-
- Мјліметтерге бастапќы назар аудару. XX єасырдыѕ бірінші жартысында, бухгалтерлік машиналар жјне перфо-карттардыѕ наєыз гїлденген кезіѕде ўйымдар негізінен ґз менеджерлерініѕ аќпараттыќ ќажеттіліктерін бўрмалауєа бейім болєан. Бўл жаєдай алєашќы компьютерлер пайда бола бастаєанда да біршама саќталды, ґйткені оларды ќолдану есептеулермен єана шектелген. Бўл жїйе мјліметтерді элек-трондыќ ґндеу деген атќа иеленген.
- Акцепті аќпаратќа кґшіру. 1964 жылы КАЖ ќолдану тјсілдеріне елеулі јсер еткен компьютерліќ жабдыќтаудыѕ жаѕа тїрлері пайда болды. Микросхемаларды ќолдану ґѕдеу ќуаттылыєын айтарлыќтай ґсіруге мїмкіндік берді. КАЖ-ні басќару жїйесі ретінде ќолдану идеясы жаѕа жабдыќты мойындау їшін жїргізілген. Берілген тўжырымдама кґптеген ірі фирмалар тарапынан тез ќолдау тапты.
- Шешім ќабылдауды ќамтамасыз ететін ќўралдарєа ќаята баєдарлау. Кґптеген фирмалар екінші деѕгейлі про-блемаларєа мјн бермей гиганттыќ басќарудыѕ КАЖ-ін іске асыруєа талпынып жатќанда Массачусетс технологиялыќ университетініѕ бірнеше єалым-информатиктері бўл мјселеге басќаша тўрєыдан келеді: шешіммен ќамтамасыз ететін ќўралдар жїйесі – ол менеджер арќылы шешілетін жеке проблемалар мен менеджер ќабылдауєа тиісті шешімдергеЖоспар:
- Аќпараттыќ ќорлар
- Аќпараттыќ ќорлардыѕ ерекшеліктері
- Аќпараттыќ ќорлардыѕ тїрі
АЌПАРАТТЫЌ ЌОРЛАР
Аќпараттыќ менеджменттіѕ ісімен алєаш айналысќан кезінде мјліметтерге сїйенді. Бўл шаралар 1970-1980 жылдардаєы мјліметтерге сїйене отырып басќару жїйесін ќабылдауєа негізделген. Фирмалар ґзініѕ мјліметтерін басќара алса, ондаолар аќпараттарды да басќара алады. Басќа ресурстар сияќты мјліметтер мен аќпараттарды басќаруєа болатыны компьютерлер ќолдана бастаєанда аныќтала тїсті.
Аќпаратты ґндіретін ресурстар арќылы аќпаратты басќаруєа болады деген кґзќарастар туындай бастады. Басќаша айтќанда, енгізу (мјліметтер) мен шыєаруєа (аќпараттар жїргізгеннен, енгізуді жјне шыєаруды тїрлендіретін аќі параттыќ процессорєа кґѕіл бґлген жен. Бўл процессорєа ќондырєылар мен программалыќ жабдыќтау, сонымен ќатаи жјне осы жїйені ќолданатын, ќўратын адамдар да жатады.
Фирманыѕ аќпараттыќ ресурстарына компьютер, программалыќ жабдыќтау, аќпараттыќ мамандар, ќолданушылар ќондырєылар, мјліметтер, аќпараттар кіреді.
Фирма менеджерлері бјсекелестік басымдыќќа жету їшін аќпаратты ќолданєанда осы элементтіѕ јрќайсысы аќпараттыѕ ресурс екенін мойындаєаны жґн. Мысалы, фирма персоналы – баєалы ресурс, оны дўрыс басќарєанда нјтижеге толыќ жетуге болады.
Аќпараттыќ ресурстарды басќаруєа жауапкершілік акпа-раттыќ ќызметпен айналысатын компьютер мамандарыныѕ арнайы тобына жїктеледі жјне оны менеджер басќарады.
Аќпараттыќ ќорлардыѕ ерекшеліктері
Соѕєы 10 жыл ішінде таратылєан аќпаратты шолу фирма аќпараты кґздерініѕ аќпараттыѕ ґзінен ілгері кеткендігін кґрсетеді.
Алдында ќарастылєан таќырыптар барлыќ аќпарат кґздерін басќаратын базис ќўрайды. Бўл процестерге: аќпарат кґздерін басќару (АКБ) – пайдаланушылардыѕ ќажеттіліктері їшін аќпарат кґздерін идентификациялайтын фирманыѕ барлыќ деѕгейіндегі менеджерлер; стратегиялыќ жоспарлауда фирманыѕ аќпарат кґздерін ќарастыру: ќабылдау жјне олармен жўмыс жасау жатады. Осындай жаєдайда стратегиялыќ объектілердіѕ жетістікке жетуі їшін орындаушылар-аќпарат кґздермен міндетті тїрде санасуы керек. Аќпарат кґздері їшін формальды стратегиялыќ жоспар ќўрылады. Мўндай жоспар шешім ќабылданєанда жјне аќпарат кґздерін басќарєан кезде іске асады. Аќпарат кґздерін аќпараттыќ ќызметте, пайдаланушылар аймаєында да пайдаланєан жґн. Аќпарат кґздерініѕ стратегиялыќ жоспары ґндіріс ґнімініѕ аќпараттыќ кґзіне баєытталуы тиіс жјне бўл жерде ресурстарєа баќылау жасалынады.
АКБ – аќпараты орындайтын ресурстыѕ жјне аќпараттыѕ баєалыќ ќўндылыєын кґрсетеді. Барлыќ деѕгейдегі менед-жерлер АКБ – їлесін ќосады жјне атќарушы комитеттіѕ мїшелері кілті болып табылады. АКБ-єа жоєары жаќтаєылардыѕ ќатысуымен тікелей јсер ете алады. Јзірге жетекшілер тўжырымдама кездерін; физикалыќ кґздер сияќты маѕызды екенін тїсінбей отыр. АКБ-ныѕ ќызмет кґрсету жаєдайы жеке-дара емес, барлыєы бірге істейді.
Аќпараттыќ ќор ↓
_______________________________________________________________
Фирмаларыныѕ атќарушылары
ЖДБ Басќа да атќарушылар
______________________________________________________________
↑ Фирманыѕ стратегиялыќ жоспары ↓
______________________________________________________________
Функционалдыќ сферасы
__________ ________ __________ _______ _________
Аќпараттыќ Ќаржылар Еѕбек Ґндіріс Маркетинг
ќызмет ресурстары
__________ ________ __________ _______ _________
↓
Аќпарат кґздерініѕ стратегиялыќ жоспары
↓
____ _____________ ______________
АОЕ орталыќ компютерлік тґленген компютерлік
ресурстар ресурстар
______ __________________ ___________________
↑ ↑ ↑
_______________________________________
___ Мјліметтер жјне аќпараттар __
_______________________________________
_________↓________ _________↓_______
Соѕєы ќолдаушылар Басќа ќолдаушылар
__________________ _________________
Фирма орындаушылары. Жоєары деѕгейдегі басќарушы фирманы белгілі бір маќсатќа жетелейтін атќарушы топ арасынан кґрінеді. Бўл топтыѕ негізгі јрекеттерініѕ бірі – стратегиялыќ жоспарлау.
Функционалдыќ сферасы. Аќпараттыќ ќызмет функционалды сферада негізгі орынєа ие жјне јр сфера ґзініѕ стратегиялыќ жоспарын ретімен іске асырады. Олар фирманыѕ стратегиялыќ жоспарын ќолдайды. Осылардыѕ функционалдыќ жоспарларыныѕ бірі аќпараттыќ кґздер їшін стратегиялыќ жоспар, ол аќпараттыќ ќызметпен дайындалады жјне басќа функционалды сфералармен жўмыс істейді.
Аќпарат кґздері. Аќпараттыќ кґздердіѕ стратегиялыќ жоспарында барлыќ аќпараттыќ кґздерініѕ ќабылдануы жјне ќўрылуы наќты кґрсетілген.
Пайдаланушылар. Негізгі аќпарат — аќпарат кґздері жјне пайдаланушылар арасында туындайды.
Аќпараттыќ кґздерді басќару моделі кґрсеткендей, жїйе
деѕгейі аќпараттыќ кґздерді басќаруєа јсер етеді. Ќоршаєані
орта фирманыѕ жоєары жїйесін ќўрады. Жоєары деѕгейдегі
фирма менеджерлері фирма жїйесініѕ маќсатќа жетуі їшіні
стратегиялыќ жоспар жасайды.Функционалды орта фирманыѕ субжїйесін жјне олардыѕ стратегаялыќ жоспарын кґрсетеді. Аќпараттыќ кґздер барлыќ деѕгейдегі ќолданушыларєа жетімді болу керек.
Аќпараттыќ ќорлардыѕ тїрі
Аќпарат – латынныѕ infarmatio деген сґзінен шыќќан, яєни істіѕ жай-кїйі немесе біреудіѕ іс-јрекеті туралы аќпарат, мјлімдеме немесе ќаѕдай да бір нјрсе туралы мґліметтер жиыны.
Дегенмен, мјліметтерді аќпаратпен теѕестіруге болмайды. Аќпарат тек бізді ќызыќтыратын істердіѕ наќты емес жаќтарын азайтатын мјліметтерді єана ќамтиды.
Аќпаратты ќандай да бір мјселелерді шешу їшін пайдалы болатын, ќабылданып алынєан, тїсінікті жґне баєаланєан жаѕа білім деп тїсінейік. Аќпарат дегеніміз, оны алушы кісіге дейін ќабыддау механизмініѕ ќабылданды тїсінікті-баєаланды деген їш сїзгісінен ґткен нјрсе.
Мўндай аныќтама аќпаратты їш деѕгейде ќарауєа мїмкіндік береді: синтаксистік, семантикалыќ жјне прогматикалыќ.
Синтаксистік деѕгейде, аќпаратты ќандай да бір ќабылдап алушы кісі їшін тек тілдегі белгілер ара-сындаєы ќатынас ќарастырылып, бўл жерде оныѕ маз-мїны мен ќїндылыєы ескерілмейді.
Семантикалыќ сїзгі (тезаурус) мјлімдеменіѕ мазмўнын меѕгеруге мїмкіндік береді. Мґлімдеменіѕ мазмїны – белгілі бір тїрде реттелген білім болып табьшады.
Прогматикалыќ сїзгі (баєалау механизмі) аќпаратты ќабьшдаушыныѕ іс жїзіндегі ќызмет барысында шешетін мґселелеріне байланысты, мґлімдемені баєалауына
мїмкіндік береді.
Кибернетикалыќ жаєдайда аќпарат, объектініѕ жаєдайын сипаттайтын жабдыќ ретінде, сондай-аќ, басќару кезеѕіндегі мґліметтер мен оны ќолданушылар арасындаєы ќатынас ретінде ќарастырылады. Ал мґліметтерге — кез келген объектініѕ жаєдайы туралы деректер, маєлўматтар жатады.
Аќпарат жїйесінде элементтер арасындаєы байланыс аќпарат арќылы, яєни осы жїйеге ќатысы бар мјліметтер мен ќандай да бір оќиєалар туралы белгілер арќылы жїзеге асады.
Аќпарат жїйесі (АЖ) – ќандай да бір объектіні басќаруєа ќажетті аќпаратты жинау, саќтау, жаѕарту, ґѕдеу, іздеу жґне шыєарып беру жїйесі деп ќарастырылады. Јрбір аќпарат жїйесі (АЖ) аќпараттыќ объектілердіѕ бірігуін ќамтитын ќандай да бір аќпараттын кеѕістікті бейнелейтін пјндік саланы иемденеді. ;
Аќпарат жїйесін жіктеуде оны келесі ішкі кластарєа
бґлуге болады:
- аќпараттыќ-аныќтамалыќ жїйелер;
- аќпараттыќ-кеѕес беретін жїйелер;
- аќпараттыќ ќадаєалаушы жїйелер.
Аќпараттыќ-аныќтамалыќ жїйелер аќпаратты жинап, оны адамныѕ пайдалануы їшін дайындайды.
Аќпараттыќ-кеѕес беретін жїйелер объектініѕ кїйі мен жўмыс тјртібі туралы аќпаратты беріп, наќты жаєдай їшін ќажетті ўсыныстар мен пікірлерді ўсынады.
Аќпараттыќ ќадаєалаушы жїйелерде мјліметтер адамныѕ ќатысуынсыз ґѕдіріліп, басќарылатын объектідегі їрдіс автоматты тїрде реттеледі.
Дегенмен, келтірілген жіктеулер шартты тїрде ќарастырылєан. Оларды таѕдау сейкес факторлардан тјуелді. Аќпарат жїйесіне ќатысты аќпарат ќўрылымын ќарастырсаќ, оны аќпараттыќ бірліктерге реквизиттер, кґрсеткіштер, ќўжат, массив, аќпарат аєыны жјне аќ парат жїйесі деп бґлуге болады. Мўндаєы аќпараттыѕ јрі ќарай бґлінуге жатпайтын еѕ кіші ґлшем бірлігі — реквизит десек, оныѕ екі тїрі бар екені белгілі реквизит – негіз жјне реквизит – белгі.
Јрбір реквизит јріптер мен сандар жиынтыєынан тўрады жјне мјн-маєынаныѕ саѕдыќ ќасиетін сипаттайды. Бўл жаєдайда ол реквизит негіз деп аталады. Ал ол мјн-маєынаныѕ сапалыќ ќасиетін білдірсе, ол – реквизит белгі деп аталады.
Бўл ўєымдар экономикадаєы аќпарат жїйелерін ќарастыратын пјндерде осылай беріледі. Ал тек таза аќпарат жїйесініѕ теориясы тґѕірегіндегі пјѕдерде аќпараттыѕ атрибут жґне ќўрамды бірлігі деп саналатын екі негізгі бірліктері ќарастырылады. Атрибуттыѕ аты жјне мјні (мјн-маєынасы) болады. Атрибуттыѕ аты мјліметтерді ґѕдеу барысындаєы шартты белгілеуді білдіреді. Атрибуттыѕ мјні деп наќты бір жаєдайдаєы ќўбылыстыѕ, жаєдайдыѕ, объектініѕ ќандай да бір ќасиеттерін сипаттайтын шаманы тїсінуге болады. Атрибут барлыќ мїмкін болатын мјндері жиын ретінде біріктірілсе, ол осы атрибуттыѕ домені деп аталады.
Аќпараттар. Біз ресурстар тїрлерініѕ топтамасына мјліметтер мен аќпараттарды біріктірдік, біраќ ол тїсініктер бірдей емес. Мјліметтер пайдаланушы їшін аз маєына беретін сандар мен фактілерден алынады. Мысалы, ўйымныѕ јр ќызметкерініѕ жўмыс істеген саєаттарыныѕ саны мјлімет бола алады. Егер осы санды јр саєаттаєы їлеске кґбейтсе, онда жалпы табыс шыєады. Ал егер жалпы табысты барлыќ ќызметкерлерге бґлсе, оѕда алынєан сомма фирманыѕ тґлем ведомосы бойынша жалпы ќорытындыєа јсер етеді. Осы ќорытынды ўйым басшысы їшін аќпарат болады.
Аќпарат дегеніміз – ќайта ґѕделген мјліметтер немесе мјн-маєынасы бар мјліметтер.
Ежелгі дјуір саудагерлерініѕ айтуынша: «Біреуге ќалдыќ болєан нјрсе – басќаєа байлыќ». Осы ойдан біз: «Біреуге мјлімет (дерек) – басќаєа аќпарат» деп айта аламыз. Келтірілген мысалдаєы ќызметкерлердіѕ жалпы табысы осыєан мысал бола алады: жеке сандар јр ќызметкерге ґзініѕ ќанша аќша тапќанын білгендіктен аќпарат, ал басшы їшін бўл саѕдар – мјліметтер. Мјліметтерді аќпаратќа айналдыру тўжырымдамалы жїйеніѕ негізгі элементініѕ бірі – аќпараттыќ процесс арќылы жїзеге асырылады. Ол компьютерлік элементтерін немесе олардыѕ комбинациясын іске ќоса алады.
Аќпараттар жїйесініѕ дамуы. Іскер јлемде компьютерлік аќпараттар жїйесін (КАЖ) мјліметтерді ґѕдеу ретінде ќолданады. Содан бастап басќаруєа арналєан аќпаратќа кґѕіл бґліне бастады. Нјтижесінде мїдделілік шешім ќабылдауда кґмектесетін жїйеге, офистік автоматтандыру жјне эксперттік жїйе сияќты салаларєа ауысты.