Есептік техника және бағдарламалау, дипломдық жұмыс

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Мазмұны

	Кіріспе	8
1	Есептің қойылуы	10
1.1	Есепті қалыптастыру	10
1.2	Кәсіпорын туралы мәлімет	11
1.2.1	Кәсіпорын қолдайтын жобалар	15
1.2.2	Желілік және бағдарламалық жасақтау бөлімі	19
2	Электрондық оқулық туралы түсінік	22
2.1	Электрондық оқулықты  пайдалану саласы	22
2.2	Электрондық оқулықты сипаттау	24
3	Web-бағдарламалаудың теориялық негіздері	27
3.1	Сайт құрудың әдістері	27
3.2	Denwer 3 Web – сервер эмуляторы	29
3.3	Мәліметтер қорымен жұмыс	31
3.4	Мазмұнды басқару жүйесі	33
3.4.1	Түрлері	34
3.4.2	Ерекшеліктері	35
3.4.3	WordPress	35
3.4.4	Drupal	37
3.5	CMS Joomla!	38
3.5.1	Joomla! туралы түсінігі пен оның тарихы	38
3.5.2	CMS Joomla артықшылықтары	43
3.5.3	Жүйе конфигурациясы	44
3.5.4	Дизайн шаблондары	46
3.5.5	Модульдер мен  компоненттер	47
4	Web –бағдарламалаудың практикалық негіздері	52
4.1	Пәндік облысты анықтау	52
4.2	«Joomla!» контентті басқару жүйесінде ақпараттық құрылымды құру	54
4.3	Бөлімдер мен категорияларды құру	54
4.4	Ақпараттық материалды құру	56
4.5	Меню элементтерін құру	59
4.6	Басты беттің толтырылуы	64
4.7	«Joomla!» контентті басқару жүйесін  қызмет етуі	66
4.7.1	Ресімдеу шаблондары мен модуль позицияларын өзгерту	66
4.7.2	Категорияларды өзгерту	68
4.7.3	Меню блоктарын өзгерту	69
4.7.4	Ақпараттық материалды өзгерту	70
4.7.5	Ақпараттық резервті көшірмесін құру	71
4.7.6	Резервті көшірмені қайта қалпына келтіру	72
5	Қауіпсіз техникасы және еңбек қорғау шарасы	75
5.1	Қазақстан Республикасы Еңбек кодексі	75
5.2	Өрт қауіпсіздігі	79
5.3	ДЭЕМ қауіпсіздік техникасы	80
	Қорытынды	83
	Қолданылған әдебиеттер тізімі	85

Кіріспе  

Қазіргі кезде қоғам әрекеттерінің барлық саласында компьютер көмегімен ақпараттық ресурстар орын алады. Яғни, ХХІ асыр бүкіл дүние жүзі ақпараттық қоғамға көшіріле басталды деуге болады. Оған қоғамдағы барлық білім, ғылым, экономика және басқару салалары арқылы ақпараттандыру белгісіне қол жеткізуге болатындығы.

Қазіргі таңда негізінен білім жүйесінің барлық сатыларын үшін электрондық оқулықтар жасаумен шұғылданып келеді. Электрондық оқулық студент үшін ақпарат көзі болып, сонымен қоса электрондық оқулықтармен жұмыс істеу әрбір студенттің өз мүмкіндігін есепке ала отырып, оқып үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады.

Ақпараттық көптеген мәселе, әсіресе  оның  ішінде ең негізгісі білім беру (оқыту) мәселесі    болып  табылады.  Біздің негізге алған мәселеміз оқытуды автоматтандырумен  байланысты. Демек білім беру мен пайдаланушы білімінің бақылау сұрағына қажетті нәтижелерді өңдеуі  үшін қолданады. Білім беру компьютерлік техналогиямен жүзеге асыру ақпарат алушының сұранысын  қанағаттандыра тын оқу құралының басылымымен қатар тұрады. Мұндағы негізгі таралымдар  оқулық шығару, оқу процестерінің  бірігуін қамтамасыз ету  және жоғарғы сапалы, иннавациялық ғылыми зерттеулердің, яғни жаңа ақпараттық технологиялардың қолданылу мақсатында оқу процестеріне  және сонымен қатар, әртүрлі  «электрондық оқулықтардың» түбі бір дәл осылай аталатындығы.

Компьютерлік техникалар құралдарын қолданудың жақсы тиімділігіне маман иесі пәндік облыста ақпаратты ұсынулардың  құралдарын шектемей, коммуникациялардың және жұмыстың базалары мен білімдердің нәтижесінде қол жеткізуі мүмкін.

Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы: Облыс білім беру басқармасының «Павлодар облыстық ақпараттық технологиялар орталығы» КММ жобалармен  автоматизациялық басқару жүйесін зерттеу мен жаңарту

Менің дипломдық жұмысымның  мақсаты – «Pascal бағдарламалау тілі» пәнінен электронды оқулық құру . Сонымен бірге ЖОО   мекемелерінің  студенттеріне арналған ең жақсы электрондық  оқулық жасау, аспаптық құралмен тәжірибені игеру, мультимедиалық технологиясымен таныстыру, сонымен қоса өзге программаларды қосу арқылы электрондық оқулық құру.

Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Мұндай құрылған бағдарлама әсіресе Интернетте электрондық оқулық құру технологиясын жетiлдiруге және көптеген пайдаланушыға білімін көтеруге  көмектеседі.

Дипломдық жобалау төрт бөлімдерден құралған:

• Есептің қойылуы бөлімі. Бұл бөлім есептің қалыптастырылуынан тұрады. Мұнда сөздік және математикалық модельдер, кіріс және шығыс құжаттардың атаулары, тағайындалуы, алған жері және құжаттардың келтірілген мысалдары сонымен қатар бағдарламалық өнімінің интерфейсіне қойылған талаптар жазылады;
• Осы жерде пәндік аумақты талдау нәтижесінде алынған барлық мәліметтердің, қарастырылатын бағдарлама мінездемесі, бағдарламалар салыстырылуы, алынған кестелердің тізімдері, пәндік аумақты талдау арқылы алынған негізгі операциялар жиыны сонымен қоса интерфейс элементтерінің сипатталуы кіреді;
• Бұл жерде таңдап алынған пәндік облыс бойынша электронды оқу құралын құру үшін қолданылуы мүмкін технологиялар жайлы сөз болады. Қазіргі заманауи сайт құру әдістері плаформалар сипатталады. Оқу құралын қандай құралмен жасайтынымыз яғни Joomla контентті басқару жүйесі толы,ырақ сипатталған. Бұл жерде негізінен теориялық мәліметтер берілген.
• Осы бөлімде алдыңғы бөлімде айтылған теориялық мәліметтер бойынша электронды оқу құралын құру барысы сипатталған. оны жасау кезеңдерін қамтиды. Бұл жерде нақты әрекеттер берілген.
• Қауіпсіз техникасы және еңбек қорғау шарасы бөлімі. Бұл бөлімде ДЭЕМ қауіпсіздік техникасы, қауіпсіздік қамтамасыз ететін техникалық шешімдер, апат дамуы мен пайда болу шарттарын зерттеу, апатты жағдайдың болу мысал есебі қарастырылған.

Қорытынды бөлімінде жасалған жұмыс нәтижесі бойынша қысқаша айтылып өтеді және де осы зерттелген тақырып бойынша ұсынылған бағдарламалық қамтамасыздандыру қолдану бойынша ұсыныстар мен кәсіпорынға кірістіру мен өндеу болашағы туралы жазылады.

1 Есептің қойылуы 

• Есепті қалыптастыру 

Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы – Облыс білім беру басқармасының «Павлодар облыстық ақпараттық технологиялар орталығы» КММ жобалармен  автоматизациялық басқару жүйесін зерттеу мен жаңарту болып табылады. Бұл тақырыпқа сәйкес қазіргі таңда негізінен білім жүйесінің барлық сатыларын үшін электрондық оқулықтар жасаумен шұғылданып келеді. Электрондық оқулық студент үшін ақпарат көзі болып, сонымен қоса электрондық оқулықтармен жұмыс істеу әрбір студенттің өз мүмкіндігін есепке ала отырып, оқып үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады.

Ақпараттық көптеген мәселе, әсіресе  оның  ішінде ең негізгісі білім беру (оқыту) мәселесі    болып  табылады.  Біздің негізге алған мәселеміз оқытуды автоматтандырумен  байланысты. Демек білім беру мен пайдаланушы білімінің бақылау сұрағына қажетті нәтижелерді өңдеуі  үшін қолданады. Білім беру компьютерлік техналогиямен жүзеге асыру ақпарат алушының сұранысын  қанағаттандыра тын оқу құралының басылымымен қатар тұрады. Мұндағы негізгі таралымдар  оқулық шығару, оқу процестерінің  бірігуін қамтамасыз ету  және жоғарғы сапалы, иннавациялық ғылыми зерттеулердің, яғни жаңа ақпараттық технологиялардың қолданылу мақсатында оқу процестеріне  және сонымен қатар, әртүрлі  «электрондық оқулықтардың» түбі бір дәл осылай аталатындығы.

Ақпараттық технологиялардың білім беру жүйесінде белсенді пайдаланылуы оның нақты педагогикалық есептерді шешуге арналған құралы қызметін аткаруымен қатар, дидактика мен әдістеменің дамуына әсер етіп, оқыту мен білім берудің жаңа әдіс-тәсілдерін, формаларын құруға алып келеді. Мысалы, Internet технологияларының кеңінен таралуы қашықтан оқыту әдісінің жедел дамуына мүмкіндік туғызуда. Мулътимедиялық технологияның, компьютерлік графика мен машықтану жүйелерінің дамуы, кәсіби ортадағы іс-әрекетті бейнелейтін виртуал жағдайға «ену» жолымен оқыту әдістемесінің кұрылуына түрткі болды. Ал, компьютерлік желілік машықтандырушы класстардың пайда болуы, іскерлік ойындар мен сайыстар түрінде көп рольді машықтандыру әдістеменің дамуына ықпал жасады.

Қәзіргі кезде негізінен білім жүйесінің барлық сатылары үшін электронды оқулықтар жасаумен шұғылданып келеді. Электронды оқулық оқушы үшін дайын материал. Оқушылар үшін электрондық оқулық- мектепте оқыған жылдардың барлығында да өздері толықгырып отыра алатын және нәтижелік эмтиханға дайындалуға көмектесетін мәліметтер базасы болып келеді. Электронды оқулықтармен жұмыс істеу әрбір оқушының өз мүмкіндігін есепке ала отырып, оқып үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады.

• Кәсіпорынмен танысу 

2006 жылдың маусым айынан бастап Ақпараттық технологиялар орталығы білім беру басқармасының жеке құрылымдық ұйымы ретінде өмір сүріп келеді.

Павлодар облыстық ақпараттық технологиялар орталығының негізгі қызметі Павлодар облысының білім беру мемлекеттік ұйымдарында электрондық оқытуды тиімді енгізу мен дамытуды қамтамасыз ететін білімді ақпараттандыруды дамыту болйып табылады.

Ағымдағы заңнамаларға, Павлодар облысының білім беру басқармасының нормативтік құжаттарын басшылыққа ала отырып ақпараттық технологиялар орталығында төрт бөлім жұмыс істейді: ақпараттық-әдістемелік бөлім, техникалық және сервистік қызмет көрсету бөлімі, желілік және бағдарламалық жасақтау бөлімі, электрондық оқыту бөлімі.

1. Ақпараттық-әдістемелік бөлімнің негізгі мақсаттары:

• Ақпараттық-әдістемелік семинарлар, мастер-класстар өткізу;
• Жаңа аөпараттық технологиялар мен электрондық оқу-әдістемелік құралдары қолданумен инновациялық тәжірибені тарату;
• оқу-әдістемелік құралдарды электронды және қағаз тасымалдаушыларында әзірлеу;
• білімді ақпараттандыру саласында облыс және қала білім беру қызметкерлері арасында конкурстар ұйымдастыру жіне өткізу;
• Павлодар облысының білім беру басқармасы мен ПО АТО сайттарын ақпараттық қолдау;
• Павлодар облысының білім беру ұйымдарынан ақпараттандыру саласында келіп түсетін ақпаратты жинау, өңдеу және анализдеу;
• Ақпараттық қамту бойынша облыс білім беру ұйымдарының мұғалімдері мен ұстаздарына кеңес беру.

2. Сервистік және техникалық қызмет көрсету бөлімінің негізгі мақсаттары:

• Павлодар облысының білім беру басқармасының коппьютерлік техникасы мен оргтехникасын жөндеу және қызмет көрсету;
• білім беру ұйымдарында компьютерлік техникасы мен оргтехникасын техниклық тексерістен өткізу;
• білім беру ұйымдарында компьютерлік техника мен оргтехниканы баптау бойынша практикалық көмек көрсету.

3. Желілік және бағдарламалық жасақтау бөлімінің негізгі мақсаттары:

• білім беру ұйымдарының сайттарын құру және сүйемелдеу;
• Интернет-басылымдарды дайындау және жариялау;
• разработка и построение сетей;
• Интернет желісінің түрлі жүйелері мен сервистерін жобалу және енгізу;
• заманауи ақпараттық технологиялар негізінде ортақ біртұтас ақпараттық-білім беру кеңістік құру және оған қызмет көрсету;
• бағдарламалық қамтаманы (БҚ) сүйемелдеу.
• білім беру Интернет-сайттарын ақпараттық сүйемелдеу;
• облыстық телекоммуникациялық жобаларды, білім алушылар мен білім беру қызметкерлері үшін он-лайн сабақтар ұйымдастыру және өткізу.

4. Электрондық оқыту бөлімінің негізгі мақсаттары:

• Ұлттық білім беру мәліметтер қорын (ҰБМҚ), Портал бөлімшелерін, электроныдқ оқыту жүйелерін толтыру кезінде кеңес берер көмек көрсету;
• ҰБМҚ толтыру, ЭОЖ өз уақытында толтыру мен ЭОЖ мәліметтерінің жаңару мониторингін жасау;
• ЭОЖ қолданушылары үшін оқытатын семинарлар өткізу.
• 2012-2013 оқу жылында Орталықпен облыс педагогтері үшін 72 оқыту семинарлары өткізілді және 1704 ұстаздар оқытылды. Семинарлар Орталық негізінде сонымен қатар жолға шығатын түрде екі тілде келесі тақырыптар бойынша өткізіледі:
• «ActivInspire бағдарламалық қамтамсымен оқу процесінде интерактивті жабдықтың мүмкіндіктерін қолдану »;
• «XXI ғасыр ақпараттық және білім беру технологияларына кіріспе»;
• «kaz.net web-сервистерін қолдану, интерактивті және мультимедиялық жабдықты баптау»;
• «»Pythagoras» мультимедиялық бағдарламалық кешенін оқу процесніде қолдану»;
• «Физика, химия, биология және информатика кабинеттері лаборанттарының біліктілігін жоғарылату»;
• «ЭОЖ енгізу шартында білім беру контенттерін жасау технологиясы»;
• «PASCO жабдығын химия, биология, физика пәндері бойынша зертханалық-тәжірибелік жұмыстары үшін қолдану».

Сонымен бірге Орталық компьютерлендіру және жаңа ақпараттық технологияларды енгізу мәселелері бойынша ғылыми-зерттеу, әдістемелік, жобалық жұмысты жүзеге асырады. Интерактивті сабақтар, он-лайн режимінде семинарлар ұйымдастырады және өткізеді, жеке сабқтар мен мұғалімдерге кеңес беруді өткізеді. 2012-2013 оқу жылы ішінде 2 мастер-класс және 12 вебинарлар он-лайн режимде өткізілді, ҰБМҚ және электронды оқыту жүйе бөлімшелерін толтыру бойынша онлайн-кеңестер  өткізеді.

Жыл сайын ақпараттық технологиялар орталығы білім беру басқармасы жоспарына сәйкес АКТ саласында педагогикалық тәжірибені тарату мен жалпылау бойынша облыстық конкурстарды ұйымдастырады және өткізеді: «Білім берудегі ақпараттық-коммуникациялық технологиялар», «Мемлекеттік тілдегі ең үздік білім беру сайты», «Ең үздік интерактивті сабақ «педагогикалық ойлардың Интернет-фестивалі.

2012 жылы Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев жарлығымен бекітілген 2011-2020 ж.ж. Білім беруді мемлекеттік дамыту бағдарламасына және  Білім беру министрлігінің 2012 жылы 27 желтоқсанынан № 570 «Білм беру мониторингі аясында әкімшілік мәліметтер формасын бекіту жқнінде» бұйрығы негізіндегі Ұлттық білім беру мәліметтер қорын құруына сәйкес электрондық оқыту жүйесін (e-learning) енгізумен байланысты электрондық оқыту бөлімі ашылды.

Жүйе Қазақстан Республикасы білім беру ұйымдары жайлы аұпартпен ҚР Білім және ғылым министрлігі үшін статикалық мәліметтер қорын жасау үшін жауап береді.

Электрондық оқыту жүйесі (e-learning) бұл оқу процесін технологтендіруді, білім беруді басқаруды жүйесін автоматтандыруды, оқушылар мен мұғалімдердің ақпараттық-коммуникациялық мәдениетін дамытуды қамтамасыз ететін бағдарламалық-аппараттық кешен болып табылады.

Электрондық оқыту жүйесін (ЭОЖ) енгізудің мақсаты барлық білім беру процесінің қатысушылары үшін үздік білім беру ресурстарымен технологияларына бірдей қол жетімділікті қамту болып табылады.

Электрондық оқыту бөлімі Ұлттық білім беру мәліметтер қорын толтыру өз уақытында мониторингін, 162 әкімшілік мәліметтерді статикалық есептермен салыстыруды, Портал бөлімшелері мен электронды оқыту жүйесінің өз уақытында толтырылу мониторингін өткізеді  (жұмыс оқу жоспарларын, күнтізбелік-тақырыптық жоспарларды құру, бағаларды электронды журналға қою).Әрбір мұғалім және оқытушы электрондық күнделік пен журналдарға тек ғана бағаны қоймай, әрбір оқушының үлгерімін қадағалай алады. Автоматты түрде есептерді жасау арқылы құжаттамамен барлық машақатты жұмысты одан да жылдам орындауға мүмкін. Сонымен қатар e-Learning жүйеде өзінің атқарылған жұмыстарын орналастыруға, білім алушыларға тестілеуді жүргізуге мүмкіндік береді. Е-Learning жүйесінің интерфейсі қарапайым және қолайлы. Бұл ретте оқушылармен де, және әріптестермен де араласуға мүмкіндік беретін арнайы құралдардың бар болуы болжанады. Пікір алмасуды, тәжірибелі педагогтан кеңес сұрауға, үздік оқушыға ақыл-кеңес беруді және үлгермейтіндерге көмек беруді – осының барлығын e-Learning-те жасауға болады. Әрбір оқытушы электрондық күнделік пен журналдарға тек бағаны ғана қоймай, және статистикалық деректерді талдаудың негізінде әрбір оқушының оқу үлгерімін қадағалай алады. Автоматты түрде есептерді жасау арқылы құжаттамамен барлық машақатты жұмысты одан да жылдам орындауға мүмкін. Сонымен қатар e-Learning жүйеде өзінің атқарылған жұмыстарын орналастыруға, білім алушыларға тестілеуді жүргізуге мүмкіндік береді.

Павлодар облыстық ақпараттық технологиялар орталығы үздіксіз білім берудің бірыңғай жүйесінің құрамдас бөлігі және облыстық білім беру орындарының жаңа құрылып келе жатқан ақпараттық инфрақұрылымының негізгі түйіні.

Жұмыс бағыттары:

• ҚР ақпараттандыру аясында федералдық бағдарлама бойынша аймақтық деңгейде (аймақаралық деңгейде мамандандырылғандар үшін) жұмыстың координациясы, оның білім беру қызығушылықтарына бейімделуі.
• Облыстық білім беру жүйесінің бірыңғай ақпараттық-білім беру кеңістігін қалыптастыратын жобаларды қамтамасыз ету, құру және ұйымдастыру.
• АКТ-ны оқытуда, ғылыми және ұйымдастырушылық іс-әрекетте қолдану аймағында профессорлық-оқытушылық құрамын даярлау (жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру), кәсіби қайта даярлау және біліктілігін жоғарылату.
• Педагогикалық бағдарламалық құралдарды, жоғары оқу орнында қашықтықтан оқытуда қолданылатын электрондық оқу курстарын, білім беру мекемелерінің тапсырысы бойынша білім беруді ақпараттандыру аймағында тауарлық өнімді жасау.
• Білім беру саласындағы АКТ-ны кешенді қолдану облысында фундаменалды және қолданбалы ғылыми зерттеулерді жүргізу.
• Кәсіби білім және мәліметтер қоры, мәдениет және білім беру аймағында ақпараттық аймақтық ресурстардың қалыптасуы және жүргізілуі.
• ҚР ғылым және білім берудің бірыңғай ақпараттық-телекоммуникациялық ақпараттық желісіндегі аймақтық тораптарының қызметтерін орындау.

Павлодар облыстық ақпараттық технологиялар орталығының мақсаты Павлодар облысының білім беру мемлекеттік мекемелерінде электрондық оқытуды тиімді енгізу мен дамытуды қамтамасыз ететін білімді ақпараттандыруды дамыту болып табылады. Мемлекеттік мекеменің қызметінің объектісі болып заманауи ақпараттық және коммуникациялық технологиялар негізінде Павлодар облысның білім беру мекемелерінде ортақ ақпараттық жүйені құру болып табылады.
Мақсатқа жету үшін Орталық келесідей қызметтерді орындайды:
1) ақпараттық жүйелерге техникалық қызмет көрсету мен қолданыстағы компьютерлік техника паркін жаңарту,  орталықтандырылған базаларға жойылған қатынасты қамтамасыз ету және басқаруды жетілдіру жолымен Павлодар облысы білім беру басқармасында және білім беру ұйымдарында ақпараттық қауіпсіздігі қамтамасыз ету құралдарын, деректерді, байланыс және коммуникацияларды берудің желілерін ұүру және сүйемелдеу;
2) оқытудың озық ақпараттық технологияларының,  мультимедиялық және коммуникациялық технологияларды пайдалану  бойынша кадрлардың біліктілігін арттыру;
3) компьютерлендіру және жаңа ақпараттық технологияларды енгізу мәселелері бойынша ғылыми-зерттеу, әдістемелік, жобалау енгізу, жөндеу, өндірістік жұмыстарын үйлестіру;
4) білімді бақылауды тестілеу әдістерін енгізу, оқытудың ақпараттық- технологияларын қолдану мәселелері, оқушылар арасында дистанциялық олимпиадаларды, зияткерлік сайыстарды, конкурстарды, ғылыми-тәжірибелік конференцияларды  өткізу бойынша ұйымдастыру-техникалық және оқу-әдістемелік функцияларды жүзеге асыру.

1.2.1 Кәсіпорын қолдайтын жобалар 

Электрлнды оқыту (ағылш. E-learning, ағылш.қысқартылып  Electronic Learning) — электрондық оқыту жүйесі, ақпараттық көмек, электронды технологиясы кезінде оқыту.

ЮНЕСКО  мамандары  аныктамасы: «e-Learning —Интернет және  мультимедиа көмегімен оқыту».
Электронды оқытуға жататындары:

• электронды материалдармен өзбетінше жұмыс істеу, компьютерді КПК, ұялы телефонды, ДВД- күй табақ ойнатқышты , теледидарды жүйелі қолдану
• өшірілген(аумақ) сарапшыдан (оқытушы) консултация ,кеңес, баға алу, өзарақозғалыс алшақтығының мүмкіндігі;
• қолданушы  таратылған қоғамдастығы   (әлеуметтік байланыс) құру.жалпы виртуалды оқу іс-әрететінің жүргізілуі;
• Электронды оқу материалдарын тәулік бойы өз уақытында жіберу; электрондық оқыту материалын және технологиясын айрықшалау
• Барлық кәсіпорын жетекшілері мен құттықтаушы топтар  қазіргі ақпараттық технологияларды меңгеру және ақпараттық мәдениетті жоғарылатып, қалыптастыру;
• жаңартылган педагогикалық технологияны кеңінен тарату және  игеру;
• Оқу веб-ресурстарының мүмкіндігін дамыту;
• Кез келген уақытта қазіргі жаңа  білімнің орын алу , әлемнен кез келген деректер табу мүмкіндігі;
• Психофизикалық даму ерекшеліктерімен жоғары білім беру тұлғаның қол жетімдігі;

Электронды оқулықтар, технология және білім кызметтері электрондық оқыту болып табылады.

Қазіргі замандағы студенттер мен оқушылар – ақпараттарды алудағы электронды амал-тәсілдердің (осы сәттегі оқу жағдайы)  ең бастысы ұрпағы, деп  саналады. Білім беруде  жоғары технологияны студенттер қолдайды, жоғары өсуіне білімімен, ептілігімен, дағдысымен  септігін тигізеді.

Ақпарат алысу технологиясы олардың  жұмыс құралдары болды.

Жеке талап тіркеуімен Қашықтан оқыту кең әдіс спектрі әдіс таңдауға мүмкіндік беру және тыңдаушылардың артықшылығы мен бетпе-бет оқытушылармен E-learning қарым-қатынас алу мумкін емес:

• Оқуға арналған ыңғайлы орын мен уақыт
• Білімдітерең меңгеру
• Оқытушылармен ұдайы байланыс
• Жекеше оқыту кестесі
• Ақша мен уақытты үнемдеу

Қазақстанда 2011-2020 жылдағы ҚР білім беру Мемлекеттік бағдарламасының дамуы негізінде  “Электронды оқыту”(e-learning).  бастапқы жаңа жобасы іске қосылады

Электронды оқыту жүйесі құрылады. Әр мұғалімдер мен оқушыларда  өздерінің жеке компьютерлері болады. Білім беру ұйымдары 100 % (пайызы) Ғаламтор , жергілікті желісімен, сандық контенттермен қамтамасыз етіледі.

Электрондыоқытужүйесіненгізудің  мақсаты:

• Орта білім беруде  ІТ – технологиясы оқушылардың қызығушылығын арттырады;
• Бәрі мүмкіндігінше бірдей білім алуға қамтамсыз етеді;
• Ұсынылған  әрбір жеке қарқын мен  материалды үйрену кестесі;
• Барлық оқыту сатыдағы  өзіндік іс-әрекеті;
• Білім беру саласында  ІТ-инракұрылымының дамуы
• Электронды оқыту кез келген уақытта, кез келген орында  үйренуге мүмкіндік береді. Бұл қызметте ерекше маңызы зор, өмір бойы  адам  өзінің білім деңгейі мен біліктілігін үнемі жоғарылату қажет.
  • Электронды оқыту жүйесін енгізу нәтижесіне жататындар:
• Әлемдік білім беру ресурстарына әр мұғалімдер мен оқушылар деректер алуға қамтамасыз ету;
• Электронды журналдарды, кітапхананы,  мұғалімдер бөлмесін, электронды жоспарланған, хаттарды ата-аналарға ескерту ,барлық білім беру ұйымдарды автоматтандыру;
• Балаларды  оқыту үшін ата-аналар бақылау;
• Электронды білім беру ресурстарының дамуы;
• Білім беру ұйымдарында электронды оқытуды жүзеге асыру;
  • Электронды оқыту жүйесін енгізу әлеуметтік нәтижені құрайды.
• Оқушылар білімді ресурстарға  оперативті деректер алады
• Ата-аналар оқушылардың үлергерімі туралы  өз уақытында объективті  ақпарат алуы;
• Мұғалімдер оқу үдерісі автоматтандырылған.
• Органы управления- повышение качества образовательных услуг. Басқару органдары – білім беру қызметтерінің сапасын көтеру;

ActivInspire − заманауи оқыту және үйрену тәжірибесінің іргетасы. Сыныпта пайдалануға арналған бағдарлама оқытушыларға интерактивті тақтада сабақ жүргізуге мүмкіндік береді.

Сан алуан арнайы әрекеттерге толы жаңа сабақтар жасаңыз және оқуды бағалау тапсырмаларын оқушылармен, топтармен және барлық сыныппен қолдаңыз.

Әрбір жасқа бөлек интерфейсі бар ActivInspire бағдарламасы оқытушыларға Promethean Planet торабында қол жетімді қосымша қор көздер дүниесімен оқыту әрекеттері, құралдары, кескіндері, дыбыстары мен үлгілерінің сан алуан түрлеріне қатынасу мүмкіндігін береді.

Кеңейтілген қалам және сенсор (ActivBoard 500 Pro пайдаланушыларына арналған) және жаңа математика теңдеуін өңдегіш мүмкіндігімен оқу мүмкіндіктерінің жаңа дүниесін ашыңыз.

Негізгі мүмкіндіктері:

• Математика теңдеулерін қолдау. ActivInspire бағдарламасы флипчарт ішінде немесе ActivExpression арқылы теңдеулер құрып, кірістіру үшін қолдануға икемді теңдеу өңдегішін береді. Өңдегіш теңдеулер құру, өңдеу және көрсету үшін қажетті барлық құрастыру блоктарын береді. Нышандарды енгізуге немесе жиі пайдаланылатын математикалық теңдеулерді пайдалануға болады.
• Азиялық тік мәтінді қолдау. Жаңа тік мәтін ұясы мүмкіндігі жапон, жеңілдетілген қытай және дәстүрлі қытай тілдерін қолдайды. Әрі бір бетте көлбеу және тік мәтінмен флипчарт жасауға болады.
• Ендірілген веб-шолғыш. Жаңа ендірілген веб-шолғыш веб-тораптардың көбісі ұсынатын «ендіру» мүмкіндігі арқылы флипчартқа веб-тораптардан тікелей мазмұн ағынына мүмкіндік береді. Артықшылығы жергілікті жүктеп, сақтамай мазмұн және деректер “ағынын” таңдауда. Бұл мүмкіндік ақысыз мазмұнға терезені ашады. Ендірілгеннен кейін флипчарттағы қор көзінің биіктігін, енін және орналасуын бақылауға болады.
• ActivInspire бағдарламасының ішінде ActiView басқару;
• ActivInspire бағдарламасындағы жаңа ActivProgress қойындысы;
• Жетілдірілген оқушы жауабының жүйелерін (ОЖЖ) біріктіру.

ActivInspire Professional бағдарламасы

ActivInspire Professional Edition бағдарламасы ActivClassroom жүргізу үшін қажетті барлық нәрсе және тағы басқаларды қамтиды.

Негізгі мүмкіндіктер

• Қос пайдаланушы режимі екі пайдаланушының оқытушы және оқушы қаламдарын бөлек пайдалануына мүмкіндік береді;
• ActivBoard 500 Pro бағдарламасымен қалам және сенсор мүмкіндігін пайдаланған кезде тақтада жұмыс істеу табиғи және сезімтал сезіледі;
• Математикалық теңдеулер жасау және оларды флипчартқа қосу немесе ActivExpression V2 бірге пайдалану үшін қолдануға икемді теңдеу өңдегіш;
• Ендірілген веб-шолғыш флипчартқа веб-тораптардан тікелей мазмұн ағынына мүмкіндік береді;
• Жеке оқу мүмкіндіктерін ActivExpression Learner Response құрылғыларымен пайдаланыңыз;
• Оқушыларға арналған көптеген параметрлер, оның ішінде нақты уақыттағы пікірлер және бағалаудан кейінгі жиынтық мәлімет дұрыс бағытта екеніңізді білдіреді;
• Дыбысты жазу құралы мен бейнебетті жазу құралы сияқты бай мультимедиялық қолдау;
• “Топтар” мүмкіндігі арқылы іскерлесуді және топ жұмысын ынталандырады;
• Таңқалдырарлық қалыпты және қолтаңбаны тану құралдары;
• Кеңейтілген теңшеу мүмкіндіктері – жеке профайлды сабақ беру мәнеріңізге және сабақ талаптарына сай етіп жасаңыз;

ActivInspire Personal бағдарламасы

ActivInspire Personal бағдарламасы оқытушыларға, оқушыларға және ата-аналарға ActivInspire бағдарламасының мүмкіндіктерге бай ортасынан ақысыз пайда табуға мүмкіндік береді!

Негізгі мүмкіндіктер:

• Алдын-ала дайындалған мазмұнды, оның ішінде дүниежүзінің жетекші білім жариялаушыларынан қор көздерді қарау және ойнату мүмкіндігі;
• Microsoft PowerPoint™, Adobe™ және Smart Notebook™ сияқты басқа бағдарламалар түрлерінен файлдарды және мазмұнды импорттау;
• Шырағдан, сиқырлы сия, сағат пен бояу құралын қоса арнайы құралдардың сан алуан түрлері.

1.2.2 Желілік және бағдарламалық жасақтау бөлімі

Желілік және бағдарламалық жасақтау бөлімі Облыс білім беру басқармасының «Павлодар облыстық ақпараттық технологиялар орталығы» КММ-ның  жеке өздік бөлімшесі болып табылады және тікелей Ақпараттық коммуникациялық технологиялар бойынша директордың орынбасарына бағынады. Бөлімше өз жұмысында КММ-ның басшыларының бұйрықтары мен шешімдеріне, кәсіпорын саясатына, ұйымның менеджмент жүйелік құжаттарына, заңдық актілер мен нормалық құжаттарға сүйенеді. Бөлімше жұмысы директор бекітілген нормалық құжаттарына сәйкес орындалады.

Желілік және бағдарламалық жасақтау бөлімінің негізгі мақсаттары:

• білім беру ұйымдарының сайттарын құру және сүйемелдеу;
• Интернет-басылымдарды дайындау және жариялау;
• разработка и построение сетей;
• Интернет желісінің түрлі жүйелері мен сервистерін жобалу және енгізу;
• заманауи ақпараттық технологиялар негізінде ортақ біртұтас ақпараттық-білім беру кеңістік құру және оған қызмет көрсету;
• бағдарламалық қамтаманы (БҚ) сүйемелдеу.
• білім беру Интернет-сайттарын ақпараттық сүйемелдеу;
• облыстық телекоммуникациялық жобаларды, білім алушылар мен білім беру қызметкерлері үшін он-лайн сабақтар ұйымдастыру және өткізу.

Бөлім құрлымын және штат кестесін бөлім бастығы бекітеді. Бөлімше құрлымына кіреді:

• бөлімше бастығы;
• инженер-электронщик;
• инженер-программист.

Инженер-электронщик – электрлі құрылғылардың дұрыс техникалық эксплуатациялық жұмыс жасауын қамтамасыз етеді. Инженер-программист – КММ-ның жұмысымен байланысты бағдарламалық қамтамасыздандыруды өндейді.

Облыс білім беру басқармасының «Павлодар облыстық ақпараттық технологиялар орталығы» КММ «Жндідік және бағдарламалық жасақтау» бөлімінің инженер-программист лауазымды инструкциясы.

Инженер-бағдарламашы мамандар категориясына жатады.

Қызметіне алынады:

– инженер-бағдарламашы I санатты лауазымға – жұмыс өтiлiне әдiс талаптарды көрсетусiз жоғарғы кәсiби бiлiм (техникалық немесе инженерлiк-экономикалық) немесе орташа кәсiби бiлiмі (техникалық немесе инженерлiк-экономикалық) бар және жұмыс өтiлi 3 жылдан кем емес немесе орташа кәсiби бiлiмң бар маман, 5 жылдан кем емес орнын басылатын басқа лауазым бар тұлғаны тағайындайды;

– инженера-бағдарламашы III санатты лауазымға – жоғарғы кәсiби білімі (техникалық немесе инженерлiк-экономикалық) бар және оқу барысында жинақтаған мамандық бойынша жұмыс тәжірибесі немесе инженерлiк-техникалық лауазымдарда бiлiктiлiк санатысыз жұмыс өтілі бар тұлғаны тағайындайды;

– инженера-бағдарламашы II санатты лауазымға – жоғарғы кәсіби (техникалық немесе инженерлік-экономикалық) білімі бар және инженер-бағдарламашы III санаттағы қызметінде немесе жоғары кәсіби білімі бар өтілі 3 жылдан кем емес басқа инженерлік-техникалық қызметтердегі жұмыс өтілі бар тұлғаны тағайындайды;

– инженера-бағдарламашы I санаттағы лауазымға – жоғары кәсіби білімі (техникалық және  инженерлік-экономикалық) бар және инженер-бағдарламашы II санаттағы қызметінде 3 жылдан кем емес жұмыс өтілі бар тұлғаны тағайындайды.

Инженер-бағдарламашы жұмыс бағыттары:

1. Математикалық модельдер және экономикалық және басқа есептердiң шешiмiнiң алгоритмдарын талдаудың негiзiнде алгоритмның орындауын мүмкiндiк және есептеушi техниканың қаржысын тиiсiнше қойылған есеп, олардыңның тестеуi және талқылау өткiзедi қамтамасыз ететiн бағдарлама өндейдi.
2. Информация өңдеуiнiң барлық кезеңдерi бойымен есептiң шешiмiнiң технологиясын өндейдi.
3. Алгоритмдар және мәлiметтердiң құрылымдарының жазбасы үшiн бағдарлама жасау тiлiнiң таңдауын жүзеге асырады.
4. Анықтайтын мәлiметтi, есептеушi техниканың қаржысымен жататын өңдеуге, оныңның көлемдерi, құрылымды, макеттер және енгiзудiң сұлбасы, өңдеу, сақтау және қорытынды, оныңның бақылауының әдiстерi.
5. Талқылауға бағдарламаларының әзiрлеуi бойымен жұмысты орындайды және талқылау өткiзедi.
6. Олардың функционалдық тағайындауына бағдарламалардың сәйкестiгiнiң өте толық тексеру қамтамасыз ететiн бақылау мысалдардың мәлiметтерiн көлем және мазмұнды анықтайды.
7. Келiсiм бағдарламалардың iске қосуы және қойылған есептердiң жағдай анықталатын бастапқы мәлiметтердi енгiзудi жүзеге асырады.
8. Мәлiметтердiң демалыстарын талдауды игерiлген негiз тiлiндегi программасының түзетуiн өткiзедi.
9. Бағдарламалармен жұмыс бойымен нұсқау өндейдi, қажеттi техникалық құжаттаманы ресiмдейдi.
10. Даяр программалық өнiмдердiң қолдануының мүмкiндiгiн анықтайды.
11. Бағдарламалар және программалық құралдардың енуiн бақылап отыруды жүзеге асырады.
12. Бағдарламалардың дұрыстықтың автоматты тексеруiн жүйесi, бiр үлгiдегi және үйреншiктi программалық қаржыларды өндеп енгiзедi, информация өңдеуiнiң технологиясын құрайды.
13. Бiр iзге салу және есептеуiш процестердi типтелу арналған жұмысты орындайды.
14. Тiзiмдемелер және үйреншiктi программалардың картотекаларының жасауында, құжаттардың пiшiндерiн әзiрлеуге, жататын машина өңдеуiнде, есептеушi техника қолдану облысын кеңейтуге мүмкiндiк беретiн бағдарламалардың жобалауында араласады.

Инженер-бағдарламашы құқылы:

1. Оның белсендiлiк қатысты кәсiпорындардың басқаруының шешiмдерi жобалармен танысулармен.
2. Мiндет осы ескерiлген осы нұсқаулармен сабақтас жұмысқа әбден жетiлдiру туралы ұсыныстың басқаруы қарауғаны кiргiзу.
3. Өз құзыры шектерiндегi (оныңның құрылымдық бөлiмшелерi) кәсiпорынның қызметiде кемшiлiк лауазымды мiндеттердiң жүзеге асыруын процесте анықтаған барлық туралы өз тiкелей жетекшiсiне хабарласын және олардыңның жоюы бойымен ұсыныс енгiзу.
4. Жеке сұрасын немесе ақпараттың бөлiмшелердiң мамандары және оныңның лауазымды мiндеттерiнiң орындауы үшiн қажеттi құжат өз тiкелей жетекшiсiн тапсырма бойымен.
5. Егер бұл құрылымдық бөлiмшелер туралы жағдай ескерсе жоқ болса, онда олардыңның жетекшiлерiн рұқсаттан егер, – онда ол жүктелген есептердiң шешiмiне (жеке) барлық құрылымдық бөлiмшелердiң мамандары баурау.

6.Олардың өз лауазымды мiндеттерiнiң орындауында өз тiкелей жетекшiсi, жәрдемдесудiң көрсетуiн кәсiпорынның басқаруынан талап етiлуіне және дұрыс айтады.

Инженер-бағдарламашы жауапты:

1. Осы лауазымдық нұсқаулық ескерiлген өз лауазымды мiндеттерiнiң лайықсыз орындау немесе орындамауына,- қолданыстағы еңбек заңнамас ресей федерациясы нақтылы шектердегi.
2. Құқық бұзушылықта, өз белсендiлiгiн жүзеге асырудың процесiнде жетiлген,- қолданыстағы әкiмшiлiк, ҚР қылмыстық және азаматтық заң нақтылы шектердегi.
3. Материалдық нұқсанның келтiруiне – Қазақстан Республикасы қолданыстағы еңбек және азаматтық заң нақтылы шектерінде.

2 Электрондық оқулық туралы түсінік

2.1 Электрондық оқулықты пайдалану саласы

2006 жылдың 1 наурызындағы Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың халыққа жолдауында «Электрондық үкімет» жүйесін шұғыл енгізу қажеттілігін әдейі басқа көрсеткім келеді деп нақты атап көрсеткен. Біз электрондық үкіметпен ел басқарамыз, мемлекеттік органдарды тиімді пайдаланамыз.

Электрондық оқулық пен оқытудың негізгі мақсаты: «Оқыту процесін үздіксіз және толық деңгейін бақылау, сонымен қатар ақпараттық ізденіс қабілетін дамыту». Білім берудің кез келген саласында ойлау жүйесін қалыптастыруға шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.

Қазіргі уақытта электрондық WEB оқулықтың қандай екендігі туралы біртұтас ой жоқ. Электрондық оқулық дегеніміз- мултимедиялық оқулық, сондықтан электрондық оқулықтың құрылымы сапалы жаңа деңгейде болуға тиіс. Электрондық оқулық оқушының уақытын үнемдейді, оқу материалдарын іздеп отырмай, өтілген және оқушының ұмытып қалған материалдарын еске түсіруге зор ықпал етеді. Себебі, оқушының өзіне көрнекілік қолданған тиімді қажет элементінің жанында жазуы болады.мазмұны қиындау бір үлкен тақырыптың бөліктерін өткенде қосымша бейнехабар және клиптер қажетті элемент болып табылады. Бейнеклиптер уақыт масштабын өзгертуге және көріністерді тез немесе жәй түрде көрсетуге пайдалы. Электрондық оқулық таңдап алынған хабарды көшіруге мүмкіншілік туғызады. Электрондық оқулықтың  ең қажет элементі-аудиохабарлар. Мысалы: құстардың дауыстарына қарай құс екенін ажырата білу,жүрек қағысын байқау.

Бір жағынан, электрондық оқулықтың келеңсіз жақтарыда бар. Бұл психология- педагогикалық талаптардың, пәнаралық байланыстардың жоқтығы сияқты. Тағы да бір ең үлкен кемшілігі –фрагменттік бағдарлама. Ол материалды толық қамтуы немесе оқулықтарды толық аудару, берілген материалдағы санитарлық, гигеналық нормалардың сақталмауы, компьютердің графикалық мүмкіншілігінің қолданылуының нашарлығы және әлсіздігі.

Электрондық оқулық қазіргі замандағы оқытудың жаңа көзі болып табылады  және де ол теориялық материалды меңгеруге, қалыптастыруға, алған білімді тәжірибе жүзінде қолдана білу әдісі мен дағдысын бекітуге, өздік бақылаудың әр түрлі түрлерін жүзеге асыруға, бақылауға арналған ақпараттық орта.

Электрондық оқулық әдетте келесі  ірілендірілген компоненттерден тұрады:

• курстың негізгі ақпарттық бөлімінен (тақырыптар мен бөлімдер) құралатын презентациялық құраушыдан тұрады;
• алған білімді бекітетін жаттығулар;
• оқушылардың білімін объективті түрде бағалайтын тесттік жұмыстар.

Электрондық оқулықтарды әзірлеуде алғашқы дағдыларын алу үшін, өзіндік таңдалған мазмұнды іске асыру үшін ең лайықты құрылым суреттеуінен бастаған қажет. Бұл үшін дәстүрлі және электрондық оқу құралдарының арасындағы ұқсастықтарды пайдаланған ыңғайлы.

Электрондық оқулықтарды қолданылу барысында оқушылардың сабаққа деген қызығушылығының күрт артқандығы байқалады. Сондай-ақ мұғалімдерге де өздеріне қажетті әдістемелік, дидактикалық көмекші құралдарды молынан ала алады. Заман талабына сай жас ұрпаққа сапалы білім беруде элекрондық оқулықтарды сабаққа пайдалану-оқытудың жаңа технологиясының бір түрі ретінде қарастыруға болады. Ой-өрісі дамыған, шетелдік білім жүйесінен қалыспайтын жас ұрпаққа білім беру жолындағы ортақ міндетті өз мәнінде жүргізу үшін, бір-бірімізден тәжірибе алмасып, кемшілік-жетістіктерді айтып отырсақ жұмысымыз өнімді болады деп ойлаймын.

Ақпараттық технологиялардың білім беру жүйесінде белсенді пайдаланылуы оның нақты педагогикалық есептерді шешуге арналған құралы қызметін аткаруымен қатар, дидактика мен әдістеменің дамуына әсер етіп, оқыту мен білім берудің жаңа әдіс-тәсілдерін, формаларын құруға алып келеді. Мысалы, Internet технологияларының кеңінен таралуы қашықтан оқыту әдісінің жедел дамуына мүмкіндік туғызуда. Мулътимедиялық технологияның, компьютерлік графика мен машықтану жүйелерінің дамуы, кәсіби ортадағы іс-әрекетті бейнелейтін виртуал жағдайға «ену» жолымен оқыту әдістемесінің кұрылуына түрткі болды. Ал, компьютерлік желілік машықтандырушы класстардың пайда болуы, іскерлік ойындар мен сайыстар түрінде көп рольді машықтандыру әдістеменің дамуына ықпал жасады.

Электрондық оқулықтармен жұмыс істеу барысында оқушыларда (студенттерде) өз бетімен оқу, білім алу, өзін-өзі бақылау, берілген білім саласында өзін дамыту және бағалау дағдысы қалыптасады. Бұл оқушылардың болашақ мамандық саласында өзін-өзі тану және дайындалу кезіндегі негізгі бағыт болып табылады.

Қоғамның қазіргі заман дәуіріндегі ғылыми-техникалық прогрестің дамуына байланысты адам іс-әрекетінің барлық сферасында компьютерлік және желілік технологиялардың бірігуінен пайда болған ақпараттық технологияны пайдалану кең етек жайды. Қоғамды компьютерлендіру, техника құралдарының белсенді түрде енуі оқу орны мен кез келген ғылым саласы алдыңда бірқатар көкейкесті міндеттер қоюда.

Электрондық оқулықпен оқытудың негізгі мақсаты: Оқыту үрдісін үздіксіз және толық деңгейде бақылау, сонымен қатар ақпараттық ізденіс қабілетін дамыту.

2.2 Электрондық оқулықты сипаттау

Оның құрылымы:

• Орта бiлiм беру жүйесiн ақпараттандырудың мемлекеттiк бағдарламасының негiзгi бағыттарының бiрi – оқыту процесiн ақпараттандыру. Аталған бағытты жүзеге асыру үшiн жаңа буын оқулықтарын электрондық түрге аудару қажет.
• Электрондық оқулықтың мазмұны пайдаланушылардың интелектуальдық ойлау қабiлетiн дамытуға бағытталуы қажет және оның мына қасиеттердi қанағаттандыруы жеткiлiктi: жинақтылық, жүйелiлiк, эстетикалық көркемдiлiгi, жылдамдылығы және т.б.
• Электрондық оқулықтар ара қашықтықтан оқыту формасына негiзделiп жасақталады және оны жүзеге асыру үшiн қолданылады.
• Осы уақытқа дейiн бақылаушы, жаттықтырушы, модельдеушi, дидактикалық ойындар сияқты қолданбалы программалар қолданылып келдi. Бұл программалар пайдаланушының өздiгiнен оқып-үйренуiне және өзiндiк жұмыс жасау қабiлетiн дамытуға мүмкiндiк бередi.
• Электрондық оқулықты құрастырған кезде оның мәтiндiк ақпараттан гөрi графиктiк ақпарат көбiрек қамтылуы керек, себебi ол пайдаланушының ақпаратты тез, әрi көрнекi түрде қабылдауына жағдай жасайды.

Электрондық оқулыққа қойылатын талаптар:

• Жан-жақтылығы.
• Iзгiлiктiлiк. Онда кез келген орындаушы өзiне қажеттi бiлiмдi ала алады.
• Бейiмдiлiгi. Ұсынылып отырған оқу материалы барлық орындаушылар үшiн бiрмәндi болуы керек. Бiрақ оқу материалы әр түрлi формада берiлуi мүмкiн.
• Модульдiк. Кез келген электрондық оқулықты дәстүрлi оқулықтар негiзiнде құрылымын жасақтау.
• Экономикалық тиiмдiлiгi. Аталған оқулыққа сұраныс көп болуы қажет және сәйкес түсетiн пайданы да қарастыру қажет.
• Тұтынушыға бағдарлау.

Компьютерлік оқу кұралы деп білім берудің компьютерлік технологиясын кеңінен пайдалануға негізделген электрондық оқып-үйрену құралдарын айтады. Өз функционалдық мүмкіндіктеріне қарай компьютер қәзіргі кезде оқытудың ең керекті жабдығына айналды, бірақ оны тиімді түрде пайдалану жолдарының әлі ашылмаған тәсілдері, күнделікті сабақгарға қолдану үшін әлі де айқындалатын жақтары көп екенін ғалымдар да, мүғалімдер де жиі айтып келеді. Соңғы кездегі компьютерлердің көптеп қолданысқа енуі бүл щюблеманың өте өзекті мәселеге айналғанын тағы да дәлелдеп отыр.

Қәзіргі кезде негізінен білім жүйесінің барлық сатылары үшін электронды оқулықтар жасаумен шүғылданып келеді. Электронды оқулық оқушы үшін дайын материал. Оқушылар үшін электрондық оқулық- мектепте оқыған жылдардың барлығында да өздері толықгырып отыра алатын және нәтижелік эмтиханға дайындалуға көмектесетін мәліметтер базасы болып келеді. Электронды оқулықтармен жұмыс істеу әрбір оқушының өз мүмкіндігін есепке ала отырып, оқып үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады.

Электрондық оқулық – электрондық оқулық басылымы және электрондық басылым ресми анықтамаларынан негізделген электронды оқулық ұғымы кеңейту жєне айқындау қажет.

Электрондық оқулық – оқу әдебиетіндегі жаңа жанры.Электрондық оқулық (тіпті ең жақсы) кітаптың орнын ауыстырмайды және ауыстырмау тиіс. Әдеби туындыларды экранизациялау басқа жанраға жатады, дәл осылай электрондық оқулықта тағайындау туындыларының жетілген жаңа жанрына жатады. Электрондық оқулық (сурет 2.1) барысы оқулар және әдеттегі оқулық зерттеуінің тек қана емес тиісті емес ауыстыру (барлық оқиғаларда біз кез келген жанр жақсы үлгілерін түсінеміз), ал қарама-қарсы, кітаптың артынан кірісу оқушыны түрткі болу.

Электрондық оқулық жасауына арналған нақ сондықтан жақсы оқулық жеткіліктісіз алу, навигациямен оның жабдықтау (гипермәтінді жасау) және бай көрнекті материалмен (құрал мультимедисымен қоса) және компьютер экранында іске асыру. Электрондық оқулық суреттермен мәтінге емес тиісті, анықтамаға айналдырылмауы керек .

Электрондық оқулық түсіну және есте сақтауды жеңілдетуге барынша көп тиісті (және де белсенді) маңызды ұғымдардың, бекітулердің және үлгілер ең, басқа оқу процесіне қатыстыра, әдеттегі оқулық, адамдық борыш мүмкіншіліктері болғанмен, сонымен қатар, есту жєне қызу жад, сонымен қатар компьютерлік түсіндірулер қолдана алады.

3 Қолданылатын технологиялар

3.1 Сайт құрудың әдістері

Сайтты құру – бұл кәсіпқой емес адамның көзқарасымен бірінші рет ойлайтындай  сондай оңай процесс емес. Желідегі қолданушылардың назарын аударатын сонымен қатар түрлі іздеу жүйелердегі жоғары талаптарды қанағаттандыра отырып эффективті сайт құру кез келген жасаушының қолынан келе бермейді. Үнемі сайт құрудың жаңа технологияларына ие бола отырып өз білімдерінді шыңдау керек.

Сайттар құрудың заманауи технологиялары оларға салынған қаражатты тез ақтайтын, оның иесіне сайтты маркетингтік құрал сонымен бірге  қажетті ақпаратты тарату құралы ретінде қолдану жаңа мүмкіндіктер беретін веб-ресурстарды құруға мүмкіндік береді.

Сайттар құрудың заманауи технологиялары

Веб-сайттарды құрудың түрлі технологияларын иелену тек қана маманның қолынан келеді, ол үшін сайттарды құру – әрбір күнгі еібек. Тапсырыс беруші талаптарын қанағаттандыратын нәтижелерге қол жеткізу үшін сайттарды құрудың қандай технологияларын жетік меңгеру керек?

• PHP-скрипт – веб-сайттарды құрудың технологиялары ішінде ең әйгілі технологиялардың бірі; PHP (ағылш. PHP: Hypertext Preprocessor — «PHP: еренмәтінді алдын-ала үдірістегіш») — Веб-серверде HTML беттерін құру және дерекқормен жұмыс істеуге арналған скрипті бағдарламалау тілі. Қазіргі күндерде хостинг қызметін ұсынатындардың көпшілігімен қолданады. LAMP веб-торап жасауға арналған стандартты жинақталымына енеді. Тілдің оңайлығы, орындалу жылдамдығы, функциялық байлығы және PHP негізіндеге әуелгі кодтардың кеңге таралуының арқасында PHP тілі Торда программалау саласында ең белгілі тілдердің бірі боп есептелінеді (JSP мен ASP-де қолданылатын тілдермен қатар). Бұл тілдің айрықшылығы ядро мен соған қосылатын модульдарында. Соңғылары дерекқор, сокет, динамикалық графика, криптографиялық кітапханалар, PDF форматты құжаттармен және т.б. жұмыс істеуге арналған. Бұндай модульды қалаған адам дамытып қоса алады. Модульдардың саны бір неше жүз болғанымен, стандарттық жабдықтауға тек жақсы нәтиже көрсеткен бір неше оны ғана кіреді. PHP интерпретаторы веб-серверге не арнайы сол сервер үшін жасалған модуль арқылы (мысалы, Apache әлде IIS), не CGI-қосымшасы ретінде қосылады. Бұған қоса, UNIX, Linux, Windows және Max OS X амалдық жүйелерінде әкімшілік тапсырыстарын атқаруға пайдаланылуы мүмкін. Бірақ PHP тілі бұл салада кең өріс алмаған, бұған қарағанда Perl, Python және VBScript тілдері айтарлықтай нәтиже көрсетіп отыр. Тілдің синтаксисі Си тәріздес. Ассоциаттивтік массивтар мен foreach циклі секілді кейбір элементтері Perl тілінен алынған. Қазіргі заманда PHP жүздеген мың дамытушылармен пайдалануда. Интернет желісі сайттарының 5-тен бірі осы тілде жазылған. PHP дамытушылар тобы тідің ядросы, қосымшаларымен жұмыс істейтін, соған қатар PEAR не тілдің құжаттамасы сияқты байланысты жобалармен айналысатын көптеген адамдардан тұрады.
• Java Script – сайт құру процесінде үнемі жетілдірілетін технология; JavaScript – бұл қолданушы жағындағы бағдарламалау тілі ғана емес. JavaScript негізгі идеясы HTML-контейнерлерді HTML-беттерін қарау барысында оның атрибуттары мен қасиеттерін  өзгертуге болады.  Сонымен бірге беттерді қайта жүктеу қажет емес.
• HTML – кейін кез келген браузерде оңай оқылатын мәтін беттерін ұүруға қажетті технология; HTML (HyperTextMarkupLanguage) – бұл құжаттарды кодтау үшін қолданылатын гипертекстік белгілеу тілі. HTML ді көбі программалау тілі деп ойласа да, бұл программалау тілі емес. HTML – мәтінді белгілеу тілі.
• МҚБЖ және MySQL – құрылымдық қорлармен жұмысқа арналған технологиялар. MySQL – дүние жүзінде ең көп қолданылатын, қайнары тегін және ашық, реляцияланған мәліметтер қоры жүйесі (RDBMS). Серверлік бағдарлама ретінде, бірнеше қолданушыларға бірнеше мәліметтер қорын қолдануды қамтамасыз етеді. MySQL сөзіндегі «My» сөзі, бағдарлама жасаушысы Майкл Видньюс-тың (Michael Widenius) қызының аты – «My» сөзінен алынған. Ал SQLфразасы – Құрылымдасқан Тапсырыс Тілі (Structured Query Language) дегенді білдіреді.

Әрбір жасаушы өзіне ыңғайлы деп санайтын сайт құру технологиясын таңдайды. Бірақ сауатты маман сайтты жасау барысында туындаған және ол максималды эффективті шеше алатын мәселелерге  сүйене отырып технодлогияны таңдайды.

Сайттарды қолмен жасау әдістері айтарлықтай күрделі болып табылады, олар веб-бағдарламалау мен сайт дизайны салаларында елеулі білімдерді талап етеді. Бірақ олар бір талассыз артықшылыққа ие: сайтты қолмен құрған кезде қажетті нәрсеге қол жеткізе аласыз. Сайттарды құрудың «қолмен орындалатын» әдістерін веб-бағдарламлаудың көпшілік мінсіз манадары осы себеппен таңдайды. 

Тегін онлайн-конструкторлар негізінде сайттарды жасау «өз күштерін сынаудыә қалайтын бастауыш веб-мастерлар үшін ыңғайлы болып табылады. Бұл әдіс күрделі емес қарапайым сайт, мысалы визитка-сайт құруға келеді.

Кез келген қиындықты сайттарды құрудың кең мүмкіндіктерін CMS ұсынады. Сайттарды құрудың дәл осы әдісі ең ыңғайлы әрі қолайлы түрі болып табылады. Баптаулардың иілгіш жүйесі,CMS-тың өзін редакциялау мүкіндігі, контентті енгізу мен өзгерту оңайлығы – CMSнегізінде сайт құруды шынымен тиімді етеді.

WеbStudio2U веб-студииясының мамандары контентті басқару жүйесінің барлық артықшылықтарын бағалады және өз жұмыстарында сайт құрудың бұл әдісін қолданады.WеbStudio2U  өз тұтынушыларына Joomla!–дасайтты құруды ұсынады – ашық кодты(Open Source CMS) контентті басқару жүйелердің әлемдегі ең бір қуаттысы. 

Сайттарды құру технологиялдары бір орында тұрған жоқ, әрбір күн жұмыс барысында қолдануға болатын  жаңалықтар пайда болады. Сайттарды құру – шығармашылық процесс, өз мақсаттарына жету үшін заманауи технологиялық базаға ие болып, веб-технологиялар саласында өз икемдіктерінді жетілдіру мен жаңа білімдерге ие болу керек.

3.2 Denwer 3 Web – сервер эмуляторы

Денвер – бұл бағдарламалық қабықша (unix жүйесіндегі веб сервер эмуляторы) өз ішіне Интернет желісіне шығусыз (локальды, http://localhost) компьютерде немесе ноутбукта сайттарды баптау үшін қажетті дистибутивтер мен модульдерд жиынынан тұрады (Apache+SSL, PHP5, MySQL5, phpMyAdmin және т.б.).

Денвердің кілтті ерекшелігі — бір уақытта бірнеше веб-жобалармен жұмысты қолдауы, олардың әрбіреуі жеке виртуалды хостта орналасады (жеке бума түрінде). Виртуалды хосттар жоба үшін автоматты түрде құрылады: мысалы, сізге жоба файлдарын /home/ВебЖобаАты.ру/www көшірген жеткілікті, ол  http://ВебЖобаАты.ру адресі бойынша қол жетімді болады. Ары қарай толығырақ қарастырамыз.

Денвердің барлық компоненттері бапталған және жұмысқа дайын (жекелей алғанда, MySQL, SSL және т.б. тіл кодировкасы дұрыс орнатылған). Бұдан басқа сіз Денвердің кез келген сервистерін (Apache, PHP, MySQL және т.б.) жаңарта аласыз, ол үшін жай дистрибутив жаңа версиясын ескісінің үстіне көшіру керек.

Денвер базалық пакет құрамы:

1. Apache 2 SSL және mod_rewrite қолдауымен.
2. PHP5: орындалатын файлдар, Apache веб-сервері үшін модуль, дистрибутивті және адаптирленген конфигурациялық файл, GD библиотекасы, MySQL және sqLite қолдау модульдері.
3. MySQL5 InnoDB, транзакциялар мен орыс кодировкаларын (windows-1251) қолдауымен.
4. phpMyAdmin —MySQL мәліметтер қорын басқару панелі,сонымен бірге MySQL жаңа қолданушысын қосуды оңайлататын скрипт.
5. Баптайтын эмулятор sendmail (/usr/sbin/sendmail), ол хаттарды жібермейді, ал оларды /tmp/!sendmail директориясына жазады.
6. Виртуалды хосттарды автоматты іздеу және hosts жүйелік файлын жаңарту жүйесі, сонымен қатар Apache конфигурациялары. Оның арқасында жаңа виртуалды хостты (немесе үшінші деңгейлі доменді) /home-да қарапайым каталог құру жолымен қосу  болып табылады. Барлық өзгерістер конфигурациялық және жүйелік файлдарға автоматты түрде енгізіледі, бірақ сіз бқл процесті хосттардың шаблондары механизмі арқылы басқара аласыз. (қара /usr/local/apache/conf/httpd.conf түсіндірулер үшін).Web-бағдарламашыға интернет-беттердің толық түрін тексеру қажет жағдайлар туындайды. Бірақ та оны үйде жұмыс істеген кезде жасау мүмкін емес – себебі SSI (Server-Side Includes — Сервер жақтағы қосылулар), CGI (Common Gateway Interface — жалпы шлюздық  интерфейс) және РНР технологиялары сервер қолдануды қажет етеді. Бұл мәселені шешу үшін мамандар үйдегі дербес компьютерге (интернетке қосылмаған) аранайы бағдарламаны –  Web-сервер Denwer 3 орнатады. Denwer «Денвер» —«Д.н.w.р» Web-өндіруші Дмитрий  Котеров жобасы Джентльмендік жиыны — бұл дистрибутивтердің жиыны (Apache, PHP, MySQL, Perl и т.д.) және Web-өндірушімен «үйдегі» (локалды) Windows-машинада Интернет желісіне шығу қажетінсіз сайттаржы жасауға пайдаланатын бағдарламалық қабықша. денвердің басты ерекшелігі – бірнеше тәуелсіз жобамен бір уақытта жұмыс кезінде ыңғайлығы және Flash-жинағышта орналастыру мүмкіндігі. Web-бағдарламалау мамандарының ойы бойынша,  Denwer 3 веб-сервер эмуляторы өз хостингті жасауға келеді, сонымен бірге мәліметтер қорын басқару жүйесінде MySQL – сұраныстар құрастыру тілін пайдалана отырып өз сайттарында мәліметтер қорын құруға мүмкіндік береді.

Денверді жіберу үшін жұмыс үстелінде құрылған «Start Denwer» жарлыққа басамыз және браузер адрестік жолында http://localhost/ тереміз. Нәтижесніде бағдарлама жіберілу терезесі пайда болады. (сурет 3.1).

Denwerweb – серверінде интернет-беттерін сақтау бумасын құрамыз.

Ол үшін келесі нұсқауды пайдаланамыз:

• Локалды дискіге енеміз С – WebServers – home
• Нome бумасында орындалған курстық жұмысты сақтайтын тағы бума жасау керек.
• Өз аты-жөнінңізді көрсетіңіз, мысылы, «Ivanov.ru». «Ivanov.ru» бумасында «WWW» бумасын құру қажет.
• Орындалған жұмыстарды «.php » кеңейтілуімен сақтаңыз.
• Орындалған жұмыстарды келесі жолмен қарауға болады: Denwer 3 жібереміз. Одан кейін кез келген браузерді ашып адрестік жолда келесіні тереміз: http://www.ivanov.ru/hello.php.

3.3 Мәліметтер қорымен жұмыс

Мәліметтер қоры әр түрлі мәліметтерді сақтауға, оларды реттеуге, оларды белгілі алгоритмдар бойынша бір-бірімен байланыстыруға және т.б. иүикіндік береді. Мәліметтер қорын басқару үшін арнайы бағдарламалар – мәліметтер қорын басқару жүйесі (МҚБЖ) қолданылады. Құжаттарды жинау, сақтау және классификациялау идеясы компьютерлік жүйелер пайда болмай-ақ тұрып көп жыл бұрын пайда болды. Мәліметтер бумалар бойынша жиналды, оның әрбіреуі реттік саны бар белгілі ұяшықта орналасты, оның әрбіреуі жоғары деңгейлі сақтау орнында сақталады және т.б.

Компьютерлік желілердің пайда болуымен ақпаратты өңдеу принципиалды жоғары деңгейге қадам жасады. Бір немесе бірнеше жүйелердің ішінде орналасатын мәліметтердің үлкен архивтарды сақтау мүмкін болды. Ол  да барлығы емес. Ақпаратты сақтау бұл әрине жақсы, бірақ мәліметтер массивтарында адаспау маңызды, талап етілетін құжатты тез әрі артық мәселесіз іздеу қажет. Бізге көмекке мәліметтер қоры және ол қорларды басқару жүйелері келеді.

MySQL кең қолданылатын МҚБЖ болып табылады, ол түрлі қиындылықты интернет-жобаларды жобалау кезінде қолданылады: қарапайым сайттардан бастап, көпмиллиондық порталдарға дейін. MySQL МҚБЖ  түсінуге  қарапайым, сенімді және жарамды тез әрекетілік деңгейін қамтамасыз етеді.

MySQL – дүние жүзінде ең көп қолданылатын, қайнары тегін және ашық, реляцияланған мәліметтер қоры жүйесі (RDBMS). Серверлік бағдарлама ретінде, бірнеше қолданушыларға бірнеше мәліметтер қорын қолдануды қамтамасыз етеді. MySQL сөзіндегі «My» сөзі, бағдарлама жасаушысы Майкл Видньюс-тың (Michael Widenius) қызының аты – «My» сөзінен алынған. Ал SQLфразасы – Құрылымдасқан Тапсырыс Тілі (Structured Query Language) дегенді білдіреді.

MySQL, проект қайнарын GNU General Public License (GPL) және әр түрлі жеке меншік лицензияларында шығарды. MySQL-ды кезінде MySQL AP атты Шведттық фирма демеу еткен, ал қазір оны толығымен Oracle корпорациясы сатып алды.

Толық функционалды мәліметтер қорын қажет ететін, қайнары тегін проекттер жиі MySQL-ды қолданады. Серверді коммерциялық проекттерде қолдану үшін, қосымша функциялармен ұсынылатын бірнеше нұсқалары бар. MySQL-ді қолданатын бағдарламаларға TYPO3, Joomla, WordPress, phpBB, MyBB, Drupal және де басқа LAMP бағдарламаларын жатқызуға болады. MySQL сонымен қатар Google, Wikipedia, Facebook және Twitter сияқты дүниежүзілік және кең ауқымды web-бағдарламаларында қолданылады. MySQL серверін қайнардың өзінен жинап орнатуға болады. Бірақ бұл біршама уақыт қажет ететін және жалықтыратын процесс. Бұл операция көбінесе егер сізге ерекше конфигурацияда сервер қажет болса ғана істеледі. Linux операциялық жүйесінің бағдарлама пакеттерін басқаруға арналған жүйесі бұндай жұмыстарды минималды қимылмен орындатқызады. Дей тұрғанмен, әдетте орнатудан кейін қауіпсіздік және оңтайландыруға байланысты конфигурациялық жұмыстар жасау керек болады.

MySQL нарықтағы ірі және ақылы мәліметтер қорларына балама ретінде жасалса да, кең ауқымды мәліметтерге байланысты талаптарды орындай алады. Ол көбінесе кіші және орта көлемді бір-серверлік LAMP-негізінде жасалған бағдарламаларға компонент ретінде немесе жеке сервер ретінде қолданылады. MySQL-ге деген тартымдылық – оны қолдану оңайлығында. Мүны phpMyAdmin сияқты қайнары ашық және тегін бағдарламалардан көруге болады. Орта бағамен есептегенде, MySQL-ді бірнеше гигабайт жадты және бірнеше процессорлы қуатты аппараттық құрылғыларда ауқымды етіп қолдану әбден мүмкін. Бірақ та жалғыз серверлік ауқымдатуда қуаттылық жағынан шектеулер бар, сондықтан кеңірек ауқымдатуда, жоғары өнімділік пен сенімделікті қамтамасыздандыру үшін мульти-серверлік MySQL орнатулары қажет. Әдеттегі жоғарғы класстағы конфигурация жазу операцияларын орындайтын қуатты «master», «master»-дегі мәліметтердің көшірмесін сақтайтын және оқу операцияларын орындайтын бірнеше «slave» серверлерден тұрады.

«Master» сервері әрдайым «slave» серверлерімен синхронда болады, сондықтан кездейсоқ бір уақытта «master» өшіп қалса, бір «slave» жүйе жаңа «master»-ге автоматты түрде көшеді. Cөйтіп жұмыссыз уақыт көлемі кішірейтіледі. Өнімділікті ары қарай жақсарту үшін, мәліметтер қорынан алынған нәтижелерді memcached деп аталатын бағдарламаны қолдану арқылы жадта сақтауға ұсынылады немесе мәліметтер қорын «shard» деп аталатын бірнеше бөліктерге бөліп оны бөлісілген сервер класстерлеріне жаюға болады.

MySQL – бұл реляциялық мәліметтер қорын басқару жүйесі. Яғни бұл оның базалардағы мәліметтері логикалық байланысқан кестелер, оларға рұқсат SQL  сұраныстары тілі арқылы жүзеге асады. Ол кез келген сайтқа сәйкес келетін жылдам, сенімді және қарапайым МҚБЖ.

База данных MySQL мәліметтер қоры әлемдегі кең танымал болып табылады. Бұд қолдану қарапйымдылығы мен берілген  МҚБЖ толық тегіндігімен байланысты. PHP-дың  мәліметтер қорына рұқсата жасайтын маңызды функциялары төменде келтірілген:

• mysql_connect (сервер_саты,қолданушы_аты,құпия сөз) –MySQL-мен қосылуды жасайды.
• mysql_select_db (қор_аты, байланыс_ идентификаторы) – мәліметтер қорын таңдауға мүмкіндік береді. » Байланыс_ идентификаторы » – mysql_connect функциясымен жасалатын қормен ашық байланысқа сілтеме.
• mysql_query (запрос sql) –қорға SQL сұраныс жасауға мүмкіндік береді .
• mysql_fetch_array (resourse result) – мәліметтер қорынан жолды шығарады және оны массивке түрлендіреді.
• mysql_close (link_identifier) – мәліметтер қорымен байланысты жабады.

Мәліметтер қорымен жұмыс үшін бізге мәліметтер қорымен жұмыс істей алатын қолданушыны  және құпия сөзді жасау керек. Ол үшін Denwer WEB-серверіне еніп «К началу» сілтемесіне басамыз.

«Привилегии» пунктіне басамыз. Кейін «Добавить нового пользователя»(сурет 3.2). Denis қолданушы атын нұсқаймыз , хост localhost, құпия сөз 12345. Барлық артықшылықтарды таңдап «Пошел» басамыз.

Мазмұнды  (контентті) басқару жүйесі (ағылш. Content management system, CMS)— контентті (яғни мазмұнды) бір уақытта басқару, құру, процесін қамту мен ұйымдастыру үшін қолданылатын ақпараттық жүйе немесе компьютердік бағдарлама.

CMS негізгі функциялары:

• Мазмұнды құру, мазмұнмен бірге жұмыс ұйымдастыруға арналған құралдардың берілуі,
• Мазмұнды басқару: сақтау, версияларды бақылау, қол жетімділік тәртіптерін ұстану, құжаттар ағымын басқаружәне т.б.,
• Мазмұнды жариялау,
• Іздеу, навигация үшін ақпаратты ыңғайлы түрде беру.

Мазмұнды басқару жүйесінде түрлі  мәліметтер орналаса алады: құжаттар, фильмдер,фотосуреттер, телефон номерлері, ғылыми мәліметтер және тағы сол сияқты. Осындай жүйе жиі құжаттаманы жариялау, қайта қарау, басқару және сақтау үшін өолданылады. Версияларын бақылау негізгі артықшылықтарының бірі болып табылады, азмұн адамдар тобымен өзгертілетін болса.

3.4.1 Түрлері

Жалпы жағдайда мақмұнды басқару жүйелері бөлінеді::

• Кәсіпорын деңгейінде мазмұнды басқару жүйесі (ағылш. Enterprise Content Management System)
• Веб-мазмұнды басқару жүйесі (ағылш. Web Content Management System)

ECMS өзз ішіндк пәндік облыстар (HRM, DMS, CRM, ERP и т. д.) бойынша терең классификацияланатынына байланысты, CMS термин өз орнына  WCMS қолданылады, ол системы управления сайтами синониміне айналды. Ұқсас CMS веб-сайттың мәтндік және графикалық толтырылуын басқаруға мүмкіндік береді, қолданушыға сайт мазмұнымен  жұмыс үшін интерфейс қамтиды, ақпаратты сақтау мен жариялау үшін ыңғайлы құралдар, сонымен ол ақпаратты мәліметтер қорында орналасуы мен оның  HTML-да шығуын автоматтандырады.

Көптеген сайт мазмұнын басқару жүйелері бар, сонымен бірге тегін. Оларды жұмыс істеу әдісі бойынша үш топқа бөлуге болады:

1. Сұраныс бойынша беттердің генерациясы. Осындай типті жүйелер мына байланыс негізінде жұмыс істейді «Редактирлеу модулі → Мәліметтер қоры → Ұсыну модулі». Ұсыну модулі оғаг сұраныс кезінде мазмұны бар бетті генерациялайды, мәліметтер қорынан ақпарат негізінде. Мәліметтер қорында ақпарат редактирлеу модулі көмегімен өзгертіледі. Беттер қайтадан әрбір сұраныс кезінде сервермен құрылады, олар өз кезегінде жүйедік ресурстарға қосымша жүктеме жасайды. Жүктеме көп есе төменделуі мүмкін. кэштау құралдарын қолданған кезде, олар заманауи веб-серверлерде болады.
2. Редактирлеу кезінде беттердің генерациясы. Беттердің редактирлеуі үшін осындай типті жүйелер мәні сайт мазмұнына өзгерістер енгізу кезінде статикалық бттер жынтығын құрайды. Осындай әдіс кезінде қолданушылар мен сайт мазмұны арасындаңы интерактивтілік жоғалады
3. Аралас тип. Аты айтып тұрғандай, бұл тип алдыңғы екі типтің артықшылықтарынан құралған. Кәштау долымен орындала алады — ұсыну модулі бетті бір рет генерациялайды, ары қарай кэштан тезірек жүктеледі. Кэш автоматты түрде сонымен қатар белгілі бір уақыт өткеннен кейін сайттың белгілі бөлімдерінде не администратор командасы бойынша қолдмен орындалады. Басқа жағдай  — сайтты редактирлеу кезеңінде белгілі ақпарат бөліктерін сақтау жәнебар бетті қолдануша сұраған кезде  сол блоктардар бетті жинау.

3.4.2 Ерекшеліктері

Басқару жүйесі  — сайтта ақпаратты жою, редактирлеу, қосу үшін құралдарды ұсынатын бағдарлама.

Көптеген заманауи CMS модульді архитетураға ие болады, администратор өзіне қажетті компоненттерді таңдап оларды баптай алады. Типтік модульдер: динамикалық меню,  блог, жаңалықтар, сұраныстар, сайт бойынша өздеу, кіру статистикасы, қонақ ктіабы және т.б.

Контентті басқару жүйесімен ұйымдастырылған сайттар келесі технологияларға негізделеді:веб-сервер , мәліметтер сақтағышы (көбінесе МҚБЖ,  мысалы осындай  MySQL немесе PostgreSQL сияқты, бірақ  noSQL CMS та бар), жүйенің өзінің жұмысын қамтитын веб-қосымша, визуалды беттер (WYSIWYG) редакторы,сайт файлдарын басқаруға арналған веб-интерфейсі бар файлдық менеджер, қолданушылар құқығын басқару жүйесі және сайт редакторы.

Сайтты басқару жүйелердің көптеген түрлері бар, олардың арасында тегін де ақылы түрлері кездеседі, түрлі технологиялар бойынша құрылған. Әрбір сайт басқару панелі болады, ол сайтты басқару үшін жеткілікті барлық бағдарламаның бір бөлігі ғана болып табылады.

Келесі технологялық платформалар веб-қосымша ретнд қолданылатын CMS жұмысын жүзеге асыратын кең таралған: PHP, Perl, .NET.

Сонымен бірге контент-менеджер дейтін термин бар, ол кәсіби қызмет түрін білдіреді— сайт редакторы немесе  или CMS-пен жұмыс істейтін жұмысшы.

Мазмұнды басқару жүйелердің көпшілігі визуалды (WYSIWYG) редактор негізінде — программы,қолданушыға мәтінді редактирлеуге мүмкіндік беретін  арнайы оңайлатылған белгілеуденкоторая создаёт HTML-кодты құратын  бағдарлама.

3.4.3 WordPress

WordPress — GNU GPL лицензиясы аясында таратылатын, қайнар коды ашық, сайт контентін басқару жүйесі (CMS). PHP-де жазылған, дерекқор ретінде MySQL қолданады. Қолдану аясы — блогтардан бастап күрделі жаңалык порталдарына дейін сонымен қоса интернет-дүкен жасауға да болады. Қоса салынған «тақырыптар» және «қондырмалар» жүйесімен бірге сәтті архитектура кез келген жоба құруға мүмкіндік береді.

Мүмкіндіктер:

• сыртқы бағадарламалар және қызметтер арқылы жариялау;
• оңай орнатып, теңшелеу;
• RSS, Atom, trackback, pingback қолдайды;
• кодпен әрекеттесеттін бірегей оңай жүйесі бар қосылатын модульдер (қондырмалар);
• «тақырыптарды» қолдау, тез әрі оңай түрде сайт көрінісін және деректер еңгізу тәсілдерін өзгерту;
• «тақырыптар» PHP-де жазылған файл-үлгілер жинағы түрінде жазылған, сондықтан бұл жылдамдыққа жақсы әсерін тигізеді;
• көптеген «тақырыптар» және «қондырмалар» кітапханасы;
• архитектура потенциалы күрделі жобаларды жасауға мүмкіндік береді;
• адам түсінетін сілтемелер;
• қазақша аудармасы бар.

WordPress — блог немесе веб-сайт жасауға арналған жүйе. WordPress толығымен тегін және таратуға еш шек қойылмаған.

WordPress аясында қарапайым блогтардан бастап күрделі порталдар, интернет-дүкендерге дейін жасауға болады.

WordPress-ке қоса салынған «көріністер» мен «қондырмалар» жүйесі ұсынатын сәтті архитектура, кез келген жоба жасауға мүмкіндік береді.

WordPress бос тұру өз ойлармен сайт арқылы бөлiп беруге көмектесетін құрал сияқты ойлайды. Осылай жаңа тұжырымдама пайда болды – блоггинг. Адам сайттағы өз жазбаларды әңгiме ұстағысы келдi және өз оқырмандардан түсiнiктеме алғысы келеді. Сол WordPress өз меншiктi блогын жүргiзу үшiн құрал ретінде қолданыла бастады, уақыт өте келе бірте-бірте фукциялардың жаңа саны қосылып, оны үлкен жүйеге – Контентті басқрау Жүйесіне айналдырды (CMS).

WordPress шынымен де өте таңғажайып. Сіз контентті әлеуметтік желілерде орналастырасыз ба, жазылуларды қамтамасыз етесіз бе, қолданушыларлы таратасыз ба, іздеу жүйелерінде бірінші орынға тырысасыз соған байланысты емес WordPress кәдімгі блоггерне ірі компанияға бірдей мүмкіндіктер ұсынады. Сонымен WordPress деген не? – бұл жай ғана веб-сайт емес, бұл контентті жариялау орналастыруға арналған платформа, ол ақпараттық желі – интернеттің бір бөлігі болуын жүзеге асырады.

Негізгі кемшілігі — серверге (хостинг) үлкен жүктеме. Көптеген түрлі плагиндерді жүктеу хостингке үлкен жүктеме болатыны туралы есте сақтау керек. CMS WordPress-та жазылған сайттар жиі сайт-сателиттер ретінде құрылады.  Сателлит — бұл сапасыз жасалған басқа сапалы адамдарға пайдалы интернет-ресурсты қолдауға арналған сайт. Іздеу жүйелері осындай жобаларды қолдамайды, сондықтан WordPress-ке де ілініседі. Сондықтан сайтт жұрыстап жасаған абзал.  Осыған қарамастан, WordPress —бүгінгі күнде ең танымал блог-платформа.

Қысқаша айтқанда, WordPress – блог жүргізуге арналған ең танымал тұғырнама.

Drupal – PHP тілінде жазылған сайтты басқару жүйесі (CMS) және реляциондық дерекқор қоймасы ретінде пайдаланылады (MySQL,PostgreSQL және басқалары қолдалады). Drupal GPL лицензиясымен қорғалған тегін бағдарлама болып саналады және әлемдегі энтузиастар көмегімен дамып келеді.

Техникалық ерекешеліктері

Drupal архитектурасы әр түрлі сайттарды кұрастыруға мүмкіндік беред – блог пен форумдардан бастап, жаңалықтар сайты мен ақпараттық архивтерге дейін. Әдепкілей келетін функционалды қосымша кеңейтулерді қондыру арқылы көбейтуге болады – Drupal терминологиясында “модуль” деп аталады. Drupal жинағында келетін ең маңызды функциялары:

• барлық контент түрлерінің бірегей санатталуы (таксономия) — формудық жазбалардын бастап, блог пен жаңалықтарға дейін;
• рубрикатор құрастырғанда қолданыталын теңшелімдердің кең жинағы: тегіс тізімдер, иерархиялар, синонимдер, туыс санаттар;
• санаттардың кез келген тереңдікке кіруі;
• сайт материалдары бойынша іздеу, сонымен қатар таксономия және қолданушылар бойынша іздеу;
• қолданушылардың материалдарға қол жетімділігін реттеу (рөлдік модель).
• мәзірдің динамикалық түрде құрастырылуы;
• XML-форматтарын қолдау;
• материалдарды RDF/RSS форматында шығару;
• материалдарды басқа сайттардан агрегациялау;
• сыртқы бағдарламалар көмегімен материалдарды жариялау үшін арналған BlogAPI; OpenID арқылы авторизациялау;
• мағыналы URL (басқаша «адамға-түсінікті»);
• интерфейсті басқа тілдерге аудару мүмкіндігі және әр түрлі тілді контентпен жұмысты қолдау;
• қиылысатын мазмұны бар сайттарды жасау мүмкіндігі (мысалы ортақ қолданушылар қоры немесе ортақ теңшелімдері бар сайттар);
• сайттың әр түрлі виртуалды хосттарға арналған бөлек конфигурациялары (соның ішінде әр бір ішіндегі сайтқа өзіндік модуль жинақтары мен темалар);
• сайт жүктелуін щектеуге арналған механизм (жоғары келім кезінде автоматы түрде ақпараттық блоктарды және модульдерді сөндіру);
• модульдердің жаңартулары турады хабарландыру;

Локализацияларды қолдау

Жүйе интерфейсті әр түрлі тілдердің локализациясын қолдайды. Drupal 5 интерфейсы 33 тілге аударылған, Drupal 6 – 70-тен астам тілге аударылған (алайда кейбір аудармалар толық емес). Қазақ . В Drupal-да локализация үшін өзіндік механизм қолданылады және аудармаларды дерекқорда сақтайды. Сонымен қатар стандартты gettext кітапханасымен жұмысқа адаптация оңай болып келеді. Аудармалардың импорты мен экспорты po-файлдары көмегімен орындалады (gettext кітапханасы қолданатын формат).

Сайттың толық локализациясы сыртқы модульдер көмегімен орындалады (олар Drupal-дың стандартты жинағына кірмейді, алайда қолданушы оларды әзірлеуші сайтынан жүктей алады).

Қазақ тілі үшін жеке локализация сервері бар, онда сіз Drupal өзегінің және әр түрлі модульдердың аудармаларын таба аласыз.

Мазмұнды құрылымдастыру тәсілдері

Drupal таксономияға негізделген, сайт құрылысын ұйымдастыруға арналған икемді тәсіл ұсынады. Таксономия — сайт мазмұнына арналған тақырыптық санаттар жасауға және оларды ақпарат енгізу және шығаруға арналған модульдермен байланыстыруға мүмкіндік беретін механизм. Санаттар жазық тізімді немесе иерархиялы болуы мүмкін немесе әр элемент бірнеше ата-ана мен бірнеше еншісіндегі элементі бар күрделі құрылым болуы мүмкін.

Drupal-ға арналған Content Construction Kit (CCK) кеңейтілімі пайда болғаннан кейін басқа парадигма пайда болды. CCK құжаттарды әр түрлі өрістермен толықтыруға мүмкіндік береді —URL және email енгізуге арналған өрістерден бастап, мультимедиялық файлдарды сақтауға және көрсетуге арналған өрістерге дейін. Сонымен қатар CCK-ге арналған қосымша модульдер көмегімен (мысалы Node reference) құжаттар арасындағы байланыстарды таксономия көмегісіз ұйымдастыруға болады. 

3.5 CMS Joomla!            

 3.5.1 Joomla! туралы түсінігі пен оның тарихы 

Соңғы жылдары контентерді басқару жүйелері (CMS – ағыл. «Content Managment System» деп аталатын) аса танымалға айналды. Осындай жүйелер көмегімен тәжірибелі қолданушы базалық веб-жобаны (қосымша еңбек шыңындарынсыз) оңайлықпен  құра алады, ал веб-интегратор ыңғайлы уақыт аралығында масштабты жоба жасауға мүмкіндік алады (осындай жүйелердің модульдігі олардың функционалдыңын кеңейтеді).

Контентті басқару жүйелері қолданбаған кездерде – кезекті веб-жобан жасау әрбір беттің кодын жасаумен байланысты немесе күрделі бағдарламалау мен әрбір бетті графикалық ресімдеумен болды. Бұл процесс ұзақ уақытты алатын, ал нәтижесі шектелген мүмкіндіктерді орындалып қиын модернизацияланатын.

Контентті басқарудың заманауи жүйелері үнемі бағдарламалау қажеттлілігін алып тастады. Мыңдаған алдын ала жасалған және тестілеуден өткен модульдердің біреуін таңдау жеткілікті. Жүйеге интеграция сонша ұзақ уақытты алмайды, себебі барлық толықтырулар ортақ стандарт бойынша жасалады.

Контенттерді басқару жүйелерінің артықшылықтарын бағалау үшін өткенге көз салып, мұндай жүйелер пайда болғанға дейін веб-ресурстар қандай құралдар көмегімен жасалғанын эәне қазір қалай жасалатынын салвстыру керек.

Веб-ортаның  дамудың басы 90-жылдардың ортасы деп беогілеуге болады. Бұл кезең веб-технологиялардың жоғары емес деңгейімен ерекшеленді, ал көптеген динамикалық веб-жобалар (яғни интерактивті әрекеттесуі мүмкін) тек қана бағдарламашылар көмегімен жасалатын болды.

Барлық динамика және басқа күрделі технологиялар CGI арқылы жасалды, сондықтан өз жобасын құрушы қарапайым қолданушы  сайттың стаикалық базалық негізіне ғана сүйене алатын. Мұндай сайт көбінде WYSIWYG1 html редакторында дайындалған статикалық html беттер жиыны болды, бұл редакторлардың өзі 1995 жылдың ортасынан бастап пайда бола бастады. Терілгеннен кейін беттер сілтемелермен бірігетін (бет аралық өту мүмкіндігі үшін) және серверде орналастырылды. Ақпаратты жаңарту бойынша  барлық жұмыс  және жобаның жұмысөа қабілеттілігін тексеру оның авторына жүктелді. Осылайша, мысалы, егер бетте сілтемені өзгерту өажет болғанда, авторы бқл тетті басқалары арасында тауып, оған өзгертулер енгізіп, серверге жүктеуі тиіс болды. Егер бар бетті өзгерту емес, жаңасын енгізу қажет болса, онда оның толықтау жобаға логикалық және физикалық енгізумен байланысты сұрақтарды шешуге тура келді. Егер беттер көлемі өссе, онда олармен жұмыс жасау қиынырақ бола бастады. Ал динамикалық жобаларды өзгерту мен кеңейту қиын мәселеге айналды.

Бұл барлық процестерді автоматизациялау жүйелері болған жоқ, ал нақтырақ қол жетімді әрі оңай жүйелер болмады, ашық және коммерциялық жүйелер арасында таңдау болған жоқ, ал көп емес коммерциялық жүйелердің танымалдығы соншалықты олар жайлы ешкім білмеді. Алайда мұндай жағдай ұзаққа созылмады, және сатикалық html беттерге қосымша CGI бағдарламалаудығ орнына одан әрі «ынтымақтас» технологиялар – Asp (1996 ж. соңы), ColdFusion (1995 ж. маусым), ал кейінірек PHP (2-ші версиясы 1997 ж. шықты) пайда болды. Жаңа технологиялар Новые технологии позволили совместить разметку html беттер мен қиын емес бағдарламалық кодты үйлестіруге мүмкіндік берді, пассивті html беттерді аутивті қылады. Соңғылардың активтілігі қолданушылармен интерактивті әрекеттесуді оңай ұйымдастыруға мүмкіндік береді, әрбіреуі бір активті бетке қатынау кезінде қолданушы жаңа мәліметтерді қабылдай алды. Сол уақытта белгілі әрекеттерді автоматтандыру үшін активті беттер құрыла бастады, мысалы, серверге файлдарды жүктеу немесе жаңа беттерді құру процесі. Осындай пайдалы беттер бірте-бірте көмекші пакеттерге жиналды. Ұқсас пакеттер типтіе есептерде қолданылды, бірақ олардың мүмкіндіктері үнемі жетіспеді және көптеген тұтынушылар өз пакеттеріне келетін жеке басқару жүйелерін тапсыруды ұнатты. Бұл тапсырылған жүйелер еі басынан әмбебап болмады – олардың функционалдығын өөгерту не кеңейту қажет болғанда, тапсырыс берушіге жасаушыларға қайта жүгінуге тура келді. Жақында жасаушылардың өзі әмбебап жүйелерді құру қажеттілігі жайлы шешімге келді. Осылайша алғашқы әмбебап коммерциялық басқару жүйелері пайда болды.

CMS аббревиатурасы да тұрақталды,ол орыс тілді қолданушылармен де кірістірілді. Кейінірек ашық басқару жүйелері пайда болды. Бұл жүйелердің ары қарай дамуы барлық облысты осындай даму деңгейіне әкеліп соқтырды, «мазмұнды басқару жүйесі» сөз тізбегі өзекті емес, себебі заманауи жүйелердің функционалдылығы айтарлықтай кеңейтілді, енді олар тақырыптармен, модульдармен жұмыс істеуге, сонымен қатар басқа элементтер басқаруға мүмкіндігі пайда болды.  Заманауи жүйелерді «веб-жобаларды (n классты) басқару жүйелері»   деп атады.

Қазір басқару жүйелері бұл тек қолданушы үшін ыңғайлы қабықша-менеджер  қана емес, сонымен веб-жасаушы (соңғысы барлық жүйелер үшін әділ) қуатты құралы. Осындай жүйелер арқасында, веб-жобаларды басынан бастау қажеттілігі сирек туындады – дайындалған қолданушыға немесе интеграторға бар жүйені таңдау, орнату және баптау жеткілікті және тез әрі қосымша қаржылық шығындарсыз кәсіби деңгейдегі тиімді нәтижені алу үшін қажет.

Өкінішке орай, бар веб-сайттардың бір бқлігі басқару жүйелерінсіз жасалды. Бұл «бос» сайттра деп айтуға болады. Неге осылай болады?

Көптеген тұтынушылар осындай жүйелер бар туралы білмейді, ал жасаушылароларды енгізуге асықпайды. Бұл неге әкеліп соқтырады? Егер веб-жоба тапсырыс берушісіне  жобаға өзгертулер мен толықтырулар енгіз қажеттілігі туындағанда, онда оған гипермәтін мен бағдарламалық кодпен күрделі әрекеттерді өзіне жасауға тура келеді, немесе жоба жасаушыларына жүгінеді және қосымша төлем үшін өзі шеше алмайтын мәселелерді шешуге тура келеді, егер өз басқару жүйесі болғанда олай болмас еді.

Объективті бағалар бойынша қазіргі кезде әзірге басқару жүйесі жоқ шағын веб-жобалар бар, олар жақында ұқсас жүйелерге аударылады.

Енді басқару жүйелері түрлі қолданушыларға қалацша ұсыну қажет екендігін қарастырайық. Қолданушылар кімдер? Шындығында басқару жүйелері қолданушыларына онымен қалай болсын солай әрекеттесетіндердің барлығын жатқызуға болады.

Joomla!(джу́мла деп оқылады) — PHP және JavaScript тілдерінде жазылған ал мәліметтер қоры сақтағышы ретінде  MySQL (1.5 жәнеMsSQL версияларынан бастап) қолданатын мазмұнды басқару жүйесі (CMS).  GNU GPL лицензиясымен таратылатын тәуелсіз бағдарламалық қамтама.

«Joomla!» атауы фонетикалық «Jumla» сөзіне сәйкес келеді, бұл сөз ксуахили тілінен аударғанда «барлығы бірге» немесе «ортақ тұтас» дегенді білдіреді, бұл жасаушылар мен қауымдастық ыңғайын жүйе дамуына айқындайды.

Joomla! мазмұнды басқару жүйесі кең танымал  CMS Mambo тармағы болып табылады. Тәуелсіз жасаушылар тобы Mambo жобасынан экономикалық саясат себебімен бөлініп кетті.  2005 жылы 16 қыркүйекте жарыққа алғашқы Joomla! жаңа версиясы шықты, ол іс жүзінде Mambo 4.5.2.3 тек атауы өзгертілген және табылған қателерді түзетулер мен өзгертулерден тұрды.

2008 жылдың жазына қарай  Joomla! әрбір күнгі жүктеулер саны бойынша WordPress-тен кейін басқа ұқсас жүйелерді озып екінші орында болды.

1.0 версиясы ескірген болып саналады, оның официалды қамтылуы 2009 жылдың 1 шілдесінде аяқталды.

1.6 версиясының қамтылуы 2011 жылдың 19 тамызында аяқталды.

1.7 версиясының қамтылуы 2012 жылдың 24 ақпанында аяқталды.

CMS Joomla! Веб-сайтты құруға арналған көптеген түрлі құралдардан тұрады. Жүйенің маңызды ерекшелігі болып бастапқы орнату кезінде минималды құралдар жиыны болып табылады, ол кейін қажеттілікке байланысты ары қарай орнатылады. Бұл басқару панельді керек емес элементтермен толтылылуын азайтады, сонымен бірге серверге жүктемені азайтады және хостингетегі орынды үнемдейді.

Joomla! интерфейсті фронттық және әкімшілік бөлігін кзе клеген тілде көрсетілуін қамтамасыз тетеді. Кеңейтілулер каталогы көптеген тілдік пакеттер құрайды, ол басқару шаттатық құралдармен орнатылады. Орыс, украин, белорус және кейбір ТМД елдері тілдері қол жетімді.

Функционалдылығын қосымша кеңейтілулер (компоненттер, модульдер және плагиндар) көмегімен үлкейтуге болады.

Қолданушылар мен администраторлар көпдеңгейлі аутентификациясы үшін қауіпсіздік модулі бар (өз аутентификация және сессиялар «жүргізу»алгоритмі қолданылады).

Шаблондар жүйесі сайт сыртқы түрін өзгертуге немесе өз ерекше түрді жасауға мүмкіндік береді. Желіде көптеген дайын шаблондар бар, олар тегін не ақылы болуы мүмкін.

Модульдердің бапталатын орналасу схемалары алдына ала қарастырылған, олар сол, оң және орталық немесе басқа да еркін орналасатын блок болуы мүмкін. Қалауын бойынша, модуль мазмұнын материал мазмұнына енгізуге болады. Мысалы, мақаладағы еркін жерге енгізілген (фигуралық жақшамен бірге){loadposition mod_fpslideshow} өрнегі модуль құрамын шығарады, оның шығару орны «mod_fpslideshow» сияқты орнатылған.

Жүйе артықшылықтарына компоненттер, модульдер, плагиндар және шаблондарды өзіне жазуға, кеңейтулердің құрылымдық каталогінде орналастыруға немесе бар кеңейтуді өз қалауынша редактирлеуге  болатындығын жатқызуға болады.

Жаңартулардың үнемі шығып отырады. Көпшілік Багтрекер (ресми трекерлер тізімі) бар, сонымен бірге Joomla ескі версияларынан миграция трекерлері, кеіейтулер қалау трекерлері  бар, онда  Joomla қолданушылары CMS жұмысы бойынша өз ескертулерні қалдыра алады, олар жасауышлармен зерттеледі, қажет болған жағдайда Joomla жағарту кезінде түзетіледі, басқа да мәселелер шешіледі.

1.6 версиясынан бастап көптілділік енгізілген.

2.5 версиясынан бастап мәліметтер қорын қамту кеңейтілген. MsSQL қамтылуы жүзеге асырылған, ал 3.0 версиясынан бастап –  PostgreSQL[6]. Ары қарай Oracle, SQLite қамтылуын енгізу жоспарланған.

Joomla 2.5 ерекшеліктері:

• Қолданушылар тобымен бапталатын қол жетімділік деңгейлері және мазмұнды өзгерту мен қарау үшін қол жетімділігін басқарудың мықты жүйесі
• Категориялардың көп деңгейлі құрылымы, бұл қарапайым бірдеңгейлі құрылымы бар сайттармен қатар көп деңгейлі порталдарға дейін ұйымдастыруға болады
• Кеңейтулерді орнату мен басқарудың жақсартылған жүйесі. Енді бір уақытта бір пакетте біріктірілген бірнеше кеңейтулерді орнатуға болады.
• CMS деңгейінде орнатылған кеңейтулерді автоматты жаңарту жүйесі жасалды
• Көптілді сайттарды қарапайым құру үшін тілдік қолдаудың болуы
• Модульдерді қайда жариялатынын тиянақты бақылау және олардың жариялануының басталу күні мен аяқталу күнін бақылауы жақсартылды
• Дұрыс семантикалық жазылған жаңа шаблондарды жасаушылар да (оңай жазылады), қолданушылар да (тезірек жүктеледі) және іздеу жүйелері де (жақсырақ индекстеледі) бағалайды
• Шаблон стильдерін бақылау жақсарғаны арқасында шығармашылық үшін кеі мүмкіндіктер
• Басынан қайта жазылған қарапайым әрі таза ядро коды

Әрбір динамикалық бет үшін іздеу жүйелерінде рейтингін жоғарылату мақсатымен оны сипаттау және кілтті сөздерді жасауға болады;

Кез келген материалдың жариялануының басы мен соңын күнтізбе бойынша бағдарламалауға болады;

Тіркелген қолданушылар үшін сайттың белгілі бөлімдеріне қол жетімділікті шектеу мүмкіндігі, ал  Joomla 1.6 шығысымен бөлім мен белгілі материалға қол жетімділік белгілі материал<->қолданушы дәлділігімен мүмкін болды;

Элементтердің бапталатын схемалары шаблондар облыстары бойынша  орналасуы;

Түрлі модульдер (соңғы жаңалықтар, кіру санағышы, кіру толық статистикасы, қонақ кітабы, форум және басқалар);

2.5 версиясында орнату және кеңейтулерді басқару жүйесі жақсартылды. Енді бір уақытта бір инсталляциялық пакетке біріккен бірнеше кеңейтулерді орнатуға болады. Бұдан басқа, орнатылған кеңейтулерді автоматты жаңарту мүмкіндігі жүзеге асырылған (егер кеңейту жасаушысы бұл механизмді қосуы шартында).

3.5.2 CMS Joomla артықшылықтары

Өз қызығушылығын көрсететін кез келген адам үшін сайтты құру қол жетімді болып келе жатыр. Өз сайтынның ыңғайлығы мен пайдасы жайлы айту қажет емес, интернет желісінің қолданылуы кекйіп келеді. Сайтты құру үшін кқптген арнайы механизмдр жаслағна, олар қолданушылар уақытын үнемдейді және бұл әісте жақсы «көмекші» болып табылады. Сайтты құру кезінде қажетті құралдаырдың бірі  CMS – сайтты басқару ұйымдастыру жүйесі. Көптеген CMS жасалған.  Жиі қолданылатын CMS салыстырмалы нализін жасасақ: WordPress және Joomla.

Joomla көптеген түрлі сайттарды құруға оптимизацияланған, соымен бірге жеке парақша, жаңалықтар порталы, интернет-дүкені немесе корпоративті сайтты қоса. Joomla-мен жұмыс үшін визуалды қабылдау қолданылады, яғни стандартты сайтты құру үшін арнайы бағдарламалау тілдерін білу қажет емес. Бұл қасиет CMS Joomla-ны кең қолданылатын жүйелер қатарына жатқызуға себепші болады.

Joomla үшін көптеген дайын шаблондар бар, олар тегін жүктеледі және сайтты құруды жүз есе оңайлатады. Joomla үшін көптеген дайын шаблондар бар болу арқасында ұқсас дизайндары бар сайттарды кездестіру сирек. Joomla толығымен дайын шаблондары санына байланысты көшбасшы орынды иеленеді. Бұдан бақа, Joomla-ның интутитивті-түсінікті қолданушылық интефейсі бар. Joomla-мен жұмыс істеуге үйрететін оқулықтар мен видео-сабақтар көп, оларды аұылы сонымен қатар тегін жүктеуге болады. Joomla-ның ең бір маңызды артықшылығы оның кең функционалдығы болып табылады, сонымен қатар кеңейтулердік үлкен саны мен көптеген плагиндерді қолдау мүмкіндігі болып табылады

Joomla тегін, ал бұл мағызды аспект, себебі көптеген сайт жасаушылар сайтты қамтамасыз етеді, сонымен осы CMS  қауіпсіздігі мен функционалдылық тұрақтылығын жоғарылатады. Сайт құру заманауи деңгейі осындай CMS арқасында жетт, Joomla сияқты, олар тегін қолдану мен түсінуге қол жетімді интерфейске ие болады. Joomla-дағы сайт  тез оптимизацияланады және тез көтеріледі. Оптимизациялаудың негіздерін бліу не дсайтты жоғарылату маманын іздеу жеткілікті. Жоғары кеңеюі арқасында қажетті кеңесшіні, контент-менеджерді немесе Joomla-дағы сайт оптимизаторын табу қиынға түспейді.

WordPress жүйесі (2003 жылы)  Joomla!  жүйесінен (2005 жылы)  ертерек пайда болды және қолданушылар арасында кең таралды. CMS кәсіпқойлары арасында бәсекелестік әдетте қымбатқа түседі. Бірақ  мұнда айта кететін жайт WordPress ақылы тақырыптары орташа алғанда Joomla! үшін шаблондарынан қымбаттырақ.

Joomla!-мен салыстырғанда, WordPress қолмен өзгертуге қиын болып табылады. Яғни вегер визуалды редакторы мен кеңейтулер мүмкіндіктері ұнамаса, және олардың кодында қолмен өзгерту мен шаблонды өзгерту қажет  болып қалса,  онда Joomla! түсінуге оңай болып табылады. Мысалы, при покупке шаблона для Joomla! үшін шаблонды стапы алған кезде оның қиын емес орнатуынан кейін сайт дайын болады, ал  WordPress үшін тақырыптың барлық параметрлерін түсіну және демо-сайтқа қөсас нәтижеге жету оңай болмайды.

Joomla!  WordPress!-тен қарағанда тек тақырып менюін ғана қолданады, ол  түрлі баптаулары бар көптеген меню құруға мүмкіндік береді.

Атап өту керек,  WordPress, ең алдымен, блогтарды құруға арналған. Әрине, онда кез келген қиындықтағы сайт құруға болады, ол үшін қосымша кеңейтулер мен веб-бағдарламалауды біл у керек, бірақ  мультифункционалды қозғалтқыш ретінде құрылған Joomla!-да  бұл процесс оңай әрі көрнекі. Бірақ  Joomla! сәйкес плагиндер бар болуында да, блогтарды құруда қажетті функционалды түрлілік пен қарапайымдылықты WordPress беретіндей бере алмайды.

Контенттің бейнелеуі опциялары көптілігіміен  Joomla!жеңеді.  Компонеттердің, модульдердің, плагиндердің көптеген түрлі баптаулары көмегімен кез клеген қиындықты мазмұн құрылымы мен орналасуды таңдауға болады. WordPress-те үндемеу бойынша контенттің орналасуы баптаулары тек бірнешеу ғана. Сайтты қиындату тек қана ақылы жақсы шаблондар немесе бағдарламалау көмегімен жасауға болады.

Коммерция жағынан да Joomla! алда– бұл CMS  бірден енгізілген жарнамалық баннерлерді басқару жүйесі болып табылады.  Функционалдылықты қамтамасыз ететін WordPress! үшін плагиндер жеке іздеу қажет.

Жүйені хостинге өткізу Joomla!-да оңайырақ жүзеге асырылған, ал WordPress-те контенттің адресін жаңартумен қиындықтар туындауы мүмкін, тіпті енгізілген  экспорт-импорт үшін функцияларды қолдану кезінде де.

Қауіпсіздік жайлы айтатын болсақ, онда қауіпсіздік үшін жауап беретін кеңейтулер Joomla!-да көбірек.

Қалауын бойынша, бұл жүйелер арасында көптеген артықшылықтар мен кемшіліктерді табуға болады. Жаңа CMS версиялары шығуымен бірге олар екеуі де түсініктірек әрі әмбебап болады.

3.5.3 Жүйе конфигурациясы

Конфигурация жүйе орындайтын шарттар мен қасиеттер жиыны болып табылады. Оны баптау үшін авторизация процедурасын орындау керек және әкімшілік басқару интерфейске келесі адрес бойынша кіруге болады   http://kyrsjoomla.ru/administrator/.

Қолданушы аты мен құпия сөз ретінде орнату кезінде нұсқалған тіркелу мәліметтерін енгіземіз.

Қолданушы аты мен құпия сөз дұрыс комбинациясын енгізгеннен кейін, әкімшілік интерфейстің басты бетіне қайта бағыттау болады.

Контентті басқару жүйесі функциялардың кең жиынына ие болады:

• ақпараттық материалды құру, редактирлеу және жариялау;
• контентті басқару жүйесін конфигурациялау;
• дайындау тақырыптары, компоненттер мен модульдерді орнату;
• қолданушылардың кіру, қарау статистикасы;
• жүйе, жаңартулар және түзетулер жайлы ақпарат.

Конфигурацияға кіру үшін «Общие настройки» батырмасын таңдау керек (сурет 3.4).

Конфигурация менюі 10 пункттен тұрады:

• «Сайт» – сайт жұмысының жалпы баптаулары (аты, сипаттау, өшіру, қолданушыларды тіркеу, визуалды редактор);
• «Локаль» –локализации, уақыттық зона баптаулары;
• «Материалы» – мазмұн элементерін шығару параметрлері;
• «База данных» – мәліметтер қорына қосылу баптаулары;
• «Сервер» – беттер GZIP‑компрессисиясы, cookie сессия өмірі уақыты;
• «Метаданные» – сайт метамәліметтері мәндері;
• «Почта» – сайтпен поштаны жіберу параметрлері мен әдістері;
• «Кэш» – беттерді кештеу, кеш өмір уақыты;
• «Статистика» – кіру статистикасы баптаулары;
• «SEO» – ЧПУ және беттердің динамикалық атаулары.

Конфигурация интерфейсі қосымша 2-де көрсетілген.

Контентті басқару жүйесін бастапқы баптау үшін, конфигурация баптауларының келесідей мәндерді анықтау керек:

• «Сайт отключен» – сайтқа қол жетімділік тек администраторларда болады, сайтты дұрыстау үшін ыңғайлы режим;
• «Имя сайта» – веб-браузер атауында көрінетін веб-ресурс дұрыс атауы;
• «Разрешить регистрацию пользователей» – ресурс әкімшілігі саясатына байланысты;
• «Использовать активацию аккаунтов» – желательно установить «да»деп орнату дұрыс, спам-боттардан өорғану мақсатында;
• «Временная зона» –UTC +03:00деп нұсқау қажет;
• «GZIP компрессия страниц» – ақпаратпен жүктелген беттерге тиімді, сервер жағында файлды қысу жолымен жүктелу уақытын азайтады;
• «Эмуляция режима Register Globals» –«OFF» қалаулы, ол үлкен қорғанысты береді, бірақ шеттегі компоненттер үйлесімділігін кемітеді.

3.5.4 Дизайн шаблондары

«Joomla!» стандартты ресімдеу тақырыбы жүйе мүмкіндіктерін демонстрациясы үшін келеді, бірақ толыққанды веб-сайт құру үшін жарамайды.

Өзіннің графикалық шаблонынды қолдану үшін «/templates/» бумасына арнайы стандарттар бойынша жасалған өз ресімдеу тақырыбын жүктеу қажет.  Жүктелген швблонды қолдану әкімшілік интерфейс менюі арқылы мүмкін: «Сайт» – «Шаблоны» – «Шаблоны сайта». Шаблонды таңдау интерфейсі сурет 3.5-те көрсетілген.

Пайда болған терезеде жүйе администраторына орнатылған ресімдеу тақырыптары арасында таңдау беріледі. Контентті басқару жүйесі сайттың әрбір беті үшін жеке  ресімдеу тақырыбын таңдауға мүмкінді береді немесе бардық беттер үшін бір ортақ шаблонды қолдануға болады. Таңдау «Назначить» және «Умолчание» батырмаларымен жасалады. Ресімдеу тақырыпты сайттың белгілі беттері үшін «таңдау» кезінде, «үндемеу бойынша» орнатылған шаблон барлық қалған беттерде қолданатындығын  есте сақтау керек. Жүйеде «Умолчание» таңбасы бар бір ағана шаблон болуы мүмкін. Қажет болған жағдайда администратор интерфейсі сайт шаблондарын редиктирлеуге мүмкіндік береді.

3.5.5 Модульдер мен компоненттер

Система управления контентом «Joomla!» контентті басқару жүйесі модульді құрылымды болады және өзінің базалық вариантында дайын жобаны жүзеге асыру үшін талап етілетін  мүмкіндіктерді қамтамасыз етпейді.

«Joomla!»-да компоненеттер мен модульдерге бөлініс бар. «Компоненттер» деп контентті басқару жұмысына қосымша функционалды қосуға мүмкіндік беретін кеңейтулер аталады. «Модульдер» деп веб-сайттың әрбір беті үшін жеке бапталатын мәліметтерді енгізу элементтері аталады. Әдетте, интерактивті элементтерді шығаруды қамтамасыз ететін компоненттер мен модульдер комплектісінде болады.

Модуль – бұл сайттың анықталған бөлігі, оның позициясы администратор интерфейсі арқылы анықталады. Модуль ретінде болуы мүмкін: сайт менюі, соңғы мақалалар тізімі, кіру санағыштары, іздеу, қолданушылардың авторизациясы, сұраныс пен контактілер формалары, кез келген қолданушы тапсырған статикалық және динамикалық ақпарат.

Бетте әрекет ететін ресімдеу шаблонында модульдердің шығару позициялары анықталатынын айта кету керек. Бұдан басқа, «Joomla!»-да арнайы модульдер позициясы кестесі бар. Жүйеде модуль позициясын анықтау үшін, менюдің келесі пунктіне кіру керек:  «Сайт» – «Шаблоны» – «Расположение модулей».

Ресімдеудің стандартты шаблондарын немесе дизайнның стандартты макеттері негізіндегі шаблондарды қолданған кезде, ешқандай өзгерістер жасауға керек емес. Өзгерістерге қажеттілік шаблонды қосымша позицияларға модульдерді шығару үшін қолданған кезде пайда болады.

Компоненттік құрылым жүйенің жоғары функционалдық мүмкіндіктері мен икемділігін қаматамсыз етуге мүмкіндік береді. Сайт жұмысы үшін қажетті модульдер мен компоненттерді қолдана отырып веб-ресурс администарторлары өздерін әрекет етпейтін компоненттердегі тар орындар мен әлсіздіктерден қорғайды.

Стандартты жиын құрамына келесі компоненттер кіреді:

• «joomlaXplorer» – «Lavra Edition» жинағына қосылған ең бірқызықты компоненттердің бірі. Өзі администраторға қажетті кез-келген операцияларды орындайтын файлдар менеджері – көшіру, атын өзгерту, жою, редактирлеу, директориялар архивын құру. Барлық бұл мүмкіндіктер әкімшідік интерфейс негізінде жүзеге асырылған және басқа қосымшаларды қажет етпейді.
• «PentaChat» – стандартты жинақ құрамына кірсе де, көптеген қолданушылар үшін ол қажетсіз саналады. Негізгі функциясы веб-камералары бар сайт қолданушылары арасындағы видео-чатты ұйымдастыру болып табылады. Танысу порталдарында және оған ұқсастарында қолданылады.
• «Syndicate» – RSS‑форматында сайтпен генерацияланатын жаңалықтар жолағын экспорты үшін арналған.Өз жаңалықтарынның осы технологияны қолдайтын басқа интернет-ресурстарына экспорты үшін тиімді.
• «Баннеры» – сайт беттерінде жарнамалық компаниялар мүмкіндік беретін компонент. Белгілі ішкі беттерге жетектейтін графикалық жарнамалық хабарландыруларды көрсету үшін жарамды. Көрсетулер мен баннер бойынша өтулерді санайды.
• «Голосования» – сайт қолданушылары мен келушілерді электронды сауалнама жүргізу мүмкіндігін жүзеге асыратын компонент. Қажет болса, тек қана тіркелген қолданушыларға ғана қол жетімді дауыс беруге шектейді. Дауыс беруді және нәтижелерді көрсету баптаудың иілгіш жүйесі бар
• «Импорт лент новостей (RSS)» –«Syndicate» компонентіне қарама-қарсы компонент. RSS форматындағы жаңалық жоғалақтарын басқа интернет-ресурстарын импортын мүмкіндіктерді жүзеге асырады. Шығарылатын мәліметтер түрі, оның саны және шығару орны толығымен бапталады.
• «Контакты» – контактілі адамдар құрылымдық тізімі ұйымдастыруға және бұл тізімді сайтқа шығаруға арналған компонент. Иілгіш ақпаратты шығару шаблондары жоқтығымен ыңғайлы емес. Бейімделу үшін шығару шаблоны физикалық түрде кодтан керек емес файлдарды жою қажет.
• «Массовая рассылка» – қолданушыларға немесе нақты бір қолданушылар тобына ескертулер мен хабарландырулар жіберу.
• «Ссылки» – сілтемелер каталогы, басқа веб-ресурстарына сілтемелер құрылымдық каталогын ұйымдастыруға мүмкіндік береді.

Қосымша компоненттерді арнайы библиотекадан жүктеуге болады, бұл өндірушілер сайтында орналасады. Олардың руссификацияланған интерфейсі ақылы болып табылады. Осы жұмысты жазу кезінде сайтта 440 компонентке жуық бар.

CMS «Joomla!»-ға қосымша компоненттер ретінде орнату мүмкін: форумдар, қонақ кітаптары, блогтар, галереялар, интернет-дүкендер, видео-конференциялар, құжаттар базасы и және тағы басқалар.

Қажет болса, тапсырыс берушілердің техникалық тапсырмасымен компонеттерді құру бойынша ақылы қызмет көрсететін көптеген компанаиялар бар. Нақтырақ – администарторға қажет кез келген есепті басқа компоненттер интеграциясы жолымен шешуге болады.

Мысал үшін, «Joomla!» контентті басқару жүйесінде қосымша компонент «Гостевая книга» орнатуды ұғынайық.

Бастапқы орнату компонентті жүйеге жүктеуден басталады. Басқару менюінің «Расширения» – «Менеджер расширений» пунктері арқылы енгізілген «Менеджер пасширений» пунктін қолдануға болады.

Администратор «Менеджер компонентов» бола тұра контентті басқару жүйесінің компоненттерін орнату және жою операцияларын жасау мүмкіндігі бар.  Контенттерді басқару интерфейсі жаңа компонентті архивті жүктеу жолымен  орнатуға болады, не компонентті сервердегі нақты бумадан жүктеуге болады. Интерфейстің сыртқы құрылғысы сурет 3.8-де көрсетілген.

Администратор компьютерінен компонентті жүктеу үшін «Обзор» батырмасына басу керек және қажет компонент орналасуын көрсету керек. Ары қарай, «Загрузить и установить» батырмасын қолданып, веб-ресурс администраторы компонентті автоматты орнатуды жібереді.

Мысал үшін элетронды оқулықта тестілеуді ұйымдастыру үшін қажетті клмпонентті Ari Quiz Lite орнатайық. Ол үшін жоғарыда айтлығандай әрекетер бойынша com_ariquiz.zip файлын таңдаймыз да, автоматты орнатуға жібереміз

Біздің жағдайда, Ari Quiz Lite қонақ кітабы компонентті сәтті жүктеледі және контентті басқару жүйесінде орнатылады.

4 Web –бағдарламалаудың практикалық негіздері 

4.1 Пәндік облысты анықтау 

Қазіргі кезде негізінен білім жүйесінің барлық сатылары үшін электронды оқулықтар жасаумен шұғылданып келеді. Электронды оқулық оқушы үшін дайын материал. Оқушылар үшін электрондық оқулық- мектепте оқыған жылдардың барлығында да өздері толықгырып отыра алатын және нәтижелік емтиханға дайындалуға көмектесетін мәліметтер базасы болып келеді. Электронды оқулықтармен жұмыс істеу әрбір оқушының өз мүмкіндігін есепке ала отырып, оқып үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады.

Мектептік информатика курсы білім алушыларға осы курсты оқыту  саласындағы іргелі білімдердің жеткілікті деңгейдегі толық көлемін беруді, оқушылардың ойлау, танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамытуды, ақпараттық қоғам өміріндегі информатиканың ролі туралы түсінігін қалыптастыру және жалпыадамзаттық құндылықты дамытуды, табиғатқа ғылыми көзқарасын, адамның дүниетанымдық көзқарасына алғышарт болып табылатын әлеуметтік маңызды бағдарларын, түрлі мәселелерді шешуде алған білімін шығармашылықпен қолдану дағдыларын қалыптастыруды көздейді.

Мектеп информатикасының мазмұнын дамыту келешегі оқушылардың ақпараттық сауаттылығы мен мәдениетін қалыптастыру бағытында  информатиканың ғылыми зерттеу объектісінің кеңеюімен байланысты.

Информатика пәні оқушыларда әлемдік ақпараттық бейнені қалыптастыру мен  компьютерлік техниканы және ақпараттық-коммуникациялық технологияны дамытудың  теориялық негізі болып табылады. Ақпараттық-коммуникациялық құралдарының жеделдетіп дамуына байланысты сәйкес қолданбалы программалық құралдар, офистік программалар және т.б. өзгерістерін ескере отырып, құрылады. Олардың көпшілігі информатиканы жоғарғы сыныптарда оқытудың мазмұнында ерекше мәнге ие. Сонымен бірге бұл мәселелерді ерте жастан бастап үйрету де қарастырылуда.

Информатиканы оқытудың мақсаты – әрбір оқушыға информатиканы ғылымы негіздерінің алғашқы фундаментальды білімін бері, оқушыларға осы білімді мектепте оқытылатын басқа ғылымдардың негіздерін түпкілікті және сапалы түрде меңгеруге қажетті іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыру болып табылады. Информатиканы оқытудағы алгоритмдер құру, оларды ЭЕМ-да орындау оқушыдан ойлануды және шыдамдылықты арттыруды, көңіл қоя білуді, көз алдына елестете білуді талап етеді. Алгоритмді жазуға дағдылану жауапкершілікпен қарауды, жаңа талап қоюды керек етеді.

Қазіргі заманда адам көп істі компьютерді пайдалану арқылы атқарады. Кез-келген міндетті орындау алгоритмнің болуын, яғни нәтиже алуға жеткізетін әрекеттердің алдын ала жазылып қоюын қажет етеді. Алгоритмнің негізінде программа түзіледі, яғни есеп шешушінің алгоритмі оны компьютерде орындауға жарамды түрде жазылады. Осыдан барып компьютердің көмегімен есепті шешу процесінің мәні алгоритмді құру екені көрінеді.

Алгоритм дегеніміз – іздеген нәтижеге жеткізетін әрекеттер тізбегі, яғни орындаушының белгіленген мақсатқа жетуіне бағытталған түсінікті де дәл ұйғарым.

Кез келген есепті компьютермен шешу үшін ең алдымен есептің математикалық қойылуын анықтау, алгоритмін құру, одан соң оны программалау тілінде жазу керек екені бнлгілі. Программалау тілінің бірі – Паскальдың негізін салушы Никлас Вирттың тұжырымдауынша, программалау ісі қалай болған күнде де математикасыз өмір сүре алмайды. Математика қанша дамыса да көптеген құбылысты математикалық түрде мазмұндап жазу әлі күнге мүмкін болмай отырғаны сияқты, көптеген есептер үшін алгоритмді жазу әлі күнге мүмкін болмай отыр.

Қазіргі кезде Паскаль аты программалау тілдерінде – тіл аты ретінде кеңінен қолданылады. Паскаль тілі оқып үйренуге жеңіл, түрлі саналық инфорциямен жұмыс істеуде нәтижелі болғандықтан, дүние жүзінде көп тараған тілдердің бірі.

Паскаль тілінің мынадай ерекшеліктері бар:

• Тілдің қарапайымдылығы оны тез арада жете меңгеруге мүмкіндік береді;
• Тіл алгоритмді сақтап құрылған. Мұнда программаны бірте – бірте дамыту арқылы жеке блоктар түрінде құруға болады. Ол программалау тілін үйрену үшін өте қажет;
• Деректердің құрылысына қарай сандық, белгілік және екілік информациямен жұмыс жүргізуге және күрделі алгоритмді бағдарлама жасауға қызмет етеді;
• Тілге дамытылған берілгендер типтері енгізілген. Олар өңделетін берілгендер элементтерін толық сәйкестендіріліп сипаттауға және жаңа берілгендер типтерін енгізуге мүмкіндік береді;
• Жүйелік бағдарламалауда кеңінен қолдануына оның өте тиімді бағдарламалау құру мүмкіндігі септігін тигізді;
• Мұнда кішігірім жеңіл программалармен бірге күрделі құрылымды программаларды құруға болады.

Turbo Pascal жүйесінде қарапайым есептерді шешудің программасынан бастап, күрделі мәліметтер қорын құрудың сан қырлы жұмыстары жүргізіледі.

4.2 «Joomla!» контентті басқару жүйесінде ақпараттық құрылымды құру

«Joomla!» -да ақпарат категориялар, материалдар құрудан басталады. Ең алдымен категория құрылып, кейін сол категорияға жататын материалдар құрылады. Материалдарды құру алдында ең алдымен пәндік облыс бойынша яғни біздің жағдайда Паскаль бойынша материалдар жинастырмыз. Кейін оқлықтың құрылымын нақтылаған соң сәйкес категорияларға материалдар орналастырмыз (сурет 4.1).

Басқару панелінде «Материалдар» келесідей пунктерге бөлінеді:

• Менеджер материалов — сайт үшін жаға материалдарды құру. Сайт бетінде материал жариялануы үшін ол үшін менюдің жаңа пунктін құру керек.
• Менеджер категорий — берілген бөлімде категорияларлы құруға, жоюға немесе өзгертуге болады, оларға сайттың жаңа материалдары қосылады.
• Избранные материалы — ең үздік материалдарды осы бөлімге орналастыруға болады.
• Медиа-менеджер — серверде жаңа бцмаларды жасау және компьютерден медиа файлдарды жүктеу, оны ары қарай құрылатын материалдарда қолданамыз.

Материалдарды басқару панеліндегі «Менеджер материалов» пункті көмегімен құруға, өзгертуге болады.

4.3 Бөлімдер мен категорияларды құру

Кез келген веб-сайтты толтыру ақпараттық құрылымды жоспарлаудан және инфологиялық модель құрудан бастау керек.

Joomla! контентті басқару жүйесінде ақпаратты ұйымдастырудың үш деңгейі бар:

• «Разделы» – категориялардан тұратын бұл үлкен біріктірулер;
• «Категории» – объектілерден тұратын үлкен емес бірігулер;
• «Объекты контента» – администратор веб-бетте орналастырғысы келетін бұл кез келген мәтін не суреттер.

Берілген құрылымның жалғыз ерекшелігі алдын ала категория не бөлім құрмай ақпараттық материал құру мүмкіндігі жоқ.

«Joomla!»-да ақпаратты сақтау жүйелері құрылғыларды қарастырайық. Келесідей толтырылу жүйелерді ұсынылады: бөлімдер – бұл жәшіктер, категориялар – бұл бұл жәшіктегі бумалар, ал контент объектілері – бумадағы қағаздар. Бөлімдер мен категорияларды қолданудың тағы бір оң аспектісі оның әрбіреуіне өз шаблонын байланыстыруға болады.

Бөлімдерді басқару үшін «Менеджер разделов» қолдану керек, ол басқару панеліндегі «Разделы» батырмасын басқан кезде ашылады, немесе «Материалы» – «Разделы» меню пунктін таңдау керек.

Бөлімді құру үшін «Новый» батырмасы таңдалады. Төменде көрсетілген өрістерді толтырылуына аса назар аудару керек:

• «Заголовок» – менюда қолданылатын қысқа тақырып;
• «Имя раздела» – беттерде көрсетілетін (егер мұндай шарт қосылса) бөлімнің толық атауы.

Атау мен тақырыптан басқару басқа контентті басқару жүйесі администациялау менюінде категорияның шығару ретін анықтауға, категория жанында шығатын суретті, осы категорияны көруге арналған қолданушылардың қол жетімділігі деңгейін және берілген функция қосулы шартында бетте шығатын қысқаша сипаттаманың  ретін анықтауға мүмкіндік береді.

Мысал үшін, бірнеше бөлімдер құрайық: «Новости», «Деятельность ЦЗН», «Рынок труда». Бұл бөлімдер болашақта категориялардан тұрады, ал категориялар өз кезегінде жазбалардан тұрады.

Сайт менюінің әрбір пунктіне бөлім құрудың қажеті жоқ, себебі «Joomla!»-да бөлімдер ақпараттың каталогизациясы үшін құралған, ал меню құрылымын құру үшін емес. Сайт құру жайлы толығырақ кейінірек айтылады. «Менеджер разделов» қосымша 5-те көрсетілген.

Ары қарай, бөлімдер мен категорияларды қосу, редактирлеу және жою мүмкін болады. Бірақ есте сақату керек, дұрыс жоспарланған ақпараттық құрылым болашақта жасауда уақытты үнемдеуге өз септігін тигізеді.

«Joomla!»-дағы категориялар бөлімдер сияқты құрылады – интерфейстің жоғары бөлігіндегі «Новая» батырмасымен. Жалғыз айырмашылығы категория құру бетіндегі «Раздел» шығатын тізімі болып табылады. Берілген тізім сайттың әрбір категориясының ата-аналық бөлімге тиістілігін анықтауға көмектеседі.

Барлық қажет категорияларды құрғаннан кейін, категорияларды қандай ақпаратпен толтыру керектігін және қай бетті стаикалық ету жайлы ойлану керек.

Бөлімдер мен категорияларды қолданудың ең басты мағынасы динамикалық, тұрақты жаңаланатын ұйымдастыру құрылымы мен сайтта ақпаратты көрінісі қажеттілігінде болып табылады.

Егер қандай да бір бөлім немесе құжат жаңаланбайтын ақпараттан тұрса, онда бұл ақапарат тек қана бір бетті құрайды және оны қандай да бір категорияға жатқызудың қажеті жоқ, немесе ол үшін жаңа бөлім құру керек емес. «Статикалық бет» құру керек, оның құжат құрамына енгізіп және бұл бетті меню бетіне енгізу керек.

Осындай жағдайда сервер үнемі ұқсас бетті генерациялау қажеттілігіннен айырылады. Бұл факт контентті басқару жүйесі жұмысын айтарлықтай оңайлатады, әсіресе егер стаикалық ақпарат көлемі айтарлықтай үлкен болатын болса.

Бұдан басқа, сайт администраторлары бір немес екі материалдан ғана тұратын категориялар  шиеленіскен құрылымын жасау қажеттілігінен айырылады.

4.4 Ақпараттық материалды құру

Сайт ақпапараттық құрылымы қаңқасын сәтті құрғасын, оны толтыруға өту қажет. Жоғарыда айтылғандай, «Joomla!» контентті басқару жүйесінде ақпараттық материалдың екі түрлі типі бар:

• «динамикалық» – қандай да бір категория немесе бөлімнің мұрагері юолып табылатын;
• «статикалық» – динамикалықтың барлық қасиеттері мен функцияларына ие болытн, бірақ категориялар мен бөлімдерге жатпайтын.

Мазмұны типтерін құру процесі категория мен бөлімді нұсқау қажетілігімен ғана ерекшеленеді, ал бұл тек динамикалық мазмұн болған кезде кездеседі.

Ыңғайлы болу үшін ары қарай барлық динамикалық жазбалар «материал» деп, ал барлық статикалықтар – «бет» деп аталады.

Басы үшін, біздің сайт категорияларын мазмұнмен толтырайық. жаңа материалды қосу үшін администрациялау басты бетінде  «Добавить материал» батырмасы бар. Бұдан басқа материалды қосу менюдің келесі пунктері арқылы мүмкін:

• «Материалы» – «Материалы по разделам» – ары қарай қажет бөлімді таңдап ары қарай «Материалы в (название выбранного раздела)»пунктін таңдау керек;
• «Материалы» – «Все материалы» – «Новый».

Жаңа материалды қосу кезінде келесі өрістерге басты назар аудару керек:

• «Заголовок» – материалды енгізген кезде тақырып ретінде көрінетін өріс;
• «Алиас заголовка» – кеңейту модульдерімен, қосымша шаблондар функцияларымен қолданылатын қосымша өріс;
• «Раздел» – жазбаның ата-аналық бөлімі;
• «Категория» – жазба категориясы;
• «Вводный текст» – «Подробнее» батырмасына дейін көрсетілетін жазба мәтіні.
• «Основной текст» – жазбаны толық көрсету кезінде көрінетін жазба мәтіні. «Вводный текст» өрісінен кейін шығады. толтыру міндетті емес, әдетте оны үлкен ақпараттық материалдарда қолданады.

Контентті басқару жүйесінде HTML таңба тілін білмей-ақ қолданушыларға қиын ресімделетін құжаттар дайындауға мүмкіндік береті ныңғайлы графикалық редакторы бар.

Қажет болғанда, графикалық редакторды басқа «Joomla!»-ны қолдайтын сыртқы модульға ауыстыруға болады.

Материалды құру бетінде заклдаклары бар блок бар, ол жарияланатын материалдың қосымша баптау мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді.

«Редактор» вкладкасыжоғарыда аталған өрістерден тұрады және көрсетуге қажетті ақпаратты енгізуге мүмкін дік береді.

«Публикация» вкладкасы парметрлерді анықтауға мүмкіндік береді: материалды басты бетте көрсету, материалды шектеулі жариялау, қол жетімділік деңгейі мен материал авторы жайлы мәліметтер.

«Картинки» вкладкасы «Joomla!»-да енгізілген суреттерді жазбаларға қосу функциясын басқаруға жасалған. Суреттерді енгізу беттерді генерациялау кезінде жасалады.

МҚ-да қажет суреттерге сілтемелер сақталады, бұл өз кезегінде оны шектен тыс жүктемелерден сақтауға көмектеседі. «Картинки» вкладкасы қосымша 1-де көрсетілген.

Атап өту керек,  берліген вкладка арқылы суреттерді енгізу ыңғайлы емес. Администратор қажет суретті қою үшін оны серверге жүктеп, «Медиа менеджер» функциясын қолдануға тура келеді.

Ары қарай, мәтінге <! – mosimage–> функциясын қою арқылы, бар материалға таңдарған суреттер жазбаға қосылады. Сонымен бірге, осы функцияның бірінші ескерту «Картинки материала» тізімінен бірінші суреттің шығуын білдіреді, <! – mosimage–> екінші рет жазған да екінші сурет қойылады және осылайша ары қарай.

«Joomla!-да графикамен жұмыс үшін ыңғайлы, қарапайым және стандартты құралдар жоқ. Берілген факт нақты бір кмшіліктердің бірі болып табылады, себебі  суретті мәтінге қою үшін «Медиа менеджером» қолдану не суреттерді  FTP‑қосылу жолымен жүктеу керек, сайтқа қажетті суретті HTML тілінің операторларымен сілтеме жасалады.

«Параметры» вкладкасы материалдың шығару бетінде көріну баптауларына жауап береді. Параметрлер материал беті толығымен ашылған кезде ғана жұмыс істейді  («Вводный текст» қана көрінетін жаңалықтар бетінде және категориялар тізімі бетінде жұмыс істемейді).

«Мета-тэги» вкладкасы екі өрістен тұрады  «Description» және «Keywords». «Description» тегі беттің қысқаша сипатамасы мен толтыру керек, ол іздеу жүйелерімен индексациялау үшін қолданылады. Тег болмаған  жағдайда, іздеу жүйелері аннотацияда құжаттың бірінші жолын немесе бөлігін береді, ол кілтті сөздерден тұрады. «Keywords» тегі «іздеу оптимизациясында» кең қолданылады. Толтырылу кезінде, материалдың кілтті сөздерін қолдану керек, олардың саны он сөзден аспауы керек.

«Меню» вкладкасы мақаланы веб-сайтттың белгілі менюіне қосуға мүмкіндік береді. Бір жазба бірнеше менюде болуы мүмкін және әр түрлі аталуы мүмкін. Меню пунктерін материалдар редакторы арқылы құру ыңғайлы емес, себебі құрылатын сілтеме параметрлерін баптау мүмкіндігі жоқ.

Мақаланы мәтінмен толытырып және қосымша вкладкалардағы барлық қажет параметрелерді редиктирлеп, жаңа материалды сақтау керек, ол үшін «Сохранить» немесе «Применить» басу керек.

Бұдан басқа, мақаланыжеке терезеде демонстрациялық қарау мүмкіндігі бар, қателер мен дәлсіздіктерді анықтау үшін материал бетіне өтпей-ақ орындалады.

Сақтағаннан кейін жаңа материал сол ктаегорияның материалдар бетінде пайда болады, онда жазу кезінде орналасады.

Барлық материалдарды қарау үшін басқару интерфейсінің басты беттіндегі «Материалы» батырмасын басып немесе менюдің «Материалы» – «Все материалы» пунктін қолдану керек.

Ешқандай категорияға жатпайтын стаикалық объектіні құру үшін яғни стаикалық бет құру үшін «Статичные материалы» батырмасына басу керек, ол батырма басқару интерфейсінің басты бетінде орналасады немесе «Материалы» – «Статичные материалы» – «Новый» меню пунктін қолдануға болады.

Графикалық интерфейс «вводный текст» және«полный текст» функцияларынан басқа «Создание записи» қайталайд. Берілген жағдайда ақпаратты бетке енгізу үшін тек ақна бір мәтіндік өріс пайдаланылады.

Қалауынша, бір мәтінді бірнеше байланысқан беттерге бөлуге болады.

Сақтағаннан кейін, жаңа бет «Статические материалы» меню бөлімінде пайда болады. Атап қту керек, CMSстандартты құралдарымен «статикалық» контентті веб-ресурстың басты бетіне шығаруға болмайды.

4.5 Меню элементтерін құру

Барлық материалды қосқаннан кейін сайттың ақпараттық құрылымын құрудың соңғы кезеңіне өтуге мүмкіндік туындайды. «Joomla!» контентті басқару жүйесінде  категориялар, бөлімдер мен меню элементтері арасында тура тәуелділік жоқ. Ресурс администраторы қандай сілтемелерді ол сайт менюінде қорсететінін өзі анықтайды.

Контентті басқару жүйесі құрылғысы мен пунктерін құру және жариялау процесіне өз шектеулерін ендіреді. Басы үшін сайттағы меню құрылымы схемасын қарастырайық.

«Joomla!»-да меню – бұл алдын ала анықталатын орында көрінетін модуль, статикалық құжаттарға сілтемелерден тұрады, контентті басқару жұйесінің категориялары мен түрлі компоненттерден тұрады.

«Joomla!» графикалық шаблондар құрылымымен танысу кезінде модульдер орналасу контейнерлері туралы, оның мәні мен функциялары жайлы айтылған болатын. Атап өту керек, менюдің шығуы модуль шығуы үшін контейнер орналасқан орында графикалық шаблон орнында мүмкін болады.  Менюдің көрінуі үшін арнайы жасалған дайын, коммерциялық және тегін шаблондарда контейнерлер болады.  Администратордың ыңғайлылығы үшін, олар жоғары, бүйір жақта, төменгі бөлікте орналасады.

«Joomla!»-да менюді енгізуді ұйымдастырудың бірінші қадамы модульді құру, оның позициясын анықтап және бетте көрінетін қасиеттерін анықтау болып табылады.

Бастапқы орнатудан кейін, жүйеде менюдің «Главное меню», «Меню пользователя», «Другое меню», «Верхнее меню» стандартты модульдері болады.  Бастыпқы үш элементтің атаулары бойынша көрінетіні – бүйірде, соңғылары – жоғарыда. Меню қалай аталатыны маңызды емес, ең ма ңызыдысы – оның баптауларында шаблон контейнері орнатылуы керек, ол қажет орнында орналасады.

Бүйір жақтағы менюді көрсету үшін «Модули» – «Модули сайта» пунктін ашамыз, онда ары қарай «Главное меню» таңдаймыз.

Модульді конфигурациялау бетінде параметерлерге баса назар аудару керек:

• «Заголовок» –«Показывать заголовок» функциясын қосқан кезде сайт беттерінде шығатын меню тақырыбы;
• «Позиция» – меню модулін шығаратын контейнер атауы;
• «Порядок» – сайтты ресімдеу шаблоны контейнерінде модульді шығару тізбегі (егер бірден бір контейнерде бірнеше модульдер шығарылады);
• «Уровень доступа» – менюдің берілген модулі көрінетін қолданушылар тобын анықтауға мүмкіндік береді (сайттың кейбір бөлімдеріне қол жетімділіктің шектеу үшін тиімді);
• «Публикация» – сайт менюі көрінуі қосылды ма жоқ па анықтайды;
• «Имя меню» – жалпы тізімдегі меню берілген модульде көрінуі үшін қажеттіні таңдауға мұмкіндік береді;
• «Стиль меню» – батырмалардың вертикалды немесе горизонтальды орналасуы (жоғары және бүйір жақтағы меню шығару кезінде өзгереді);
• «Развернуть меню» – ағаш түріндегі құрылымда барлық бөлімшелерді және менюдің негізгі пунктерімен көрсетіп ашыға мүмкіндік береді.

Модуль конфигурация сыртқы түрі сурет 4.7-де көрсетілген.

Базовая конфигурация модуля «Главное меню» модулі базалық конфигурациясы  «mainmenu»  блогынан вертикалды менюді сілтемелер шығуын қолдайды, осыдан, кәдімгі көрініске ешқандай өзгерістер енгізу керек емес.

Жоғарыда аталған барлық параметерлер бапталады және кез келген меню блоктары үшін де беттің қай бөлігінде олар көрінетініне де байланысты.

Жоба бойынша, екі меню бір-бірін қайталайды және «Верхнее меню» конфигурациясын ұқсас жолмен орындау қажет. Баптауларға кіргеннее кейін, «Имя меню» – «mainmenu» нұсқау керек және берілген модуль жариялануын қосу керек.

Меню модульдерін конфигурациясын аяқтағаннан кейін, сайт беттерінде шығатын сілтемелері бар блоктарды толтыруға өтуге тура келеді.

Меню сілтемелерімен басқару үшін администрациялық интерфейс басты бетте «Меню» батырмасы бар немесе  «Меню» – «mainmenu» батырмасымен қолдануға болады.

«Менеджер меню» бөлімі  контентті басқару жүйесінде түрлі топтармен операцияларды орындауға мүмкіндік береді. Жоғарыда меню көрінуі модульдерін қосу процесі сипатталды, онда «Имя меню» – «mainmenu» нұсқауы қажеттілігі туралы айтылды. Меню менеджері сілтемелер тобында редиктирлеу үшін арнайы құрылды, мысалы  «mainmenu» сияқты. Администратор кез келген топтар санын құра алады және оны модульдер көмегімен сайтқа шығаруға болады.

«Главное меню» модулімен  сайтқа шығарылатын «mainmenu» сілтемелер тобын редиктирлеу үшін админитсративтік менюінде «Меню» – «mainmenu» пунктерін таңдау керек немесе «mainmenu» атауына қарама-қарсы «Редактировать пункты меню» батырмасын басу керек.

Менеджер менюінде келесідей батырмалар қол жетімді: «Публикация», «Скрыть», «Перенести», «Копия», «В корзину», «Правка», «Новый», «Справка». Жаңа сілтемелерді қосу үшін экранның жоғары бөлігіндегі «Новый» батырмасын қолдану қажет.

Контентті басқару жүйелерінде сайттың түрлі объектілеріне сілтемелер жасауға мүмкіндік береді, администартор қажеттігіне бацланысты мынадай болуы мүмкін:

• «Блог – материалы категории» – сілтеме бойынша өту кезінде қолданушыға берілген категорияның барлық материалдары шығарылады;
• «Блог – материалы раздела» – сілтеме бойынша өту кезінде қолданушыға берілген бөлімнің барлық материалдары шығарылады;
• «Ссылка на материал» – сілтеме бойынша өту кезінде қолданушы белгілі материалдармен бетке өтеді;
• «Ссылка на статическую страницу» – сілтеме бойынша өту кезінде қолданушы «статическую страница» бетіне өтеді;
• «Таблица – материалы категории» – таңдалған категорияның барлық материалдры тақырыптарынан тұратын кестені бетке шығаруға мүмкіндік береді;
• «Таблица – материалы раздела» – берілген бөлімдегі материалдардың тақырыптарынан тұратын кестені бетке шығаруға мүмкіндік береді;
• «Компонент» – компонент объектісіне сілтеме береді, мысалы, контакт формасына немесе қонақ кітабына.

Іс жүзінде, таңдалған сілтеме типі мәліметтердің бетте көріну түрін анықтайды.

«Статикаческая страница»-ға меню сілтемесін қосу үшін меню менеджерінің «Новый» батырмасын қолдану қажет, пацйда болған терезеде  «Ссылка – статичный материал» таңдау керек.

Жаңа терезеде администратор  2.3.2. бөлімінде құрылуы сипатталған бар статикалық беттерден таңдау беріледі. Бұдан басқа,  «Имя ссылки», «Родительский элемент меню», «Уровень доступа» және «Публикация» енгізу ұсынылады. «Публикация» параметрінің оң мәні болмаса, сайт менюінде сілтеме болмайды.

Менюдің басқа пунктін ата-аналық деп таңдағанда құрылатын сілтеме оның бөлімшесіне айналады.

«Материалы категории» сілтемесін енгізу үшін меню менеджерінің «Новый» батырмасын қолдану керек, пайда болған терезеде «Блог – содержимое категории» таңдау керек.

Жаңа терезеде статикалық беттер жағдайындағыдай администратор сайтта бар категориялардан таңдау ұсынылады. «Joomla!» контентті басқару жүйесі менюдің бір сілтемесі бойынша бірнеше категориялардың материалдарын шығаруға мүмкіндік береді. Осы мүмкіндікті жүзеге асыру үшін сілтеме құрған кезде қажет категорияларды таңдау керек.

Категорияны нұсқағаннан басқа осы сілтеме бойынша шығатын материалдар жүйе администраторы «Имя ссылки»; «Родительский пункт меню»; толығымен шығатын материалдар санын; тек қана кіріспе мәтінмен берілетін материал санын; сілтеме ретінде ұсынылатын материалдар санын нұсқауы керек.

«Joomla!» нақты компонентіне сілтеме ұқсас жолмен жүзеге асады. Меню менеджеріндегі «Новый» батырмасын қолданып, «Компонент» пунктін таңдау керек.

Пайда болған терезеде жүйе администраторы сілтеме орнатуы мүмкін компоненттерден таңдау ұсынылады. Бұдан басқа сайт менюінде көрінетін «Имя ссылки» нұсқау керек.

«Менеджер меню» басты бетінде редактирленетін меню барлық сілтемелері иерархиялық түрде ұсынылады. Используя переключатель «Публикация» қосқышын қолданып, администратордың меню жеке элементтерінің көріну параметрлерін орнатуға мүмкіндігі бар. Сілтемелер тізбегін өзгерту үшін, «Порядок» және «Двигать» өрістерін қолдану керек. «Менеджер меню» интерфейсі қосымша 9-да көрсетілген. 

4.6 Басты беттің толтырылуы

Басты бет – бұл кез келген интернет-ресурстың визит карточкасы. Басты бетті көрген соң, қоданушы берліген сайтта қалайын ба деп шешім қабылдайды. «Joomla!» контентті басқару жүйесі басты бетті динамикалық ақпарат блокатрымен құруға мүмкіндік береді, тез өзгеретін дизай шаблондары мен барлық веб-сайттың ең заманауи материалдармен толы қылып жасауға мүмкіндік береді.

Басты бетке стандартты құралдармен тек қана қандай да бір категориялар мен бөлімдер объектілерін орналастыруға болады.

Бұдан басқа, көптеген веб-ресурстар динамикалылылық пен интерактивтілікті көбірек қамту үшін ақпараттық материалы бар қосымша модульдерді қолданады.

Бірнеше материалдың сайт басты бетінде көріну үшін әрбір материалда «На главной странице» шартын таңдау керек, одан кейін таңдалған мақалалар оқулықтың басты бетіне шығады.

Басты бетте жарияланатын ағымдағы материалдарды қарау бірінші беттегі администарциялық интерфейстің «Главная страница» батырмасын қолданып немесе «Материалы» – «Материалы на главной» меню пунктін таңдауға болады.

Сіз суреттен 4.9-дан көріп отырғандай басты бетте кіріспе ретінде алғысөз жазылған. Оң жақта электрондық оқулық бойынша орын ауыстыру үшін басты меню мен қосымша меню орналасқан. Яғни кез келген оқу материалымен танысу үшін сол менюдегі сәйкес сілтеме – меню пунктін басқан жеткілікті. Басты бетте кез келген басқа бетке және қайтадан өте аласыз. Сонымен басты бетте сонымен қатар барлық беттерде Сауалнама ұйымдастырылды. Бұл берілген электрондық оқулықтың маңыздылығын білу үшін жасалды.

4.7 «Joomla!» контентті басқару жүйесін қызмет етуі 

4.7.1 Ресімдеу шаблондары мен модуль позицияларын өзгерту

Сайтты ақпараттық материалмен тоолтырғаннан кейін әдетте беттерде модульдердің орналасуы бойынша не сол шаблонның өзінде қандай да бір дәлсіздіктері табылады.

Для выбора, редактирования и замены шаблона оформления в системе управления контентом «Joomla!» контентті басқару жүйесінде ресімдеу шаблонды өзгерту мен ауыстыру, таңда үшін арнайы интерфейс «Менеджер шаблонов»бар . Ол келесі суретте 4.13-те көрсетілген.

Кіру үшін «Сайт» – «Расширения» – «Менеджер шаблонов» әкімшілік мнтерфейс менюімен қолдануға болады. Шаблондар менеджері әрбір бетте көрсетілетін бұл шаблонды  «По умолчанию» бойынша орнатуға мүмкіндік береді. Бұдан басқа, қандай да бір шаблонды сайттың белгілі беттеріне тағайындауға мүмкіндігі бар, бұл жағдайда біз «По умолчанию» қажетті dd_education щаблонын таңдаймыз.

Контентті басқару жүйесі енгізілген HTML және CSS редакторлары бар, бұл физикалық түрде FTP‑серверіне қосылмай-ақ әкімшілік интерфейс арқылы шаблон файлдарына өзгерістер енгізіп оларды қолдануға мүмкіндік береді.

Шаблондар редакторының қосымша функциялары ретінде «Удаление» және «Создание нового шаблона» болып табылады, яғни оларды жоюға және өз жеке шаблонынды құруға болады.

«Joomla!» контентті басқару жүйесінің мәліметтер қорының даталогиялық моделі  Б қосымшада берілген.

Модульдер орнын өосу немесе өзгерту үшін Для изменения и добавления позиции модулей, необходимо воспользоваться «Менеджер модулей» пунктін қолдану керек, ол үшін келесі пунктіге кіру керек: «Расширения» – «Менеджер модулей». Модульдерді басқару интерфейсінің графикалық көрінісі келесі

Берілген менеджер модульдің сайттағы орнынғ оның жариялану параметрлерін, бірнеше модульдер жариялануы кезінде жариялану ретін баптауға мүмкіндік береді.

«Публикация» параметрі модульжің сайт бетінде көрінуін қосуға және сөндіруге мұмкіндік береді4.7.2 Категорияларды өзгерту

Сайтты қызмет көрсету мен оның жұмыс күйінде қолдау кезінде жиі қандай да бір категорияның атауын өзгертуге қажеттілік туындайды, не материалды бір категориядан басқа категорияға көшіру керек болады. Контентті басқару жүйесі администраторға осы мүмкіндіктерді жүзеге асыру үшін ыңғайлы интерфейс ұсынады.

Категория атауын өзгерту үшін «Менеджер категорий» бөліміне кіру керек. Ары қарай бізді қызықтыратын категорияға кіреміз және «Имя категории» және «Заголовок категории» өрістерін өзгертеміз.

Контентті басқару жүйесі материалдарды басқа категорияға өткізу үшін біз «Менеджер материлов» бөліміне кіреміз де онда өажетті материалды таңдап ондағы «Категория» өрісінде қажетті категория таңдаймыз да сақтаймыз. Категориялар менеджері интерфейсі келесі сурет 4.16-да көрсетілген.

 4.7.3 Меню блоктарын өзгерту

Сайт менюі– бұл нұсқағыштар, олар бойынша қолданушылар хабардар бола алады. Өзекті, дұрыс-құрвлған және қолдануда  ыңғайлы менюден қолданушы өзіне қажетті ақпаратты таба ма сол тәуелді болады.

Контентті бақару жүйесі «Joomla!» меню сілтемелерімен дұрыс жұмыс істеуге, түрлі элементтерді құруға, көрінудің стильдік параметрлерін өзгертуге, бір бетте бірнеше менюді құруға мұкіндік береді.

Менюді баптау үшін «Менеджер меню» қолдану керек, оған кіру үшін әкімшілік интерфейс басты беттіндегі Менеджер меню батырмасын басу арқылы өтуге болады.

Меню редакторы  түрлі элементтерін құруға, өзгертуге, жариялауға, жариялаудан алып тастауға, құлыптауға, жоюға, басты етіп қоюға, қайта құруға мүмкіндік береді. Мысалы, белгілі бір категорияны жоймай-ақ о,ан сілтемені өзгерту мүмкіндігі бар. Ол үшін «Категория» өрісінде қажетті сәлтемені таңдап, оған жаңа мән енгізу керек.

«Joomla!» контентті басқару жүйесінде меню менеджерінің бір функциясы сайттың белгілі беттерінде сілтеменің жариялануын шектеу болып табылады CMS мүмкіндіктері қандай беттерде қандай да бір сілтемелер кқрінуі керек, ал қай беттерде жарияланбауын көрсетуді жүзеге асырады.

Ұқсас шектеулер қолданушылар тобында да бар, олар үшін менюдің кейбір элементтері үшін қол жетімділік артықшылықтары беріледі

4.7.4 Ақпараттық материалды өзгерту

Сайт редакторлары мен авторлары материалды жариялау сұрақтарымен күн сайын кездеседі. Контентті басқару жүйесі тек қана жаңа материалды жариялауға ғана емес, сонымен қатар сонымен қатар ыңғайлы графикалық мәтін редакторы көмегімен оны өзгертуге, жоюға, көшіруге және орнын басқа материалға ауыстыруға мүмкіндіктерін береді. Жоғарыда аталып өткен барлық әрекеттер статикалық материалдармен қатар сонымен бірге қандай да бір категориялардағы материалдармен орындауға мүмкіндік береді.

Жазбаларды өзгерту «Материалы» – «Менеджер материалов» таңдау арқылы жүзеге асырылады, немесе бірден Менеджер материлов таңдау арқылы кіруге болады.

Қажетті материалды таңдағаннан кейін, администратор материалды құрудаңы ұқсас интерфейске кезігеді. Бұл интерфейсті келесі сурет 4.18-де көре аласыз.

Барлық бастапқы функциялар қол жетімді яғни өзгерту кезінде де қолдануға боады. Категорияны өзгертуге болады. Барлық мәтн редакторлеріндегідей функциялар бар. Материалды өзгерткеннен кейін, «Сохранить» батырмасын басу керек.

4.7.5 Ақпараттық резервті көшірмесін құру

Резервті көшіру веб-ресурсты еріксіз мәліметтерді жоғалтудан қауіпсіздендіруде пайдалы.  Бағдарламалық қате, бұзу, немесе ақпаратты жоғалту болған кезде де, резервті көшіру қайт қалпына келтіруге және соңғы өажетті күйге дейін мәліметтер қорын және контеннті басқару жүйесі файлдарын сақтап қалуға мүмкіндік береді.

Файлдарды резервті көшіру үшін контентті басқару жүйесінде «JoomlaXplorer» компонент қолданылады. Компонентке кіру әкімшілік интерфейстегі «Компоненты» – «JoomlaXplorer» арқылы жүзеге асырылады. Оның сырты көрінісі келесі сурет 4.19-да көрсетілген.

Компонент файлдарды көшіру, тасымалдау, жою, атын өзгерту, кеңейтілуін өзгерту және  архивтеу бойынша кең мүмкідіктерге ие.

Резервті көшірмені жасау үшін контентті басқару жүйесі «htdocs» бумасын белгілеп және  «Архивировать» батырмасын басу керек. Пайда болған терезеде администратор файл аты мен архив типін нұсқайды. Архив құрудың графикалық интерфейсі келесі сурет 4.20-да көрсетілген.

Сәтті құрудан кейін архив ішінде сайттығ барлық файлдық құрылымы орналасады.

Контентті басқару жүйесінде файлдар барлық функциялардың орындалуын қамтамасыз етеді, бірақ веб-сайттың ақпаратттық мәліметттерінен тұрмайды. Барлық материалдар мен баптаулар MySQL  мәліметтер қорында сақталады. МҚ резервті көшіруі үшін «PHPMyAdmin» өосымшасы қолданылады.

Для работы с «PHPMyAdmin»-мен жұмыс істеу үшін сайтта өз атын мен құпия сөзді енгізіп тіркелгеннен кейін  https://phpmyadmin.hc.ru/ жолымен орындалады.

Сәтті кіргеннен кейін «Экспорт» батырмасын басу керек. Пайда болған бетте мәліметтер қорын – «myebook» таңдау керек, мәліметтер қоры кодировкасы  – «utf8_general_ci» таңдап, архтв типін – «zip» таңдап «ОК» батырмасын басу керек. Мәліметтер қорын экспорт терезесі келесі сурет 4.21- көрсетілген.

Сурет 4.21 Мәліметтер қорын файлға экспорттау 

4.7.6 Резервті көшірмені қайта қалпына келтіру

Резервті көшіруден қайта қалпна келтіру әдетте мәліметтер қоры көшірмелерін экспорттау және оның ағымдағы күйін қайта жазу жолымен жүзеге асырылады.

Жүйе файлдарын мәліметтер қорын қалпына келтіруден қарағанда сирегірек қолданылады. МҚ қалпына келтіру «PHPMyAdmin» арқылы жасалады.

Қосымша сервер MySQL мәліметтер қорын басқару үшін арналған. Басқару дегеніміз мәлеметтер қорын, кестелерді және жазбаларды құру, жою және өзгерту болып табылады. Басқа SQL‑кодтың қолданылуы мүмкін.

Қосымшамен жұмыс үшін өз атыннан кіру керек. Қордың ескі версиясының импорты ағымдағы мәліметтердің жоқтығын білдіреді. Мәліметтердің резервті көшірмеден импорты алдында ағымдағы МҚ тазарту керек.

Басты бетте контентті басқару жүйесінде қолданылатын мәліметтер қорын таңдау керек. Біздің жағдайда – «myebook».

Ары қарай МҚ әрбір кестесін белгілеп, беттерды қарап «Отметить все» пунктән қолданып  «С отмеченными:» – «Удалить» әрекетін жасау керек. Мәліметтер қоры белгіленген кестелерден тазартылады. Кестелерді тазарту мысалы келесі сурет 4.22-де көрсетілген.

Барлық кестелердің сәтті жойылғанынан кейін «Импорт» батырмасына басамыз. Соңғы жүктелген мәліметтер қорын нұсқап және «utf8_general_ci» кодировкасын таңдап,  «ОК» батырмасын басамыз.  МҚ резервті көшірмесі импортталады.

Басты бет – бұл кез келген интернет-ресурстың визит карточкасы. Басты бетті көрген соң, қолданушы шешеді – бұл сайтта қалайын ба жоқ па деп. «Joomla!» контентті басқару жүйесі басты бетті динамикалық ақпарат блоктарымен құруға мүмкіндік береді, тез өзгеретін дизай шаблондары мен барлық веб-сайттың ең зхаманауи материалдармен толы қылып жасауға мүмкіндік береді.

2.3.2 бөлімінде айтылғандай – басты бетке стандартты құралдармен тек қана қандай да бір категориялар мен бөлімдер объектілерін орналастыруға болады.

Бұдан басқа, көптеген веб-ресурстар динамикалылылық пен интерактивтілікті көбірек қамту үшін ақпараттық материалы бар қосымша модульдерді қолданады.

Бірнеше материалдың сайт басты бетінде көріну үшін әрбір материалда «На главной странице» шартын таңдау керек, одан кейін таңдалған мақалалар интернет-свйттың басты бетіне шығады.

Басты бетте жарияланатын ағымдағы материалдарды қарау бірінші беттегі администарциялық интерфейстің «Главная страница» батырмасын қолданып немесе «Материалы» – «Материалы на главной» меню пунктін таңдауға болады.

5  Қауіпсіз техникасы және еңбек қорғау шарасы 

Облыс білім беру басқармасының «Павлодар облыстық ақпараттық технологиялар орталығы» КММ қызметкерлерінің еңбек қауіпсіздігіне көп көңіл бөлінеді. Еңбекті қорғаудың негізгі бағыты жұмыстарды қауіпсіз орындауға қажетті профилактикалық және техникалық құралдар болып табылады. Еңбекті қорғау профилактикасы «Еңбекті қорғауды басқару жүйесіне» (ЕҚБЖ) сәйкес жүргізіледі.

Жүйенің негізгі қызметтері мыналар:

• қауіпсіз және салауатты еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге бағытталған ұйымдастырушылық, техникалық және санитарлық профилактикалық іс-шараларды жүзеге асыру жөніндегі шешімдерді дайындаудың және іске асырудың бірыңғай тәртібін белгілеу;
• еңбекті қорғау жөніндегі жұмыстарды жоспарлау;
• еңбекті қорғау жағдайының көрсеткіштерін есепке алу, талдау және бағалау.

Жүйенің негізгі міндеттері:

• қызметкерлердің Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің еңбекті қорғау бөлігіндегі талаптарды сақтауын бақылау;
• еңбек жағдайларын жақсартумен байланысты іс-шаралар жоспарын әзірлей отырып, еңбек жағдайлары бойынша жұмыс орындарын аттестаттау;
• жұмыс істеушілерді қауіпсіз еңбек әдістеріне оқыту және еңбекті қорғауды насихаттау;
• өндірістік жабдықтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
• өндірістік барысының қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
• санитарлық-гигиеналық еңбек жағдайларын қалыптандыру;
• жұмыс істеушілерді жеке қорғану құралдарымен қамтамасыз ету;
• жұмыс істеушілердің оңтайлы жұмыс тәртібі мен демалысын қамтамасыз ету;
• жұмыс істеушілерге санитарлық-тұрмыстық қызмет көрсету;
• жұмыс істеушілерді мамандықтар бойынша кәсіби іріктеу. 

5.1 Қазақстан Республикасы Еңбек кодексі 

17-тарау. Әйелдердің және отбасылық міндеттері бар өзге адамдардың еңбегін реттеу ерекшеліктері.

185-бап. Еңбек шартының тоқтатылуын шектеу.

Ескерту. Тақырып жаңа редакцияда – ҚР 2012.02.17 № 566-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

• Жүктi әйелдермен, үш жасқа дейiнгi балалары бар әйелдермен, он төрт жасқа дейiнгi баланы (он сегiз жасқа дейiнгi мүгедек-баланы) тәрбиелеп отырған жалғызбасты аналармен, аталған балалар санатын анасыз тәрбиелеп отырған өзге де тұлғалармен еңбек шартын жұмыс берушiнiң бастамасы бойынша бұзуға, осы Кодекстiң 54-бабы 1-тармағының 1), 3) – 18) тармақшаларында көзделген жағдайларды қоспағанда, жол берiлмейдi.
• Егер әйел еңбек шартының мерзiмi аяқталған күнi мерзiмi он екi апта және одан көп апта жүктiлiгi туралы медициналық қорытынды
  ұсынса, жоқ қызметкердi алмастыру жағдайларын қоспағанда, жұмыс берушi оның жазбаша өтiнiшi бойынша еңбек шартының
  мерзiмiн бала үш жасқа толғанға дейiн оның күтiмiне байланысты демалыс аяқталған күнге дейiн ұзартуға мiндеттi.

Ескерту. 185-бапқа өзгерiс енгiзiлдi – ҚР 2012.02.17 № 566-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

186-бап. Әйелдердiң еңбегiн пайдалануға тыйым салынатын жұмыстар.

1) Әйелдердiң еңбегiн пайдалануға тыйым салынатын жұмыстардың тiзiмiне сәйкес әйелдердiң еңбегiн ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауiптi жұмыстарда пайдалануға тыйым салынады.

2) Әйелдердiң өздерi үшiн белгiленген шектi нормалардан асатын жүктi қолмен көтеруiне және жылжытуына тыйым салынады.

3) Алынып тасталды – ҚР 2011.07.05 N 452-IV (2011.10.13 бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

Ескерту. 186-бапқа өзгерiс енгiзiлдi – ҚР 2011.07.05 N 452-IV (2011.10.13 бастап қолданысқа енгiзiледi), 2012.02.17 № 566-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

187-бап. Әйелдердiң және отбасылық мiндеттерi бар басқа да адамдардың еңбегi мен тынығу режимiнiң ерекшелiктерi.

1) Жұмыс берушiнiң жүктi әйелдердi түнгi уақыттағы жұмысқа, демалыс және мереке күндерiндегi жұмысқа, үстеме жұмысқа тартуға, оларды iссапарға жiберуге, сондай-ақ оларды жыл сайынғы ақылы еңбек демалысынан керi шақырып алуға құқығы жоқ.

2) Жұмыс берушiнiң:

• жетi жасқа дейiнгi балалары бар әйелдердi және жетi жасқа дейiнгi балаларды анасыз тәрбиелеп отырған басқа да адамдарды;
• егер үш жасқа дейiнгi балалар, мүгедек балалар не отбасының ауру мүшесi медициналық қорытынды негiзiнде тұрақты күтiм жасауға мұқтаж болса, отбасының ауру мүшелерiне күтiм жасайтын не мүгедек балаларды тәрбиелеп отырған қызметкерлердi жазбаша келiсiмiнсiз түнгi уақыттағы жұмысқа, үстеме жұмысқа тартуға, сондай-ақ iссапарға және вахталық әдiспен орындалатын жұмысқа жiберуге құқығы жоқ.

188-бап. Баланы тамақтандыруға арналған үзiлiстер.

1) Тынығуға және тамақтануға арналған үзiлiстерден, ауысымiшiлiк және арнайы үзiлiстерден басқа, бiр жарым жасқа дейiнгi балалары бар әйелдерге, бiр жарым жасқа дейiнгi балаларды анасыз тәрбиелеп отырған әкелерге (асырап алушыларға) баланы (балаларды) тамақтандыру үшiн жұмыстың кемiнде әрбiр үш сағаты сайын:

• бiр баласы бар болғанда – әрбiр үзiлiс кемiнде отыз минут;
• екi немесе одан да көп баласы бар болғанда – әрбiр үзiлiс кемiнде бiр сағат болатын қосымша үзiлiстер берiледi.
• Осы баптың 1-тармағында көрсетiлген қызметкердiң өтiнiшi бойынша баланы (балаларды) тамақтандыруға арналған үзiлiстер тынығуға және тамақтануға арналған үзiлiстерге қосылады не жиынтық үзiлiстер жұмыс күнiнiң (ауысымының) басында немесе аяғында берiледi.

3) Баланы (балаларды) тамақтандыруға арналған үзiлiстер жұмыс уақытына кiредi. Үзiлiстер уақытында әйелдердiң (әкелердiң, асырап алушылардың) орташа жалақысы сақталады.

189-бап. Әйелдерге және отбасылық мiндеттерi бар басқа да адамдарға толық емес жұмыс уақытын белгiлеу. Жұмыс берушi жүктi әйелдiң, үш жасқа дейiнгi баласы бар ата-ананың (асырап алушының) бiреуiнiң, сондай-ақ отбасының ауру мүшесiне медициналық қорытындыға сәйкес күтiм жасайтын қызметкердiң жазбаша өтiнiшi бойынша оларға толық емес жұмыс уақыты режимiн бередi.

Ескерту. 189-бапқа өзгерiс енгiзiлдi – ҚР 2012.02.17 № 566-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

190-бап. Жүктi әйелдерге жұмыс уақытының жиынтық есебiн қолдануды шектеу. Егер жұмыс күнiнiң ұзақтығы сегiз сағаттан асатын болса, жүктi әйелдерге жұмыс уақытының (жұмыс ауысымының) жиынтық есебiн қолдануға жол берiлмейдi.

191-бап. Жүктi әйелдердi басқа жұмысқа уақытша ауыстыру. Жұмыс берушi медициналық қорытынды негiзiнде жүктi әйелдi орташа жалақысын сақтай отырып, зиянды және (немесе) қауiптi өндiрiстiк факторлардың әсерi болмайтын басқа жұмысқа ауыстыруға мiндеттi.

Жүктi әйелге қолайсыз өндiрiстiк факторлар әсерiн болдырмайтын басқа жұмыс берiлгенге дейiн, әйел осының салдарынан өткiзiп алған барлық жұмыс күндерi үшiн жұмыс берушiнiң қаражаты есебiнен орташа жалақысы сақтала отырып, жұмыстан босатылуға тиiс.

Ескерту. 191-бапқа өзгерiс енгiзiлдi – ҚР 2012.02.17 № 566-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

192-бап. Жыл сайынғы ақылы демалыс кезектiлiгiн белгiлеу кезiнде әйелдерге берiлетiн кепiлдiк. Әйелге, қалауы бойынша, жүктiлiкке және босануға байланысты демалыстың алдында немесе тiкелей одан кейiн не балаға күтiм жасауға арналған демалыс бiткен соң жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы берiледi.

193-бап. Жүктiлiкке және босануға байланысты демалыс.

1) Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгiленбесе, әйелдерге жүктiлiгiне және босануына байланысты ұзақтығы босануға дейiн күнтiзбелiк жетпiс күнге және босанғаннан кейiн күнтiзбелiк елу алты (қиналып босанған немесе екi немесе одан да көп бала туған жағдайда – жетпiс) күнге дейiн өтiнiшi және белгiленген тәртiппен берiлген еңбекке жарамсыздық парағы негiзiнде демалыс берiледi.

2) Демалыстарды есептеу жиынтықтап жүргiзiледi және демалыс әйелге босанғанға дейiн нақты пайдаланған күндерiнiң санына және жұмыс берушiдегi жұмысының ұзақтығына қарамастан, толық берiледi.

Ескерту. 193-бапқа өзгерiс енгiзiлдi – ҚР 2007.12.19 N 9 (2008.01.01 бастап қолданысқа енгiзiледi), 2012.02.17 № 566-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

194-бап. Жаңа туған балаларды асырап алған қызметкерлерге берiлетiн демалыс. Жаңа туған баланы (балаларды) асырап алған қызметкерлерге (ата-ананың бiреуiне) баланы асырап алған күннен бастап және бала туған күннен елу алты күн өткенге дейiнгi кезеңге демалыс берiледi.

Ескерту. 194-бапқа өзгерту енгiзiлдi – Қазақстан Республикасының 2007.12.19. N 9 (2008 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

195-бап. Балалардың күтiмiне байланысты жалақы сақталмайтын демалыс.

1) Жұмыс берушi қызметкерге:

• ата-анасының қалауы бойынша – баланың анасына не әкесiне;
• баланы жалғыз тәрбиелеп отырған ата-ананың бiреуiне;
• ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланы iс жүзiнде тәрбиелеп отырған әжесiне, атасына, басқа туысына немесе қамқоршысына;
• жаңа туған баланы (балаларды) асырап алған қызметкерге бала үш жасқа толғанға дейiн баланың күтiмiне байланысты жалақы сақталмайтын демалыс беруге мiндеттi.

2) Бала үш жасқа толғанға дейiн оның күтiмiне байланысты жалақы сақталмайтын демалыс осы баптың 1-тармағында көрсетiлген қызметкердiң жазбаша өтiнiшi негiзiнде оның қалауы бойынша толық немесе бөлiнiп пайдаланылуы мүмкiн.

3) Бала үш жасқа толғанға дейiн оның күтiмiне байланысты жалақы сақталмайтын демалыс уақытында қызметкердiң жұмыс орны (лауазымы) сақталады.

4) Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, бала үш жасқа толғанға дейiн оның күтiмiне байланысты жалақысы сақталмайтын демалыс уақыты жалпы еңбек стажына, мамандығы бойынша жұмыс стажына есептеледi.

5) Бала үш жасқа толғанға дейiн бала күтiмi бойынша жалақысы сақталмайтын демалыс аяқталғанға дейiн жұмысқа шыққан жағдайда, қызметкер жұмыс берушiге өзiнiң ниетi туралы жұмыс басталуынан бiр ай бұрын ескертуге мiндеттi. 

5.2 Өрт қауіпсіздігі

          Әр кәсіпорында бұйрықпен (инструкциямен) олардың өрт қауіпсіздігіне орай өртке қарсы режиморнатылу керек, сонымен қатар ашық отынды қолдану тәртібі және қауіпсіздік шаралары жасалану керек:

• шылым шегу орындары анықталуы керек;
• өрт автомашиналардың обьектке өту тәртібі анықталу керек;
• шикізаттар, полуфабрикаттар және дайын өнімдердің орындары және жіберілген көлемдері анықталу керек;
• жаңғыш қалдықтар мен шаң жинау тәртібін ұйымдастыру, майлы арнайы киімдерді сақтау;
• өрт кезінде және жұмыс аяқталғанда электроқұрылғыларды токтан алып тастау тәртібінің анықталуы;
• регламенттелген;
• уақытша өртті және басқа өртті қауіпті жұмыстар өткізілу тәртібі;
• жұмыс аяқталғаннан кейін мекемені жабу және қарау тәртібі;
• өрттің пайда болуын көргенде жұмысшылардың істері;
• мамандық тізімдері анықталды, өртке қарсы инструктаж және өрт-техникалық минимум өту тәртіптері мен мерзімдері, оны өткізу жауапты адамдар қойылған.

Территория таза болу керек. Майлы қалдықтар мен өртенетін қоқыс арнайы жерлерде орналасуы керек және утилизациялау үшін олар территориядан шығарылуы тиіс. Өрт сөндіру су бар жерлерге, өрт инвентарына баратын  мекемелер мен құрылыстарға жолдар ашық болу керек. Теміржол жолдары әрдайым ашық, рельс деңгейіндегі настилдары болу керек. Госпожарнадзор келісімінсіз уақытша мекемелерді құруға және жобалауға тыйым салынады. Керек болған жағдайларда қоқысты жандыру үшін өрт күзетшілерінен рұқсатты сұрап жандыру.

Эвакуация жолдары мен басплдақклетка талаптары:

1. Эвакуациялық шығу жолдарының көлемі, олардың өлшемі, жарықтандыру шарттары, түтіндемеуі, эвакуация жолдарының ұзындығы құрылыс жобалаудың өртке қарсы нормаларымен сәйкес болу керек.
2. Эвакуациялық шығу жолдарының есіктері кедергісіз шығу жаққа ашылу керек.
3. Тыйым салынады:

• өту жолдардын, эвакуациялық шығу жолдарын шегелеп тастау;
• эвакуациялық шығу жолдарында адамдар эвакуациясына бөгет жасайтын құрылғыларды орнату.

Эвакуациялық шығу жолдар деп есептеледі, егер олар 1-ші этаждан сыртқа немесе кез келген этаждан, 1-ші этаждан басқа коридорға немесе баспалдақ клеткасынан шығу жолы бар болса. Өндірістік мекемеде эвакуациялық шығу жолдарының саны екеуден кем емес және әрқайсысының ені 1 м-ден кем емес болу керек. Баспалдақ марш пен аудандарының ендері 0,6 м және 100 адамға 1.15 м-ден аз емес, 2.4 м-ден аспау керек.

5.3 ДЭЕМ қауіпсіздік техникасы

Дербес компьютерде (ДЭЕМ) денсаулығы бойынша өткен қызметкерлер жұмыс істей алады.

Дербес компьютерде тек қызмекерлердің жұмысына қатысты әрекеттер орындалуы тиіс.

Дербес компьютерде жұмыс істеген адам электр қауіпсіздігі бойынша 1-ші квалификациялық топқа ие болу керек.

Дербес компьютермен жұмыс кезінде адам өз денесіне ақыл – ой, эмоциялық, көргіштік ауырлықтарды сезінеді. Осыған орай Мемлекеттік энцеклопедияның еңбек қауіпсіздігі туралы типтік нұсқауларда келесі қауіпсіздік ережелері жазылған:

• компьютерлері бар жұмыс орны жарық, құрғақ және жылу болу керек. Еденді поливинилхлоридты, антистатикалық затпен жабу керек;
• компьютер құрылымы ионизациялаушы және ионизацияланушы емес сәулелерден сенімді қорғанысты қамтамассыз ету керек. Дисплейден шағылатын рентген сәулелері 5 см қашықтықта 100 мкР/сағ-тан аспауы керек. Электростатикалық өрістің қуаты 15 кв/м-ден аспауы қажет. Дисплей қосылған кезде жоғары кернеулі электронды – сәуле трубкасы жұмыс істей бастайды;
• радиаторлармен су құбырларының сыртынан диэлектрлік (ағаш тағы сол сияқты) ваттармен қапталынады;
• дербес компьютермен жұмыс кезінде корпусына үлкен қатты электроаспаптардың жақындауы мүмкін. Осындай жағдайда жерге қосу сымдары болу керек. Оларға электроаспаптардың металдық бөлшектері жатады. Жерге қосу сымдары өткізгіштер арқылы жерге қосу жүйесіне қосылады;
• радиаторлар және жылу құбырлары, су құбырлары жүйесі диэлектрикалық шектермен жабдықталған;
• бірнеше аспаптардың жерге қосылған сымдарын бір жүйеге қосуға тыйым салынады. Жылына бір рет рентген сәулелерін, электростатикалық өріс қуатын, кедергіні және изоляциялы элетросымдардың өлшемдерін өлшеп отыру қажет;
• күн сайын дербес компьютермен жұмыс істер алдында ылғалды шүберекпен бөлменің ішін және экран мен корпусты жинастыру керек;
• құжаттардың орналасуы ДЭЕМ блоктарының суытылуына ешбір кедергі жасамауы керек;
• ДЭЕМ блогы дұрыс қосылмағанда, ДЭЕМ-лардың қатар орналасуы 1,2 м қашықтықтан кем болғанда, ДЭЕМ-де жұмыс бастауға тыйым салынады;
• жұмыс істеу алдында қоректену жүйесі тұрған кезде, қолданушы корпустардың дұрыстығында және изоляцияның бұзылмауына, электрондарының қоректенуі, розеткалардың қауіпсіздік құрылғылардың және жерге қосу құрылғылардың дұрыстықтарына көз жеткізу керек;
• изоляциялы корпустардың және сымдардың бұзушылықтары бар есептеуіш техникаларын (ЕТ) эксплуатациялауға тыйым салынады;
• электро қоректену жүйесінің сымдары үстел бетінен немесе үстел астынан ілініп тұрмауы керек, аяқпен сымды және розетканы тию мүмкіндігі болмауы керек;
• компьютер тұрған кабинетте ең қолайлы температура, ол 21°С рұқсат етіледі, ауа айналымы автоматты ауа салқындағыштың белгілеулерімен болуы тиіс. Люминесциенды шамдары қасынан жағылады. Бөлменің қабырғалары мен төбесі дыбыс бәсендегіш материалмен жабылу керек;
• жұмыс үстелінің минималдық жарығы 300-500 лк. Жарық шамдары қолданушының көзіне шағылыспауы керек;
• көзқарастың сызығы монитор экранының ортасына келу үшін орындықтың биіктігін реттеу керек;
• аппаратураның, қосу сымдарының және басқа жабдықтарының ашық зақымдары жоқтығына көз жеткізу керек;
• элетрқұрылғылардың, ДЭЕМ блоктарының қызуын байқап отыру;
• жұмыс уақытында үзілістер жасап, жатықтыру жаттығулар жасауын ұмытпау керек;
• ДЭЕМ-де үзіліссіз жұмыс жасау уақыты 2 сағаттан аспауы керек;
• жұмыс кезінде монитор экранынан көзге дейін оңтайлы қашықтықты (60-70 см) сақтау қажет. Ол 50 см-ден кем болмауы тиіс;
• қосылған компьютердің пернетақтасымен тек қана таза қолмен жұмыс істеу керек. Пернетақтаға белгілі бір ақпарат енгізу кезінде батырмаларды қатты соғуға болмайды;
• есептеуіш техникасы құралдарында дымқыл киімде немесе су қолмен жұмыс істеуге болмайды және мониторға немесе пернетақтаға кітап, дәптер, қалам, қарындаш, табақшалар мен тағы да басқа заттарды қоюға болмайды;
• жұмыс уақытындағы қауіпсіздік үшін уақытында профилактикалық байқау жүргізу қажет және есептеу техникасының құралдарына ремонт жұмыстарын өткізу керек;
• ДЭЕМ-мен жұмыс істегенде осындай әрекеттерді жасауға болмайды: өздігіне құрылғылардың ішкі құрылысын ашып қарау; перефериялық интерфейс кабельдерін тисуге; жүйелік блоктың артқы жағын тисуге болмайды; судың компьютер құрылғыларына тимеуін қамтамассыз ету;
• ДЭЕМ-ді қосқан кезде қосу тәртібін сақтау;
• қызметкер жұмыс істеген ДЭЕМ орналасқан орнын арнайы техникалық бөлімшеге бір жылда бір реттен кем емес жұмыс орнын профилактикалық жұмысқа және жүйелік блокты, пернетақтаны т.б құрылғыларды тазартуға тапсыру керек;
• өртке қарсы қауіпсіздік ережелерін ұстану керек;
• есептеуіш техниканы басқа құрылғылармен немесе электросымдарды дұрыс жалмамаған жағдайды бақылау, ток соғуы мен компьютер жану мүмкіндігін болдырмау;
• аппараттың өздігінен сөнуі, ерекше дыбыс пайда болған кезде және жанған иіс сезінетін кезде, дереу жұмысты тоқтатып, кабинеттегі электрожабдықталған кернеуіндегі авариялық батырманы басу керек;
• өрт болған жағдайда кабинеттен электроқоректін сөндірілуін қамтамассыз ету, жұмыскерлерді қауіпсіз жерге көшіру;
• егер электроток соқса, токтың қайнар көзін дереу сөндіру керек;
• қызметкер өрт қауіпсіздік ережелерін бұлжытпай орындауы керек. Өрт сөндіру құралдары қай жерде орналасқаның білу керек. Осы құралдармен қолдануды білу керек. ОУ – 5, СП – 10 сияқты түрлі от сөндіргіштерпен жұмыс жасай білу керек. Өрт сөндіру құралдарына от сөндіргіш, құм және тығыз мата жатады;
• жұмысты аяқтағаннан кейін қызметкер компьютер толық сөнгеніне көз жеткізу керек;

Осы талаптарды орындамаған қызметкер заң бойынша айыпталады.

Қорытынды

Орындалған дипломдық жұмыс негізгі нәтижесі Pascal бағдарламалау тілі бойынша электрондық оқулық құру болып табылады. Дипломдық жұмыста Joomla контентті басқару жүйесі қолданды. Оның келесідей артықшылықтары бар: мазмұнды құру, мазмұнмен бірге жұмыс ұйымдастыруға арналған құралдардың берілуі; мазмұнды басқару: сақтау, версияларды бақылау, қол жетімділік тәртіптерін ұстану, құжаттар ағымын басқару және т.б.; мазмұнды жариялау; іздеу, навигация үшін ақпаратты ыңғайлы түрде беру. Сонымен қатар Денвер стандартты жиынтығы қолданылды. Денвер – бұл бағдарламалық қабықша (unix жүйесіндегі веб сервер эмуляторы) өз ішіне Интернет желісіне шығусыз (локальды, http://localhost) компьютерде немесе ноутбукта сайттарды баптау үшін қажетті дистибутивтер мен модульдерд жиынынан тұрады (Apache+SSL, PHP5, MySQL5, phpMyAdmin және т.б.). Бұл жиынтық әсіресе веб-бағдарламалауды алғаш бастағалы қолданушылар үшін ыңғайлы болып табылады.

Дипломдық жұмыста қарастырылған негізгі берілген тақырып бойынша тарауға бөліп, солардың қандай қызмет ететіні туралы қарастырылады.

Дипломдық жұмысты өңдеуі барысында педагогикалық және психологиялық әдебиеттер  көп зерттелген болатын. Бұл осы  толыққанды құнды және сапалы электрондық оқулық жасауға көмектесті, келешекте информатиканы және басқа пәндерді  оқыту барысында қолдануға болатындығын айқындайды.

Менің дипломдық жұмысым  өзекті және қойылатын талаптарға анық жауап береді. Бұл бағыт келешекте кәсіпшілік қызметте сұранысқа ие болуы және ЖОО – да  информатиканы зерттеуде қолдануға талап етілуі мүмкін.

Менің дипломдық жұмысым  өзекті және қойылатын талаптарға анық жауап береді. Бұл бағыт келешекте кәсіпшілік қызметте сұранысқа ие болуы және ЖОО – да  информатиканы зерттеуде қолдануға талап етілуі мүмкін.

Мен өзімнің дипломдық жүмысымды қортындылай келе бұл жобаның келешекте адамзатқа тигізер әсірі мен пайдасы өте көп деп ойлаймын.   Бұл программада жұмыс жасау тек қызық қана емес сонымен қатар тиімді әрі ыңғайлы болып келеді. XXI-ғасыр білім мен техниканың дамыған заманы сондықтан да мен өзімнің дипломдық жұмысымды Joomla контентті басқару жүйесінде электрондық оқулық құруды қарастырдым. Электрондық оқулықты  Joomla контентті басқару жүйесінде   құру себебім, алдағы жылдары еліміз электронды жүйе бойынша жұмыстар атқармақ. Сондықтан электрондық оқулықтың кез-келген оқырманға студенттерге пайдасы тиеді. Мен Joomla контентті басқару жүйесінде көптеген мүмкіндіктерді пайдаланып жұмыс жасадым. Қарапайым  абзацтар мен гиперсілтемелер, gif анимациялар және  jpg суреттер, дыбыстар орнату, Avi- файлдар шақыру, сонымен қоса таблицалар мен тізімдер де қамтылған. Сонымен қатар  беттің фонын қолданған өте керемет. Ол сіздің Web – бетіңізге өте әдемі сән береді. Жалпы айтқанда Joomla контентті басқару жүйесінің мүмкіндігі өте зор және қолдануға өте ыңғайлы. Бағдарламаны пайдалану барысында оны алып жүру, нақты оқыту жүйесі барысында қолданылып жатқанында табылған қажетті түзетулер мен қосымшаларды бағдарламаға енгізу.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. Гончаров А.Н. Самоучитель HTML А.Н. Гончаров.- СПб.: Питер, 2002.
2. Горнаков С.Г. Осваиваем популярные системы управления сайтом С.Г. Горнаков.- М.: Наука, 2009.
3. Ежевский Д.О. О критериях создания электронных учебных пособий Д.О. Ежевский.- М.: Эксмо, 2004.
4. Колисниченко Д.Н. Движок для вашего сайта. CMS Joomla!, Slaed, PHP-Nuke Д.Н. Колесниченко.- М.: НТ Пресс, 2008.
5. Колисниченко Д.Н. Joomla!: Руководство пользователя / Д.Н. Колисниченко.- М.: Диалектика, 2009.
6. Норт Б. Joomla! : Практическое руководство / Б. Норт.- М.: Символ-плюс, 2008.
7. Рамел Д. Самоучитель Joomla! / Д. Рамел.- СПб.: Питер, 2008.
8. Хаген Г. Создание веб-сайтов с помощью Joomla! 1.5 / Г. Хаген.- М.: Вильямс, 2008.
9. Чиртик А.В. Популярный самоучитель HTML / А.В. Чиртик.- СПб.: Питер, 2006
10. Шишкин В.В. Многоуровневая концепция создания электронных учебных пособий / В.В. Шишкин. – М.: Махаон, 2001.
11. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі
12. Ж.Қ.Масанов, Б.А.Бельгибаевб А.С.Бижанова, Қ.Қ.Мақұлов “Turbo Pascal”
13. А.Б.Дәулетқұлов, С.С.Алғазы Паскаль тіліндегі программалау негіздері.
14. Ю.Федоренко “Алгоритмы и программы на языке Turbo Pascal»
15. . Б.Д.Сыдықов “Алгоритмдеу және программалау негіздерін оқыту”

16 . Б.Нақысбек  Г.Қалықова “Паскаль тілінің негіздері”

17. Алексеев Е. Р. «Турбо Паскаль 7.0» Идеалный учебный курс. Численные методы. Москва – 2006.
18. Немнюгин С. А. «Turbo Pascal» учебник. Санк-Петербург – 2002.

19 Б. Бөрібаев. Б. Нақысбеков Т. Мадиярова. «Инфарматика және есептеуіш техника негіздері». Алматы – 2002.

20. Б. Бөрібаев. Б. Нақысбеков Т. Мадиярова. «Инфарматика және есептеуіш техника негіздері». Алматы – 2002.
21. http://www.joomla.ru
22. http://www.joomlaforum.kz
23. http://www.joomla–master.org
24. http://www.ru.wikipedia.org
25. http://www.denwer.ru