықпен жқмыс істеуге мүмкіндігі жоқ.

(ACL) қолжетімділікті бақылау тізімдері

(ACL) қолжетімділікті бақылау тізімдері файлдар мен қапшыққа қосымша бақылауы ретінде UNIX стили бойынша базалық сәулетінің рұқсатнамасы жасалды. ACL-тізімдері үшін жалпы қалыптар болмаса да, NFSv4-ті қолдайтын NTFS, Windows, UNIX жүйелерінде қолданатын  Lion бұрынғыға ұқсас ACL стилін ұсынады.  Бұл ACL жүзеге асыруы өте икемді болады , бірақ ол күрделілікті ұлғайтып, он шақты бірегей мұрагерлік пен артықшылық нышандарының түрлерін қосады. Кез –келген пайдаланушы мен топ үшін ACL – нышандарының шектелмеген санын қолдайды. Қорытындылай келгенде, ACL пайдаланушы мен топқа қолданылатын UNIX дәстүрлі рұқсаттарынан басым болған ереже болып табылады. Бірақ ACL-ережесі қолданылмаған пайдаланушы немесе топтар UNIX ағымдағы рұқсаттармен басқарылады. Кәдімгі пайдаланушыларға ACL қолжетімді мүмкіндіктері керек емес, сондықтан Finder ең көп таралған ACL-дың үйлесімдерін таратады.

Шындығында, Finder UNIX рұқсатнамасының таралған үйлесіміне сай болған жағдайда ғана ACL-нышандарын тағайындайды. Finder утилиті пайдаланушы мен топтың шектеусіз санынан бірегей артықшылықты конфигурациялау үшін   ACL сәулетін қолданады. Mac OS X vl0.5 пайда болуына дейін Finder утилиті үш деңгейлі иелік стилін қолжетімділікті белгілеу үшін: барлық пайдаланушылар үшін бір иеленуші, бір топ және бір баптау болады.

3 Дәріс. Қосымшаларды орнату және жаңарту

ОЖ-де программалық қамтамасыз етілуді орнатудың бірнеше тәсілдері бар. Орнатудың дәстүрлі тәсілдері екі категорияға бөлінеді: тасу әдісімен орнату немесе орнатылған пакеттерді қолдану. Осы екі тәсіл де орташа деңгейлі пайдаланушыларға оңай орындалады, бірақ пайдаланушы осы прогаммалық қамтамасыз етілуді қайдан алғанын нақты білетіні тұжырымдалады. Бұл жағдайда ПҚ алу  – көбінесе оның деректі орнатуына қарағанда аса қиын тапсырма. Apple компаниясы ОЖ-не Арр Storeпрограммасын қоса отырып6 осы мәселені сәтті шешті. Ол пайдаланушыға іздеу, жүктеу және Интернет арқылы ПҚ-ді орнату үшін қолдануда бірыңғай, жеңіл интерфейсті береді. Осы бөлімде оқырман дәстүрлі орнатудың және Арр Store программасының көмегімен орнатудың екі тәсілін үйретеді.

3.1 Орнатудың дәстүрлі тәсілдері

Орнатудың дәстүрлі тәсілдері «апарып және лақтыру» категориясына, немесе «орнату пакетін қолдану» категориясына жатады. ПҚ өндірушілері өздері өз өнімдерін күшейту тәсілін таңдайды.

Адрестеудің сәйкес келетін режимін автоматты түрде таңдайтын бір жүйелік қосымша бар –Жүйелік үйлестірулер(System Preferences). Көбінесе осы екі тәсіл арасындағы ерекшелік күшейтілетін ПҚ қиындығымен анықталады.

Егер өндіруші бірнеше немесе бір нысаны бар папка керек ететін өнімді құрса, онда мұндай өнім көбінесе тасу тәсілімен орнатылады. Бірақ егер жүйенің әр түрлі нақты орындарына орындалатын нысандардың қиын жиынтығын талап ететін өнім болса, онда ол көбінесе орнату пакетінің көмегімен ашылады.

Тасу жолды ортану тәсілімен танысу

Apple компаниясы тасу жолды компьютерлермен жұмыс істеу саласында пионер атанды, сондықтан ОЖ-де көптеген программалар осы жолмен орнатылатыннан басқа таң қаларлық ештене жоқ. ОЖ-де қосымша немесе процесстер қайда орналасатыны уайымдатпайды. Егер қосымшада нақты ортада орналасу қажеттілігі жоқ болса, онда ол Мас компьютерінде кез келген жермен жұмыс істей береді.

ОЖ барлық пайдаланушыларға қол жетімді программалар үшін орналасу ретінде /Программалар(/Applications) папкаларынан тұрады. Тек администраторлар / Программалар папкасының құрамына өзгерістер енгізе алады. Егер пайдаланушыларға жеке программаларды тасу жолымен орнату керек болса, онда олар Программалар(Applications) өзінің папкаларын құра алады. Сонымен қатар, пайдаланушы өзінің үй папкасының ішінде кез келген орынға программасын орналастыра алады. Және қайтадан: тасу әдісімен орнатылған көптеген программалар жүйеде кез келген орында жұмыс істей береді.

ОЖ рұқсатнама мен қауіпсіздік моделіне сүйене отырып, стандартты пайдаланушыға орнатуға және ашуға болатын кез келген қосымшалар жүйеде басқа пайдаланушылармен «қиылыспайтынын»түсіну керек. Нашар жасалынған немесе зиянды ПҚ пайдалануышның үй папкасындағы нысандарды потенциалды зақымдауға қабілетті, бірақ егер ол администратордың өкілеттіліктеріне ие болмаса, онда осы программалық қамтамасыз ету жүйеге немесе басқа пайдаланушыға зиян келтіру мүмкін емес. Бұл пайдаланушының әдейі жасаған әрекетіне жатады. Өз қолымен ол осындай зиян келтіре алатын еді. Қарапайым пайдаланушыға (администратор құқығынсыз) программалық қамтамасыз етуді орнатуға рұқсат оларға компьютерді қолдануға қарағанда қауіпсіз.

Тасу тәсілімен программаларды орнату.

Оптикалық дисктерде немесе кез келген басқа физикалық тасымалдаушыларда таралатын тасу әдісімен орнатылатын программалар пайдаланушылар олардықайда орнататын кез келген жерге көшіруге дайын. Басқаша айтқанда, Интернеттен жүктелетін программаларды архивтелген күйде жеткізеді. Zip-файлдар мен дисктер бейнесі–бұл ОЖ-не арналған архивтердің кең таралған форматтары.

ОЖ-де Safari браузері zip-файлдарды Жүктеме (-/Downloads)папкасына автоматты түрде архивтейді. Техникалық жоспарда пайдаланушы Жүктеме папкасында қосымшаны қалдыра алар еді және оны сол жақтан ашуды жалғастыра алар еді, бірақ жаңа қосымшаны өзінің үй папкасында сәйкес келетін орынға орналастыру әдетін өзіне жасап шығарады. Мысал ретінде Coding Monkeysкомпаниясының SubEthaEdit программасын келтіруге болады.

ОЖ-де Safari браузері дисктің жүктелген бейнесін автоматты түрде қоспайды. Пайдаланушыға диск бейнесінің құрамын Finder-де қол жетімді ету үшін диск бейнесін шерту керек. Диск бейнесінің томы қосылған кезде, пайдаланушы қосымшаны диск бейнесінің ішінде қалдыра алады және оны сол жерден аша алады, бірақ жаңа қосымшаны басқа жерге орналастыруға бейімделу керек.  Бұл дисктер бейнесіне қатысты, сондықтан пайдаланушы жүйеден шыққанда немесе компьютерді қайта қосқан кезде, диск бейнесі өшіп тұрады. Көптеген жаңа келгендер үшін бұл қосымшаны жоғалтуды білдіреді. Көптеген өндірушілер пайдаланушыға көрсетілетін Finder терезесінде пайдалы фондық бейнені пайдаланады, программаны лайықты орынға көшіру керек.

3.2 Орнату пакеттері

Орнату пакеттері–бұл Apple-дің көпшілік программалар мен нысандарды бірнеше жерге орнатуды талап ететін басқа өндірушілердің программаларына арналған күшейту механизмі болып табылады. Орнату пакеттері программаларды пайдаланушының пайдаланушы пакетті ашатын кездегі Орнатушы (Installer) программасымен өзарабайланыс жолы арқылы орнатады. Бұл программа программаны орната отырып, одан кейін орнату процессін қоса отырып, пайдаланушыны бірнеше қарапайым экран арқылы өткізеді.

Ең маңыздысы–орнату пакеттері администратордың тіркеу мәліметрерін талап етеді, сондықтан оларға басқа пайдаланушылар мен операциялық жүйелерге әсер ететін нысандарды орнату керек. Уақыт өте келе оқырманға Appleкомпаниясының Орнатушы программасын қолданбайтын басқа өндірушілер өнімінің орнату программалары кездеседі. Оларды оңай айыруға болады, сондықтан диструбутивтердің өздері .арр кеңейтілуі бар қосымша болып табылады.

Appleкомпаниясының орнатушысымен жұмыс істейтін программалардың дистрибутивтары .pkg немесе.mpkgкеңейтілулері бар орнату пакеттері түрінде қойылады. Егер басқа өндірушісінің өнімдерін орнату программаларын қолдану процессінде қиындықтар туындаса, өндірушімен байланысу керек.

Орнатылған программалық қамтамасыз етуді жаңарту

Орнатуға ұқсас орнатылған программалық қамтамасыз етуді қолдау өзектілігінің бірнеше тәсілдері бар.

• App Store дүкені арқылы жаңартылған басқа өндірушілердің программалары осы сабақта ары қарай “App Store интернет-магазині арқылы орнату” бөлімінде қарастырылғандай App Store магазинін жаңарту (Update) интерфейсі арқылы жаңартыла алады.
• Басқа өндірушілердің автоматты түрде жаңартылған қамтамасыз етілуі.  Арр Slore магазинін ашпас бұрын басқа өндірушілердің программаларын жаңартудың бірыңғай тәсілі болмайды, сондықтан соңғыларын өздері көбінесе автоматты жаңартудың жеке тәсілдерін жүзеге асырды. Өкінішке орай, бұл осы қосымша автоматты жаңарту қызметін қолдайтынын анықтау үшін арналған стандартты әдістің жоқтығына алыпкелді. Қосымша (мәзір, оның бірінші элементі –қосымшаның аты) мәзірін, қосымшаларды үйлестіру терезесі немесе қосымшаның Анықтама (Help) мәзірін  қоса отырып, оны типті ортада іздеп көру керек. Егер басқа программа үйлестіру панелін орнатса, онда автоматты жаңарту қызметі сонда үйлестіріледі. Автоматты жаңартудың барлық механизміне администратордың тіркеу мәліметтерін енгізу талап етіледі.
• Басқа программаларды қолмен жаңарту. Кейбір жағдайларда басқа программаны жаңартудың жалғыз механизмі–жай ғана жаңа нұсқаны орнату болып табылады. Тек администраторлар /Прог­раммалар(/Applications) папкасында программаларды ауыстыра алады немесе жаңарта алады. Сонымен қатар, көптеген орнату пакеттері администратордың тіркеу мәліметтерін енгізуді талап етеді.

3.2.1 Арр Store интернет-магазині арқылы орнату

Оқырман Арр Store магазинімен әлдеқайда таныс шығар, сондықтан бұл ОЖ-не дейін жаңартуды таратудың негізгі тәсілі болып табылады.  Бірақ егер сіз ОЖ-деалдын ала орнатылған Мас-ты сатып алсаңыз, онда әлі Арр Store-ді қолданбадыңыз. Ал егер қолдансаңыз, онда оның барлық мүмкіндіктерімен таныс емес шығарсыз. Бұл бөлімде Арр Storeмагазині қолдау маманы тұрғысынан қарастырылады.

Арр Store магазинімен танысу

Mac OSX көрсетілген Арр Storeпрограммасы Мас программалық қамтамасыз етілуімен сәйкес келетін негізгі көзді көрсетеді; ол Apple-дің жаңа программалық қамтамасыз етілуінің жалғыз көзі болады.  Арр Store бірыңғай интерфейске жаңа ПҚ-ге ие болу мен орнату бойынша барлық қадамдарды біріктіреді. Осы сабақта ары қарай қарастырылатын бұл қадамдар жаңа ПҚ қарау мен іздеуден, ПҚ жүктеу мен орнатудан, ПҚ-ді сатып алу үшін қолданылатын тіркеу жазбаларын басқарудан, орнатылған ПҚ-ді жаңарту мен сатып алынғандарды басқарудан тұрады.

Mac OS X қолданудан басқа, Арр Store арқылы ПҚ-ді орнатуға тағы бірнеше талаптар қойылады.

• Интернетке қосылу. Арр Store құрамына қолжеткізу үшін Интернет желісіне қосылу керек. Жылдам кеңжолақты қосылуды пайдалану ұсынылады, бірақ ақырын қосылулар да жарайды, бірақ ұзақ уақыт күту керек.
• Apple ID идентификаторы. Бұл идентификатор ақылы немесе тегін Арр Store кез келген ПҚ-ді орнату үшін керек. Егер сіз программаны сатып алуды жоспарласаңыз, онда Apple ID идентификаторымен қызмет жасап тұрған төлем ақы картасын байланыстыру керек. Apple ID тіркеу жазбасын басқарудың барлық сұрақтары осы сабақта ары қарай қарастырылатындай, “ Арр Store тіркеу жазбасымен басқару” бөлімінде айтылғандай, Арр Store программасында шешіледі.
• Администратор ретіндегі авторландыру.

Арр Store программасын ашу үшін администратордың өкілеттілігіне ие болу міндетті емес. Бірақ Арр Storeарқылы қосымшаны орнату үшін администратордың тіркеу мәліметтері көрсетілуі керек. Бұл Арр Store құрамын тек жүйе мен администратор өзгерте алатын Программалар(/Applications) папкасында жаңа қосымшаны орнатумен түсіндіріледі.

3.3 Қол жетімділікті шектеу немесе Арр Store-ды өшіру.

Арр Store-да кейбір программалар балаларға арналмаған құрамнан тұруы мүмкін. Сондықтан Арр Store-да ПҚ фильмдерге қолданылатынға ұқсас рейтинг жүйесінің көмегімен бағаланады, сіз пайдаланушының қол жетімділігін ол белгілі бір рейтингпен ПҚ-ді қолдану үшін шектей аласыз. Сонымен қатар, егер ұйымда пайдаланушыларға жеке қосымшаларды орнатуға тыйым салынса, онда Арр Store-ға рұқсатты толығымен алып тастауға болады. Егер пайдаланушылар үшін Арр Store толығымен өшіру немесе рұқсатты толығымен шектеу керек болса, онда бұны тек ата- аналық бақылау арқылы жасауға болады.

Арр Store-ды өшіруге немесе қол жетімділікті шектеу үшін келесі әрекеттерді орындаңыз.

• Ата-аналық бақылау (Parental Control) күй панелін ашыңыз және администратордың тіркеу мәліметтерін енгізе отырып, күйді бұғаттан шығарыңыз.
• Пайдаланушыны ата-аналық бақылау көмегімен басқару керекті тіркеу жазбаларының тізімінен таңдаңыз және Ата-аналық бақылауды қосу (Enable ParentalControls) түймесін шертіңіз.

Пайдаланушылар тізімінің оң жағындағы панельде таңдалған пайдаланушы үшін ата-аналық бақылауды үйлестіру шығады. Жасырын түрде Программалар (Apps) қосымша парағы таңдалу керек, егер ол жоқ болса, оны қазір таңдаңыз.

• Программаларды шектеу (limit Applications)жалаушасын орнатыңыз. Бұл Арр Storeпрограммасына рұқсатты шектеуге мүмкіндік береді.
• Рейтингпен Арр Store-дан (Allow Арр Store Apps)программаларға рұқсат беру тізімін ашыңыз.

Рейтинг бойынша шектеулер 4, 9,7,  12 және 17 жас шамасына шектеледі.

• Орнатылып қойылған программалардың рұқсат етілген программасының(Allowed Apps) тізімін тексеру керек.

Жасырын түрде таңдалған программалар осы пайдаланушыны қатты шектейтінін байқайсыз. Басқаша айтқанда, сізге ата-аналық бақылау үйлестіру панелінің қалған бөлімдерінде зерттеу және пайдаланушылар рұқсаты одан да артық шектеуді талап етіледі.

• Үйлестіруді таңдағаннан кейін, Ата-аналық бақылау (Parental Control)үйлестіру панелін жабыңыз.

3.4 Арр Store-дан программаларды қарау, іздеу және орнату.

Apple ID идентификаторы болмаса да, пайдаланушы Арр Store-да программаларды қарап және іздей алады.  Бастау үшін Dock-та Арр Storeбелгісін шертіңіз және Appleмәзірінен Арр Storeкомандасын таңдаңыз. Арр Storeпрограммасы ашылған кезде Featured (Топтама) көрінісі шығады.

Featured көрінісінің басты аймағында жаңа танымал және таңдалған программалар көрсетіледі. Оның оң жағында Арр Store басқару қызметіне және нақты категорияға сілтемелерден тұратын Quick Links (жылдам сілтемелер) бөлімі орналасқан. Арр Storeпрограммасы терезесінің жоғарысында құрал-саймандар панелі бар.

Көбінее браузерде кездесетін алға және артқа ауысуға мүмкіндік беретін жоғары сол жақ бұрыштағы бағытшалары бар пернеге назар аударыңыз. Тор Charts (Чарттар) пернесі ең бір жүктелген программаларды көруге мүмкіндік береді, ал  Categories (Ка­тегориялар) пернесі–программаларды категория бойынша көруге мүмкіндік береді.

Ең тура маршрут –терезенің жоғары оң жақ бұрышындағы Spotlightіздеу жолын қолдану. Программа атының бөлігін енгізуді бастаңыз және іздеу тез арада сәйкес программалар тізімін қайтарады.

Сіз тізімнен бір сәйкестікті таңдаған кезде, сәйкес программалардың толық  көрінісін көрсететін іздеу нәтижелерінің парағы шығады.  Белгіні немесе программа атауын шертіңіз, сол кезде оның сипаттама парағы шығады.

Бұл парақта программа туралы ақпаратты оқуға болады, оның интерфейсінің суреттерін қарауға болады, ал төмен жағынан пайдаланушылардың  бағалары және пікірлерімен таныс боласыздар немесе өзіңіз баға қоюға және пікіріңізді жазуға болады. Терезенің оң жақ шетінен программа туралы техникалық ақпарат келтіріледі, онда номер нұсқасы, жүктелу үшін файл өлшемі мен жүйелік талаптар бар.

Арр Store-да тіркеу жазбаларын құру мен басқару тетіктері келесі бөлімде қарастырылады. Егер сізде Apple IDидентификаторы болса, орнату процессін жалғастыру үшін оны енгізіңіз. Сонымен қатар, егер сіз қарапайым пайдаланушы ретінде Арр Store программасын ашсаңыз, онда сізге орнатуды аяқтау үшін администратордың тіркеу жазбаларын енгізу керек.

«Арр Store» программасы жаңа ПҚ-ді орнатуға ұмтылады. Осы әрекетке рұқсат беру үшін, администратордың аты мен кілт сөзін енгізіңіз.

Қосымша белгісінің астында оның бағасы көрсетіледі. Арр Store-да кейбір программалар тегін (free) болып табылады, және оларды төлемақы ақпаратын енгізбей жүктеуге болады. Ақылы программаларды жүктеу үшін әрекет етіп тұрған төлемақы картасының ақпаратын немесе PayPalжүйесіндегі аккаунт ақпаратын енгізу керек. Программаны жүктеу немесе орнату үшін бағасы тұрған түймені шерту керек. Түйме тегін қосымшаға арналған Install Арр (Программаны орнату) өзгереді немесе ақылы қосымшаға арналған Buy Арр (Программаны сатып алу ) өзгереді.Орнату процессін бастау үшін түймені шертіңіз.

Егер сіз өзіңіздің Apple ID-ңізді көрсете отырып,Арр Store интернет-магазиніңізге кірісті орындамасаңыз, онда сізге мұны қазір орындау керек. Егер сізде әліApple ID идентификаторы болмаса, оны Арр Store программасында құруға болады.

Сіздің Аpple ID тексерілгеннен кейін таңдалған қосымша жүктеледі және Launchpadпанеліне орнатылады. Бірақ негізінен қосымша Программалар(/Applications) папкасына орнатылады. Егер сіз Finder-ді қолдануды жөн көрсеңіз, онда бұл программаны сіз осы папкадан аша аласыз.

Өзіңіздің Apple ID-ңіз арқылы ие болған барлық программалар әрқашан Арр Store –дан жаңарту немесе қайта орнату үшін қол жетімді болады. Қосымша ақпаратты оқырман осы сабақта ары қарай қарастырылатын “Арр Store-да сатып алуларды жаңарту және басқару ”бөлімінен табады.

3.5 Арр Store тіркеу жазбасымен басқару

Арр Store-дағы кез келген программаны жүктеу үшін Apple ID-ді көрсетіп кету керек. Егер сіз алдында Apple-дан iTunes немесеiOS Арр Storeмагазиндерінен бірдене сатып алсаңыз, онда бұрынғы Apple ID туралы төлем ақпаратын қоса аласыз немесе жаңасын құра аласыз. Жаңа Apple ID-ді жасаудың жалғыз талабы – бұл байланыс және тексеру үшін қолданылатын электронды поштаның бірегей адресі.

Тіркеу жазбасымен басқару процессін бастау үшін терезенің оң жағындағы Quick Links бөлімінде Кіру (Sign In) сілтемесін шерту керек немесе мәзірлер қатарынан Дүкен >Кіру (Store >Sign In) командасын таңдау керек.

Арр Storе кірісінің диалогты терезесі шығады.  Егер сізде Apple ID болса, онда оны енгізіңіз. Егер сізде әлі идентификатор болмаса немесе сіз тек сатып алу үшін жаңасын құрғыңыз келсе, онда қазір Apple ID (Create Apple ID) түймесін шертіңіз.

Сіздің Apple IDкүйіне байланысты келесі нұсқалар болуы мүмкін.

► Программаны орнатуға сіздің Apple ID дайын.Егер сіздің Apple ID алдында Appleдүкендерінде сатып алу үшін қолданылған болса, онда ол Арр Store-да сатып алу үшін де дайын. Егер ол солай болса, онда ешқандай терезе ашылмайтын болады. Сіз  Арр Store-ға кірген кезде, Quick Links бөлімінің бірінші қатарында Welcome (Қош келдіңіз) және сіздің атыңыз шығады. Сонымен қатар, сіз Арр Store-ға кіргеніңізге көз жеткізу үшін Дүкен(Store) мәзірін ашуға болады. Осы мәзірде дүкеннен шығу командасы бар екеніне назар аударыңыз.

►Apple IDсіздің ақпаратыңызды тексеру немесе жаңарту керек. Бұл жағдайда сізге сіздің тіркеу жазбаңыздың мәліметтерін тексеру ұсынылады. Алдымен Арр Store-ды қолдану бойынша күйлер мен шарттарды қабылдау керек, одан кейін электронды поштаның адресін, кілт сөзді, жасырын сұрақты және жауапты көрсету керек. Программаларды сатып алу үшін қазіргі төлемақы картасының мәліметтерін және есептер қойылатын адресті енгізу керек. Бұрынғы Apple ID-ді қолдану кезінде егер сіз тек тегін программаларды орнатқыңыз келсе төлем ақы картасы туралы ақпаратты әрқашан енгізуіңіз керек.  Егер тек тегін программаларды орнату үшін қолданылатын Apple ID-ні құру үшін Арр Store-да жаңа Apple ID құру керек. Тіркеу жазбасын жаңартуды аяқтай отырып, программаларға ие болу үшін немесе орнату үшін қайтадан Арр Store-ға кіру керек болады.

► Сіз жаңа Apple ID құрасыз. Егер сізде Apple ID әлі жоқ болса немесе сіз тек сатып алу үшін жаңасын құрғыңыз келсе, онда оны сіз толығымен Арр Store-дан жасай аласыз. Ол үшін Create Apple ID Now (Apple ID құру) пернесін басыңыз және Арр Store интернет-дүкенінің барлық күйлері мен шарттарын қабылдаңыз.  Ары қарай Apple ID-дің жаңа идентификаторы болатын электронды поштаның адресін көрсету керек. Одан кейін төлеу әдісін көрсету керек.  Егер тек тегін программаларды орнату үшін қолданылатын Apple ID-ді құру керек болса, онда төлеу тәсілі ретінде None (Жоқ) таңдау керек. Бірақ бұл нұсқа шығу үшін, Apple ID құру процессін тегін программаны орнату мүмкіндігінен бастау керек. Демек, сізге None (Жоқ) нұсқасы шығу үшін Apple ID құрудың ағымдағы процессін тоқтату керек және оны қайта қосу керек.  Жаңа Apple ID-ді құру кезінде берілген электронды поштаның адресін тексеру орындалады.  Арр Store жүйесі осы адрес бойынша бекіту хатын жібереді; өзінің электронды пошта адресін енгізетін және өзінің тіркеу жазбаларын бекітетін веб-парақ ашу үшін хаттағы сілтемені басу керек.

Apple ID тіркеу жазбасына кез келген уақытта өзгерістер енгізуге болады. Ол үшін  Арр Store программасында Quick Links (Жылдам сілтемелер) бөлімінен Account (Тіркеу жазбасы) сілтемесін шерту керек немесе мәзірлер қатарынан Дүкен>өзімнің тіркеу жазбамды қарау (Store >View My Account) командасын таңдау керек.Тіркеу жазбалары туралы ақпарат (Account Information) парағында Apple ID идентификаторын, төлеу ақпаратын өзгертуге болады және басқа елді немесе ауданды таңдауға болады. Тек осы терезеде жалған атты (nickname) құруға немесе өзгертуге болады.  Арр Store жалған аты Арр Store-ға жаза алатын бейнелерде өзіңіздің жеке идентификаторын жасыру үшін қолданылады.

3.6 Орнатылған программаларды өшіру

Көптеген жағдайларда орнатылған программаларды өшіру оларды орнатуға қарағанда әлдеқайда оңай. Енді-енді Мас компьютерімен танысып жатқан қолдау қызметінің тәжірибелі мамандары программаларды өшірудің стандартты механизмі жоқ екеніне жиі таң қалады. Бұл Мас-тан көпшілік программаларды өшіру үшін оларды Себетке (Trash)тасуыңыз керек.

Программаларды өшіру тәсілі келесілерден тұрады.

• Арр Storeарқылы орнатылған программалар. Дегенмен мұндай программаларды Себетке (Trash) тасуға болады және Launchpadпанелінен жоюға болады. Launchpad панелін қолдану үшін Программалар(/Applications) папкасынан оның белгісіне екі рет шертіңіз.  Launchpadпанелі ашылған кезде, 1 Option 1пернесін басыңыз және ұстап тұрыңыз. Арр Storeарқылы орнатылған программалары белгісінің жанында кішкене «х» түймесі шығады. Нақты программаны өшіру үшін осы программа белгісінің жанындағы түймені басыңыз.
• Себетке тасу. Көптеген қосымшалар қосымша белгісін Себетке (Trash) таси отырып, оңай өшіріледі. Егер программалық нысан –бұл ресурс түрі болса, мысалы үйлестіру панелі немесе шрифт, онда кітапханалардың бірінен осы нысанды табу керек және Себетке (Trash)оларды тасу керек. Кейбір қосымша файлдар қалуы мүмкін, бірақ басты программаны немесе ПҚ ресурсын өшіргеннен кейін ол жұмыссыз болып қалады.

Бұл тәсіл дәстүрлі жолмен немесе Арр Storeарқылы орнатылған программалар үшін жұмыс істейді. Жұмысты жалғастырмас бұрын, Себетті тазартуды ұмытпаңыз.

• Қосымшаны өшіру программасы. Тек кей кездерде көлденең өндірушілердің программаларына өшіру программалары керек болады. Өшіру программасы өндіруші өшіру процессін қиын деп таныған кезде кездеседі. Бұл жағдайларда өшіру программасы өндірушілерге сол программалармен бірге қойылады.

4Дәріс. Қолданушылардың есептік жазбасы

Қазіргі операциялық жүйенің басқалардан айырмашылығы пайдаланушының есептік жазбасының көп болуы болып табылады.

4.1 Қолданушылардың есептік жазбасының түрлері

      Қолданушылардың есептік жазбаларының түрлері: стандартты қолданушылар, админитраторлар, guest қолданушысы, жалпы деңгейдегі қолданушылар (sharing оnly users), root қолданушысы.

Стандартты қолданушылар

Стандартты қолданушылардың есептік жазбасы күнделікті жұмыс істеу және де бір компьютермен бірнеше адам қолдану үшін пайдаланылады. Стандартты қолданушылар staff  тобының мүшелері болып табылады және де көптеген обьектілерді, параметрлерді, қосымшаларды оқуға, Жалпы (Public ) және Сайттар (Sites) папкаларына кіру мүмкіндіктері бар. Олар өздерінің жеке папкаларына және де өз обьектілеріне өзгеріс енгізе алады. Стандартты қолданушыларға Жүйелік параметрлерді, жүйелік файлдарды және басқа қолданушыларға ыңғайсыздық тудыратын өзгерістер жасауға болмайды.

Администраторлар

Басқа қолданушылардан айырмашылығы admin тобының мүшесі болып табылады және де барлық папкаларға кіре алады, көптеген жүйелік настройкаларға өзгеріс енгізе алады. Админитраторлар Қорғалған папкалар мен басқа қолданушылардың Жалпы(Public ) және Сайттар(Sites) папкаларынан басқа құжаттарын қарай алмайды. Бұған қарамастан, администратор жүйеге өзгерістер енгізе алады. Компьютерге енгізілген алғашқы есептік жазба администратор болып сақталады, және компьютерде кем дегенде бір администратор болады.

Guest қолданушысы

Мас ОS X-тің ескі версияларында guest тек  Жалпы файлдарды қарау үшін қолданылған. Есептік жазбаға кіру үшін пароль немесе администратор рұқсаты қажет емес, яғни Мас компьютеріне кез-келген адам қонақ ретінде кіре алады. Алайда, қонақ жүйеден шыққан кезде ол жұмыс істеген файлдар немесе құжаттар жойылады. Қонақтың келесі кіргенінде жаңадан папка құрылады.

Жалпы деңгейдегі қолданушылар (sharing оnly users)

Мас ОS X v 10.5-тен бастап жүйеге ортақ пакаларға кіру мүмкіндігі бар жалпы деңгейдегі есептік жазба қосылған болатын. Жалпы деңгейдегі қолданушыларда үй папкасы болмайды және де олар жүйеге локальды түрде кіре алмайды. Администраторлар жалпы деңгейдегі қолданушылар үшін бірнеше есептік жазба құра алады. Жалпы деңгедегі қолданушылар guest қолданушысына ұқсас , бірақ олар тек қана  Жалпы(Public) папкасына ене алады. Алайда, администраторлар белгілі бір қолданушыға басқа папкаларды қарауына «Общий доступ» настройкасы арқылы рұқсат бере алады.

Root қолданушысы

Root қолданушысы немесе Жүйе администраторы компьютердегі кез-келген обьектілерге ене алады. Root қолданушысы кез-келген обьектіні оқи алады, өзгерте алады тіпті кез-келген параметрді өзгертіп, программалық қамтаманы жаңарта алады.Бұл қолданушының жүйені асыра сілтеп пайдаланбауы үшін ешкімге root қолданушысы атынан жүйеге кіруіне рұқсат бермеуге болады. Жүйелік процестердің көбісі root қолданушысы атынан орындалатын болғандықтан root қолданушысын жою мүмкін емес ол тікелей жүйенің ішінде болады. Root қолданушысы туралы толығырақ   «Есептік жазбаның қауіпсіздігін қамтамасыз етудің негіздері» сабағында өтетін боламыз.

4.2 Қолданушылардың есептік жазбасының атрибуттары

Қолданушының жүйеге кіруін login window процесі, ал ақпараттандыру қызметін Open Directory процесі қамтамасыз етеді. Open Directory процесі XML-файлдар негізінде қолданушылар туралы ақпаратты сақтайды,ол папканың жолы /var/db/dslocal/Defaut/users.  Бұл папка тек қана  System Administrator, яғни root  қолданушысына ғана оқуға рұқсат етілген. Файлдар атрибуттар тізімі ретінде ұйымдатырылған. Әрбір қолданушы өзінің есептік жазбаның сипаттайтын атрибуттардан тұрады. Енді сол атрибуттардың ең маңыздыларын тізіп шықсақ:

1. Толық аты (Full Name) – қолданушының толық аты. Ол қалаған  ұзындықта және кез-келген символдан тұра алады. Алайда, толық ат бірегей және де басқа қолданушыларда кездеспейтін болуы қажет. Қолданушы толық атын кез-келген уақытта өзгерте алады.
2. Бүркеніш аты (Alias names) ­­–есептік жазбаның локальді қолданушысы мен есептік жазбаның басқа да қызметтерін байланыстыру үшін қолданылады. Мысалы, локальды есептік жазба мен Apple ID қолданушысын байланыстыруға болады. ОЖ-де бұл атрибут опциональды болып табылады, бірақ ол Apple-дің iCloud, Back, My Mac сияқты интернет-сервистерін интеграциялау үшін қолданылады.
3. Есептік жазбаның аты (Account name), «қысқаша аты» деп те аталады. Бұл ат есептік жазбаны идентификациялау үшін қолданылады және де үй папкасының аты ретінде қолданылады. Қолданушы жүйеге кірген кезде толық атын да есептік жазбаның атын да қолдана беруіне болады. Алайда, әрбір есептік жазба аты бірегей болуы керек; ол ешқандай арнайы символдан немесе бос орыннан құралмауы қажет.
4. Қолданушы идентификаторы (User ID)- сандық атрибут. Бұл сан іс жүзінде әрбір есептік жазба үшін әрдайым бірегей, кейде проблемелар болуы ықтимал. Пайдаланушының есептік жазбасының идентификаторлары 501 басталады, ал жүйелі есептік жазбалардың идентификаторының көпшілігі 100-ден төмен болады.
5. Әмбебап бірегей идентификатор (Universally Unique ID(UUID))  кейде  «Generated UID»немесе «GUID» деп аталады. Берілген әріпті-санды атрибут есептік жазба құрылған кезде бірегей болып келеді; ешбір Мас компьютері ешқашан бірдей UUID-пен есептік жазба құрмайды. UUID бөлек қорғалған жерде сақталатын қолданушының құпия сөзіне сілтеме ретінде қолданылады. Ол топтардағы мүшелігін немесе файлдарға ену мүмкіндігін анықтау үшін де қолданылады.
6. Топ (Group) – бұл сандық атрибут, қолданушыны топтармен байланыстыру үшін қолданылады. қолданушылардың көбіне бұл атрибут 20 мәнін береді, бұл staff  тобын білдіреді. Бұл дегеніміз, қолданушы жаңа файл құрғанда, соңғысы осы staff тобындағы қолданушыға тиісті дегенді білдіреді.
7. Жүйеге кірген кездегі қабықша (Login Shell) – есептік жазбамен пайдалануымен  жолдың қабықшасының файлдарын нұсқайды. Командалы жолды(command-line shell)  пайдалауға рұқсат етілген әрбір қолданушыға бұл атрибут /bin/bash мәнін береді. Стандартты қолданушыларға және администраторға командалық жолға кіруіне рұқсат етілген.
8. Үй каталогы (Home Directory) – қолданушының үй папкасының орналасқан орнын көрсеттін жол. Жалпы деңгейдегі қолданушыдан басқа қолданушылардың үй папкаларының жолы мынадай: /Қолданушылар/<name> ;

мұндағы, <name> – есептік жазба аты болып табылады.

4.3 Жаңа есептік жазба құру

Жаңа есептік жазба құру үшін келесі қадамдарды жасау керек:

1. Apple мәзірінен Жүйелік настройкалар(System Preferences) терезесінен Қолданушылар және топтар(Users&Groups) белгішесін басу арқылы Қолданушылар және топтардың настройкалар терезесін ашыңыз.
2. Қолданушылар және топтардың баптауларын өзгерту үшін сол жағында төмендегі кілт белгісін басып администратордың аты мен құпия сөзін жазыңыз.
3. Жаңа қолданушы құрудың диалогты терезесін ашу үшін қолданушылар тізімінен төмен тұрған «+» плюс  белгісін басыңыз.
4. Жаңа есептік жазбасының (New Account) қажетті есептік жазбаның типін таңдаңыз.
5. Ең болмағанда Толық ат және есептік жазба аты жолдарын толтырыңыз. Құпия сөз міндетті емес, сонда да тривиальды құпия сөз берген дұрыс. Құпия сөз және қауіпсіздік келесі «Есептік жазба қауіпсіздігін қамтамасыз ету » бөлімінде қарастырылады.

Подсказка да міндетті емес, сонда да оны жазған дұрыс. Құпия сөз посказкасы құпия сөз үш рет дұрыс емес енгізілген жағдайда көрсетіледі.

6. Жұмысты аяқтау үшін, Есептік жазбаны құру (Create Account) батырмасын басыңыз.
7. Қалаған кезде есептік жазба мен Apple ID идентификаторын байланыстыруға болады.

Бұл функцияны іске қосу үшін, Задать(Set) батырмасын басып, осы қолданушы үшін Apple ID идентификаторын енгізу керек. Сосын олданушыға Apple ID құпия сөзін тастау жалаушасын таңдау керек (Allow user t reset password using Apple ID).

Қолданушылар және топтар(Users&Groups)  терезесіне кіріп, қажет атрибуттарды кез-келген уақытта модификациялауға және де өзгертуге болады.

4.4 Ата-ана бақылауын қолдану

Жүйе пайдаланушының мүмкіндіктерін басқаруға арналған аумақты терімдерден тұрады. Олар сияқты ата-ана бақылауы ретінде құрылған, алайда кәсіпорында және кеңседе қолдана береді. Себебі ата-аналық бақылау стандартты пайдаланушының есептік жазбасының қосымша шектеуі үшін қолданылады, олар администраторларға шектеу қоя алмайды.

Төменде көрсетілгендер ата-ана бақылауының мүмкіндіктері болып табылады:

1. Finder -ді жеңілдету үшін, яғни аса қажет обьектілер ғана орналасуы үшін, Simple Finder–ді қолданыңыз.
2. Қолданушыға кіруге рұқсат берілетін папкалар немесе файлдар тізімін құрыңыз. Қолданушыға осы тізімде көрсетілмеген қосымшалар мен виджеттерге кіруге болмайды.
3. Принтерге, құпия сөзді өзгертуге оптикалық тасушыларға немесе Dock панеліне шектеу қойыңыз.
4. Қолданушыны Dictionary сөздігінде жазылған нормативті емес лексикадан қорғаңыз.
5. Safari сайттарын автоматты түрде өшіру фильтрациясын қосыңыз, немесе қолдан басқарыңыз.
6. Жұмыс немесе демалыс күндердегі жұмыс істеу уақытын шектеңіз.
7. Safari, iChat қолдануының журналын қолданыңыз. Бұл журналда сәтті және де сәтсіз кірген сайттар сақталып қалады.

Ата-аналар бақылауын қосу үшін келесі қадамдарды жасаңыз:

1. Ата-ана бақылауы(Parental Controls) баптаулар панелін ашып, администратордың аты мен құпия сөзін жазу арқылы ,аптауларына өзгеріс енгізіңіз.
2. Қолданушылар тізімінен шектеу қойғыңыз келетін қолданушыны таңдаңыз да ата-ана бақылауын іске қосу(Enable parental controls) батырмасын басыңыз.
3. Қолданушылар тізімінен шектеу қойғыңыз келетін қолданушыны таңдаңыз да вкладкаларды қолдан отырып шектеу қойыңыз.

4.5 Қолданушылардың үй папкаларын басқару

Егер есептік жазбаның ақпараттарын почталық адрес ретінде қабылдасақ, онда оның үй папкасын оның өз үйі және меншігі ретінде қарауға болады. Үйге барар жол маңызды, бірақ иеленушіге үй ішіндегі байлық маңыздырақ. Мас компьютері де сол сияқты. Есептік жазбалардың атрибуттарынан басқа мәліметтер оның жеке үй папкасында сақталады. Есептік жазбаның жеке үй папкасы мына адресте сақталады:

/Қолданушылар (Users) / <name>, мұндағы <name> есептік жазбаның аты болып табылады.

Үй  папкасының  құрамы

Мас компьютерлерінің қолданушылары жеке файлдарын кез-келген жерге сақтауы өкінішті. Алайда, Мас ОS X-тің әрбір жаңа версия сайын қолданушыдан ұқыптылықты талап ету қарастырылып жатыр. Үй папкаларының ішіндегі мәлімет тек қана өзіне көрінеді, Жалпы папкасынан басқа. Жалпы папкасында Почталық жәшік (Drop Box)папкасы бар, оған басқа қолданушылар өз файлдарын сақтай алады, бірақ ішіндегі файлдарды қарай алмайды.

Мас компьютерлерінің үй папкаларында мыналар болады:

1. Жұмыс үстелі(Desktop). Мас компьютерінің қолданушыларының файлдарының көбісі осы жерде болады. Бұл файлдардың үймесi десек те болады.
2. Құжаттар(Documents). Бұл белгіленіп көрсетілмеген документтерді сақтауға арналған орын. Microsoft Office пакеттері осы папканы көбіне қолданады.
3. Жүктелгендер(Downloads). Бұл папка Mac ОS X v10.5 версиясынан бастап пайда болды. Ғаламтордан жаздырылған қосымшалар автоматты түрде осы папкаға сақталады. Бұл папкаға сақталған қосымшалар вирустардан қорғануға көмектеседі.
4. Кітапхана(Library). Аса маңызды папкалардың бірі. Белгілі бір құжат типіне жатпайтын ресурстар Кітапхана(Library) папкасына сақталады.

5 Дәріс. Файлдық жүйелер.                                                       5.1 Файлдық жүйелер.

1984 ж. алғашқы Мас пайда болуынан бастап дербес компьютер процессорының жиілігі шамамен мың есеге, ал сақтау құрылғысының сыйымдылығы – миллион еседен  көпке   артты.  1984 ж. флоппи-дискті салыстырыңыз:  бүгінгі орташа дискпен 400 Кб көлемді, қажетті жүйе  1 Гб көлемді – бұл шамамен  1 ООО ООО ООО Кбайт,  немесе  2,5 миллион флоппи-дисктер  400 Кб көлемге ие. Есте сақтайтын құрылғылар сыйымдылығының өсуі Мас-ты пайдаланушының  мультимедиялық ортасына айналдыруға мүмкіндік берді.  Пайдаланушылардың бұл қолайлы және динамикалық цифрлық қоймасына мыңдаған суреттер,   жүздеген музыка мен видеолар орнатылды.  Корпоративті клиенттер қағаздарға арналған шкафтарды  және Redundant Array of Independent Disks (RAID) массивінің архивті бөлмесін  және резервтік көшірудің ленталарын ауыстырды.  Интернет біздің компьютерді қабылдау саласындағы ойымызды кеңейтті,  бірақта оның негізгі  тапсырмалары ақпаратқа қол жеткізу және сақтау  ұйымы  болып табылады.

Файлдық жүйелердің компоненттері.  Мәліметтер қоймасын ОЖ-да басқаруды бастаудан бұрын  есте сақтау құрылғылары (storage), бөлімдер  (partitions) және томдар  (volumes)  арасындағы айырмашылықты түсіне білу қажет.   Компьютердің  дәстүрлі есте сақтайтын құрылғылары  жинақтаушы  дисктерде анықталған.  Жылдар өткеннен кейін дисктегі жинақтаушылар  есте сақтайтын құрылғылар арасында бәрі бірде жетекші болып қалады, дегенмен  икемді дисктердегі  алмалы-салмалы жинақтаушының   орнына  қатты дисктер тұжырымдалатын корпуста  келді.  Қолай форматтағы алмалы-салмалы есте сақтау құрылғылары  сыйымдылығының артуына  байланысты басқалары да өте көп қолданылатын болды.  Оларға оптикалық сақтаушылар  (CD- и DVD-диски)  және қатты пішінді есте сақтау құрылғысы СББО-дисктері, USB- дисктер және карталар (CompactFlash) жатады.  Олардың барлығы ОЖ-да бірдей деңгейде қолданылады.

Дегенмен дұрыс форматталмаған кез  келген сақтау технологиясында  неғұрлым аз жеңілдік болады.   Форматтау – бұл есте сақтау  құрылғыларына  бөлімдер мен томдар түріндегі   кейбір логикалық схемаларды  қолдану процесі.  Бөлімдер есте сақтау құрылғысына шектеу қою үшін пайдаланылады.Егер талап етілсе, физикалық есте сақтау құрылғысы бірнеше жеке қойма сияқты көрінуі үшін бірнеше бөлімдерді анықтау мүмкін.Тіпті, егер сіз құрылғы кеңістігінде жеке үздіксіз қойма ретінде барлық мүмкіндіктерді қолдануды қаласаңыз да, аймақ бәрі бірде бөлім ретінде анықталған болуы керек.

Жүйенің жасалған бөлімдері ішінде  том (логикалық бөлімдер) құру мүмкін.  Томды файл және физикалық құрылғыларда нақты сақталатын папкалар ретінде анықтауға болады.Соңғы есепте, том файлдық жүйемен құрастырылады және   Finder қосымшасында қойма таңбасы түрінде көрсетіледі. Бірнеше бөлімі бар, олардың әрқайсысы жеке томнан тұратын  есте сақтау құрылғысы бірнеше қойма таңбалары түрінде Finder қосымшасында бейнеленетіні белгілі.

Бөліктеудің сұлбасы. Өткенде ескертілгендей, пайдаланылатын кеңістікті қалауынша бөлу  және анықтау  үшін дисктер  бөлімдерге бөлінуі керек.  Әрбір дискте кем дегенде бір бөлім болуы керек, ОЖ дискте 16 бөлімге дейін қолдайды.

ОЖ бөліктеудің үш типтегі сұлбасын қолданады. Бұл артық болып көрінуі мүмкін, бірақ бөліктеудің бірнеше сұлбасын қолдау қазіргі  Intel процессоры бар Мас компьютерлерін жүктеу, ескі дисктерді қолдау және ПК-мен бірге қосылатын  стандартты томдарды пайдалану  үшін қажетті.

ОЖ  қолдайтын бөліктеудің үш сұлбасы төменде атап өтілген.

• GUID Partition Table (GPT) – Intel процессоры базасындағы Мас компьютерлерінде қолданылатын жасырын бөліктеудің сұлбасы. Бұл сонымен бірге, сақтау құрылғысы ретінде дисктерді пайдаланатын, Intel процессорлары базасында компьютерлерді  жүктеуге  мүмкіндік беретін  бөлімдеріндегі жалғыз сұлба.  Дегенмен  Mac OS X 10.4.6-нан  PowerPC процессоры базасында   Мас компьютерлері  немесе одан кейінгі версиялары да осы бөліктеу сұлбасын қолдана алады, бірақ онымен жүктеу мүмкін емес.
• Apple Partition Мар (АРМ) – Power PC процессорлар базасында Мас компьютерлерде жасырын түрде қолданылатын  бөліктеу  сұлбасы.  Бұл PowerPC базасында Мас компьютер жүктей алатын   бөліктеу сұлбасы.   Дегенмен Intel базасындағы барлық Мас компьютерлер бөліктеудің осы типін пайдалана алады.
• Master Boot Record (MBR) –Мас, соның ішінде Windows-пен  бірге қосылатын  компьютерлерде көбінесе қолданылмайтын бөліктеу сұлбасы.    Осылай болғандықтан,  жасырын түрдегі  бөліктеудің бұл  сұлбасы  көбінесе алдын ала форматталып сатылатын  жаңа дисктерге қолданылады.  Бұл сұлба әдетте сыртқы құрылғыларда қолданылады.  Мәліметтер цифрлық фотоаппараттар немесе смартфондар сияқты  флэш- дисктерде сақталады. Бірақ Мас бөліктеудің осы типінде жүктелмегенімен, барлық Мас копьютерлер бөлімдегі MBR сұлбасы көмегімен құрылған мәліметтерге қарауы мүмкін.

Том форматтары.  Том форматы дискте сақталатын папкалар мен файлдарды анықтайды.  ОЖ басқа операциялық жүйелермен үйлесуі  және жаңа Мас компьютерлері үшін қосымша мүмкіндіктерді  ұсыну үшін  көп том форматтарын  қолдайды.

ОЖ келесі форматтар жазбасын  және оқуды қолдайды.

• Mac OS Standard (HFS) – Mac OS классикалық операциялық жүйені пайдаланатын ескірген том форматы. Бұл формат  Mac OS Extended  форматының негізін салушы болса да, Lion үшін жүктеуші том ретінде пайдаланылмайды.
• Mac OS Extended – томның мирасқор форматы болып табылады. Macintosh  компьютерлері үшін  Apple компаниясы құрған және қолдайтын формат.   Mac OS Extended  өзі   Mac OS Standard алдыңғы форматының жаңалануы болып таблады. Mac OS Extended талап ететін барлық қосымша мүмкіндіктерді  қолдайды.  Оған: Unicode кодалауында  файл атауын, мәлімет таңбаларының дамуы,  POSIX мүмкіндік беру, қол жеткізу бақылаулары тізімі  (ACL),   UNIX стиліндегі нұсқаулар және  алиастар (құпия аттар) мүмкіндіктері кіреді.
• Mac OS Extended (учет. per. клавиатуры). Мае OS Extended  форматтаудың бұл нұсқасы файлдық жүйеге клавиатура регистрінің тіркеуін қосады.   Әдетте  Mac OS Extended форматы сақтайды, бірақ  символдар регистрін ажырата алмайды.  Бұл  том форматталған қарапайым образды есте сақтайды, файл атауының  символдары үшін қандай регистр таңдалғанын  көрсетеді, бірақ тек символдар регистрімен ерекшеленетін файл атауларын айыра алмайды.   Басқа сөзбен айтқанда,  «MYfile» бірдей атау ретінде қабылданады. Тіркеу  регистрін қосу жолымен  Apple компаниясы бұл мәселені шешті. Бірақ әдетте бұл тек UNIX дәстүрлі клиенттерін қолдайтын томдар мәселесі, мысалы, ортақ қол жеткізу.  Көп жақты қосымшалар жұмыс кезінде  файлдық жүйенің әріп регистріне маңызды мәселелерді сынайтын болады. Сондықтан әріптерді тіркеу регистрімен  нұсқасын  ОЖ клиенттік жүйесінде  стандартты сияқты қолдану ұсынылмайды.
• Mac OS Extended (журналдық) немесе Mac OS Extended (учет per. клавиатуры, журналдық).  Бұл  Mac OS Extended том құрылымының толығымен сақталуына көмектесетін файлдық жүйенің журналдау функциясы бар  формат нұсқасы. Журналға  кез келген уақытта файлдармен қандай операциялар (құру, кеңейту, өшіру және т.б.) орындалатыны жазылады.   Жүйені тоқтату жағдайы немесе электр  қорегінен ажыратылуы   журнал «ұтуы» мүмкін.   Бұл артықшылықтың салдарынан,  ОЖ-да  Mac OS Extended (журналдық)  жүйелік том ретінде жасырын түрде пайдаланылады.
• Mac OS Extended (журналдық, шифрланған) немесе Mac OS Extended (учет per. клавиатуры, журнальный, шифрланған).  Бұл формат  Mac OS Extended формат нұсқасын ұсынады, бірақ дискті XTS-AES 128 алгоритмі бойынша толық шифрлау функциясын орындайды.  File Vault 2 дискті шифрлау жүйесі берілген технологияға негізделген.   File Vault 2 жүйенің бөлшектері  « File Vault 2  жүйесін пайдалану» бөлімі  келесі дәрістерде қарастырылады.
• File Allocation Table (FAT) – томның ескірген форматы. Windows  сыныбына кіретін операциялық жүйесі бар компьютерлерде қолданылатын формат. Дегенмен  ол қазір де көптеген перифериялық құрылғыларда  қолданылады.  Жылдар өте келе бұл формат  эволюция жолымен бірте-бірте дамыды:  әрбір кезектегі нұсқа  (FAT12, FAT16, FAT32)  томдарда көбірек өлшемді қолдады.   Boot Camp  Apple компаниясының    FAT32 томымен  Windows жүктеуін қолдайды,  бірақ  Lion жүйесінің  өзі осындай томмен жүктей алмайды.
• Extended File Allocation Table (ExFAT). Көлемі бойынша үлкен флэш-жинақтаушы үшін арнайы жасалған, ExFAT файлдық жүйесі   өлшемі  32 Гб-тен асқан  дисктерді   қолдау үшін  ескірген   FAT  жүйесін кеңейтеді.   Көптеген жазбаны флэш-жинақтаушыларда жүргізетін цифрлық  видеокамералар жоғары  сападағы видео жазбаларды түсіргенде талап етілетін, үлкен көлемдегі дисктерді қолдау үшін  ExFAT файлдық жүйесін қолданады.
• UNIX File System (UFS) – Mac OS X-ты қолдайтын томның ескірген  «туған» форматы.  UFS  он жыл бойы UNIX операциялық жүйесінің стандартты файлдық жүйесі ретінде қызмет көрсетті.   Бірақ,   Mac OS X vl0.5-тен бастап   UFS формаындағы том жүкттеуші ретінде басқа қолданбайды.  Тіпті, Disk Utility  утилиті  UFS  форматында том құруды қолдамайды.

5.2 Дискті форматтау немесе қайта форматтау.

Дискті форматтау айтарлықтай оңай орындалады.Мас форматталмаған дискті қосқанда   автоматты түрде Disk Utility ашуды ұсынады.  Егер диск форматталған  болса және сіз бөлінудің  сұлбасын немесе том структурасын өзгерткіңіз  келсе,  сол әрекеттерді қолданып дискті қайта форматтауға болады.

Дискті  қайта форматтау бұрында мұнда бар болған барлық форматтауды жояды және  сонымен дисктің ішіндегінің барлығы жойылатынын есте сақтау  қажет.  Диск  физикалық өшірілмейді – онда барлық биттер бұрынғы қалпында сақталады.  Қайта форматтау алдында толықтырылған том құрылымын бос құрылыммен ауыстырады. Диск құрылымын тікелей өшіру  келесі дәрістің  «файлдарды қауіпсіз өшіру» бөлімінде қарастырылады.

Дискті форматтау үшін келесі шарттарды орындаңыз.

1 .Форматталатын диск компьютерге қосылғанына көз жеткізіңіз, содан кейін  /Программы/Утилиты/Дисковая утилита (/Applications/Utilities/Disk Utility) ашыңыз.

2. Форматтауды талап ететін дисктің сол бағанын таңдаңыз. Диск атауы әдетте өлшемнен,  өндірушілерден  және модель нөмірінен тұрады.  Егер диск қандай-да томға ие болса,  олар бірден төменде пайда болады. Егер  бүкіл дискті қайта форматтау керек болса, томды емес, осы дискті ғана ажыратып алыңыз.
3. Диск бөлімінің (Partition) оң жағын шертіңіз.Бұл бөліну сұлбасы сияқты том форматын да өзгертуге болатын Disk Utility жеке бөлім.
4. Бөлімдер сұлбасы (Partition Layout) бетіндегі мәзірден дискке қажет болатын бөлімдер санын таңдаңыз.Ең болмағанда бір бөлімді таңдау қажет.
5. Бөлімдер санын таңдағаннан кейін бөлу диаграммасының астындағы Параметрлер (Options) түймесін шертіңіз.  Бөліктеу сұлбасына сәйкес келетін, таңдауға мүмкіндік беретін диалогты терезе пайда болады.
6. Бөліктеу сұлбасын таңдаңыз және кері қайту үшін ОК түймесін шертіңіз.

Егер таңдалған сұлба бірнеше бөлімнен тұрса, бөлімдер диаграммасында бөлімдер  арасындағы сызықты тасымалдап, олардың өлшемдерін белгілеу мүмкін.  Сонымен   бөлім аймағын шертіп және  өлшем (Size) өрісіне нақты өлшемді енгізіп, дұрыс өлшем беруге болады.

7. Әрбір бөлім үшін том форматы және атауын таңдаңыз.

Егер тек бір бөлім ғана болса,  жай сәйкес келетін атауды және Формат (Format) бетіндегі мәзірден том форматын таңдаңыз.  Егер сұлба бірнеше бөлімнен алынған болса, онда бөлімдер диаграммасынан әрбір бөлім үшін алдымен бөлім  таңдап алыңыз, содан соң оған атау және формат беріңіз.

8. Өзіңіз енгізген реттеулеріңізді екі рет тексеріп, Қабылдау (Apply) түймесін шертіңіз.

Жұмысты жалғастыру томда бар болғандардың барлығын жоюы мүмкіндін ескертетін соңғы диалогтық терезе ашылады. Егер сіз мұны істеуге сенімді болсаңыз,  диск бөлімі (Partition) түймесін тағы бір рет шертіңіз.

Бөлімдерді бөліктеу және форматтау бірнеше минутты қажет етеді. Процесс біткен кезде сіз  Disk Utility утлит тізімінде және  Finder  терезесінде жаңа томды көресіз.

Дискті қайта бөліктеу

Диск бөлімдерінің  құрылымын динамикалық өзгерту  үшін келесі адымдарды орындаңыз.

1. Барлық ашық қосымшаларды жабыңыз, себебі олар файлдық жүйені өзгерту кезінде сәтсіздікпен аяқталуы және мәліметтер жоғалуы немесе жойылуы мүмкін.
2. Сіз өзгертетін диск компьютерге қосылып тұрғанына көз жеткізіңіз және бағдарламалар /Утилиттер/Дискілік утилит (/Applications/Utilities/Disk Utility) ашыңыз.
3. Өзгертілетін дисктің сол бағанын белгілеңіз.

Диск атауы әдетте  өлшемнен, өндірушіден және модель нөмірінен тұрады.  Дискінің ешқандай томын белгілемеңіз.

4. Оң жақтағы Диск Бөлімі (Partition) қосымшасын шертіңіз.

Дискте осы мезетте бар болатын мәліметтер бөліктеу диаграммасында ақшыл көк аймақ түрінде  бейнеленеді.  Ақ аймақтар бос кеңістікті білдіреді.

5. Кез келген томның өлшемін өзгертіңіз, жаңа том қосыңыз немесе ағымдағы жүйелік диск болып табылмайтын кез келген томды өшіріңіз.

Ағымдағы томның өлшемін өзгерту үшін терезенің үстіне апарып басып және жаңадан талап етілетін өлшемді алмай тұрып, астыңғы оң бұрыштан тартыңыз.Сіз дисктегі мәліметтерді көрсететін ақшыл көк аймақтың томын азайта алмайсыз.Дисктің  кейбір бөлігін бос қалдыруға болады, егер сіз оларды кейінірек басқа операциялық жүйенің көмегімен  форматтауды жобаласаңыз.

Жаңа том қосу үшін бөлімдер диаграммасының астындағы кішкентай қосу белгісін шертіңіз.  Есте сақтаңыз, дискті максимум  16 бөлімге бөлу мүмкін.  Әрбір жаңа том үшін бетіндегі мәзірден ыңғайлы  том атауын және форматын таңдауды ұмытпаңыз. Томды өшіру үшін оны бөлімдер диаграммасынан ажыратыңыз және бөлімдер диаграммасы астындағы минус белгісі бар түймені шертіңіз.Егер  бар бөлім өшетін болса,  растау туралы диалогтық терезе ашылады.  Егер сіз белгіленген бөлімді өшіруге сенімді болсаңыз,  процесті аяқтау үшін  Өшіру  (Remove) түймесін шертіңіз. Том басқа томдарды кеңейту немесе жаңа том құру  есебіне бос орын қалдырып бірден өшеді.

6. Сіз болып және барлық өзгерістерді тексергеннен кейін Қабылдау (Apply) түймесін шертіңіз.
7. Барлық өзгерістер орындалғаны және томдар өшірілгені туралы өзгерістер тізімі бар диалогтық терезе пайда болады.  Егер сіз осы функцияны орындауға сенімді болсаңыз,  Диск Бөлімі (Partition) түймесін тағы бір рет шертіңіз.

Дисктің жаңа структурасын құруға қанша мәліметтер орналастыруға байланысты бөліктеу көп не аз уақытты алуы мүмкін.  Дискілік утилиттер (Disk Utility) жұмысын тоқтатуға немесе жүйеде диск бөлімдерінің структурасын өзгерту кезінде басқа қосымша функцияларды жүргізуге  болмайды. Мұндай әрекеттер мәліметтердің жоғалуына алып келуі мүмкін.

8. Процесс аяқталғанда, сіз Дискілік утилиттер (Disk Utility) тізімінде және Finder терезесінде болған өзгерістерді көресіз.

5.3 Құпия сөз типтері

ОЖ құпия сөзді пайдаланушылардың жасандылығынан қорғанудың негізгі тәсілі ретінде қолданады. Жасандылықты тексерудің дамыған түрі де бар, ол биометриялық датчиктер және кез келген кілтпен екіфакторлық аудентификация, бірақ олар арнайы жабдықты талап етеді. Бірақ та әрбір Mac алфавитті – сандық енгізумен байланысты болғандықтан құпия сөз әлі де жүйе қауіпсіздігінің идентификациясы болып табылады.

ОЖ қауіпсіздік жүйесін қарайтын болсақ, онда компьютер қауіпсіздігі үшін әртүрлі деңгейде әртүрлі құпия сөздер қолданылады. Көптеген қолданушыларға тек есептік жазбаның ғана құпия сөзі белгілі, бірақ Mac қосымша құпия сөз, негізгі құпия сөз , көптеген ресурстардың құпия сөзі, бірнеше keychain  құпия сөздерінен тұруы мүмкін.

Әрбір құпия сөз типі нақты бір мақсатқа арналған.

– Есептік жазба құпия сөзі (account password). Әрбір қолданушының есептік жазбасы оның атрибуттарын анықтайды. Есептік жазба құпия сөзі – бұл атрибут, қолданушының жүйеге кіруі үшін қолданылады. Есептік жазба паролі қауіпсіздік бойынша есептік жазбада шифрланған мәлімет ретінде сақталады. Шифрланған қолданушы жазбасына тек root қолданушы ғана кіре алады.

–  Қосымша құпия сөз (firmware password). Жүктелу уақытында Mac компьютерлерін қорғау үшін қолданылады. Үнсіздік бойынша кез келген пайдаланушы қорғаныс жүйесін қарапайым батырмаларды пайдалану арқылы айналып өте алады, мысалы жүктелу кезінде options батырмасын басып тұру арқылы басқа операциялық жүйені таңдап қорғаныс жүйесін айналып өтуі мүмкін. Жүйеге рұқсатсыз қосылған пайдаланушылар үшін батырманы басу арқылы қорғаныстан айналып өтуге рұқсат бермейді.

–  Негізгі  құпия сөз (master password). Егер қолданушы өз есептік жазбасының құпия сөзін ұмытқан жағдайда шифрланған FileVault жүйесін қолданатын стандартты есептік жазбалардың қолданушылары, администраторлар мен есептік жазбалардың құпия сөзін лақтыру үшін қолданылады.

– Ресурс құпия сөзі (resourse password). Ресурстар құпия сөзіэлектрондық пошта, файлдық сервер, қосымша және шифрланған дисктерді қамтиды. Көптеген ресурс құпия сөздері автоматты түрде keychain жүйесінің қолданушылары үшін сақталады.

– keychain – файлының құпия сөзі. Lion keychain – файлындағы шифрланған сәйкес белсенді қолданушыларды (есептік жазба құпия сөзінен басқа) қорғайды. Әрбір keychain – файл өзінің құпия сөзі арқылы қорғалады. Жүйе keychain – файлы мен есептік жазба құпия сөзін сәйкестендіруге тырысады. Бірақ бұл сәйкестендіру маңызды емес, себебі keychain – файлдары үшін өздерінің құпия сөздері қолданылады.

5.4 Қорғау және қауіпсіздікті күйге келтіру (Security & Privacy)

Есептік жазба мен keychain объектілері үшін қолданушылардың өзіндік қауіпсіздік күйге келтіруінен басқа Mac-тың барлық қолданушыларына әсер ететін бүкіл жүйенің қауіпсіздігінің күйге келтіруі бар. Олардың көбісі өшірулі, себебі Mac-тың орташа қолданушысы үшін қолайсыздық тудырады. Бірақ, егер жұмыс ортасы қосымша қауіпсіздікті талап ететін болса бұл қауіпсіздік құралдары өте керек болады. Күйге келтіру терезесінен Қорғау және Қауіпсіздік (Security & Privacy) ашып, қауіпсіздік жүйесінің күйге келтірулерін блоктау үшін администратордың есептік мәліметтерін жазыңыз.

Қорғау және Қауіпсіздік (Security & Privacy) күйге келтіру терезесі арқылы келесі іс-әрекеттерді жасауға болады.

– Компьютер ұйықтау режимінен шыққан кезде пароль сұрауды қосу. Стандартты қолданушылар мен администраторлар өздерінің есептік жазбалары үшін орната алады, бірақ администраторлар  басқалардың есептік жазбалары үшін Қорғау және Қауіпсіздік (Security & Privacy) терезесінен  қоса алмайды.

–    Барлық есептік жазбалар үшін автоматты тіркелуді өшіру.

– Блокқа түскен жүйелік күйге келтірулерге әрбір қосылу үшін администраторлық есептік жазбалар сұранысын қосу. Бұл жағдайда жүйеге тіркелген администратор Mac – ті қараусыз қалдырса, жасырын қолданушы жүйе күйге келтіруіне ештеңе жасай алмайды.

–   Есептік жазбаның жүйеден белгілі бір уақыт аралығында белсенділік көрсетпегені үшін автоматты түрде шығуы.

–   Экран блокқа түскен кезде немесе жүйеге кіру терезесінде көрініп тұратын хабарлама көрсету. Жаңа жолға көшу үшін Options+Return батырмаларын басу керек. Бірақ жүйе тек үш жолды текстті ғана оқиды.

–   Қауіпсіз жүктемелер тізімін автоматты түрде жаңалауын қосу.

–   FileVault OЖ қорғаныс жүйесінің параметрлерін қосып, күйге келтіріп қолданушының үй папкаларын басқару.

–   Желі брандмауэр параметрлерін қосып, күйге келтіру.

– Конфиденциальды (Privacy) панелінде Қорғау және Қауіпсіздік (Security & Privacy) панелі күйге келтіруінде Apple компаниясына диагностикалық мәліметтерді жіберуді өшіріп кою. Жіберілетін ақпараттың басты көзі қосымшаларға жалғану немесе лақтыру болып табылады. Берілген ақпарат Apple компаниясына көкейтесті мәселені тез жоюға көмектеседі. ОЖ – геолокация қызметін (қосымшалар мен қызметтерге компьютерді табуға мүмкіндік бермейді) қолданған обьектілерді тауып, оларды автоматты түрде өшіреді. Wi-Fi бар кез келген Mac геолокация қызметін қолданады.

5.5 Құпия сөз ассистенті (Password Assistant) утилитін қолдану

Қауіпсіздік жүйесінің қорғанышы күрделі сатыда болады, егер құпия сөз дұрыс таңдалса. Mac OS X өте ыңғайлы утилит құпия сөз ассистентінен (Password Assistant) тұрады. Ол қолданылып отырған құпия сөздердіңсенімділігін тексереді немесе автоматты түрде қолданушыларға сенімді құпия сөз орнатады. Кез келген жағдайда маңызды ресурсқа қол жеткізу үшін есептік жазба немесе keychain-файлдар құпия сөзін құрған кезде құпия сөз ассистентін қолдануға болады.

Firmware password (пароль прошивки) қолдану

Firmware password (пароль прошивки) жалған қолданушыларға жүктеуді ұстаудың батырмаларын қолдануға мүмкіндік бермейді. Бұл Lion қорғаныс жүйесін айналып өтуге мүмкіндік бермейді. Firmware password(пароль прошивки) есептік жазба құпия сөзімен ешқандай байланыспайды. Бұл құпия сөз Mac микросхемасында сақталады, сондықтан орнатылған бағдарламалық қамтамадан оңашаланып қалады.

Firmware password (пароль прошивки) утилит көмегімен беріледі, ол Mac OS X орнатылатын DVD-дискті жүктеу кезінде немесе қайта қалпына келтіружүйесі  Lion Recovery кезінде қол жетімді болады. Егер Mac компьютерлеріне ең жоғарғы деңгейдегі қауіпсіздік қажет болса, онда Firmware password(пароль прошивки) енгізген дұрыс, себебі DVD-дискке кез келген қолданушы құпия сөз орната алады. Firmware password (пароль прошивки) орнатылған жағдайда администратор немесе ішкі қондырғыларға толық рұқсаты бар қолданушы ғана құпия сөзді өзгерте алады.

FileVault  жүйесінің ескі нұсқасымен қорғалған үй папкалары

OC Lion FileVault бұрын қолданушы мәліметтерін шифрлау жолымен қорғайтын технология болды. Кемшіліктері қолданушының үй папкаларынан басқа мәліметтерін толықтай қорғай алмады. Ең басты кедергі жүйені басқару утилиттері мен резервті көшіру кезінде FileVault жүйесімен қорғалған үй папкалары мен дұрсы жұмыс жасамады. OC Lion  жүйеге толық дискке шифрлау жасайтын FileVault2 нұсқасын ұсынды.

FileVault алдыңғы нұсқасы қазір FileVault (Legacy FileVault) деп аталатын OC Lion бар, бірақ оны тек бұрыннан бар немесе көшірілген есептік жазбалар үшін ғана қолдануға болады, ал жаңа жазбалар үшін қолданылмайды. Егер Lion жүйесінде FileVault алдыңғы нұсқасымен қорғалған қолданушының есептік жазбасы қолданылса , онда оған Қорғау және қауіпсіздік (Security&Privacy) күйге келтіру панелінен қолданушыға бұл шифрлау жүйесін өшіру ұсынылады.

Keychain – файлдарды басқару

Lion keychain – файлдағы сәйкес барлық мәліметтерді қорғайды. Mac барлық ресурстар құпия сөздерін, сертификаттарды, кілттерді, сайттар формаларын тіпті қорғалған ескертулерді бір қауіпсіз жерде сақтайды. Сіз әрбір кезде компьютерге құпия сөзді немесе құпия объектті сақтауды ұсынған кезде, ол оны keychain – файлдарда (кілттер тізбегі файлында) сақтайды. Тек қана есептік жазба құпия сөзі keychain – файлдағы обьектілерден басқа жерде бөлек сақталады.

Көптеген маңызды обьекттер keychain – файлында сақталғандықтан, бұл файлдар алгоритм арқылы шифрланады. Егер keychain – файлының құпия сөзін білмесеңіз бұл файлдар қол жетімсіз болады. Тіпті keychain –файлдардың сенімді қорғалғаны соншама, егер сіз құпия сөзді ұмытсаңыз ондағы мәліметтер жоғалады, сізге бұл жағдайда тіпті Apple компаниясының инженерлері де көмектесе алмайды. keychain – файлдар жүйесінің ерекшелігі үнсіздік бойынша күйге келтірулерді қолданған кезде автоматты түрде жұмыс істейді. Қолданушылардың көбісі сақтаған құпия сөздері қаншалықты қорғалғанын білмейді, себебі жүйе айқын болып келеді.

Keychain – файлдар

Жүйеде әртүрлі қолданушылар және ресурстар үшін әртүрлі keychain файлдар сақталған.

/Қолданушылар/<қолданушы_аты>/библиотека/Keychains/login.keychain(/Users/<қолданушы_аты>/Library/Keychain/login.keychain). Әрбір стандартты қолданушы немесе администратор login атымен бір ғана keychain – файлда құрылады. Үнсіздік бойынша keychain – файлдың құпия сөзі есептік жазбаның құпия сөзімен сәйкес келеді де, сол себепті қолданушы жүйеге кіргенде keychain – файл автоматты түрде ашылып қол жетімді болады. Қолданушылар егер өз сәйкестендіру мәліметтерін бөлгісі келсе қосымша keychain – файлдар құра алады. Мысалы қарапайым объекттер үшін login.keychain файлды қолданып, ал маңызды объекттер үшін автоматты түрде ашылмайтын күрделі қолғалған keychain – файлдар құруға болады.

/Библиотекалар/Keychains/FileVaultMaster.keychain  (/Library/Keychain/FileVaultMaster.keychain).Бұл keychain – файл FileVault жүйесінің басты құпия сөзін қамтиды.

Библиотекалар/Keychains/System.keychain(/Library/Keychain/System.keychain). Бұл keychain –файлда сымсыз желі AirPort құпия сөзі, 802.1Х құпия сөздері және Kerberos локалдық жүйесінің объекттері сақталған. Осы keychain –файлды барлық қолданушылар пайдаланғанымен оған өзгерісті тек администраторлар ғана енгізе алады.

Жүйе/Библиотекалар/Keychains/ (/System/Library/Keychains/). Бұл папкада бірнеше keychain –файлдар сақталған. Олар сенімді желілік қызметтерді қолданатын сертификаттарды сақтайды. Бұл keychain –файлдарды барлық қолданушылар қолдана алады, бірақ өзгерісті тек администраторлар ғана енгізеді.

Keychain – файлдарға қатынас құру

Keychain–файлдарды басқарудың ең басты құралы Программалар/Утилиттер(/Applications/Utilities) папкасында орналасқан Кілттер тізбегі (Keychain Access) қосымшасы болып табылады. Осы қосымшалар көмегімен кез келген keychain –файлды, сақталған ресурстардың құпия сөздерін, сертификаттар, кілттерді, сайт формаларын көруге болады. Оған қоса жаңа keychain –файл құруға, өшіруге , күйге келтірулері мен құпия сөздерін өшіруге, бүлінген keychain –файлдарды қалпына келтіруге болады.

Есептік жазбалардың құпия сөздерін алып тастау

Қолданушының жүйеге кірер кездегі қателігі немесе ұмытылған құпия сөз көптеген операциялық жүйенің көкейтесті мәселесі болып табылады. OS X тағы бір мәселесі қолданушының keychain – файлының құпия сөзі мен жүйеге кіруге арналған құпия сөзімен сәйкес келмеуі. Бірақ бақытымызға орай сирек кездесетін ерекшеліктерден басқа OS X құпия сөз мәселелерін оңай шешеді.

Мастер – құпия сөзін қолдану

Мастер – құпия сөз FileVault жүйесімен қорғалған есептік жазба құпия сөздерін қалпына келтіру үшін немесе құпия сөздерін жылжыту үшін қолданылады. Мастер – құпия сөзі ешқандай қолданушылардың жергілікті есептік жазбаларымен байланысты емес, сондықтан администратордың қосымша есептік жазба құруын талап етпейтін құпия сөзді жылжытудың тиімді тәсілі болып табылады. Егер жергілікті есептік жазбаларды қолданатын  Mac компьютерлерінің үлкен бөлігін басқаратын болсаңыз, онда бірыңғай мастер – құпия сөзін  орнату ең тиімді жол болып табылады, себебі әр компьютерге жергілікті есептік жазба құрмауға болады.

5.6 FileVault 2 жүйесін қолдану

OS X жүйесінде қолданушының үй папкасының ішіндегі мәліметтер ғана шифрланатын еді. Дәстүрлі FileVault (Legace FileVault) деп аталатын жүйенің көптеген кемшіліктері болды. Онымен қоса толық дискті шифрлауды талап ететін ұйымдарға сәйкес келмеді. Бірақ Mac OS X алдыңғы нұсқаларында дискті толық шифрлау үшін көмекке басқа шешімдер келетін, алайда құрылғыны жаңалаған кезде немесе бағдарламалық қамтаманы жаңалағанда көптеген қиындықтар туғызатын. Компания инженерлері осыны еске ала отырып жаңа шифрлау жүйесі FileVault 2 шығарды.

FileVault 2 қорғау жүйесінің негіздері

FileVault 2 жүйесі толық жүйелік дискті XTS-AES 128стандарты бойынша шифрлайтын Mac OS Extended (журналдық, шифрланған) форматқа түрлендіріп қорғайды. Бұл шифрлау схемасы бұрынғы FileVault жүйесінің кемшіліктерінің барлығын жояды, шифрлау файлдық жүйе драйверінің деңгейінде өтеді. Басқа сөзбен айтқанда көптеген процестер мен қосымшалар диск шифрланған екенін білмейді де әдеттегідей жұмыс жасай береді. Алдыңғы FileVault 2 нұсқасында қосымшалар қолданушы жүйеден шығып кеткен кезде оның үй папкасының мәліметтеріне қол жеткізе алмайтын. Әрине FileVault 2 жүйелік дискке алдыңғы нұсқасына қарағанда ең жақсы қауіпсіздікті қамтамасыз етеді. FileVault 2 жүйесі аппараттық және бағдарламалық қамтамаларға қиындық тудырмайды.

Apple компаниясының FileVault 2 шешімі бұл жай дисктің жаңа форматы ғана емес, Мас компьютерлеріне стандартты жүйелік дисктен қорғалған дискке көшетін жаңа технологиялар жүйесі.

FileVault 2 жүйесінің негізгі технологиялары: томдардың жіксіз форматталуы, қолданушылардың есептік жазбаларының құпия сөздерін сәйкестендіру, Apple серверлерінде жоғалған кілттерді қайта қалпына келтіру үшін кілттер қорын сақтау, жүйені қосуға немесе құпия сөздерді енгізуге жаңа терезе ашу.

Осы ерекшеліктермен шифрланған дискті жүктеу кезінде кездесуге болады. Бұрын жүктеу процесі қарапайым бір түзудің бойындағы дәстүрлі тапсырма еді. Ал қазір күрделі деңгейге шықты. Сол себептен Apple компаниясы сенімділікті тексеріп, қорғалған жүйелік дискті қайта шифрлауға жүктеу кезінде қол жеткізуге болады. Бұл жағдайда Мас бірінші Lion Recovery HD бөлімінде жүктеліп қолданушыға жүйеге кіру терезесін көрсетеді. Қолданушы кіріп өз есептік жазбасының құпия сөзін енгізеді, ол кілтті қайта шифрлауға рұқсат алады, оның көмегімен қорғалған жүйелік томды қоршаудан шығару жүзеге асады. Мас жүйелік томға рұқсат алған кезде жүктеу әдеттегідей жүреді, тек өз есептік мәліметтерін енгізген қолданушы автоматты түрде жүйеге кіреді.

FileVault 2 жүктеу процесі жүйелік диск жасырын ОЖ Recovery HD бөлімінің болуын талап етеді. Сондықтан жүйелік дискте жасырын бөлім Recovery HD болмаса FileVault 2 жүйесін қосуға болмайды.

FileVault 2 жүйесін қосу

Қорғалған шифрланған жүйенің күрделілігіне қарамастан, FileVault 2 қосу үшін тек бірнеше ғана әрекет жасау керек.

FileVault 2 жүйесін қосу үшін келесі әрекеттерді жасаңыз.

1. Жүйедегі басқа қолданушылардың сеансын аяқтап, жүйеге администратор ретінде кіріңіз.
2. Қорғау және қауіпсіздік (Security&Privacy) панелін ашып, күйге келтірулерді қорғаудан шығару үшін администратордың есептік мәліметтерін енгізу керек.
3. FileVault қосымшасын таңдап FileVault қосу (Turn On FileVault) батырмасын шерту керек.
4. Егер жүйеде бір қолданушыдан артық болса, басқа қолданушыларға қорғалған жүйелік дискті қорғаудан шығаоуға немесе қайта шифрлауға мүмкіндік беретін диалогты терезе шығады. Бұл қолданушыларға жүйені жүктеуге мүмкіндік береді. FileVault 2 жүйелік дискке қорғаудан шығаруға мүмкіндік беру үшін әрбір қолданушының оң жағындағы Қолданушыны қосу (Enable User) батырмасын шерту керек. Әрбір қолданушыны қосу үшін құпия сөзін енгізу қажет болады. Қолданушы өзінің құпия сөзін енгізуі қажет. Керек қолданушылардың барлығына қоршаудан шығару функцияларының барлығын қосқаннан соң Жалғастыру (Continue) батырмасын шерту керек.

Ескерту. Қолданушы үшін шифрланған жүйелік дискті қоршаудан шығару үшін Қорғау және қауіпсіздік (Security&Privacy) панелінен FileVault панелін таңдап, Қолданушыларды қосу (Enable Users) батырмасын шерту арқылы қосуға болады.

Ескерту. FileVault 2 қосылғаннан кейін құрылатын жергілікті қолданушылар немесе кэштелген мобильді жүйелік қолданушылар үшін қоршаудан шығару функциясы автоматты түрде қосылады.

Ескерту. FileVault  жүйесімен қорғалған қолданушы құпия сөзін жүйеде тұрып өзгертетін болса, онда ол әлі де жүйелік дискті қоршаудан шығаруға рұқсаты бар болады. Басқа сөзбен айтқанда кэштелген мобильді қолданушы өз құпия сөзін каталогтар серверінде өзгертетін болса, онда ол FileVault жүйесін қоршаудан шығаруға мүмкіндіксіз қалады.

5. Автоматты түрде генерацияланған кілттің қайта қалпына келтіруін көрсететін диалогты терезе көрсетіледі. Бұл кілт қоршаудан шығару функциясы қосылған қолданушылардың құпия сөзі шығындалған кезде қолданылуы мүмкін. Бұл диалогты терезе ұсынғандай кілтті көшіріп, оны FileVault жүйесі қосылмаған қауіпсіз жерде сақтау керек.

6 Дәріс. Деректерді басқару Файлдық жүйелердің құрылымы.

Мәліметтерді басқару.OS X ОЖжүйелік том тек операциялық жүйе мен олардың қосымшасын қолдау үшін 100000 папка мен 500000 файлдардан тұрады. Пайдаланушының үй папкасындағы нысандардың саны оның сипаты мен бейімділігіне байланысты, бірақ тіпті қарапайым пайдаланушыларда үй папкаларында бірнеше мың нысандар бар. Мұндай файлдардың үлкен мөлшері кезінде ОЖ-да олардың құрылымын зерттеу немесе түсіну өте қиын тапсырма көрінуі мүмкін. Бірақ ОЖ жүйелік файлдары Мас әкімшілігі үшін жақсартылған қауіпсіздік пен басқарушылықты қамтамасыз ететін жеңіл құрылымға қайта ұйымдастырылған. Бұл сабақ алдыңғысына сүйенеді және ОЖ құрайтын файлдардың құрамы мен файлдары туралы айтады.

6.1 Файлдық жүйе құрылымы

Операциялық жүйесінің құрылымы қолдану қарапайымдылығы мен дамыған функционалдығы арасында тепе-теңдікті қамтамасыз етеді. Егер Finder утилитіндегі қарапайым пайдаланушы файлды жүйенің түбіріне немесе басына қараса, онда ол тек төрт стандартты папканы көреді: Программалар(Applications), Кітапханалар(Library), Жүйе(System) және Пайдаланушылар(Users). Осы папкалардың ішіндегілер көптеген пайдаланушылар мен администраторларға бір кезде қажет болатынның барлығын көрсетеді. Сонымен қатар, егер тәжірибелі пайдаланушы командалық жолдағы жүйенің түбіріне қараса, онда олар әдетте Finder қосымшасының жасыратын көптеген нысандарын көреді. UNIX операциялық жүйенің қиындығы мен икемділігі тек осы қажет пайдаланушылар үшін қол жетімді.

Қосымша ақпарат. Терминал (Terminal) командалық жолдағы интерфейстегі файлдық жүйе жұмысы «Командалық жол негізі» деген Б қосымшада  қарастырылады.

Төменде Finder-ден көрінетін жүйе түбіріндегі стандартты папкалар сипатталады.

• Программалар(Applications). Көбінесе Applications локалды папкасы деп аталатын осы папка барлық жергілікті пайдаланушыларға қол жетімді қосымшалар үшін жасырын түрде қолданылады. Тек администраторлар осы папканың ішіне өзгерістер енгізе алады.
• Кітапханалар(Library). Көбінесе Library локалды папкасы деп аталатын осы папка барлық жергілікті пайдаланушыларға қол жетімді қосымшалар мен жүйелердің қосымша қоры үшін жасырын түрде қолданылады.Тек администраторлар осы папканың ішіне өзгерістер енгізе алады.
• Жүйе(System). Папка операциялық жүйенің жұмыс істеуі үшін қажетті қорлардан тұрады. Пайдаланушылар осы папканың ішіне өте жиі өзгерістер енгізеді. Тіпті администраторлар өзінің атынан System папкасындағы нысандарға өзгерістер енгізе алмайды.
• Пайдаланушылар(Users). Жергілікті пайдаланушылардың үй папкасы үшін жасырын түрде қолданылатын орын. Developer (міндетті емес). Папка Apple Xcode Devel­oper Tools пакетінен тұрады. Ол стандартты орнатуға кірмейді, бірақ жүйенің ең басты бөлігі болып табылмайды. Бұл пакетті Мас Арр Store табуға болады. Applications жәнеLibrary, Developer папкаларындағыдай өзгерісті тек администратор енгізе алады.

6.2 Жүйелік қорлар түрлері

ОЖ-ге арналған барлық ерекше жүйелік қорлар жүйелік том бойынша бөлінген Кітапхананың (Library)әр түрлі папкаларында жатыр. Жүйелік деп жалпы міндетті қосымша немесе пайдаланушы файлы болып табылмайтын кез келген қор. Бұл Кітапхана папкасында қосымша немесе пайдаланушы мәліметтері жоқ дегенді білдірмейді. Керісінше, Кітапхана папкасының міндеті  – пайдаланушы және жүйелік қорларды реттелген күйде ұстау және күнделікті қолданылатын нысандардан оларды жеке сақтау. Бұл Программалар (Applications) папкасын және пайдаланушылардың үй папкасын жүйелік қорлармен толтырмауға мүмкіндік береді.

Кітапхананың кез келген папкасын ашып, нысандардың бірнеше ондаған санатын көруге болады. Жүйелік қорлардың кейбір маңыздыларын атап өтейік.

• Бұл папканы пайдаланушылардағыдай жүйелік кітапханадан да табуға болады. Онда қосымша талап ететін кез келген қосалқы мәліметтер болуы мүмкін. Мұнда қосымша үшін анықтама файлдар немесе үлгілер жиі сақталады. Қайталаймыз, қосымша қорлар осы папкаға Программалар (Applications) папкасын толтырмау үшін орналасады.
• Кеңейту(Extensions) (сонымен қатар ядро кеңейтілуі немесе модулі деп аталады). Берілген нысандар Кітапхананың (Library) тек жүйелік және жергілікті папкасында орналасады. Кеңейту өзін операциялық жүйелер ядросына қосатын төменгі деңгей драйверлері болып табылады. Кеңейтулер жабдықтар, желілер және сыртқы құралдар үшін драйверлер қолдауын қамтамасыз етеді. Кеңейтулер автоматты түрде жүктеледі, ереже бойынша, басқа операциялық жүйелер сияқты оларды басқару қажеттілігі туындамайды.
• Шрифт(Fonts). Кітапхананың (Library) әрбір папкасында шрифттер папкасы бар. Бұл экранға шығару және басып шығаруға арналған шрифттер гарнитурасының сипатты файлы.
• Library–дың әрбір папкасындағы инфрақұрылым операциялық жүйенің немесе қосымшаның әр түрлі бөліктерімен қолданылатын жалпы код қоймасы болып табылады. Инфрақұрылымдар кеңейтілулерге автоматты жүктелетінімен ұқсас, сондықтан оларды басқару керектігі туындамайды. Мас-қа жүктелген инфрақұрылымдарды Про­граммалар/Утилиттер/Профильдер (/Applications/Utilities/System Profiler) қосымшасы көмегімен қарауға болады.

Keychains. Keychain-файлдар Library-дың әр папкасында орналасады және кілт сөз, сертификаттар, кілттер, веб-сайт формасы және белгі сиқты құпия ақпаратты қауіпсіз сақтау үшін қызмет етеді.

LaunchDaemons жәнеLaunchAgents. Берілген нысандар жергілікті және жүйелік кітапханаларда орналаса алады, ал LaunchAgents сонымен қатар пайдаланушы кітапханасында орналасуы мүмкін. Launch-нысандар launchd процессі көмегімен автоматты түрде қосылатын Mac OS X сансыз фонды процесстерді анықтау үшін қолданылады. Сонымен қатар, әрбір жеке процессі launchd процессінің ұрпағы болып табылады. LaunchAgents-нысандары (қосу агенттері) пайдаланушы жүйеде болған кезде қосылуы керек процесстерге арналған, ол уақытта LaunchDaemons-нысандары (қосылу демоны) фонда әрқашан орындалуы қажетті процесстерді қосу үшін қолданылады (тіпті жүйеге бірде-бір пайдаланушы кірмесе де).

Журналдар(Logs). Көптеген жүйелік процесстер мен қосымшалар өзінің орындау ретін немесе журнал файлдарындағы қателер туралы хабар жазып отырады. Оларды Кітапхананың (Library) әрбір жергілікті папкасынан табуға болады. Журнал файлдары/Applications/Utilities/Console қосымшасы көмегімен қарастырылады.

Күйге келтіру панелі (Preferences Panes). Күйге келтіру файлдары жергілікті және пайдаланушы кітапханаларында орналасады және жүйелер мен қосымшалар күйге келтірулерін сақтау үшін қолданылады. Кез келген қосымша конфигурацияның немесе жүйелік функцияның әрбір жаңа күйге келуі күйге келу файлында сақталады. Күйге келулер жүйені функционалдауда сыншыл рөлді ойнайды, олар көптеген программалық мәселелердің себебі болып табылады.

Іске қосу нысандары (Startup Items). Іске қосу нысандары тек жергілікті және жүйелік кітапханаларда болады және LaunchAgents-нысаны мен LaunchDaemons-нысандарының бастамасы болып табылады.Mac OS X 10.5 шығарудан кейін Apple компаниясы іске қосу нысандарын (Startup Items) қолданудан бас тартуға ресми кеңес берді. Егер жаңартылмаған көлденең жеткізушінің программалық қамтамасыз етілу орнатылған жағдайда Startup Items нысандары қатысатын болады.ОЖ-да launchd процессі іске қосудың (Startup Items) көптеген нысандарын әлі қолдайды, бірақ бұл келесі нұсқада алынады.

6.3 Жүйелік қор иерархиясы

Кітапхана папкалары және жүйелік қорлар әрбір төрт доменде орналасады: user, local, network жәнеsystem. Қорларды төрт доменге бөлу әкімшілікте икемділікті, қордың қауіпсіздігін және жүйенің сенімділігін қамтамасыз етеді.Қорлар домені икемді болып табылады, өйткені администраторлар барлық немесе белгілі бір пайдаланушыға белгілі бір қорларды ұсынуы мүмкін. Қорлар доменін қолдану қауіпсіздеу болып табылады, өйткені қарапайым пайдаланушылар тек өзінің үй папкасына қорларды қоса алады, бірақ басқа пайдаланушылардың қорына рұқсат ала алады. Бұл сенімдірек, өйткені көптеген жағдайларда қосымша қызметтерге әсер етпеу үшін базалық қызметке өзгерістер енгізу қажет емес.

• User (пайдаланушылық). Әрбір пайдаланушы өзінің үй папкасында қор үшін жеке Кітапхана (Library) папкасына ие. Оған енгізілген ресурстарға тек сол пайдаланушының рұқсаты бар. Ол өзінің үй папкасында жекеменшік Программалар (Applications) папкасынан тұруы мүмкін.
• Local (жергілікті). Программалар (Applications) мен Кітапханалардың (Library) түбірлік папкалары жергілікті ресурстар доменінің бөлігі болып табылады. Сол себепті оларды Программалар(Ap­plications) мен Кітапханалар(Library) жергілікті папкасы деп атайды. Осы папкада орналасқан кез келген ресурс жергілікті пайдаланушының барлық тіркеу жазбаларына қол жетімді. Тек администраторлар жергілікті ресурстарға өзгерістер енгізе алады.
• Network(желілік). Lionжалпы желілік папкадан жүйелік ресурстар мен қосымшаларға жүгіне алады. Network ресурстар доменін қосу үшін әкімшілік автоматты түрде қосылатын жалпы папканы үйлестіруі керек.
• System (жүйелік). Жүйе домені жүйенің базалық функционалдығын қамтамасыз ету үшін қажетті барлық нысандардан тұрады. Жүйелік томның түбірінде жүйелік ресурстардың доменінен тұратын көптеген жабық нысандар бар, бірақ Finder-де тек Жүйе (System)түбірлік папканы көруге болады. Көптеген жағдайда мұнда ресурстарды қосу немесе оларды басқару қажет емес.

Ресурстардан тұратын төрт әр түрлі домендердің бар болуы кезінде оларды қондырудың, яғни жүйеге және пайдаланушыға кез келген берілген уақыт мезетінде қол жетімді бірдей ресурстардың бірнеше көшірмесінің болуының үлкен ықтималдығы бар. Жүйе осының есебінде жобаланған және қатты ерекшелендірілгеннен (яғни пайдаланушы доменінде) аз ерекшеленетінге (яғни жүйе доменінде) ретімен ресурстарды іздеуді жүзеге асырады. Егер бірнеше бірдей ресурстар табылса, онда жүйе пайдаланушыға аса ерекше ресурстарды пайдаланады. Мысалы, егер Times New Roman(біреуі Кітапхананың (Library) жергілікті папкасында, екіншісі–пайдаланушының Кітапхана папкасында) шрифтының бірнеше нұсқасы бар, онда Мас пайдаланушының Кітапхана папкасындағы шрифт көшірмесі қолданылады.

6.4 Шрифттермен басқару

Шрифттермен басқару тәжірибеде жүйелік ресурстар доменінің иерархиясын тексерудің керемет тәсілі болып табылады. Lion (bitmap), TrueType, ОрепТуре және PostScript Туребарлық шрифттарды қоса алғанда шрифттердің шексіз санын қолдануға мүмкіндік беретін шрифттармен басқарудың дамыған технологиясы болып табылады. Шрифттар жүйенің әр түрлі орындарында Кітапхана (Library) папкасында орналасатын Fonts папкасында орнатылады. Пайдаланушы Шрифттар (Fonts) папкасына апара отырып, шрифттарды қолмен орната алады.

ОЖ автоматты түрде орнататын шрифттарды басқарудың өте ыңғайлы құралы – Программалар/Шрифттар(/Applications/Font Book) тұрады. Утилит Шрифттарды(Font Book) сонымен қатар топтамадағы шрифттарды ұйымдастыру үшін де қолдануға болады. Бұл шрифттар тізімін дұрыс ұйымдастыру және олардың қосарлануын болдырмау үшін оларды қосып-өшіруге мүмкіндік береді.

Утилит Шрифт көмегімен шрифттарды басқару үшін келесі қадамдарды орындаңыз.

1. Утилитте Программалар/Шрифттарды (Applications/Font Book) ашыңыз. Шрифттар (Font Book) терезесі ашылады, онда тізімнен Шрифт (Font list) басып, кез келген орнатылған шрифтты алдын-ала қарауға болады.

2.Жаңа шрифттарды орнатуға керекті орынды беру үшін Шрифттар>Үйлестіру(Font Book >Preferences) таңдаңыз.

Жасырын Шрифттар(Font Book) пайдаланушының Кітапхана (Library) папкасына шрифттарды орнатады. Егер сіз администратор болсаңыз, онда мәзірден Компьютер (Computer) таңдап алып, шрифттерді орнату үшін Кітапхана (Library) жергілікті папканы көрсетуіңізге болады. Таңдау жасаңыз және Шрифттар (Font Book) диалогты терезесін жабыңыз.

3. Finder терезесін қай шрифтқа орнататыныңызды екі рет шертіңіз. Утилит Шрифттары (Font Book) автоматты түрде шрифттарды ашады және оны шығарады.
4. Тексеру жүргізу үшін және Кітапхананың (Library) таңдалған папкасында шрифт орнату үшін (Install Font) шрифтын орнатыңыз.
5. Егер өте көп шрифт орнатылса, онда утилитте Шрифттар(Font Book) оны ерекшелеп және тізімнің соңындағы кішкене жалаушаны шерте отырып белгілі бір шрифтты уақытша өшіруге болады. Сонымен қатар, бекітудің диалогты терезесіндегі Сөндіру (Disable) пернесін шертіп, өзінің таңдауын жасау керек.

Сөндірілген шрифттер оң жағында сұр түсті Сөнд. (Off) деген атпен көрсетіледі. Шрифтті қосу үшін оны қайтадан ерекшелеңіз және шрифттер тізімінің төменіндегі пернені шертіңіз.

6. Жүйеде бірнеше көшірмесі бар шрифттер оның жанында кішкене нүктемен тізімде көрсетіледі. Шрифт-көшірмелерді мәзір панелінен Түзету>Көшірмені өшіру(Edit >Resolve Dupli­cates) таңдап Шрифттер (Font Book)көмегімен автоматты түрде өшіруге болады.
7. Шрифтты жою үшін шрифттер тізімінен ерекшелеңіз және I Delete 1 пернесін басыңыз. Ерекшеленген шрифттар Себет (Trash) папкасында орналасатыны туралы ескертуі бар диалогты терезе шығады. Шрифттарды жою үшін Жою (Remove) пернесін басыңыз.

9.Егер барлығың шрифттармен әлі күнге дейін мәселелерді өткерсеңіз, онда Шрифттардың (Font Book) соңғы нұсқасы стандартты шрифттарды қалпына келтіреді.Ол үшін Файл > Стандартты шрифттарды қалпына келтіру (File >Restore Standard Fonts) командасын таңдаңыз. Өзіңіздің таңдауыңызды жасайтын диалогты терезе ашылады. Жүйеден көлденең шрифттарды жою үшін Жалғастыру (Proceed) пернесін шертіңіз.

7 Дәріс. Файлдық жүйелердің метадеректері

Метадеректер мәліметтердің мәліметі, атап айтқанда – мазмұн сипаттауға арналған ақпарат. Барлық операциялық жүйені қолданатын папкалар мен метамәліметті файлдардың базалық формасы аттары, файлдық жүйедегі жолдар, өзгерту уақыты мен рұқсат болып табылады. Бұл метамәліметтер нысандары нысан мазмұнының бөлігі болып табылмайды, бірақ олар файлдық жүйеде оны сипаттау үшін керек. ОЖ пайдаланушының мүмкіндігін кеңейтетін әр түрлі технологияларға арналған қосымша метамәліметті файлдық жүйенің бірнеше түрін қолданады.

Apple компаниясы Mac OS X-мен қосымша атрибуттар (extended attributes) пайда болған файлдар және папкалармен байланысты мүмкін атрибуттардың диапазонын кеңейту керек болды. Кез келген процесс немесе қосымша файлға немесе папкаға пайдаланушылар атрибуттарының туынды санын қоса алады. Бұл пайдаланушыларға бар бұрынғы файлдық жүйені өзгерпей ақ метамәліметтердің жаңа формасын құруға мүмкіндік береді. Mac OS Extended файлдық жүйесі файлмен байланысқан басқа бұтақ сияқты кез келген қосымша атрибуттарды сақтайды.

Finder нысан үшін түрлі түсті метка тапсырмасын, үлгі опциясын қосуды, Spotlight түсініктеме мен кеңейтілу опциясын қоса отырып, бірнеше қызметке қосымша атрибуттарды қолданады. Осы элементтерге рұқсатты Finder қосымшасының Қасиет (Get Info) терезесінен алуға болады.

7.1 Ресурстар бұтағы

     ОЖ-да ресурстар бұтағы  түпнұсқалы Mac OS-ға түбірімен шыға отырып, ұзақ тарихы бар. Пайдаланушының жұмысын оңайлату үшін Apple қиын нысандар (қосымшалар) бір жұлдызша түрінде бейнеленетін файлдық жүйені құрды. Бұтақты файлдық жүйелер, мысалы Mac OS Extended, мәліметтердің бірнеше фрагменттерімен файлдық жүйеде бір нысанды бейнеленуіне мүмкіндік береді. Бұл жағдайда файл бір нысан ретінде көрсетіледі, бірақ негізінен ол екі  бөліктерден тұрады: мәліметтер бұтағы мен ресурстар бұтағы. Бұл Мас OS-қа мәліметтер бұтағындағы файлдардың стандартты түрін сақтайды, Мас үшін қосымша арнайы ақпарат ресуртар бұтағында сақталады. Көптеген жылдар аралығында Mac OS қосымшалар сияқты файлдарды сақтау үшін бұтақты файлдарды қолданады.

ОЖ тек қана жалғастырмайды, сонымен қатар өндірушілерге қосымша аталған бұтақтарға туынды сан қосу мүмкіндігін бере отырып ресурстар бұтағын қолдануды кеңейтеді. Бұл Аpple  компаниясына және басқа өндірушілерге файлдық жүйені өзгертуді керек етпей файлдық жүйе үшін бірегей шешімдерді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Мысалы,  Mac OS X vl0.6 бастап қысылған бағдарламалық кодты сақтай бастады. Яғни яғни барлық орындалатын бағдарламалық файлдар орынды үнемдеу үшін қысылған және керек кезде жазда автоматты түрде архивтеледі. Осы Mac OS X-ның алдыңғы нұсқасымен немесе ескі қосымшалармен  қысылған орындалған файлдарды дұрыс емес өңдеуден құтылу үшін Аpple мәліметтердің әр түрлі бұтақтарында және ресурстар бұтағында қысылған биттерді жасыруды жөн көрді.

Ресурс бұтақтарының және файлдық жүйенің қосымша метамәліметтерінің басқа түрлерінің кемшілігі көптеген басқа файлдық жүйелер, мысалы FAT, ресурстар бұтағының мәліметтерін қалай дұрыс орналастыруды білмейтінімен  қорытындыланады.   Бұл мәселе осы сабақта алда қаралатын Арple Double файлдар форматы көмегімен шешіледі.

7.2 Файлдар жалаушалары және қосымша атрибуттар

ОЖ файлдық жүйенің көптеген қызметтерін жүзеге асыру үшін файлдық жүйенің қосымша атрибуттарын және жалаушаларын қолданады. Файлдық жүйенің жалаушалары түпнұсқалы Mac OS-дан қалған және негізінен пайдаланушыларға рұқсат беруді бақылау үшін қолданылады.  Файлдық жүйе жалаушаларының мысалы символдық сілтемеге жаңа түпнұсқаны таңдай алмайтын бұғаттау жалаушасынан тұрады.

Қатты сілтеме олар физикалық дискте тура сондай биттерді бөлетінін бекіте отырып, түпнұсқалы нысанның ақпаратын береді.

7.3 Командалық қатардағы метадеректер

-I опциялы Is командасы көмегімен және командалық қатардан, егер нысанда қосымша метамәліметті файлдық жүйелер болса тексеруге болады. Келесі мысалда Michelle алдыңғы суретте көрсетілген Қасиет (Get Info) терезесінде көрсетілген файлмен және жалған ат файлымен байланысқан метамәліметті файлдық жүйені көру үшін Is командасын қолданды.

Нысанда қосымша метамәліметтер бар екенін білдіретін рұқсат қатарының соңындағы «@» таңбасына назар аударыңыз. Таңба ұзақ тізім опциясын қолдану кезіндегіні көрсетеді. Is -l@ қолдануды оңайлату мақсатында ресурстар бұтағы мен қосымша атрибуттарды қарауды біріктіреді. Тізімнің басты элементтерінің кідіру қатарында Finder қосымшасымен қосылған қосымша метамәліметтер көрсетіледі. Жалған аттың файлы жағдайында өлшемдерінен ресурс бұтақтары жалған ат мәліметтерін сақтауға арналып қолданылғаны анық көрінеді.

Бумалар мен пакеттер . Кейде бұтақты файлдар мәліметтерді жасыру үшін тиімді шешім болып табылмайды, әсіресе егер жасыру керекті көптеген байланысты файлдар болса. Apple контейнерінің жаңа технологиясын құрудың орнына файлдық жүйенің бұрынғы бар контейнерін – қарапайым папканы түрлендіреді. Бумалар (bundles) мен пакеттер (pack­ages) – бұл байланысқан бағдарламалық қамтамасыз ету мен ресурстардан тұратын қарапайым папкалар сияқты басқа зат емес. Бұл бағдарламалық қамтамасыз етілудің өндірушілеріне қиын өнімге, бір пакетке немесе бумаға керекті барлық ресурстарды ұйымдастыруға және қарапайым пайдаланушыларға осы ресурстарға қарамауға мүмкіндік береді.

Бумалар мен пакеттер  арнайы папканың ішіндегі ресурстарды біріктірудің бірдей техникасын қолданады. Айырмашылығы: Мысалы, пайдаланушы Finder-де қосымшаны көрсететін тек бір жұлдызшаны көреді,  негізінен онда мыңдаған ресурстар толтырылған папка бар. «Пакет» сөзі бағдарламалық қамтамасыз етілудің инсталляциясы үшін, яғни орнату пакеттері үшін орнату қосымшасымен қолданылатын архивтік файлдарды сипаттау үшін қолданылады. Бұл ақталды, пайдаланушылар жасырын түрде орнату пакетінің мазмұнына өте алмайды, өйткені Finder бір мөлдір емес  нысан ретінде бейнелейді. Mac OS X 10.5 бастай отырып, Apple компаниясы бір файлдың ішіндегі барлық мазмұны бар орнатудың толығымен мөлдір пакеттері құрылуын сақтай бастады, ол пайдаланушыларға орнату мазмұнын кездейсоқ бейнелеуге мүмкіндік бермейді.

Орнату пакетінің анатомиясы өте қарапайым: ол орнату қосымшасы қолданатын бірнеше конфигурациялық файлдардан және орнатылатын программаның қысылған архивінен тұрады. Басқа программалық бумалар мен пакеттер  көп жағдайда қиын болып келеді, өйткені қосымша мен программалық қамтамасыз ету үшін керекті барлық ресурстардан тұрады.

Бағдарламалық қамтамасыз етілудің бумалары немесе пакеттері  мыналардан тұрады:

• бірнеше платформа үшін орындаушы код;
• сипатты файлдар;
• мультимедиа-ресурстар, мысалы бейне және дыбыстық файлдар;
• пайдаланушы интерфейсін сипаттау файлдары;
• тексттік ресурстар;
• ресурстар бұтағы;
• нақты тілге жергілікті ресурстар;
• жекеменшік бағдарламалық кітапханалар мен инфрақұрылымдар;
• мүмкіндіктерді кеңейтуге арналған қосылатын модульдер немесе басқа да бағдарламалық қамтамасыз етілулер.

Finderжасырын түрде  пакет құрамындағыны жасыратынына қарамастан, оны қарауға болады. Finder-дегі пакет құрамына рұқсат үшін зерттеу керекті нысанды | Control 1 пернесін басып тұрып тышқанның оң және сол жағымен шертіңіз, одан кейін контексттік мәзірден Пакет құрамын көрсету (View Package Contents) командасын таңдаңыз.

Өте мұқият болу керек: бумалар немесе пакеттер  құрамын өзгерту кезінде оны оңай зақымдауға болады.  Егер сіз пакет немесе буманы түзетуге ынтаңызды ұстай алмасаңыз, онда сіз оны көшірмемен жасаңыз, ал түпнұсқаны өзгертусіз қалдырыңыз.

Қосымша ақпарат. Пакеттер мен бумаларды түрлендіруге арналған құралдар Mac Арр Store-тағы Xcode Developer Tools қосымша пакетінің құрамына қосылған.

8Дәріс. Қосымшалар және процесстер.

     Адамдар компьютерлерді сатып алады, өйткені әр түрлі қосымшалармен жұмыс істегісі келеді және керекті қосымшалар еш қиындықсыз жұмыс істеп тұрғанға дейін бізді операциялық жүйелер қызықтырмайды. Сондықтан Mac OS X артып отыратын танымалдығына қарамастан, көптеген пайдаланушылар Мас-тан өтуге асықпайды. Сонымен қатар, көптеген қосымшалар тек Windows операциялық жүйесіне арналған нұсқада ғана бар.

Бірақ басқа операциялық жүйелердің  пайдаланушыларын жақсы шешім ұсынуымен қызықтыратын тек Мас-қа қолжетімді едәуір қосымшалар бар.  Бірнеше жыл бойы Арple  iLife және Pro пакеттерінің арқасында мульдимедиамен жұмыс істеу саласында алға озды.  Тәуелсіз өндірушілер Мас үшін қосымшаларды құруда өз үлестерін енгізді және енді OS X Lion көптеген уникалды қасиеті бар өңдеудің сенімді платформасын ұсынады. Осыған ұқсас жүздеген мысалдарды Mac Арр Store интернет-дүкендерінде табуға болады.

Осы сабақта бізMac OS X операциялық жүйесінде қол жетімді қосымшаның жұмыс ортасын зерттейміз және мониторинг пен қосымшаларды, процесстерді басқаруды қалай жүзеге асыратынымызды білеміз.

8.1 Қосымшалар мен процесстер

      Процесс – дәл осы уақытта белсенді және жүйелік жадыда адрестік кеңістікті алатын орындалатын код түрі. Басқаша айтқанда, процесс – бұл осы уақытта Мас компьютерінде «қосылған» немесе «ашық» болып табылады. Mac OS X ОЖ процесстермен өте тиімді жұмыс істейді, сондықтан көптеген жағдайда тұрып қалған процесс процессордың ресурстарын талап етпейтініне қарамастан ол белсенді болып есептеледі, дегенмен оған жүйелік жадыда адрестік кеңістік бөлінген.  Процесстің төрт негізгі типі бар: қосымшалар, командалар, агенттер мен демондар.

Қосымшалар(applications) – процесстердің арнайы категориясы. Қосымшалар – бұл графикалық интерфейсте пайдаланушы қосатын процесстер.

Командалар(commands) негізінен пайдаланушы қосады, бірақ олар тек командалық қатар интерфейсінде ғана қол жетімді.

Жүйе атынан орындалатын процесстер фондық процесстер болып табылатын демондар (daemons)категориясына жатады, дегенмен оларда жиі пайдаланушылық интерфейс болады. Демондар негізінен жүйені іске қосқан кезде қосылады және Мас қосылғанша және ол жұмыс істегенше барлық уақытта жұмыста қалады. Олар желі өзгерісін анықтау және Spotlightіздеуі қызметінің метамәліметтер индексін қолдау сияқты көптеген автоматты жүйелік мүмкіндіктерге жауап береді.

Агенттер(agents) – фондық процесстер сияқты, олардың негізгі ерекшелігі олар пайдаланушы жүйеге кіргенде ғана қосылатынында. Агенттер әрқашан пайдаланушыларға арналған жүйемен автоматты түрде қосылады. Дегенмен қосымшалар мен командалар автоматты түрде ашылуы мүмкін, олар агенттермен жағдайындағыдай жүйемен басқарылады. Ең маңыздысы процесстің осы барлық үш түрі жадының пайдаланушылық кеңістігінің бір бөлігі болып саналатындығында, сондықтан олар пайдаланушыдағы қол жетімділік артықшылықтарымен жұмыс істейді.

8.2 ОЖ-да процесстердің мүмкіндіктері

ОЖ қосымшалар мен басқа процесстерді орындау үшін керемет платформа болып табылады, өйткені пайдаланушының дамыған графикалық интерфейсі бар UNIX сенімді тірегін біріктіреді. Пайдаланушылар графикалық интерфейстің элементтерін тез біледі, бірақ негізінде жатқан тірек келісілген жұмысты қамтамасыз етеді. ОЖ-ның  келесі тіректі қасиеті өнімділік пен сенімділіктің жоғары деңгейін қамтамасыз етуге жауап береді.

ОЖ-да жылдам әрекетке әсер ететін мүмкіндіктер.

• Ығыстырушы көпміндеттік. ОЖ процесстер арасында есептеуші ресурстарды үлестіру мүмкіндігін ұсынады. Бұл жүйеге пайдаланушының қосымшасын баяулатпай, ондаған фондық проецсстерді қолдауға мүмкіндік береді.
• Симметриялық мультипроцессорлық өңдеу. Жүйе мүмкіндігінше өте күшті өнімділікті қамтамасыз ету үшін қол жетімді есептеуші ресурстарды қолданады. Бұл кілттік мүмкіндік, өйткені осы уақытта әрбір қойылатын Мас аз дегенде екі ядролы процессорды қосады. Мас OS X 6-тан бастай отырып, жүйеге мультипроцессорлық өңдеудің екі жаңа уникалды мүмкіндігі қосылған – Mac OS X-тың алдыңғы нұсқаларымен салыстырғанда одан да жоғары өнімділікті қамтамасыз ететін  Grand Central Dispatch  және OpenCL. Grand Central Dis­patch қосымшаны пайдаланушыларға тек көппроцессорлы жүйелердің ғана емес, бірнеше ядролы процессорлардың барлық мүмкіндігін қолдануды аса жеңілдетеді.  OpenCL ары қарай кете береді және қосымшаларға стандартты есептеуші тапсырмаларды орындауды жылдамдату үшін видеокартаның қуатты процессорын қолдануға мүмкіндік береді.
• Жадының 32- битті және 64-битті адрестеуін бір уақытта қолдау. ОЖ32- битті және 64-битті адрестеу режимдерін бір уақытта қолдайтын бірнеше операциялық жүйелердің бірі болып табылады. 64- разрядты адрестеу режимінде жұмыс істейтін процессор 4 Гб жүйелік жадыдан артығына қабілетті, жоғары нақтылықтың есептеуші қызметін жылдам орындай алады және жоғары өнімділік пен қауіпсіздік үшін  Intel компаниясының х86-64 жаңартылған архитектурасының артықшылықтарын қолдануға мүмкіндік береді. Қазір Intel Core2Duo және Intel Xenon процессорлары бар Мас компьютерлері адрестеудің 64- разрядты қолдауын қосады. Алдыңғы нұсқада, Mac OS X 6, адрестеудің 64- разрядты қолдауы жетілдірілген. Содан бастай отырып, графикалық интерфейс сияқты командалық қатардың қосымшалары Mac OS X (жүйелік ядро) ядросын қоса отырып, 64- разрядты ресурстарға ғана қарай алады.

ОЖ-да жүйемен басқару мүмкіндіктері

• Қорғалған жады. Жүйелік жадыда процесстер бір бірінен бөлінген және қорғалған. Процесстер бір-бірінің жүйелік жады кеңістігіне кіре алу үшін жүйе жадының барлық орналасуын басқарады. Басқаша айтқанда, өзін қате жүргізетін немесе  тоқтап қалатын қосымшалар жүйедегі ешбір басқа процесске әсер етпейді.
• Жадының динамикалық орналасуы. Операциялық жүйе сұраныс бойынша процесс үшін жүйелік жадыны автоматты түрде басқарады. Дегенмен нақты жүйелік жадысы бар құрылғымен анық шектелген, жүйе керек кезде виртуалды жадыны динамикалық бөледі. Сондықтан ОЖ-да жады бойынша жалғыз шектеуі жүйелік томдағы бос кеңістік көлемі болып табылады.

ОЖ-да процесстерді қорғау мүмкіндігі.

• Қауіпсіздік архитектурасы. Командалық қатар деңгейінде және графикалық интерфейс деңгейінде процесстер оларға рұқсат жоқ ресурстарға бара алмайды. Мұнда файлдық жүйедегі рұқсаттың шектелуі қауіпсіздіктің үлкен бөлігіне жауап береді. Бірақ жүйелік артықшылықтар бұл керек кезде ғана рұқсат етіледі. Осының әлдеқайда анық мысалы бір пайдаланушыдан артық қолданылатын программалық қамтамасыз етілуді орнату үшін әкімшілік қуаттауға талап етілетін Installer қосымшасы болып табылады. ОЖ-ға қондырылған қауіпсіздік архитектурасы Мас компьютерлері еркіндігінің  зиянды программаға қатысты негізгі себептерінің бірі болып табылады.
• Код қолтаңбасы. Mac OS X 5-та қол қойылған қосымшалар мен процесстер кодын қолдауы енгізілген. Қол қойылған қосымшалар мен процесстер программалық код пен ресурстың негізі мен бүтіндігін тексеру үшін жүйемен қолданылатын сандық қол таңбадан тұрады. Код дискте ғана емес орындау кезінде де тексеріледі. Сондықтан тіпті егер қосымша мен процесс кодының белгілі бір бөлігі жұмыс уақытында лайықсыз бейнесімен өзгерсе, жүйе осы процессті автоматты түрде аяқтауы мүмкін. Код қолтаңбасы жаңартудан кейін қосымшаларды тексеру үшін кілттердің тізбегін (keychain), дербес брандмауэрді, Parental Controls және Managed Cli­ent аталық бақылау құралдарын қолданады. Сонымен қатар, Mac Арр Storeтан алынған барлық қосымшаларға қол қойылуы керек.
• Қосымшалар карантині. Егер пайдаланушы сыртқы көзден жүктелген қосымшаны ашуға талпынса, ескертуді көрсететін қосымшалар карантині Mac OS X 5-та енгізілген. Егер оның қауіпсіздігіне қатысты белгілі бір күмәндар болса, бұл пайдаланушыға жаңа қосымшаны ашу ашпау керектігін ойлануға мүмкіндік береді. Mac OS X vl0.6-та осы мүмкіндік белгілі  зиянды программалардың тізімін енгізу жолымен одан ары кеңейтілген. Егер пайдаланушы осы тізімнен кез келген программаны ашуға талпынса, онда жүйе ескерту диалогты терезесін шығарады және осы нысанды Себетке (Trash) орналастыруды ұсынады.
• Қосымшаға арналған құмсағат. Операциялық жүйенің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің маңызды жаңа қызметі қосымшалар мен процесстерге арналған толықфункционалды құмсағатты (sandbox) қолдау болып табылады. Өз атауына ере отырып, бұл функция ОЖ-дағы қосымшалар мен процесстерге жүйенің басқа бөліктеріне аз әсерін тигізетін қорғалған ортаның ішінде ойнауға мүмкіндік береді. Құмсағат технологиясын құру алдында қосымша файлдық жүйенің кеңейтілімдерімен шектелген, бірақ сонымен қатар ол пайдаланушының барлық мәліметтерге рұқсаты бар. Құмсағатты қолдану кезінде қосымшалар оларға керекті нысандарға рұқсатты ұсынады. Бұл көпшілікгі Apple компаниясының өндірушілерімен анықталған ережелердің үлкен жиынтығы арқылы жасалады, бірақ осы ережелердің бірі пайдаланушымен түрленеді. Егер соңғысы нақты құжат болса, онда пайдаланушыға осы файлдың құрамына қарауға рұқсат беріледі, осы себептен қосымшаға құмсағат  шегінде осы файлға рұқсат беріледі.

8.3 Қосымшаның жұмыс ортасы

ОЖ қосымшасы жұмыс ортасының кең диапазонын қолдайды. Олардың біреуі Мас ескі қосымшаларымен кері сәйкестілікті ұсыну үшін керек, қалғаны  UNIX негізінде танымал құралдарға арналған құралды қосады. Сонымен қатар қарапайым қолданушыға қандай жұмыс ортасын қосымша қолданатынын – жүйе сәйкес ресурстарды автоматты түрде ұсынатынына уайымдаудың қажеті жоқ.  ОЖ қосымшаларының бес негізгі жұмыс ортасы Cocoa, Carbon, Java, BSD және XI1 болып табылады.

Cocoa

Cocoa Lion-ға қарағанда ерекше қосымшаның жұмыс ортасы болып табылады, өйткені  қосымшалар негізінде тек iOS мен Мае OS X орындалады. Cocoa Objective-C программалауының нысанды-бағытталған тіліне негізделеді. Егер оларға Мас компьютерінің соңғы мүмкіндіктерінің артықшылықтарын қолдану талап етілсе, онда көбінесе өндірушілер Cocoa ортасын қолдануға мәжбүрлі. Мысалы, тек Сосоа- қосымшалары біруақытта графикалық интерфейсті және 64-разрядты қызметтің артықшылықтарын қолдана алады. Осыған байланысты кіріктірілген жүйелік программалық қамтамасыз етудің үлкен бөлігі мен көлденең өндірушілердің жаңа программалық қамтамасыз етуі Cocoa жұмыс ортасы үшін өндіріледі.

Carbon

Carbon қосымшасының жұмыс ортасы Mac OS ОЖ алдыңғы жұмыс ортасының жаңартылған және қарапайым нұсқасы болып табылады. Өндірушілер Mac OS Xта орындау үшін  Mac OS операциялық ортаға (көбінесе бұл үшін кішкене түзетулер керек) арналған өзінің ескірген қосымшаларын жаңарта алады. Carbon ортасы С және C++ программалаудың салалы стандартты тілдеріне негізделеді. Сырттай Carbon және Cocoa қосымшалары арасында айырмашылық тіптен жоқ.

Mac OS X әрбір жаңа нұсқасымен Cocoa мен Carbon арасындағы айырмашылық азаяды.  Көптеген заманауи қосымшалар екі жұмыс ортасының артықшылықтары қолданатын кодтан тұрады. Бірақ Apple компаниясы Mac OS X 10.6та  Carbon графикалық қосымшалары үшін емес, Cocoa графикалық қосымшалары үшін 64-разрядты толық қолдауды қоса отырып шектеу жүргізді.  Apple ОЖ ға арналған жаңа программалар  тек Cocoa ортасында өндірілуі керектігін анық түсіндірді.

Java

Java платформаға тәуелсіз қосымшаларды құру мақсатында Sun Microsystems компаниясы құрған қосымшаның жұмыс ортасы болып табылады. Өндіруші Java виртуалды машинасын қолдайтын кез келген ОЖ-де орындалатын программалық кодты құра алады. Дегенмен ОЖ Java орындау уақытының ортасын қолдайды, ол жасырын түрде Java ортасын орнату бағдарламасын қоспайды. ОЖ-де Java апплетін немесе қосымшасын қосудың бірінші мүмкіндігінде программалық қамтамасыз етілуді жаңарту (Software Update) программасы Apple компаниясының серверімен OS X  арналған Java ортасын автоматты түрде жүктейді және оны орнатады.

Кез келген басқа программалық қамтамасыз етілуді жаңарту жағдайындағыдай Java орындаудың уақыт ортасын орнату үшін администратордың тіркеу мәліметтерін енгізу керек. Сондықтан егер сіз сіздің пайдаланушыңызға Java-қосымшаларға қол жету керек болса, онда ОЖ стандартты құрылым бөлігі ретінде OS X ОЖ-ға арналған Java ортасын жүктеп және орната аласыз.

BSD

Mac OS X vIO.5-тан бастай отырып, жүйе Posix және  03-пен сәйкес болды. Lion көптеген UNIX программалармен сәйкес келеді. «Darwin» атты Mac OS X жүйесінің (ядро) негізі Free Berkeley Software Distribution (FreeBSD) UNIX ашық коды бар операциялық жүйенің командалық қатар интерфейсіне құрылған. Командалық қатарға көбінесе Программалар/Утилиттар/ Терминал (Mpplications/Utilities.Terrntnnl} қосымшасы арқылы назар аударуға болады. Командалық қатардың әр түрлі утилиттері бүкіл осы басшылық бойынша қарастырылады, ал Б қосымшасы осы ортаға кіріспе ретінде қызмет етеді.

Х11

XII – UNIX жұмыс станциясы үшін графикалық қосымшаның бірыңғай платформасын қамтамасыз ететін ВSD ортасының кеңейтілуі. Apple компаниясының XII жүзеге асуы XFree86 ашық негізгі кодты танымал жобасына негізделген. XII-қосымшаларына қол жеткізу үшін олардың орындалатын файлдарына екі рет шерту керек немесе Программалар/Утилиттер/ орналасқан  Х11интерфейсін ашуға болады.

Классикалық (Classic) және Rosetta ортасы

Мас OS X-тың алдыңғы нұсқалары Мас OS ОЖ мен PowerPC процесстері үшін құрылған қосымшаларды қолдайды. Пайдаланушыларға Мас OS ОЖ үшін арналған программаларды орындауға мүмкіндік беретін Классикалық (Classic) сәйкестілігінің жұмыс ортасы Мас OS X 10.5-тен бастап қолданылмайды. PowerPC процессорлары үшін құрылған программаларды пайдаланушыларға қосуға мүмкіндік беретін Rosetta сәйкестілік ортасы ОЖ Lion-нан бастап қолданылмайды.

Ашық негізгі кодты программалық қамтамасыз ету.

ОЖ-ның үлкен бөлігі кейде “ашық негізгі кодты программалық қамтамасыз етілу” (open source soinvare) деп аталатынын сіз байқаған шығарсыз.  Ашық негізгі код – бұл программалық қамтамасыз етудің негізгі кодына өзгерістер енгізу мен бос таралу негізінде программалық қамтамасыз етілуді құру тәсілі. Басқаша айтқанда, бұл – код қарапайым қолдануға және ары қарайғы модификация үшін кез келген пайдаланушыға еркін қол жетімді программалық қамтамасыз ету.

Apple компаниясы ашық негізгі кодты көптеген жобаларға қатысады.  Мұнда біз тек ашық кодтың алыс-берісін ғана емес жобалар салымы мен ашық негізгі кодты жаңа жобаларды құруын көздеп тұрмыз. Негізінен «Darwin” атын алып жүрген ОЖ ядросы ашық негізгі кодты 200-ден астам жеке жобалардан тұратын толығымен ашық негізгі кодты операциялық жүйе болып табылады. Mac OS X-та  Apple компаниясы өзінің жеке жабық программалық шешімдерін қолданады. ОЖ-ның жеке бөліктерін құру Apple-ға олар үшін төлемақыны алуға итермелейді, бірақ бұл компанияға ерекше программалық қамтамасыз етуді құрумен айналысатын жүздеген дарынды өндірушілердің еңбегін өтеуге мүмкіндік береді.

Ашық негізгі кодты прогаммалық қамтамасыз ету көлемінің жылдам артуы алдыңғы онжылдықта тек керемет программалардың құрылуына ғана емес, жаңа операциялық жүйенің – Linux-тің көтерілуіне алып келді. Дамығын танымалылығымен Linux-тің ашық негізгі кодты жоғарысапалы қосымшалары да белгілі болды.

Ашық негізгі код ОЖ мен UNIX-тің арқасында пайдаланушылар өздерінің Мас компьютерлерінде ашық негізгі кодты қосымшалар мәліметтерін қолдана алады. Кейбір ашық негізгі кодты қосымшалар командалық қатарда жұмыс істейді, ал басқалары X11 ортасы арқылы жұмыс істейді, ал кейбіреулері толық қызметті Мас қосымшаларына конверттеледі. Сізге ашық негізгі кодты тегін шешімдердің мәліметтерін зерттеуге біраз уақыт бөлу керек, сондықтан олар коммерциялық программалық қамтамасыз етуге сәйкес келетін алмастыру болуы мүмкін.

9 Дәріс. Қосымшалар мен процесстер мониторингі

Mac OS ОЖ процесстер мен қосымшаларды басқару мен идентификациялау үшін бірнеше тәсілдерді ұсынады. Процесстердің қолданылатын архитектурасын қоса отырып, Қосымшалар мен командалар индентификациясы үшін Finder немесе Жүйе туралы ақпарат (System Information) қолдануға болады.  Жүйе мониторингі (Activity Monitor) қосымшасы және  ps пен top командалары компьютерде орындалатын барлық процесстермен басқару үшін қолданылады.                                                                                9.1 Қосымша идентификациясы

Finder утилитінен базалық ақпаратты жылдам табу үшін келесі қадамдарды орындаңыз.

1.Finder-ден идентификациялау талап етілетін қосымшаны таңдаңыз, одан кейін  Сипаттамалар (Get Info) немесе инспектор  (In­spector) терезесін ашыңыз.

Сипаттамалар (Get Info) терезесін ашудың бірнеше тәсілдері бар:  мәзірлер панелінен Файл > Сипаттамалар (File >Get Info) таңдаңыз;I Command 1+ПП басыңыз; қалқымалы мәзірден Сипаттамалар (Get Info) командасын таңдаңыз. Finder теезесінде құрал-саймандар панеліне таңдалған нысандармен (Action) әр түрлі әрекеттер жүргізіледі; нысанды тышқанның оң жақ түймесін басып немесе 1 Control 1 басып тұрыңыз және жылдам қол жеткізу мәзірінен  Сипаттамалар (Get Info) командасын таңдаңыз.

2.Сипаттамалар (Get Info) терезесі ашылған кезде, қосымша туралы жалпы ақпаратты ашу үшін Жалпы (General) ашатын үшбұрышын шертіңіз.

Бұл таңдалған қосымша осы үш түрдің біреуіне жататынын білдіреді.

Application (Intel). Intel процессорлы Мас компьютерінің Mac OS X үшін арналған қосымшалары.

Application. PowerPC процессоры бар компьютерлерінде Mac OS X үшін арналған қосымша.

Applications кез келген қосылатын том түбірінде. Қандай қосымшалар System Information утилитінен анықталатынын көру үшін Contents тізімінен алынған Программаларды (Applications) таңдаңыз. Тізімнен қосымшаны таңдаған кезде, оның аты, нұсқасының номері, модификациялау уақыты, қосымша түрі мен ол Арр Store-дан сатылып алынғаны шығарылады. Lion-мен бірге орнатылған қосымшалар  Арр Store-да жасалған сияқты көрсетілмейтініне назар аударыңыз.

9.2 Жүйе мониторингі (Activity Monitor) көмегімен процесстерді мониторингтеу

Олардың орындалуы уақытындағы процесстердің мониторингіне арналған Mac OS ОЖ негізгі қосымшалары Жүйе мониторингі (Activity Monitor) болып табылады. Бұл аса тиімді құрал кез келген қазір орындалып жатқан процесстер жүйелердің негізгі көрсеткіштерін шығарады. Егер қосымша жауап бермесе немесе ақырын жұмыс істей бастаса, жүйе мониторингі (Activity Monitor) көмегімен тексеріңіз. Сонымен қатар егер барлық жүйе ақырын жұмыс істемесе6 Жүйе мониторингін (Activity Monitor) қолданыңыз. Бұл утилит жүйелік жадының немесе процесстер ресурсының үлкен пайызын қолданатын қосымшаны немесе фондық процесстерді ұқсатуға көмектеседі.

Жүйе мониторингі (Activity Monitor) көмегімен Мас компьютерінің процесстерін қазір орындалып жатқанын көру үшін келесі қадамдарды орындаңыз.

1. Программалар/Утилиттар/Жүйе мониторингін (/Applications/ Utilities/Activity Monitor) ашыңыз.

Процесс идентификаторы (PID). Әрбір процесстің жүйені жүктеу кезінен бастап оның қосылу ретіне сәйкес таңдалатын бірегей идентификаторы бар.

Процесс аты (Process Name). Осы процессті құрушы таңдаған ат.

Пайдаланушы (User). Әрбір процесс белгілі бір пайдаланушы атынан қосылады. Сондықтан әрбір қосымшада өзіне берілген тіркеу жазбаларына сәйкес файлдық жүйеге  рұқсаты бар.

% ЦП (% CPU). Бұл сан орталық процессор ресурстарының процессін қолданудың жалпы пайызын көрсетеді. Максималды мүмкін мәні жүйедегі процессордық ядро санына көбейтілген 100%-ға тең.

Ағындар  (Treads). Әрбір процесс әрі қарай орындау ағынының қатарына бөлінеді. Процесстерде бірнеше ағындарды пайдалану реакциясының жылдамдығын арттыруға көмектеседі, сондықтан процесс біруақытта бірнеше тапсырмаларды орындай алады. Мультиағындық өнімділікті аттырады, өйткені бір процестің әрбір ағыны процессордың жеке ядросында орындала алады.

Физикалық жады (Real Mem). Бұл мағына қазір процесс алып тұрған оның физикалық жады көлемін көрсетеді.

Түрі (Kind). Бұл баған қандай процессор архитектурасына қосымша жазылғанын көрсетеді: Intel (64 bit), Intel немесе PowerPC.

2.Осы баған бойынша процесстер тізімін реттеу үшін бағанның тақырыбын шертіңіз.

Іріктеудің артатын және кемитін ретіне қосылу үшін тағы бір рет тақырып бағанын шертіңіз. Сонымен қатар, бағандар санын және Түрі (View) мәзірінде жаңарту жиілігін үйлестіруге болады.

3. Жүйе мониторинг (Activity Monitor) утилиті қазір тіркелген пайдаланушы үшін орындалатын процесстерді ғана көрсетеді. Барлық белсенді процесстерді көру үшін Көрсету (Show) қалқыма мәзірден Барлық процесстерді (All Processes) таңдаңыз.

Орындалатын процесстердің тізімін қысқарту үшін Жүйе мониторингі (Activity Monitor) терезесінің жоғары оң жақ бұрышындағы Spotlight іздеу жолын қолданыңыз.

Барлық процесстерді қарай отырып және % ЦП (% CPU) немесе Жады (Real Mem) мағынасы бойынша тізімді іріктей отырып, осы процесстердің біреуі аса көп ресурстарды қолдана ма екенін анықтауға болады.

4. Процессті ары қарай зерттеу үшін, Жүйе мониторингі (Activity Monitor) тізімінде оның атын екі рет шертіңіз. Процесс туралы толық ақпараты бар терезе шығады.
5. Жүйелік ақпаратты тексеру үшін Жүйе мониторингі (Activity Monitor) терезесінің төменіндегі қосымша параққа шертіңіз.

Нақты уақыттың жүйелік статистикасын көрсеткендіктен, бұл мониторинг құралы ақаулықтарды іздеу кезінде ыңғайлы.

9.3 Командалық қатардан процесстерді мониторингтеу

Командалық қатар интерфейсінен белсенді процесстерді қарау үшін екі негізгі команда қолданылады – top және ps.

top

Тop командасы ол процессордың көп ресурстарын қолданатын “жоғарғы” процессін енгізу үшін қолданылғанына байланысты солай аталады. Бірақ  Mac OS ОЖ-да top командасы олардың идентификаторы бойынша кері ретте процесстерді санайды. Бұл команда процессорлы қолдану деңгейі бойынша іріктеуді орындау үшін оған –и опциясын қосу керек. Тop командасы пайдаланушы оны ашқан кезде өзіне  Terminal терезесін басқаруды алады. Команда енгізуге шақыруға қайту үшін [о] пернесін басу керек. Келесі код top командасының шешімін көрсетеді. Жүйені мониторингтеу (Activity Monitor) утилитіне ұқсастығына назар аудару керек.

ps

(процесс күйі) қысқарту болып табылатын ps командасы  белсенді процесстерді санайды, бірақ top командасы сияқты өзінің бақылауына Ter­minal терезесін алмайды. Кейде белсенді процесстер сондай көп болады, top командасы олардың барлығын мониторда көрсете алмайды; бұл жағдайда ps командасы пайдалы болуы мүмкін. Команда синтаксисі: рs ары қарай санау опциясының тізімі болады. Ең пайдалы опциялар: -ах (барлық процесстерді көрсету), -с (процесске рұқсаттың абсолютті жолы орнына тек процесс атын көрсетеді) және пайдаланушының қысқа атын көрсететін –и (осы пайдаланушыға жататын процесстерді ғана санайды). Келесі мысалда  Michelle пайдаланушысы процесс атын қысқарту үшін және пайдаланушының тіркеу жазбасына жататын белсенді процесстерді санау үшін алдымен  -с және -и кілттері бар команданы қолданады. Одан кейін ол рұқсат жолының толық аты бар барлық белсенді процесстерді көру үшін -ах опциялы ps командасын қолданады.  Нәтижесі тым ұзын, сондықтан біз тек 10 процессті қалдырдық.

Қосымшалар мәселелерін шешу.

Қосымшалар мәселелері қосымшалар сияқты әр түрлі. Әрбір қосымша өзінің бірегей мүмкіндіктерін ұсыну үшін құрылады, сондықтан олардың мәселелері де көбінесе біреге й. Қосымшалар мәселелер диагностикасы мен шешіміне арналған бірнеше жалпы тәсілдеме бар. Келесі тізімде бірнеше әрекеттер көрсетілген – қаапайым мен жылдамынан қиын және көп уақыт алатынына дейін. Сәттілік ықтималдығы бойынша әрекеттер аса сәтттіден сәтсізіне дейін орналасқан.

10 Дәріс. Желі конфигурациясы.

VPN (Virtual Private Network) қызметін пайдаланатын маршруттаудың желілік құрылғыдан клиентке дейінгі  шифрланған туннель болып табылады. Байланысты орнатқан соң Мас VPN құрылғысын пайдаланатын LAN-ға тікелей байланысады. Сондықтан, тіпті ғаламтормен сымсыз байланыс LAN-нан мың километрден де қолданылады, егер компьютер LAN-ға тікелей байланысқан болса, VPN байланысы виртуальді желілік интерфейсті пайдаланады. Mac OS X ОЖ үш тармақталған VPN протоколын қолдайды: интернет-протокол (L2TP over IPSec) арқылы қорғалған 2 деңгейлі туннелдеу протоколы, нүкте-нүкте байланысы (PPTP) және IPSec протоколының Cisco версиясының туннелдеу протоколдары.

10.1 VLAN желісін конфигурациялау

VLAN желісі жекелеген тәуелсіз LAN локальдік желілерін бір желілік интерфейсте анықтау үшін қолданылады. Басқаша айтқанда, Мас оған бір  уақытта бірнеше жекелеген LAN желілермен байланыстыратын бір байланысын иеленуі мүмкін. VLAN желілері желілік администраторға жіктелетін және маршрутталатын желілік трафик сияқты белгілі үлкен бақылау қолданатын программалық қамтамаларды конфигурациялайды. VLAN қызметі арнайы желілік инфрақұрылымдарды талап етеді, дегенмен Mac OS X ОЖ VLAN қолдауы үшін желілік клиенттің программалық қамтамасына сәйкес іске қосады. Mac OS X ОЖ VLAN конфигурациялары үшін қолданылатын: спецификациясы IEEE 802.1Q стандартты протоколды қолдайды.

10.2 Каналдар агрецияларын конфигурациялау

Каналдар агрециялары, сондай-ақ интерфейстерді байланыстыру деп аталады және бірнеше жекеленген апаратты желілік интерфейстерді қолдана отырып, бір интерфейсін анықтауға мүмкіндік береді. Бұл жердегі басымдылық бірнеше физикалық каналдарды қолданғанда өндірістік желі белгілі түрде артады. Сондай-ақ каналдар агрециясы байланыстың артықшылығын енгізе отырып, желілердің сенімділігін арттырады, сондықтан бір желілік интерфейс өшіп қалатын болса, қалай болғанда да алмастыратын интерфейс бар болады. Сонымен қатар, Mac OS X ОЖ каналдар агрециясының қызметтері арнайы желілік инфрақұрылымдарды талап етеді, бірақ мұндай жағдайда каналдар агрецияларын қолдау үшін желілік клиенттің программалық қамтамасына сәйкестендіреді. Mac OS X ОЖ каналдар агрециялары үшін қолданылатын: спецификациясы IEEE 802.3ad. стандартты протоколын қолдайды.

10.3 Желілік протоколдардың қолданылуы

Әрбір аппаратты немесе виртуальді желілік интерфейс стандартты желілік протоколдар қатарын байланыстыру үшін қолданылады. Сіз қызметтер тізімінен қызметті таңдаған кезде Желі(Network) жүйелік қалып-күйлері терезесі негізгі протоколдың қалып-күйін көрсетеді, дегенмен көптеген протоколдар конфигурациялар параметрлері Қосымша(Advanced) батырмасына басқанда ғана қолайлы. Ары қарай біз Mac OS X ОЖ қолдайтын әрбір құрылған желілік протоколдардың қалай конфигурацияланатынын көрсетеміз.

Mac OS X ОЖ келесі желілік протоколдардың құрылуын қолдауды қосады.

• DHCP арқылы конфигурацияланған TCP/IP. TCP/IP LАN және WAN желілеpi үшін негізгі желілік протоколы болып табылады, ал DHCP – TCP/IP клиенттеріне автоматты түрде конфигурацияланатын танымал желілік қызмет.
• Қолдан конфигурацияланған TCP/IP. Егер локальді желіде DHCP қызметі жоқ болса немесе егер TCP/IP қалып-күйлері өзгертуге міндетті емес болса, TCP/IP қалып күйлерін қолдан конфигурациялауға болады.
• IP желілер құрылғысы үшін хосттар аттарын ұсынады. DNS қалып күйлері DHCP қалып күйлерімен жиі конфигурацияланады не DHCP көмегімен, не қолдан. Mac Os X бірнеше серверлері мен домендерді іздеуді қолдайды.
• Wireless Ethernet (Wi-Fi). Сымсыз Wi-Fi желілер мен аутентификациялар таңдауын жеңілдету үшін қосымша қалып-күйлерді талап етеді.
• 1Х арқылы аутентификацияланған Ethernet. Тек қана дұрыс аутентификацияланған LАN желілік клиенттеріне байланысуға рұқсат бере отырып, 802.1Х  протоколы Ethernet желілерін қорғау үшін қолданылады.
• Network Basic Intup/Outup System(NetBIOS) және Windows Internet Naming Service(WINS). Желілік идентификациялар мен қызметтер ашылуларын қолдану үшін Windows негізі барлық компьютерлерде жиі қолданылатын NetBIOS және WINS протоколдары болып табылады.
• IP проксилері. Прокси серверлері желілік клиенттері мен сұраныс қызметтері арасындағы дәнекер сияқты әрекет етеді және өндірістер мен қосымша қауіпсіздік қолдануларын жақсарту үшін қолданылады.
• Ethernet аппаратты вариациялары. Mac OS X ОЖ  Ethernet құрылғысының қол қалып-күйлері мияқты автоматты түрді қолдайды.
• Ұялы байланыс операторлары желілеріне қосылу. Әртүрлі протоколдардың қосылу типтерін пайдаланатындай нақты желілік протокол емес. Mac OS X ОЖұялы желілер арқылы интернетке қосылу әдістерін қолдайды. Оған коммутируальді Bluetooth(dial-up networking, DUN) ұялы байланысы, Bluetooth(personal area network, PAN) персональды желілері және ұялы байланыс операторлары желілеріне қосылу үшін USB-адаптерлер кіреді. Ұялы байланыс операторлары желілеріне интернетке қосылуға рұқсат қолданылатын құрылғы мысалы Iphone болып табылады.
• РРР сыртқы(аналогты) модемі. Анологты модемдер байланысты іске қосу үшін конфигурацияларды қолдан жасауды талап етеді.
• Нүкте-нүкте(РРР) протоколы. Анологты модемдер мен Bluetooth DUN байланыстары үшін РРР сияқты қолданылады, қосымша конфигурацияларды талап етеді.
• 11 Дәріс. Баптау панелінің көмегімен желі кемшіліктерін жою. 1 TCP/IP мен DNS-ті қолдан конфигурациялау
• DHCP немесе РРР қызметтеріне автоматты түрде конфигурацияланатындай, көптеген желілік ситуациялар TCP/IP және DNS конфигурациялары үшін ешқандай араласуды талап  етпейді.
• Қолдан байланыс процессін талап ететін интерфейстер DHCP немесе РРР автоматты конфигурациялары үшін ТСР /IP және DNS қалып-күйлерін автоматты түрде пайдаланатын процесстер. ТСР /IP және DNS қалып-күйлерін осы интерфейстерді қолдану кезінде тексеру үшін тізімнен қызметті таңдаңыз, содан соң астыңғы оң жақ бұрыштағы Желі(Network) қалып-күйлерінен Қосымша(Advanced) батырмасын басыңыз. ТСР /IP және DNS қосымшаларына сәйкес келетін қалып-күйлерді көруге болатын батырманы басуға болатын қосымша қалып-күйлер диалог терезесі ашылады. Осылайша кез келген басқа желілік қалып-күйлерді тексеруге болады.
• ТСР /IP және DNS қалып-күйлерін қолдан конфигурациялау үшін келесі амалдарды орындаңыз.
• Желі (Network) күйлерін ашыңыз және блоктан шығарыңыз.
• Орналастыру(Location) мәзірінен редакциялағыңыз келетін желілік орналастыруды таңдаңыз немесе жаңа желілік орналастыруды конфигурациялаңыз.
• Желілік қызметтер тізімінен конфигурациялағыңыз келетін желілік қызметті таңдаңыз.
• Егер Ethernet интерфейсі таңдалған болса, онда мұнда қжалпы ақпараттар аумағындағы қызметтер тізімінің оң жағында TCP/IP параметрлерін қалыпқы келтіруге болады. Дегенмен, бұл дәрістің мақсатына қосымша терезелер диалог терезесін ашу үшін қалып-күйлер панелінің астынғы бұрышындағы Желі (Network) қалып-күйлерінен Қосымша(Advanced) батырмасын басыңыз.
• TCP/IP қалып-күйлерін көру үшін TCP/IP бетіне басыңыз.
• Егер сіз DHCP-ді қолданғыңыз және қолдан ІР-адрес бергіңіз келсе, Конфигурациялау IPv4(Configure IPv4) мәзірінен берілген адреске DHCP-ді қолдануды(Using DHCP with manual address) таңдаңыз
• Ол үшін компьютерге тек қана IPv4-адресті қолдан енгізу қажет болады. Сәйкес келетін ІР-адрес енгізген соң, қосымша желілер параметрлері диалог терезесін жабу үшін ОК батырмасын басыңыз, содан соң өзгерістерді сақтау және іске қосу үшін астыңғы оң жақ бұрышта Желі(Network) қалып-күйлерінен Қабылдау(Apply) батырмасына басыңыз.
• DHCP қызметі TCP/IP және DNS-тің басқа қалып-күйлерін басқаруды жалғастыратынындай, басқа қадамдарды ескермеуге болады.
• Егер сіз ТСР/ІР қалып-күйлерін қолдан енгізгіңіз келсе, Конфигурациялау IPv4(Configure IPv4) мәзірінен Қолдан енгізу(Manually) таңдаңыз.
• Ең аз дегенде сізге ІР-адресті енгізуге, желілік масканы(оған нотациясын қолдануға болады) және маршруттаушының адресін енгізуге тура келеді. Қолданушы интерфейсі барлық автоматты DHCP қызметінен ТСР/ІР қалып-күйлерін кэшттейді, сондықтан сізге тек қана жаңа IPv4 адрес енгізу қажет болады.
• Егер сіз ІРv6 қалып-күйлерін де қолдан енгізгіңіз келсе, Конфигурациялау IPv6(Configure IPv6) мәзірінен Қолдан енгізу(Manually) таңдаңыз.
• Ең аз дегенде сізге ІРv6 адресін, маршруттаушы адресін және префикс ұзындығын енгізу қажет. Қолданушы интерфейсі барлық автоматты қалып-күйлерін кэшттейді, сондықтан сізге тек қана жаңа IPv6 адрес енгізу қажет болады.
• DNS-ті конфигурациялау үшін, DNS қалып-күйлерін көру үшін DNS қосымшасының жоғарғы жағына басыңыз. Қолданушы интерфейсі DHCP қызметінен DNS қалып-күйлерін кэшттейді, сондықтан сізге  DNS қалып-күйлерін енгізу мүлдем қажет болмауы мүмкін.
• 2 Wi-Fi базалық конфигурациясы
• Apple компаниясы желілердің автоматты түрде табылуы мен Wi-Fi мәзірі күйін Ethernet(Wi-Fi) сымсыз желісімен басқаруды барынша жеңілдетті. Сіз Мас-ты жүктегенде және қозғағанда компьютер желіге қосылуды орната алмайды, жүйе жаңа локальді Wi-Fi желілерін автоматты түрде көшіреді. Егер Мас ашылынған сымсыз желіні тапса, тексеру ұзақтығын талап етпестен, ол осы желіге автоматты түрде қосылады. Бірақ сымсыз желі аутентификациялар мен бірнеше жаңа желілерді табатын болса, жүйе қолданушыға Wi-Fi желісіне қосылуға сұраныс береді.
• Егер Мас жаңа Wi-Fi желісіне қосылуды автоматты түрде сұрамаса, онда сымсыз желіні Wi-Fi мәзірі күйінен қолдан таңдау қажет. Осы мәзірдің ашылуы барысында Wi-Fi фондық процессі автоматты түрде қол жетімді желілерді көшіреді және мәзірдің табылуын үстемелейді. Wi-Fi желісінің атынан басқа бұл мәзір қара және сұр сызықтармен белгіленетін Wi-Fi желілерінің дыбысына қатысты күш ең маңызды индикаторды көрсетеді. Неғұрлым қара сызықтар көп болса, соғұрлым Wi-Fi желілерінің дыбысына қатысты күш жоғары болады.
• Егер ашылынған сымсыз желіні таңдар болсақ, онда Мас оған жылдам қосылады, ал егер қорғалынған сымсыз желіні (бұл жерде құлып таңбасы көрсетіледі) таңдайтын болсақ, құпия сөз енгізу қажет болады. Қорғалынған сымсыз желіні таңдау барысында көп жағдайда жүйе аутентификация типін автоматты түрде анықтайды, сізге тек қана желінің құпия сөзін енгізу қажет. Егер Wi-Fi желісіне администратор қосылатын болса, кілттік жүйелер байламында құпия сөзді сақтай отырып, жүйе қорғалынған желіні автоматты түрде еске сақтайды. Бұл Мас компьютеріне ары қарай Wi-Fi желісіне автоматты түрде қосылуға мүмкіндік береді, қолданушыларға құпия сөзді қайтадан енгізу қажет болмайды.
• Егер WРА немесе WРА2 корпоративті протоколдарында қолданылатын сымсыз желіге қосылу және тексеру ұзақтығы орындалса, тексеру 802.1Х ортасымен жасалынатыны тұспалданады. Яғни, мұндай желіге қосылу барысында 802.1Х қызметі конфигурациясы автоматты түрде құрылады. Келесі суретте көрсетілгендей, 802.1Х қызметі қолданылған кезде тексеру ұзақтығы үшін қолданушы аты мен құпия сөзді енгізу қажет болады. Сонымен қатар, сертификатты тексеру диалог терезесі бейнеленуі мүмкін және оны жалғастыру үшін администратордың тіркеу мәліметтерін енгізу қажет.
• Кейбір жағдайларда сымсыз желілердің қауіпсіздігін арттыру үшін өзінің қол жетімділігін ресми түрде мәлімдей алмайды. Егер сіз олардың желілік аттарын(немесе Service Set Identifier, SSID) білген жағдайда, Wi-Fi мәзірінен басқа желіге қосылу(Join Other Network) тіркеуін таңдау арқылы сіз бұл жасырын сымсыз желілерге(жабық желілер деп те аталады) қосыла аласыңыз. Жасырын желіге қосылу үшін сіз барлық қажетті ақпараттарды енгізе алатын диалог терезесі ашылады.
• Cоңында, егер сіз стандартты сымсыз желіге қосыла алмасаңыз, басқа компьютерлермен файлдармен  сымсыз алмасу үшін  Wi-Fi-ды Мас-пен байланыстыра отырып, арнайы сымсыз желі құра аласыңыз. Wi-Fi мәзірінен желі құру (Create Network) командасын таңдап, ad hoc желісіне қосылу үшін қолданылатын сымсыз ақпараттық желі мәліметтерін енгізіңіз.

12 Дәріс. Желілік қызметтер.

Локальдік желілердегі(local area network, LAN) секілді глобальді желілерде(wide area networks, WAN) де желілерді ТСР/ІР базасында қолдану үшін компьютерді конфигурациялауда талап етілгендей ІР-адресті қолдан иеленуге болады. Алайда, желілердің базалық функционалдығы барлық уақытта іс жүзінде екі желілік қызметті қатыстырады: DHCP(Dynamic Host Configuration Protocol) және DNS(Domain Name System). ТСР/ІР-мен бірге олар барлық желілік қызметтер үшін базалық желілер функцияларын бейнелейді.

12.1 Локальді есептеу желілерінің трафигі(LAN)

Локальді есептеу желілерінің(LAN) көпшілігі сымды және сымсыз байланыстардың сол және басқа формасын қолданады. Желілік интерфейс орнатылған соң, ТСР/ІР желісін қолдан немесе DHCP арқылы конфигурациялау керек. Осы екі қадамды аяқтаған соң, желілік коммуникацияны бастауға  болады.            Мақсатты компьютер сол желіде бар ма?                         Егер бар болса, онда Ethernet арқылы МАС-адреске жіберу

TCP/IP пакеті Ethernet кадрларына локальді желілер арқылы жіберу үшін  байланады. TCP/IP пакеттері ІР-адрестің көзін және жіберілген мәліметтермен бірге белгіленген жерін қосады. Локальді желілерде ІР-адрестің белгіленген жерінің бар екенін анықтау үшін, желілік құрылғы желілер маскаларының қалып-күйлерін ауыстырады. Егер  бұл солай болса, құрылғы Мас-адрестің мақсатты ІР-адреспен сәйкес келуін білетінін көру үшін, өзінің адрестерге рұқсат беру протокол кестесіне(Address Resolution Protocol, ARP ) назар аудару қажет.Желілердегі әрбір хост локальді желілерде Ір-адрестермен сәйкес келетін танымал МАС-адрестердің ARP кестесін қолдайды және үнемі жаңалап отырады. Егер МАС-адрес бұл кестеде жок болса, желілік құрылғы мақсатты құрылғының өзінің МАС-адресіне жауап беруін және көрсетуін сұрай отырып, локальді желінің үміттендіретін ARP-сұраныс жіберуін өндіреді және жауап ретінде келесі қарауға дейін ARP-кестесін қосады. МАС-адрес анықталған кезде ТСР/ІР пакетінен тұратын Ethernet шығыс пакеті мақсатты МАС-адреске жіберілінеді.

Басқа желілік құрылғы ТСР/ІР пакеттері Ethernet пакеттеріндегі МАС-адрестермен дәл солай жіберілу техникасы көмегімен ақпаратты қайтарады. Бұл мәліметтерді жіберу үшін қайта-қайта әрбір секунд сайын мыңдаған пакеттерде жалғасады. Стандартты Ethernet пакетінің өлшемі тек қана 1500 байтты(бұл шамамен 1,5 килобайт немесе 0,0015 мегабайт) құрайды, сондықтан тіпті шағын файл жіберу үшін қанша пакет керек екенін ұсынуға болады.

 12.2 Глобальді есептеу желілерінің трафигі(WAN)

Мәлеметтерді глобальді есептеу желісі(WAN) арқылы жіберу мәліметтер бір немесе бірнеше желілік маршруттаушылар арқылы жіберілетінінмен ерекшеленеді. Глобальді желілер әртүрлі пішінде және өлшемде болады: жеке локальді желілерді үлкен ғимаратта байланыстыру үшін пайдаланылатын шағын WAN-нан ғаламтордың ең үлкен глобальді желісіне дейін.

WAN арқылы мәліметтерді алғаш жіберу  LAN-дағы мәліметтерді жіберуге аналогті. WAN үшін белгіленген мәліметтердің бірінші аялдамасы локальді желілердегі желілік маршруттаушыларда орналасқан. Желілік құрылғы TCP/IP пакеттерін Ethernet кадрларына орнықтыра отырып, бұрынғыдай пакеттерді дайындайды. Сондай-ақ мұнда ІР-адрестің белгілеу орыныны адрестің локальді желілерде орналасқанын анықтау үшін желілер маскасы қабылданады. Мұндай жағдайда желілік құрылғы белгілену орынының локальді желіде орналаспағанын анықтайды, сондықтан маршруттаушыға мәліметтерді жібереді. Маршруттаушы локальді желіде орналасса, онда локальді желілер клиенті мен маршруттаушы арасындағы тапсырыс LAN стандартты трафикімен бірдей.

Маршруттаушы Ethernet кадрларында орналасқан TCP/IP пакеттерін алған кезде, ІР-адрестің белгілеу орынын тексереді және маршруттаудың алдын ала конфиигурацияланған кестесін бұл пакет үшін келесі ең жақын белгілеу орынын анықтау үшін қолданады.

Желілік маршруттаушылар кейбір мәліметтерді қайтадан буып-түю мен басқа адреске жіберуді жиі орындайды.

Көптеген жағдайларда желілік мәліметтер толық байланыс құру үшін бірнеше рет жіберіледі. Бұл пакеттердің өлшемі өте кішкентай. Ғаламтор трафигі үшін қолданылатын пакеттің өлшемі көптеген ТСР/ІР байланысы үшін пакеттің ең үлкен өлшемі 65535 байтпен 1500 байтты құрайды. Желілік маршруттаушылар әрбір секунд сайын мыңдаған мәліметтер пакеттерін оңай басқаратын жоғары оптимизацияландырылған құрылғылар болып табылады, сондықтан мәліметтердің шағын көлемдері үшін WAN-ның көп байланыстары LAN байланыстары сияқты қабылданады. Мәліметтерді WAN арқылы жіберуді қызықтыратын маршруттаушылар мен желілік байланыстар белгілі іркілістерді құрады, сондықтан үлкен көлемдегі мәліметтерді WAN арқылы жіберу LAN арқылы жіберуге қарағанда ақырын жүреді. Көптеген қолданушылардың ғаламторда уақыт өткізуінің ең көп таралған түрлері осылайша пайда болды, жүктеуді немесе жіберуді күту.

12.3 Домендердің аттарының жүйесі(DNS)

Әдетте көптеген адамдар адресттерді анықтау үшін қолданылатын қалай болса солай көрінетін сандар жолдарын нашар есте сақтайды, сондықтан оларды іздеуде қолданушыларға көмектесу үшін қосымша технология жарыққа шықты. Тіпті ең қарапайым ұялы телефондарда байланыстар тізімдері бар. ТСР/ІР желілері үшін домендер аттарының жүйесі желілік адресацияны қол жетімді етеді.

12.4 Хосттың дигнамикалық қалып-күйлер протоколы(DHCP)

Хосттың динамикалық конфигурациялар протоколын желі клиенттерінің барлығы дерлік ТСР/ІР конфигурацияларын автоматтандыру үшін пайдаланады. Кейбір жағдайдайларда администратор  ТСР/ІР желісінің конфигурациялары туралы ақпараттарды қолдан енгізуге болады. Әдетте бұл желілік қызметтерді жеткізетін желілік құрылғылар үшін жасалынады. Дегенмен желілік клиенттер жиынын қолдан конфигурациялау – қателіктерден сақтандырылмаған еңбекті көп қажетсінетігн жұмыс, сондықтан желілік клиенттерді конфигурациялау үшін тіпті қатаң басқарылатын желілерде DHCP кең қолданылады.

Ескерту. DHCP протоколы арнайы басқа механизмдер арқылы IPv4-адрестер, IPv6-адрестерді автоматты түрде белгілеу үшін тағайындалады.

Ескерту. Bootstrap Protocol(BOOTP) DHCР бастамашысы болып табылады. DHCР BOOTP-пен қата үйлесімді, бірақ үлкен функционалдылық пен сенімділікті жеткізеді.

Бұл қызметті қамтамасыз ету үшін DHCР сервері талап етіледі. Көптеген желілерде DHCР қызметін маршруттаушылар жеткізеді, бірақ кейбір жағдайларда бұл мақсат үшін жеке сервер белгіленіп тұруы мүмкін. Желілік құрылғы желіде белсенді бола бастағанда, ол алдымен апараттық интерфейспен байланыс орнықтырады, содан соң DHCР-ақпаратты сұрай отырып, локальді желіге дыбысты жібереді. Желінің жаңа клиенті сияқты ІР-адрес жоқ болса, идентификациялар үшін желілік интерфейстің МАС-адресін қолданады. Егер хабарламаны алатын DHCР серверінде қол жетімді адрестер бар болса, онда ол клиентке ТСР/ІР конфигурациялары туралы жауапты ақпаратпен бірге жібереді. Бұл ақпарат кем дегенде ІР-адреснан, желі маскасынан, маршруттаушы мен ең аз уақыт белгісінен тұрады.

13 Дәріс. Желілік қызметтерді қорғау. Желілік қызметтердің мәселелерін шешу.

Желімен байланысты мәселелердің барлығы  компьютердің кінәсі емес. Ғаламтор мен локальді желілерге қосылған кезде көптеген қиындықтар тууы мүмкін. Және екіншіден, алдымен мәселенің себебін біліп содан соң оны шешудің жолдарын қарастыру керек.

Желілік мәселелерді 3 бөлімге бөліп қарастыруға болады.

• Локальді мәселелер. Қате желілік қондырғылармен немесе желілік байланыстардың бұзылуымен байланысты.
• Желілік мәселелер. Жүздеген бас тартулар болуына байланысты бұл мәселелердің шешілуі қиын болуы мүмкін. Ең алдымен сіздің Мас компьютеріңізге жақын орналасқан желіні қолдануға мүмкіндік беретін құралдарды тексеруден бастаңыз.  Мәселені кез-келген қарапайым функциялар тудыруы мүмкін ,мысалы желілік коммутатордағы жұмыс істемейтін Ethernet  порты. Қондырғыларды зерттей келе сіз өзіңіздің Мас компьютеріңізден алыстай бересіз, және Lion-мен бірге келетін желілік, диагностикалық утилиталарды қолдануды жөн көресіз.
• Қызметтер мәселесі. Бұл мәселе нақты желілік қондырғымен немесе сіз жүгінгелі отырған қызметке байланысты. Мысалы, DHCP немесе DNS қызметтерін ұсынушы қондырғылар уақытша сөндірулі немесе дұрыс конфигурацияланбаған болуы мүмкін. Мәселенің нақты қызметпен байланысты екеніне көз жеткізу үшін басқада желілік қызметтерді тексеріңіз. Егер басқа желілік қызметтер жұмыс істеп тұрса онда бұл желілік те локальді де мәселе емес. Бұл жағдайда Lion бірнеше пайдалы диагностикалық құралдарды ұсынады.

Mac OS X-дағы желілік мәселелердің диагностикасы үшін үш негізгі құрал қолданылады: желілік қондырулар, желілік диагностика шебері және желілік утилита.

Сеть(Network) қондырулар панелі көмегімен қателіктерді болдырмау.

Ең бірінші жүгінетін диагностика құралы- Сеть(Network) қондырулар панелі болып табылады. Мұнда желілік интерфейстердің барлығының жағдайы көрсетілетін динамикалық жаңартушы тізім кіреді. Егер желілік қосылу жұмыс істемесе, онда оны осы жерден табу оңайырақ болады.

Жасыл индикатор-қосылу активті және ТСР/ІР қондыруларымен конфигурацияланған. Бірақ бұл қызметтің дұрыс қондыруларды қолданатынына кепілдік бермейді. Мысалы, алдыңғы суретте ТСР/ІР қондырулары рұқсат етілген тапсырмаларды көрсететін Ethernet интерфейсі жасыл индикатормен көрінеді. Сонымен қатар бұл интерфейс  DHCP-дан қажетті мәліметтерді алмай, өзіне-өзі белгілеген IP адресінің интерфейсін  қолданады.  Егер сізбен бұл қызметтің арасында мәселе туындап жатырса, желілік қондыруға тінтуірмен екі рет басыңыз. Егер қондырулар дұрыс деп ойласаңыз, басқа диагностикалық утилиталарға өтіңіз.

Сары индикатор-қосылу активті, бірақ ТСР/ІР қондырулары дұрыс конфигурацияланбаған. Барлық  желілік қондыруларды екі рет тексеріп шығыңыз. Сіз қателікті түзетсеңіз белгі жасыл түске ие болады.

Қызыл индикатор-мәселелер көп жағдайда не дұрыс конфигурацияланбаған желілік қондырулармен, не ажыратылған желілік интерфейстермен байланысты. Егер бұл интерфейс үнемі қосылып тұрса, қосылудың өзін тексеріңіз. Егер бұл виртуалды қосылу немесе РРР қосылу болса, қондыруларды екі рет тексеріңіз немесе қайта қосылып көріңіз.

Желілік диагностика(Network Diagnostics) шеберін  қолдану

Mac OS X- желілік мәселелерді шешуге мүмкіндік беретін, желілік диагностика шеберін (Network Diagnostics) қамтиды. Кей желілік қосымшалар, желілік мәселелермен кездескенде бұл шеберді автоматты түрде ашады. Мұны Желі (Network) қондырулар панелінің төменгі жағында орналасқан,  Ассистент(Assist Me) пернесіне, содан соң Диагностировать(Diagnostics) пернесін  басу арқылы да ашуға болады.

Желілік  Диагностика шебері(Network Diagnostics) желі қондыруы туралы бірнеше қарапайым сұрақтар қояды және мәселенің қай жерден туындауы мүмкін екенін анықтайтын  тесттер тізімін береді. Тесттер жауаптары терезенің сол жақ бөлігінде түсті индикаторлар көмегімен шығады. Егер шындығында мәселелер бар болса, шебер оларды шешудің жолдарын көрсетеді. Келесі мысалда модемдік жалғастыру бас тартқан және шебер модем қондыруларын тексеруді ұсынды.

13.1 Желілік утилитаны қолдану(Network Utility)

Желі (Network) жүйелік қондырулары және Диагностикалық желінің шебері (Network Diagnostics) түсінікті желілік мәселелерді шешу үшін жақсы, бірақ Lion-дағы қуатты қосымша-Бағдарламалар/Утилиталар/Желілік Утилита(/Applications/Utilities/Network Utility) болып табылады. Желілік Утилита(Network Utility) танымал желілік инструменттер идентификациясының және диагностикасының жинағын ұсынады. Желілік Утилитадағы(Network Utility) көптеген құралдар көптеген жылдар бойы желілік администраторлармен қолданылатын,  UNIX командалық жолының желілік утилитасында негізделеді.

Желілік Утилита(Network Utility) келесі бөлімдерге бөлінген.

• Свойства(Info)- аппараттық желілердің интерфейстерінің детальдарына анализ жасауға мүмкіндік береді.
• Netstat- маршрут және желілік статистика жөнінде ақпаратты көрсетеді.
• Ping-желіге қосылуды тестілеуді жүзеге асыратын желілік мәселелерді шешетін фундаментальді құрал.
• Lookup-DNS сервері арқылыдомендік есімдерді тестілеуге мүмкіндік беретін, өте маңызды құрал.
• Traceroute- бұл қуатты құрал,желілік жалғауды өзінің белгіленген орнына маршруттағандай анализ жасауға мүмкіндік береді.
• Whois- Whois базасындағы серверлерді сұрастыруға және DNS немесе IP-адрестеріндегі домен есімінің иелерін анықтауға мүмкіндік береді.
• Finger-қолданушының есептік жазбасының аты негізінде желілік қызметтен ақпарат жинауға мүмкіндік береді.
• Port Scan-желілік қондырғының қызметтерін анықтайтын өте маңызды құрал.

Желілік Утилита(Network Utility) бағдарламасын Lion Recovery жүйесінің өңделу бөлімінен  Mac жүктелген кезде ашуға болады. Мұны іске асыру үшін Утилиттер(Utilities) мәзірінде Желілік Утилита(Network Utility) командасын таңдау керек. Бірақ Lion Recovery жүйесінің өңделу бөлімінде  Желі(Network) қондырулар панеліне рұқсат жоқ. Бұл Мас компьютерлері қондырулы Ethernet-қосылуды автоматты түрде активтейді дегенді білдіреді және конфигурацияны DHCP қызметі арқылы алуға талпынады. Альтернатива ретінде қолданушыларға сымсыз желілерге уақытылы қосылуға мүмкіндік беретін, Wi-Fi мәзірі қолжетімді.                                  13.2 Желілік Утилита(Network Utility) интерфейсі

Желілік Утилита(Network Utility) қосылған кезде сіз алдымен кез-келген аппараттық желілік интерфейстің белгісін көруге мүміндік беретін, Свойства(Info) бөлімін көресіз. Желілік Утилита(Network Utility) қосылғаннан кейін де, желілік интерфейс дұрыс активтелгенін тексеру үшін басқа бөлімді қолдануға да біраз уақыт бөліңіз.

Таңдауды мәселе туындаған интерфейс мәзірінен бастаңыз. Сіз мұнда Желі (Network) қондырулар панеліндегі берілген қызмет аттарымен нұсқаулар таңдауы үнемі сай келмейтінін байқайсыз. Мұның орнына берілген мәзірде интерфейстер-интерфейс типтерін қолданумен және берілген UNIX-аттардың қолданылуымен көрсетіледі. Дұрыс жұмыс кезінде en0 интерфейсі  Ethernet-тің алғашқы ішкі порты болуы тиіс және көптеген жағдайларда en1 интерфейсі Wi-Fi интерфейсі болып саналады. Егер екі ішкі  Ethernet порты бар Мас компьютері болса, екіншісі en1 атын иеленеді, ал Wi-Fi интерфейсі en2  атын иеленеді. FireWire интерфейсі  fw0 атына ие болады.

Интерфейсті таңдап, сол жақта интерфейстің ортақ ақпаратын және оң жақта мәлімет алмасу статистикасын  көруге болады. Бізді Қосылу статусы(Link Status), Қосылу жылдамдығы (Link Speed) және ІР-адрес (IP Address(es)) қызықтырады. Тек активті аппараттық желілік интерфейстер көрінетін болады, ал байланыс жылдамдығы интерфейстің дұрыс қосылғанын көрсетіп тұрады. ТСР/ІР қосылуының  қондыруларына  дұрыс ІР-адрес қажет. Сонымен қатар локальді желінің идентификациясында қолданылатын, берілген интерфейстің  Мас-адресін анықтауға болады.

Таңдалған желілік интерфейстің соңғы тексеруі кезінде соңғы алмасулардың статистикасын көруге болады. Егер сіз кейбір желілік трафиктерді алу үшін  басқа да желілік қосымшаларды қоссаңыз, онда бұл интерфейсте қапшықтар жіберіліп және қабылданып жатырғанына көз жеткізе аласыз. Егер сіз мұнда активтілікті көрсеңіз, бірақ бұрынғыдай қиындықтар болса, бұл нақты желілік интерфейспен емес желілік қызмет мәселесәмен байланысты. Егер бұл интерфейс жіберу қателіктерін көрсетсе, онда мәселе желілік локаьді қосылуда болған.

Аппараттық желілік интерфейстің мәселелерін шешу үшін, ең алдымен тексеруді физикалық қосылудан бастаңыз. Сымды желілерде аппараттық мәселелерді шешу үшін әртүрлі желілік порттарды немесе кабельдерді тексеріңіз. Сымсыз желілер үшін Wi-Fi қондыруын және сымсыз базалық станциялардың барлығын екі реттен тексеріңіз. Басқа жағдайларда Мас желісі дұрыс жасамауы мүмкін, мұнда жағдайда Мас компьютерін Apple компаниясының  сервистік орталығына апарған жөн.

13.3 Ping-желілік утилитасы

Егер сіз желілік қондырулар дұрыс конфигурацияланғанын анықтасаңыз және аппаратты желілік интерфейс дұрыс жұмыс жасаса да желілік қиындықтар туындаса, келесі әрекет -Ping аппаратының көмегімен желілік қосылудың тестілеуінен тұрады. Ping- құралы Мас-тың  желі бойынша берілгендерді сәтті жіберу және алуды жүзеге асыра алуын анықтайтын желілік тест болып табылады.Мас Ping берілгендерінің қапшықтарын  ІР-адреске жібереді, ал басқа құрал қосылуды растау арқылы Ping қапшығын қайтаруы қажет.

Ping Утилитасын қолдану үшін келесілерді орындаңыз.

1. Бағдарламалар/Утилиталар/Желілік Утилита(/Applications/Utilities/Network Utility) қосыңыз, содан соң жоғарыдағы Ping Утилитасына тінтуірмен шертіңіз.
2. ІР-адресті еңгізіңіз немесе осы қондырғымен жалғасуды тестілеу үшін желілік қондырғы атын еңгізіңіз. Алдымен LAN –дағы үнемі қол жетімді қондырғының ІР-адресін еңгізуден бастаңыз, яғни желілік маршрутизатордан. Есіңізде болсын, домен атын қолдану кезінде Мас компьютері DNS-серверімен дұрыс әрекет етуі ескеріледі. Бірақ бұл қосылумен болған қиындықтарда сәйкес келмеуі мүмкін.
3. Ping процесін инициирлау үшін Ping пернесіне басыңыз. Егер Ping командасы сәтті істелсе, ол Ping қапшығын желілік қондырғыға көшіруге кеткен уақытты қайтаруы керек. Бұл уақыт миллисекундтарды құрайды, сондықтан Ping уақытының бәр секундын алу өзгеше болып саналады.
4. Ping қапшықтарының локальді қондырғылармен сәтті алмасып болған соң WAN немесе ғаламтор адрестеріне қайтуға болады. Ping құралы желідегі қателіктің себебі болған қызметтің жоқ болуынан барлық функциялардың жұмыс істеуіне көз жеткізуіңізге көмектеседі.

Кейбір желілік администраторлар Ping-тің көп мөлшердегі сұратуларын қауіп ретінде қарайды, сондықтан олардың көбі Ping-тің желілік сұратуларына жауап бермеу үшін өздерінің желілік экрандарын белгілеп алады.

13.4 Lookup-желілік утилитасы

Егер сіз Ping немесе басқа да желілік қондырғыларды олардың ІР-адрестері арқылы сәтті орындай алсаңыз, бірақ хоста атындағы басқа қондырғымен қосылу мүмкіндігі жоқ, себебі мәселе DNS-пен байланысты.

Lookup-ты қолдану үшін келесі қадамдарды жүзеге асырыңыз.

1. Бағдарламалар/Утилиталар/Желілік Утилита(/Applications/Utilities/Network Utility) қосыңыз, содан соң жоғарыдағы Lookup Утилитасына тінтуірмен шертіңіз.
2. ІР-адресті еңгізіңіз немесе осы қондырғымен жалғасуды тестілеу DNS рұқсат етуі үшін желілік қондырғы атын еңгізіңіз. Хоста атын еңгізуден немесе локальді домендегі қызметті еңгізуден бастаңыз. Егер локальді хост аттарына рұқсат беру мүмкін болса, бірақ ғаламтор хосттарының аттарына рұқсат берілмесе ІР-адресін қайтарады локальді сервері локальді аттарға рұқсат береді, бірақ DNS әлемдік желісімен дұрыс байланыспағандығын білдіреді. Егер локальді домен жоқ болса, ғаламтор хостының кез-келген атын қолдана беруге болады.
3. Желідегі қарау процесін инициирлау үшін Lookup пернесіне басыңыз. Сәтті тікелей қарау еңгізілген хост атының ІР-адресін қайтарады. Сәтті қайта көру еңгізілген ІР-адрес үшін хост атын  қайтарады.
4. Қараулардың ешқайсысынан жауап алынбаса онда Мас- DNS серверге қосылмағанын білдіреді. Ping қапшығын DNS  сервердің  IP-адресіне жіберу арқылы қосылуды тестілеуге болады.

 

14Дәріс. Терминалмен жұмыс жасау.

Мас-тың әр қолданушысы күн сайын файлдарды құру, көшіру және жоюмен айналысады. Бұл операциялар файлдық жүйе бойынша орын ауыстыру сияқты аса маңызды болып табылады.

cp командасы файлдарды көшіру үшін қоданылады. Оның синтаксисі мынандай:

cp [параметрлер] <файлдың аты ><каталог қабылдаушысының аты>болады.

Каталогтың ішіндегі бәрін қосқанда ең көп қоданылатын параметрлердің бірі болып каталогтарды рекурсивті көшіруге мүмкіндік беретін R параметрі болып табылады.

touch командасы файлдарды құруға мүмкіндік береді. Оның қолданылуы өте қарапайым: touch < файл аты>. Егер осындай аты бар файл ағымдағы директориядан табылса, онда touch командасы оның құру уақытын ағымдағы уақытқа жаңартады,яғни өзгертеді.

[student@ns lesson_3]$ ls

primer_1 primer_2 primer_3

[student@ns lesson_3]$ touch file

[student@ns lesson_3]$ ls

file primer_1 primer_2 primer_3

[student@ns lesson_3]$_

rm командасы файлдарды жояды.. rm командасы қолдатын негізгі параметрлер – бұл

-i (жоюды растау арқылы жою),

-r (рекурсивті жою) және

-f (растамай барлық файлдарды жою),

-v (жасалатын әрекеттерді толық сипаттау).

-r және -f параметрлері файлдардың көптеген бөлігін жою үшін қолданылады. Бірақ қолдану кезінде мұқият болу қажет, себебі осы параметрлер арқыла бүкіл жүйені жойып жіберуге де болады.

14.1 mkdir rmdir команда каталогтарымен операция жасау.

Каталогтармен жұмыс жасалатын операциялар файлдармен жұмыс жасайтын негізгі операциялар секілді Linux қолданушысы үшін маңызды. Каталогтармен жұмыс кезінде қолданылатын негізгі командалар – бұл rmdir және mkdir.

mkdir командасы каталог құруға мүмкіндік береді:

[student@ns student]$ ls

file primer_1 primer_2 primer_3

[student@ns student]$ mkdir catalog

[student@ns student]$ ls

catalog file primer_1 primer_2 primer_3

[student@ns student]$_

Ал rmdir, кеісінше, каталогты жоюға мүмкіндік алады:

[student@ns student]$ ls

catalog file primer_1 primer_2 primer_3

[student@ns student]$ mkdir catalog

[student@ns student]$ ls

file primer_1 primer_2 primer_3

[student@ns student]$_

rmdir командасы қосымша параметрлерді қолданбағанда тек бос каталогтарды ғанажоя алады.

Root қолданушысы su командасын қолдану кезінде ол ешқашан пароль сұрамайды. Newgrp командасы топ ауысуы айырмашылығына байланысты su мүмкіндіктеріне ұқсас болып келеді. Қолданушы newgrp командалық жолда көрсетілген топқа қосылуы керек. Root қолданушысы newgrp командасын қолдану кезінде ешқашан пароль сұрамайды. Команданың синтаксисі su командасының синтаксисіне ұқсас: newgrp groupname, мұндағы groupname – қолданушы ағымдағы атқа өзгертетін топ аты.

Passwd командасы Linux-тегі пароль ауыстыратын құрал болып табылады. Өзіңнің парольіңді өзгерту үшін командалық жолда passwd сөзін терсе болғаны:

[student@ns student]$ passwd

Changing password for student

(current) UNIX password:

New password:

Retype new password:

passwd: all authentication tokens updated successfully

[student@ns student]$_                                                            14.2 passwd gpasswd chage командалары.

Топты басқару және оның парольін өзгерту үшін gpasswd командасы қолданылады. Парольді ауыстыру үшін gpasswd командалық жолға GROUPNAME сөзін енгізсеңіз жеткілікті. Егер сіз топ администраторы болсаңыз ғана парольді өзгрте аласыз. Егер пароль бос есем болса, онда топ мүшелері үшін newgrp шақыру керек емес, ал топ мүшелері еместер пароль енгізк керек. Топ администраторы сәйкес -a және -d параметрлерінің көмегімен топтарды қоса және жоя алады. Администраторлар -r параметрін топ парольін жою үшін қолданылады. Егер пароль берілмесе, онда тек топ мүшелері newgrp командсының көмегімен топқа кіре алады. -R параметрін көрсету арқылы newgrp командасының көмегімен пароль бойынша топқа кіруге тыйым салуға болады (бірақ топ мүшелеріне бұл ереже жүрмейді). Жүйелік администратор (root) топқа администратор тағайындау үшін -A параметрін қолдануы мүмкін. Chage командасы парольдің ескіруі мен есептік жазбалары туралы ақпаратты басқарады. Жай қолданушы (root емес) команданы тек өзінің парольдерінің ескіруі параметрлерін қарау үшін қолданады:

gserg@ADM:/$ chage -l gserg

Last password change : Май 03, 2007

Password expires : never

Password inactive : never

Account expires : never

Minimum number of days between password change : 0

Maximum number of days between password change : 99999

Number of days of warning before password expires : 7

Суперқолданушы басқа параметрлерді де қолдана алады, олар төменде көрсетілген:

-d дата (жүйелік дата форматында, мысалы КК.АА.ЖЖЖЖ) – қолданушы арқылы пароль ауыстырылған датаны бекітеді.

-E дата – қолданушы арқылы есептік жазбалардың ескіру датасын бекітеді

-I N – есептік жазбаларды блоктап болғаннан кейін парольдің ескіру мезетінен бастап алынған N белсенді емес күндер саны.

-m N – парольдерді ауыстыру арасындағы минималды күндер (N) санын береді

-M N – парольдерді ауыстыру арасындағы максималды күндер (N) санын береді

-W N – парольдердің ескіргені туралы ескерту берілетін күндер санын береді.

Linux-тегі рұқсат құқықтарын тарату үшін арналған көптеген командалар бар. Олардың ішіндегі негізгілері – бұл chmod, chown, chgrp.

Chmod (Change MODe – сменить режим) командасы файлға рұқсат құқын өзгертеді. Бұл команданы қолдану үшін файл қожайынының рұқсат құқығы немесе root құқығы болу керек. Команда синтаксисі мындай:

сhmod mode filename, мұндағы

filename – рұқсат құқықтары өзгеретін файл аты;

mode – файлға орнатылатын рұқсат құқы. Рұқсат құқығын екі нұсқада жазуға болады – символдық және абсолют түрде.

Символдық түрде сhmod командасын қолдану төмендегідей түрде болады

u,g,o,a – қолданушы, топтар, қалған қолданушылар,сәйкесінше барлық топ рұқсат құқықтарын орнату.

+,-,= – қосу, жою, сәйкесінше рқұсат беруді орнату.

r,w,x,X,u,g,o- оқу, жазу, орындау құқығы. Орындау болады, егер оған сәйкес құқық тағы рұқсат топтарында, қожайында, топтың өзінде, қалған қолданушыларда да болса.

Асолютті режимді қолдану үшін файлға рұқсат құқын үш екілік топтар түрінде көрсетуге болады. Мысалы:

wx r-x r—өрнегі мынадай түрде болады:

111 101 100

Енді әр екілік топты сегіздік санға аударамыз:

111 -7, 101 -5, 100 -4.

chown командасының рұқсат құқығын тағайындау.

Chown (Change OWNer- қожайынды өзгерту) командасы файл қожайынын ауыстыруға мүмкіндік береді. Бұл команданы қолдану үшін ағымдағы файл қожайынын немесе root құқын иемденуі қажет. Команда синтаксисі оңай:

chown username: groupname filename, мұндағы

username – қолданушы аты – жаңа файл қожайынының;

groupname- топ аты – жаңа файл қожайынының

filename- қожайыны ауысатын файл аты;

Топ атын команда синтаксисінде көрсетпесе де болады, сонда тек файл қожайыны ғана өзгереді.

chgrpкомандасының рұқсат құқығын тағайындау.

Chgrp командасы файлдың топ – қожайынын өзгерту үшін қолданылады. Оның синтаксисі:

chgrp groupname filename,

мұндағы:

groupname – файл кіретін топ аты

filename – өзгеретін файл аты

Сhown және сhmod командаларын тек файлдың қожайын – қолданушысы және root қолдануы мүмкін, chgrp командасын – файлдың қожайын – қолданушысы, файлдың қожайын – тобын және root қолданады.

Sticky bit.

Файл мен каталогтарға орнатылуы мүмкін кейбір ерекше құқықтары бар. Олардың кейбіреуі туралы “процесстер” тақырыбын оқу кезінде талқылайтын боламыз. Бірақ біреуін қазір қарастырайық. Бұл sticky bit (бекітілу биті) деп аталады

Юникстің бірінші нұсқаларында бұл бит программа жұмысы кезінде жүйе кодының образын жадыда қалдыру үшін қолданған болатын. Сонда программаға келесідей қараған кезде оның жүктелуіне көп уақыт кетті, себебі құрылғыдан кодты оқу қажеттілгі аз болды. Қазір Linux-те файлдар үшін бұл биттің мағынасы бұрынғыдай қалады. Ал каталогтар үшін бұл атрибут жаңа мағынаға ие болды. Егер sticky bit каталогқа орнатылған болса және егер қолданушыда файлға жазу құқы бар болса, онда бұл каталогтан файлдарды тек файлдың қоданушы –қожайыны ғана өшіре алады. Топ –қожайынның және қалған қолданушылардың файлға жазу құқы болса да sticky bit каталогқа орнатылған жағдайда оларды өшіре алмайды.

Бекіту биті символды түрде сhmod командасы арқылы орнатылады:

chmod + t filename                        

14.3 cat less head more tail od tac командаларының мәтіндік ақпаратты экранға шығару.

cat filename – файлдан экранға мәтіндік ақпаратты шығару үшін қолданылады.

cat командасының бірнеше параметрлері бар, олар:

-b (–number-nonblank) – барлық бос емес жолдарды номерлеп шығу;

-n (–number) – барлық жолдарды номерлеп шығу;

-s (–squeeze-blank) – бірінен соң бірі орналасқан бірнеше бос жолдарды бір бос жол түрінде көрсету;

-T (–show-tabs) – “^|” сияқты көрсетілген табуляция символдарын көрсету;

-E (–show-ends) – жол соңының символдарын “$” сияқты көрсету.

tac filename – бұл команда экранға ақпаратты файлдан кері ретпен шығару үшін қолданылады.

Бірақ экранға сия алатын жол санынан асып кететін файлдар өлшемі болатындай жағдай туындауы мүмкін. Ондай жағдайда cat утилитін қолданған кезде біз файлды ыңғайлы оқи алмаймыз, өйткені ол өте тез шығып кетуі мүмкін. Мұндай жағдаймен күресу үшін бізге more және less командалары көмектеседі.

more filename – бұл команда ұзын файлдарды бөліктеп қарауға мүмкіндік береді.

more командасы екі пернені жүргізу үшін қолданылады – пробел (келесі экранды көрсету) және Enter (келесі жолды көрсету).бұл команданың бір кемшілігі бар – ол мәтінді тек алдыға ғана жүргізе алады.егер сіз екінші экранды қарап жатсаңыз, онда біріншіге қайта оралу мүмкін емес болып қалады. Бұл проблеманы less шешеді:

less filename – кез келген ұзындықтағы файлды кез келген жаққа жүргізіп қарауға мүмкіндік береді.

less командасы келесі пернелер комбинациясын түсінеді:

Enter (стрелка төменге) – бір жолға төменге түсу;

Пробел (Page Down) – мәтін бойынша бір бетке төмен түсу;

Page Up – мәтін бойынша бір бетке жоғары көтерілу;

стрелка жоғарыға – мәтін бойынша бір жолға жоғарыға өту;

/ – іздеу;

Home – мәтіннің басына бару;

End – мәтіннің соңына бару;

q – less программасынан шығу.

head filename1 [filename2 …] – үнсіздік бойынша файлдың 10 алғашқы жолдарын шығарады. Head командасына параметрлер беруге болады, төменде солардың ең көп қолданылатыны келтірілген:

-n – 10 емес lines болатын файл басынан жолдар шығару;

-c bytes – файл басынан bytes байт шығару;

-q – шығару алдында файлдардың тақырыптарын басып шығармау.

tail filename – үнсіздік бойынша файлдың соңғы 10 жолын шығарады. Төменде оның ең көп қолданылатын параметрлері келтірілген:

-n – 10 емес lines болатын соңғы жолдарды шығару;

-c bytes – файлдың bytes соңғы байттарын шығару;

-f – Файл соңын оқу бойынша тұрақты циклге кіру. Осылайша, файлға жаңа ақпарат түскен кезде қолданушы оған шынайы уақытта мониторинг жүргізе алады. Бұл режимнен шығу + пернелер комбинациясымен жүргізіледі.

od filename – дампа байттар түріндегі бинарлы файлдарды қарастырады. od командасының белгілі параметрлері:

– A radix – адресстер көрсетілген есептеу жүйесін көрсету. radix параметрі келесі мәндерді қабылдауы мүмкін: d – ондық, o – сегіздік (үнсіздік бойынша), x – он алтылық, n – адресстер шығармайды.

– j bytes – файл басынан bytes байттар жіберу.

-v – тізбектелген бірдей жолдардың шыығуын қосу. Үнсіздік бойынша od жиыннан тек бірінші жолды шығарады, ал басқаларының орнына – “*” символы.

14.4 man  анықтамалық басшылықты көру программасы.

Линуксте қандай да бір команда бойынша анықтама алу үшін man анықтамалық жүйесін қолдануға болады. Линуксте man анықтамасын шақыру less командасы сияқты жүзеге асады.

man command:

man-де бірнеше параметрлер бар. Ең жиі қолданылатындары мыналар:

-k keyword – keyword сөзі кездесетін басқару беттерінің барлығын көрсетеді;

<число> – басқаруды <число> номері бар бөлімнен алуды көрсетеді.

Man командасының келедісей бөлімдері бар:

1.Қолданушы деңгейіндегі командалар мен қосымшалар.

2.Жүйелік шақырулар және ядроның қателік кодтары.

3.Библиотекалық функциялар.

4.Құрылғылар драйверлері және жүйелік протоколдар.

5.Файлдардың стандартты форматтары.

6.Ойындар және демонстрациялық программалар.

7.Әртүрлі файлдар және құжаттар.

8.Жүйелік басқару командалары.

9.Ішкі интерфейстер және ядро қасиеттері.

man командасы бойынша басқаруды толығырақ man man командасын қолданып алуға болады.

15 Дәріс. Жүйеніжүктеу

Жүйені жіберу OS X ОЖ-нің ең таңқалдырарлық бөлігі болмағанымен, айтарлықтай маңызды болып табылады. Apple компаниясы жіберу процесстері мен OS X –тің әрбір жаңа версияларынан орындалу уақытын жетілдіреді. Барлығы дұрыс жұмыс істеп тұрған кезде, Мас компьютерлерін жүктеу процессі Intel  процессорлары базасында 30 секундка аз орындалады. Әлбетте, жүйе тез және дұрыс жіберілуі керек, ал қолданушылар жіберілу кезінде не болып жатқандығына алаңдамайды.                                                       15.1 Жүйе инициализациясы

Mac OS X жүйесінің жүктеме процедураларының басты кезеңдерін қарастырайық. Олар жүйеге ынтагерлік білдіру (system initiation) –операциялық жүйені жіберуге арналған процесстер, қолданушылық сеанс (user session) – қолданушының жұмыс ортасын инициализациялауға арналған процесстер категорияларына белгіленуі мүмкін. Әр этапта Мас жүктеме жолын көрсете отырып, дыбыстық және визуальды белгі береді. Мұнда талқыланатын белгілер қолданушыға типтік жүктеме жолында шығарылады.

Mac OS XОЖ инициализациясының төрт негізгі кезеңдері.

Тігу.  Бұл кезеңде Мас компьютерлерінің құрылғылары тексеріледі және инициализацияланады, жүктеуші  табылалды және жіберіледі. Бұл этапты сәтті аяқтау жіберу әуенімен және қорек көзі индикаторының ашық жарқылымен қоса жіберілінеді, бүкіл экран ашық-сұр фонмен толығады.

Жүктеуші. Оның басты жұмысы жүйе ядросының негізгі жадысындағы жүктемеден және ядро кеңейтілуі (kernel extension, КЕХТ) сияқты белгілі құрылғының негізгі драйверлерінен тұрады, содан соң ядро өзіне жүйені басқару міндетін алады. Жүктеуші кезеңі негізгі экранда Apple қою-сұр логотипімен қоса жіберіледі.

Ядро. Ол жүйені функционалдаумен қамтамасыз етеді және қосымша драйверлері мен BSD UNIX базалық жүйесін жүктейді. Мұнда негізі экранда Apple логотипінің астында қою-сұр айналып тұратын жұлдызша көрсетіледі.

Launchd жүйелік процессі. Базалық операциялық жүйе жүктелген кезде, ядро процессіне қатысты емес, қалған жүйенің жүктемесіне жауап беретін  launchd бірінші жіберіледі. Бұл кезең қою-сұр айналмалы жұлдызшаның жоғалуымен және барлық мониторларда ақ түсті фонның пайда болуымен белгіленеді. Бұл кезеңнің сәтті аяқталуы барысында не жүйеге кіру терезесі ашылады, не болмаса егер қолданушы жүйеге кіруді автоматты түрде қалыпқа келтірген болса, Finder қосымшасы ашылады.                            15.1.1 Жүйе инициализациясы: тігу

Маc тігуі, сонымен қатар BootROM деп аталады, компьютердің аналық тақтасына кіріккен микросұлбалардағы флэш-жадыларда орналасады. Бұл жағдайда Мас қорек көзін қосқан кезде, тіпті ″нақты″ операциялық жүйені жібергенге дейін тігу өз тапсырмалар жинағының мүмкіндіктерін орындау үшін қажеттілікке ие минимальды операциялық жүйе сияқты әсер етеді. Нақтырақ айтқанда: тігу  құрылғыларды тексереді және инициализациялайды, содан соң жүктеуші  операциялық жүйені табады және жібереді.

Мас компьютерлеріндегі тігу Intel процессорларының базасында Intel компаниясының Extensible Firmware Interface (EFI) технологиясына негізделген.Intel процессорының құрылғыларын қолдаудан бөлек, EFI  Мас компьютерлеріне Mac OS X, Windows немесе Intel процессорларымен үйлесімді кез келген басқа операциялық жүйені жүктеуге мүмкіндік береді.

Қорек көзін қосқан кенһздегі өзін-өзі тестілеу

Қорек көзін қосқан кезде Мас тігуі бірінші кезекте өзін-өзін тестілеуді орындайды (POST, Power-On Self-Test). POST процессорлар, жүйелік жады, желілік және сыртқы интерфейстер сияқты кіріктірме аппараттық компоненттерді тестілейді. Мас POST-тан өткен кезде, сіз жіберу әуенін естисіз және бүкіл мониторда ашық-сұр фонды көресіз. После успешного теста Сәтті тестілеуден соң POST тігу жүктеуші файлын іздей бастайды.

Егер Маc POST-тан өте алмаса, монитор бос және қосулы күйінде қалады, ал сіз құрылғының қателер кодын аласыз. Компьютердің жасына және моделіне тәуелділігіне байланысты қателер коды дыбыстық белгілер немесе сыртқы қорек көзі индикаторы жарқылының тізбегі сияқты пайда болуы мүмкін немесе ішкі диагностикалық индикаторлар күйіп кетуі мүмкін. Сонда-ақ, бұл индикаторлардың комбинациясын да көруге болады.Қателер кодынан тәуелсіз олар OS X бақылау аралық құрылғыларымен мәселелерді көрсетеді.

Жүктеуші таңдауы

Үнсіздік бойынша тігу  OS X-те Жүктемелік том(Startup Disk) қалып-күйлер терезесінде немесе Windows-та Boot Camp басқару панельдерінде бұрын көрсетілген жүйелік жүктеуші файлын таңдайды. Жүктеуші файлының орналасуы ұзақуақыттық жадыда (NVRAM)  сақталады және жүйені қайта жүктеу барысында сол жерде қалып қояды. Егер жүктеуші файлы табылса, EFI жүктеуші процессіне бастамашылық етеді және OS X жіберіле бастайды. Бұл негізгі экранның ортасында  қою-сұр Appleлоготипін көрсетеді.

Егер тігу жүктеуші файлын таба алмаса, сіз сұрақ белгісі бар жыпылықтап тұрған папка белгісін көресіз. (алма суреті)

FileVault 2 блоктан шығару қорғанышы

Егер жүйелік диск FileVault 2 шифрлау жүйесі көмегімен қорғалған болса, жүйелік диск қолданушымен блоктан шығарылмағанша, OS X жүктеушісіне сүйенуге болмайды. Бұл жағдайда жүйе жүктеуді  қолданушыға терезелер аутентификациясын, көптеген жүйеге кіру терезесіне ұқсастықтарды ұсынатын, EFI арнайы жүктеушісі орналасқан,  OS X Recovery HD бөлімінен бастайды. FileVault 2 аутентификациялар жүйесінің экраны  POST-тан соң бірнеше секунд өткеннен кейін бейнеленеді және OS X жүйесіне кіру стандартты терезесіне қарағанда, ашықтау фонға ие.

Қолданушы аутентификациядан сәтті өткенде және шифрланған жүйелік дискті блоктан шығарған кезде, EFI тігуі OS X операциялық жүйесінің жүктеушісін құрайтын жүйелік томға рұқсат алады. Жүктеме бір шығумен кәдімгі шолумен жалғасады. Осылайша, қолданушы әлдеқашан аутентификациядан өткен және дискті блоктан шығарған, ол автоматты түрде жүйеге кіреді(жүйеге кіру терезесінде құпия сөзді қайта енгізу қажет).

Жүктеу барсындағы пернелер комбинациялары

Прошивка Маc тігуі басу және ұстап қалу барысында компьютер қосылғаннан кейін бірден жіберу процессін түрлендіретін көптеген пернетақталарды қолдайды. Олардың бір бөлігі жүктеуші таңдауын, ал басқа бөліктері – OS X жіберілуін түрлендіреді.

Тігу жаңартулары

Жүктеудің тұрақты есте сақтау құрылғысы немесе жүктеуші ROM жаңартылмайтын кіріктірме бағдарламалар технологияларының  ескі версияларына қарайды. Дегенмен, Мас тігуін жаңаруға болады, ал Intel процессорлары негізіндегі компьютерлерде зақымдану жағдайында оны тіпті ауыстыруға да болады.

OS X операциялық жүйесінің бағдарламалық қамтамасын жаңарту қызметі (Software Update) кейбір Мас компьютерлерінің тігуін автоматты түрде жаңартуы мүмкін, сонымен қатар Apple компаниясының білім базасындағы тігу жаңартуының тізімін қарау ұсынылады. Мас тігу жаңартылуының тізімі НТ1237, EFI and SMC firmware updates for Intel-based Macs құжаттарында келтіріледі. Сіз Мас компьютерінің тігуін НТ2213, About the Firmware Restoration CD (Intel-based Macs) құжатында баяндалғандай, тігуді қалпына келтірудің шағын-дискін пайдалана отырып Intel  процессорларының базасында өзгерте аласыз.

Қосымша ақпарат. Мас компьютерлерінің EFІ мүмкіндіктерін Intel негізінде ашық шығу коды бар rEFIt пакеті көмегімен кеңейтуге болады, http://refit.sourceforge.net/ сайтында қол жетімді.

15.1.2 Жүйе инициализациясы: жүктеуші

        Жүктеуші Мас тігуімен жіберіледі және OS X ядросының жүктеуге және жүйені басқаруды өзіне ала алатындай жеткілікті ядро кеңейтілуінің кілттік қатарына жауап береді және жүктеу процессін жалғастырады. Сондай-ақ, Мас тігуі қолданушымен пернені [Shift] басу сияқты барлық арнайы

инструкциялардың жіберу режимдерін жібереді. Бұл OS X қауіпсіз режимде (Safe Mode) жіберілу керектігін білдіреді. Жүктеуші процессі өз-өзінен /Жүйе/Кітапханалар/CoreServices/boot.efi (/System/Library/CoreServices/boot.efi) файлында орналасады.

Жіберу процессін жылдамдату үшін жүктеуші барлық мүмкін жерлерде кэштелген файлдарды жүктейтін болады. Кэштелген файлдар жүйе оларды нөлден бастап жүктегенге қарағанда, тез жүктелетін оптимизацияланған ядро мен КЕХТ-кеңейтілуін құрайды. Бұл кэштер /Жүйе/Кітапханалар/Caches/com.apple.kernel.caches (/System/Library/ Caches/com.apple.kernel.caches) папкасында орналасқан. Егер жүйе мәселені ашқан болса және сіз OS X-ті қауіпсіз режимде жүктесеңіз, кэштер ескерілмеген болады және жүктеме процессінің ядросы едәуір көп уақыт алады.

Бұрын айтылғандай, жүктеуші жіберу барысында өзін негізгі экран ортасында қою-сұр Apple белгісімен белгілейді. Егер жүктеуші ядроны сәтті жүктесе, ол мұны қою-сұр Apple белгісінен айналмалы жұлдызша түрінде көрсетеді.

Егер Мас NetBoot серверінен жүктемеге қалыптастырылса және тігу NetBootсерверінде жүктеуші файлын сәтті тапса, сіз қою-сұр Apple белгісін тағы да көресіз. Әйткенмен бұл жағдайда жүктеуші мен ядроның кэштелген ақпараты NetBoot  серверінен жүктелуі тиіс. Бұл процесс Apple белгісінен қою-сұр айналмалы жер шары түрінде белгіленеді. Ядро NetBoot серверінен сәтті жүктелген кезде, жер шарының белгісі стандартты айналмалы жұлдызша белгісіне өзгереді.     Соңында, егер жүктеуше яроны жүктей алмаса, онда Appleбелгісінің орнына қою-сұр тыйым салынған белгі пайда болады.

15.1.3 Жүйе инициализациясы: ядро

Жүктеуші ядроны және негізгі КЕХТ-кеңейтілуін сәтті жүктеген кезде, ядро өзіне жүктеме процессін басқаруды алады. Барлық файлдық жүйені оқу үшін енді жеткілікті ядро кеңейтілуі жүктелінді және ядро кез келген қосымша КЕХТ-кеңейтілуін жүктейді, сондай-ақ BSD UNIX базалық жүйесін жібереді. Apple  белгісіндегі айналмалы сұр жұлдызша белгісі ядроны жіберу процессінің жолын көрсетеді. Соңында, ядро алғашқы қарапайым процессті (ядро емес) жібереді – барлық басқа процесстер үшін ата-аналық болып табылатын launchd жүйелік процессі. Ақ жүктемелң экранда Applе логотипімен индикациялардың пайда болуы ядро толығымен жүктелгендігін және launchd процессі басқа объектілерді жіберетіндігін құптайды.

Көп жағдайда ядро кэштелген файлдардан жүктеуші арқылы жүктеледі. Алайда, ол /mach_kernel жүйелік томында орналасқан. Бұл файл әдетте қолданушының графикалық интерфейсінде қолданушыдан жасырын орналасқан. BSD UNIX жүйесінде көптеген басқа да жасырын файлдар мен жүйелік том түбіріндегі папкалар талап етіледі, бірақ орташа қолданушыға бұл объекттерге рұқсат қажет емес. КЕХТ-кеңейтілуі Жүйе/Кітапханалар/Extensions (/System/Library/Extensions) және /Кітапханалар/Extensions (/Library/ Extensions) папкаларында орналасқан.

15.1.4 Жүйе инициализациясы: жүйелік launchd

Ядро жүктелгенде және жұмыс істеген кезде, Мас жүйе атынан және соңғы есепте қолданушы атынан процесстерді жіберуге дайын. Алғашқы қаарпайым жіберілінетін процесс /sbin/launchd-те орналасқан жүйелік launchd процессі болып табылады. Ол root қолданушы атынан жіберіледі және оған 1 нөмірлі процесс идентификаторы меншіктеледі. UNIX терминдерінде жүйелік launchd процессі – бұл барлық басқа еншілес процесстер туындайтын, өз кезегінде келесі процесстер туындайтын алғашқы ата-аналық процесс.

Жүйелік launchd процессіне арналған алғашқы тапсырма – барлық қалған жүйелік процесстерді жібере отырып, жүйе инициализациясын аяқтау. OS X-тің алдыңғы версияларында орындалу жолы индикаторыменен әр түрлі жүйелік процесстерді жүктеу процессінде жүйе инициализациясының жағдайын белгілеу үшін Welcome to Mac OS X (Mac OS X-ке қош келдіңіз) диалогтік терезесі көрсетілген.

Mac OS X 10.5-те launchd процессі белгілі оптимизацияланған болды, сондықтан жүйені инициализациялау тек қана бірнеше сәттерді алады және оны визуальды анықтау қиын. Осы нүктеге дейін жеткен ең жақсы индикатор – қою-сұр Apple логотипі жүйеге кіру терезесіне немесе қолданушының жүмыс үстеліндегі фондық суретке ауысады. Егер Мас компьютеріне бірнеше монитор қосылған болса, сіз көмекші мониторларда қысқауақытты жарқылды байқай аласыз. Launchd процессі OS X қолданушы интерфейсіне анығырақ сурет салуға жауап беретін WindowServer процессін жібереді, және бұл барлығы жақсы жүріп жатқандығының айқын бейнесі.

Launchd процессі барлық мүмкін болатын жерлерде бірнеше жүйелік процесстерді бір уақытта жібере отырып және алдымен тек қана ең маңызды жүйелік процесстерге бастамашылық ете отырып, жүйе инициализациясын жылдамдатады. Жіберуден соң  жүйелік launchd процессі қажеттілігіне қарай қосымша жүйелік процесстерді автоматты түрде жібереді және тоқтатады. Жүйелік процесстерді динамикалы басқара отырып, launchd Мас әсерлілігі мен жылдам әсерлілікті жоғарылатады.

Жүйелікlaunchd процессінің объекттері

Launchd процессі launchd қалып-күйлер файлдарындағы /Жүйе/ Кітапханалар/LaunchDaemons (/System/Library/LaunchDaemons папкасында берілгендей жүйелік процесстерді басқарады. Шеткі қоюшылар процесстері, сонымен қатар егер launchd қалып-күйлер файлдарындағы  /Кітапханалар/ LaunchDaemons папкасында баяндалса осы процесстермен басқарылуы мүмкін.

Apple компаниясы құрастырушыларға барлық автоматты түрде жіберілетін процесстер үшін launchd жүйесін қолдану ұсынылады. Бірақ жүйелік launchd процессі, сонымен қатар автоматты түрде жіберудің ескірген процедураларын қолдайды.

Оларға жүйені инициализациялау жолында (егер ол болса) UNIX /etc/rc.localдәстүрлі сценариді орындауды қолдау жатады, үнсіздік бойынша бұл сценарий OS X құрамына қосылмаған болса да.

Жүйелік launchd процессі, сондай-ақ OS X жіберуінің ескірген объектілерін басқаратын /sbin/SystemStarterпроцессін жібереді. OS X ешқандай кіріктірме объекттер жіберуін қоспайды, бірақ SystemStarter процессі бәрі бір Жүйе/Кітапханалар/StartupItems (/System/Library/Startupltems) және /Кітапханалар/Startupltems (/Library/Startupltems) папкаларынан шеткі объектілерді жіберуді іздеуге алып келеді.

Launchd процессінің иерархияларын қарау

Қосымша /Бағдарламалар/Утилиттер/Жүйе мониторингі (/Applicati- ons/ Utilities/Activity Monitor) барлық процесстерді олардың идентификаторларымен және ата-ана/ұрпақ байланыстарымен есептелінеді. Жүйе мониторингнде (Activity Monitor) PID (Process ID) тақырыптар бағанына шерте отырып, процесстер тізімін сұрыптауға болады.Ата-ана процессі берілген процесстікі екендігін білу үшін, тізімде оның атына екі рет шерту керек.

Процесстер тізімін көрсете отырып, Жүйе мониторингі (ActivityMonitor) қосымшасы OS X  қолданушының жұмыс ортасына жіберілгендей талдауда құнсыз көмек көрсетеді.

                                                                                    15.2 Қолданушы сеансы

Қажетті жүйелік процесстерді жібергеннен кейін жүйе қолданушы сеансын басқаруға жауапты процесстерді жібереді.

OS X жүйесінде үш негізгі қолданушы сеансы кезеңін белгілейді.
► loginwindow. Бұл процесс экранда жүйеге кіру мен оған қолданушының кіруін ұсынуға жауап беретін процесс. Бұл кезеңнің сәтті аяқталуы қолданушының жұмыс ортасында инициализацияға алып келеді, яғни қолданушылық қосымша жіберілуі мүмкін.
►launchd қолданушы процессі.Бұл процесс қолданушының жұмыс ортасындағы инициализация мен кез келген қолданушылық процесстерді немесе қосымшаларды жіберу үшін loginwindow процессімен бірге жұмыс істейді.
► Қолданушының жұмыс ортасы. Бұл қолданушы жүйеде болған кезде қолданушылық процесстер мен қосымшалар бар «кеңістік».Анығында, қолданушының жұмыс ортасы loginwindow процесстерімен және launchd қолданушылықпен қызмет етіледі.

Қолданушы сеансының кезеңдері

15.2.1 Жүйеге кіру терезесі

Жүйелік процесстердің жеткілікті мөлшерде жіберілуінен соң, launchd процессі /Жүйе/Кітапханалар/CoreServices/log- inwindow.app (/System/Library/ CoreServices/loginwindow.app) қосымшасын жібереді. loginwindow процессі фондық процесс ретінде де, графикалық интерфейс қосымшасы ретінде де жұмыс істейтіндігімен ерекше Бұл процесс жүйеге кіру экранын құрылымдастырады және . opendirectoryd процессіне сәйкес   қолданушы ұзақтығына тексеру жүргізеді. Аутентификациядан соң  loginwindow процессі launchd қолданушы процессіне сәйкес қолданушының жұмыс ортасында графикалық интерфейсті инициализациялайды және қолданушы сеансын қолдау үшін фондық процесс ретінде жұмыс істеуді жалғастырады.

По умолчанию в OS X-те үнсіздік бойынша қолданушы ұзақтық тексеруін жүйеге кіру экранын қолданумен жүргізе алады немесе loginwindow процессі жүктеме барысында белгілі бір қолданушығы автоматты түрде кіру қалпқа келтірілген болуы мүмкін. Қолданушы FileVault 2 жүйесімен қорғалған жүктеме барысында жүйелік томды блоктан шығару үшін ұзықтық тексеруін жүргізген кезде, жүйе автоматты түрде кіруді орындайды loginwindow процессінің қалып-күйлері /Кітапханалар/Қалып-күйлер/com.apple.loginwindow.plist (/Library/Preferences/ com.apple.loginwindow.plist) қалып-күйлер файлында сақталады. loginwindow процессінің қалып-күйлерін Қолданушылар мен топтар (Users & Groups) қалып-күйлер панеліне конфигурациялауға болады.

Егер жүйеде әлі бірде-бір қолданушы жоқ болса, онда loginwindow процессін root қолданушы иемденеді.

Қолданушы ұзақтық тексеруінен сәтті өткен кезде, loginwindow процессі ол қолданушыны иемденуші ретінде тағайындайды, содан соң launchd қолданушылық процессі көмегімен қолданушының графикалық жұмыс ортасының қалып-күйлеріне өтеді.

15.2.2 launchd қолданушылық процессі

Қолданушы аутентификацияны өткен сәтте, жүйелік launchd процессі қолданушы жүйесіне кіретін иемденушімен өзінің басқа түпнұсқасын жібереді. Қолданушының барлық, тіпті қолмен ашылатын процесстері мен қосымшалары қолданушының launchd процессі үшін өзгеше жіберіледі. Егер қолданушының жылдам аудару функциясы қосылған болса, жүйелік launchd процессі әр қолданушының жұмыс ортасындағы қызмет көрсету мен инициализация үшін loginwindow және launchd  қосымша процесстері жіберілінетін болады.

loginwindow жәнеlaunchd қолданушылық процесстері қолданушының графикалық жұмыс ортасын келесі түрде қалыпқа келтіреді.

►   opendirectoryd процессінен қолданушының тіркеу жазбасының ақпараты шығарылады және тіркеу жазбасының барлық қалп-күйлері қабылданады.

►  Қолданушы талғамынан шыға отырып, тышқан, пернетақта және жүйелік дыбыс конфигурацияланады.

►  Қолданушының есептеу жұмыс ортасы жүктеледі: ұнату, ауыспалы айналым, құрылғылар мен файлдарға рұқсат және кілттер байланысы.

►  Dock панелі ашылады (MissionControlменDashboard-қа жауапты), мәзір жолындағы оң жақтағы қосымша мәзір сияқты қолданушы интерфейсінің элементтеріне жауап беретін Finder және SystemUIServer қосымшалары.

►  Қолданушы жүйесіне кіру объекттері автоматты түрде ашылады.

►  OS X-те үнсіздік бойынша жүйеден шығу кезінде ашық болған қосымшалардың жағдайы автоматты түрде қалпына келтіріледі.  Важно понимать отличия между механизмами автоматического запуска в OS X-ке автоматты түрде жіберу механизмдері арасындағы айырмашылықты түсіну маңызды: жіберу демондарымен, жіберу объекттерімен, жіберу агенттермен және жүйеге кіру объекттерімен. Тағы да қайталаймыз: жіберу демондары(Launch Daemons) жәнежіберу объекттері (Startup Items) root қолданушы атынан жүйе инициализациясы жолында жүйелік launchd процессімен жіберіледі.

Басқа жағынан алғанда, жіберу агенттері мен жүйеге кіру объекттері тек қана нақты қолданушы атынан жіберіледі. Басқаша айтқанда, жіберу демондары мен жіберу объекттері барлық жүйеге бүтіндей қатысты, сол уақытта жіберу агенттері мен жүйеге кіру объекттері тек қана нақты қолданушыға қатысты. Жіберу агенттері қолданушы атынан launchd қолданушылық процессімен жіберуге бастамашылық етеді. Олар launchd қолданушылық процессі жұмыс істеп тұрғанда, кез келген уақытта жіберіле алады. Жіберу агенттерінің көпшілігі қолданушының жұмыс ортасында инициализация жолында белсендіріледі, бірақ олар одан кейін де жіберілуі мүмкін (немесе қажеттілігіне қарай). Жүйені ұсынатын жіберу агенттері /Кітапханалар/LaunchAgents папкасында орналасқан, осы уақытта шеткі жіберу агенттері /Кітапханалар/Launch- Agents (/Library/LaunchAgents) папкасында, не болмаса ~/Кітапханалар/LaunchAgents (~/Library/LaunchAgents) папкасында орналасады. Соңында, жүйеге кіру объектісі тек қана қолданушының жұмыс ортасын инициализациялаудың ең соңында жіберіледі. loginwindow процессі launchd қолданушы процессі көмегімен қолданушы жүйесіне кіру объектілерін жіберуге жауап береді. Бұл объектілердің тізімі ~/Кітапханалар/Қалып-күйлер/loginwindow.plist (~/Library/Preferences/ login-window.plist) қалып-күйлер файлында орналасады. Қолданушы жүйесіне кіру объектілерінің тізімі Қолданушылар мен топтар (Users & Groups) қалып-күйлер панелінен  өалыпқа келтіріледі. Из программы Мониторинг системы Жүйе мониторингі (Activity monitor) бағдарламасынан сіз launchd қолданушы процессін және одан туындайтын қолданушы процесстерін талдай аласыз. Процесс тізімі  барлықиерархиялық  (All Processes, Hierarchically) процесстер сияқты сұрыпталған кезде, ол ерекше пайдалы.                                                                                      15.2.3 Қолданушы ортасы

Қолданушының launchd және loginwindow процесстері қолданушы жүйеде бар кездеге дейін жұмысын жалғастыратын болады. launchd процессі қолданушының барлық процесстері мен қосымшаларын жіберетін болады, ал loginwindow процессі  – мониторинг пен сеанс қызмет көрсетуін орындайды.

loginwindow  қолданушы процессі қолданушы сеансы мониторингін мынадай жолдармен орындайды:
► жүйеден шығу процедураларын басқару, қайта жүктеулер мен жұмысты аяқтау;
► жұмыс істеп тұрған бағдарламалардың мониторингін және қолданушының еріксіз қосымшаларды аяқтауына сұраныс реакциясын қосатынБағдарламаларды еріксіз аяқтау (Force Quit Applications) терезесін басқару;

► стандартты қателер ағынында қолданушының console.log файлында барлық шығару жазбалары.

Қолданушы жүйеде бар кезде, launchd қолданушы процессі ашық түрде қалуға тиісті кез келген қосымшаларды автоматты түрде қайта жібереді, мысалы Finder немесе Dock. Егер қолданушының loginwindow процессі аяқталса, барлық қосымшалар мен процесстер өзгертулерді сақтамай жаймен. Егер бұл өтсе, жүйелік launchd процессі Мас жаңа ғана жүктелген болса, автоматты түрде loginwindow процессін қайта жібереді. Басқаша айтқанда loginwindow процессі конфигурацияға байланысты не жүйеге кіру экранын бейнелейді, не болмаса көрсетілген қолданушы жүйесіне кіруді автоматты түрде орындайды.

15.3 Ұйқы режимдері жүйеден шығу және жұмысты аяқтау

Енді тоқтату және қолданушы сеансын аяқтау проссецтерін қарастырамыз. Ұйқы функциясы (sleep) ешқандай ащық процесстерді жаппайды, ал қолданушының жүйеден шығу  (logout) және жұмысты аяқатау функциялары  (shutdown)  ашық процесстерді аяқтайды. Көп жағдайда қолданушы Apple мәзірінен Ұйқы режимі(Sleep), Сеанстыаяқтау (Logout) немесеӨшіру (Shutdown)  командаларын қолмен орындайды.

Ескерту. OS X барлық қолданушылар үшін үнсіздік бойынша қосылатын бағдарламалар жағдайын автоматты түрде қалпына келтіретін функцияны ұсынады. Кірген соң бірден қолданушының барлық объектілері қайтадан ашылатын болады және олардың жағдайы қалпына келтіріледі. Бұл функция бағдарламаларды автосақтау функциясымен бірге жұмыс істейді.

Алайда басқа процесстер мен қосымшалар да ұйқы режимі, жүйеден шығу немесе өшіру командаларына өтуге бастамашылық ете алады.  Мысалы, Орнатушы қосымшасы (Installer) және БҚ жаңарту(Software Update) жаңа бағдарламалық қамтаманы орнатуды талап ету кезінде, қайта жүктеуді сұрауы мүмкін.

Одан басқа, Мас келесі командаларды автоматты түрде орындауды қалыпқа келтіре алады:жүйені ұйқы режиміне ауыстыру энергияны үнемдеу (Energy Saver) қалып күйлер панеліне берілгеннен соң интервал әрекетсіз болады; ұйқы режиміне өту кестесі тапсырмасы, жұмысты аяқтау немесе Энергияны үнемдеу (Energy Saver) қалып-күйлер панеліндегі Кесте (Schedule) диалогтік терезесінің қалып-күйлері көмегімен  Мас жіберуі ; Қорғаныс және қауіпсіздік (Security & Privacy) әрекетсіздік периоды қалып-күйлер панеліне берілгеннен соң қолданушы жүйесінен автоматты түрде шығу; Ата-ана бақылауы (Parental Controls) қалып-күйлер панелі көмегімен қолданушы басқаратын жүйеден автоматты түрде шығу. Осы қалып-күйлердің көпшілігі Apple Remote Desktop көмегімен немесе серверді басқару арқылы жойылған түрде берілуі мүмкін. через сервер управления.

Компьютерді ұйқы режиміне аудару барысында белсенді процесстер немесе қосымшалар жабылмайды. Оның орнына жүйе ядросы барлық процесстерді тоқтатады, ал содан соң барлық құрылғыларды өшіреді. Бұл талап етілетін энергия көлемін азайтады Это уменьшает объем потребляемой энергии – Маc ноутбугі бірнеше күн бойы бір зарядталу батареясымен ұйқы режимінде қалады. Ояну барысында барлық құрылғылар қайта жүктеледі, ал ядро тоқтау нүктесінде барлық процесстер мен қосымшаларды қайта қалпына келтіреді.

15.3.1 Қауіпсіз ұйқы режимі

OSXMountainMac OS X-мен үйлесімді барлық шағын Мас компьютерлері қауіпсіз ұйқы режимін қолдайды. Олар ұйқыға кеткен кезде, оның құрайтын жүйклік жады файлға жүйелік томдағы бейнені көшіреді. Егер ұйқы режимінде батарея ажыратылып қалса, онда толығымен жүйені өшіру барысында мәліметтер жоғалмайды..

Қауіпсіз ұйқы режимінен қайта жіберу барысында жүктеуші қарапайым жүктеменің орнына жүйелік томнан сақталынған жады бейнесін жүктейді. Жүктеуші Мас компьютері ұйқы режиміне ауысқан кезде, сол сәттегі экранның ашық-сұр версиясын шығара отырып, қауіпсіз ұйқы режимінен қайта жіберіледі.                                                                    15.3.2 Жүйеден шығу

Қолданушылар өз жұмысы сеансын аяқтағылары келсе, кез келген уақытта жүйеден шыға алады. Жұмысты аяқтау немесе Мас-ты қайта жүктеу үшін олар, сонымен қатар жүйеден шығуы керек. Жүйеден қолданушының шығуының барлық функциялары оны loginwindow процессіlaunchd процессі көмегімен басқарады.                                                                  15.3.3 Жұмысты аяқтау және қайта жүктеу

Жүйедегі қолданушы жұмысын аяқтаған кезде немесе Мас-ты қайта жүктеген кезде, оны  loginwindow процессі жүйелік launchd процессі көмегімен жүйеден шығудың барлық функцияларын басқарады. Алдымен қолданушының  loginwindow процессі ағымдағы қолданушы жүйесінен шығуды орындайды.Егер жүйеде басқа қолданушылар болса, онда белсенді функциялардың арқасында жылдам ауыстыру функциялары қолданушының loginwindow  процессі администратордан тіркеу мәліметтерін сұрайды және егер де олар дұрыс енгізілген болса, басқа қолданушылардың барлық процесстері мен қосымшаларын еріксіз аяқтайды.