Брекет жүйесі, ғылыми жоба

БАҒЫТЫ:                                  Биология

СЕКЦИЯСЫ:                            Биология

ТАҚЫРЫБЫ:                           «Брекет жүйесі»

Мазмұны

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

2.1. Брекет жүйесі не үшін қажет

2.2. Брекет жүйесінің тарихы және дамуы

2.3. Брекеттің құрам бөліктері мен түрлері, жұмыс істеу принциптері

ІІІ. Практикалық бөлім

3.1. Брекет жүйесін тағу кезеңі мен үйрену уақыты

3.2. Брекетті күту ережесі

3.2. Брекет жүйесін тағудағы артықшылықтар мен кемшіліктер

3.3. Сауалнама «Тіс күтімі»

КІРІСПЕ

Қазіргі уақытта көптеген адамдар тістеуді түзету үшін брекет жүйесін пайдаланады. Статистикаға сәйкес, әлем халқының 80% – ында тістеу проблемалары бар. Бірақ бұл шамамен 6 миллиард адам! Олардың үштен бірі міндетті ортодонтиялық емдеуді көрсетеді және жыл сайын бұл көрсеткіш артып келеді. Балалық шақ кезеңі-бұл оқу, адам өмірінің негізгі аспектілері туралы негізгі білім алу кезеңі. Балаларды гигиеналық дағдылармен таныстыру олардың денсаулығының кепілі болып табылады. Олардың тістеріне қамқорлық жасау туралы түсініктерін қалыптастыру; тістерге пайдалы және зиянды нәрсе туралы білімдерін кеңейту. Бұл білім сүт тістерінің кариесін және ауыстырылатын тістеуді жеңіп қана қоймай, тістерді өмір бойы сақтауға мүмкіндік береді.

Мені әрдайым сау және әдемі тістер қызықтыратын, себебі өз тісім түзу емес және соған орай әдемі көрінбейтін. Адамның ақ және тіпті бағалы інжу сияқты тістері болған кезде бұл қандай әдемі! Өйткені, олар тек тістеу және шайнау үшін ғана емес, сонымен қатар адамның күлімсіреп, айналасындағылардың бәрі оның сау, күшті, көңілді екенін көруі үшін қажет екенін түсіндім. Сондықтан осы ғылыми жобамда өз тісіме брекет жүйесін салдырған соң толықтай зерттей отырып, оларды мектеп жасындағы оқушыларға насихаттағым келді.

Зерттеу жұмысының мақсаты – Брекет жүйесіне күтім, брекет тағудың барлық ережелерін сақтанудың қажеттілігін түсіндіру және тәжірибелік ұсыным жасап шығару. 

Ғылыми жұмыстың міндеттері:

• Брекет жүйені ойлап табуға итермелеген жағдайлар;
• Брекет жүйені тағудағы жағымды және жағымсыз жақтарын тәжірибе жүзінде анықтау;
• Брекет жүйенің теріс жақтарын қалай төмендетуге болатынын түсіндіру;
• Тәжірибелік ұсыным жасау. 

Ғылыми жұмыстың гипотезасы: Брекет жүйесін қазіргі таңда тіс жүйесі түзу емес адамдарға пайдалы жақтарын насихаттау арқылы адамзатты салауатты өмір салтын ұстануға шақыру

Ғылыми жұмыстың зерттеу әдістері:

• Тақырып бойынша қосымша оқулықтарды, интернет жүйесінен іздену;
• Зерттеу, бақылау, материалдарды іріктеу, жүйелеу;
• Өзінің мысалында тәжірибе жүргізу, нәтижесін бақылау, қорытындылау.

ІІ. Негізгі бөлім

2.1. Брекет жүйесі не үшін қажет?

Әр адам сау және тіпті тістерімен мақтана алмайды, сондықтан олардың жағдайын түзету үшін брекет жүйесі құрылды, соның арқасында Сіз қисық орналасқан тістердің ең күрделі мәселелерін шеше аласыз. Дұрыс тістеспеу себептері әртүрлі болуы мүмкін: тұқым қуалаушылық, сүйек ұлпасын зақымдайтын жарақаттар, созылмалы аурулар, жалпы ағзаның тозуы. Алайда зардаптары беттен көрінеді. Бәріне қоса бұл ақау денсаулықтың нашарлауына апарып соқтырады: жақ бұлшық еттерінің қатты керілуінен бастың ауыруы, тістеу мен шайнаудың қиындауы, осының бәрі асқазан-ішек жолдарының күйіне әсер етеді.

Брекеттер – бұл адам анатомиясы мен физиологиясының нормаларына сәйкес тіс қатарларындағы ауытқуларды жоюға арналған ортодонтиялық бекітілген құрылымдар.

Осы келеңсіздіктердің бәрін қазіргі ортодонтия шеше алады. Ортодонтия – стоматологияның тістер мен жақты түзету мәселелерімен айналысатын арнайы саласы («orthos» – түзу, «odontos» – тіс).

Тістесуді түзету үшін қазіргі таңда ең жаңа орто-технологиялар қолданылады. Атап айтсақ, қазіргі заманғы брекет-жүйелер; алынбалы-салынбалы ортодонтиялық аппараттар («табақшалар»).

Тіс жүйесінің қисықтығы

• біріншіден, тістердің қисықтығымен толық ас қорыту процесі бұзылады (тамақ нашар ұсақталады).
• екіншіден, дұрыс емес тістеу дикция проблемаларын тудыруы мүмкін.
• үшіншіден, тістердің эмальдары олардың жанаспайтын жерлерінде мерзімінен бұрын жойылады. Сонымен қатар, тістердің қисаюы кезінде ауыз қуысына гигиеналық күтім жасау қиынға соғады.

Брекеттердың жұмыс принципі ортодонтиялық доғаның «есте сақтау қабілеті» бар және дәрігер белгілеген дұрыс позицияға оралуға тырысатындығына негізделген. Жүктемені дұрыс есептеу өте маңызды, өйткені төмен қысым қажетті нәтиже бермейді. Керісінше, тым қатты әсер етсе, тамырдың сыну қаупі бар. Тістер біртіндеп қозғалады, бір жағынан сүйек тінінің өсуімен, екінші жағынан азаяды.

Бұл процесс уақытты қажет етеді, сондықтан тістеуді түзету салыстырмалы түрде ұзақ уақытты алады. Сіз брекеттерды жоспарланған мерзімнен бұрын алып тастай алмайсыз, тіпті егер жолдар көзбен тегіс және әдемі көрінсе де. Тістерді жаңа позицияда сенімді ұстау үшін сүйек тіндері дұрыс мөлшерде өсуі керек, әйтпесе тістердің кері қозғалу қаупі бар.

2.2. Брекет жүйесінің тарихы және дамуы 

Ежелгі заманнан бері адамзат әртүрлі әдістермен тістерін тегістеуге тырысты, бірақ олардың бәрі тиімсіз болды. ХХ ғасырдың басында ғана тарихты өзгерткен және барлық заманауи брекет-жүйелердің прототипі болған ортодонтиялық аппарат құрылды. Бұл ортодонтиялық аппараттың негізін қалаушы американдық дәрігер және ғалым Эдвард Энглдің «қазіргі ортодонтияның әкесі» болды. Ол қазір Энгл аппараты деп аталатын алынбайтын ортодонтиялық жүйені жасады. Бұл алғашқы кронштейн жүйесі бірнеше модификацияларға ие болды, олардың әрқайсысы қазіргі заманғы ортодонтиялық техниканың ерекшеліктеріне ие болды. Ал ендеше даму тарихына жеке-жеке тоқтала кетсек:

Брекет жүйесінің қазіргі түрі пайда болғанша, дамудың біршама сатысынан өткен болатын. Тіс жүйесін түзетуді Ежелгі Египеттен бастау алған болатын, дегенмен тек ХІХ ғасырдың соңында ғана тиімді ортоданттық құрылым ойлап табылған болатын.

Ортодонтияны даму сатысы:

І Ерте заманда

• Археологтардың қазба қалдықтарынан ежелгі Египетте дәрігерлер тісті емдеуге талпыныс жасағанын білуге болады. Кейбір мумиялардың тістері өзара алтын сымдармен байланғанын көруге болады. Бірақ мұндай жүйе тістерді түзете алмаған, бірақ тістердің түсіп қалмауы үшін септігін тигізген. Себебі алтын өте жұмсақ металл болып есептеледі.

ІІ. ХVII ғасыр, өзгеріс кезеңі

ХV Людовиктің жеке дәрігері болған француздың хирург Пьер Фошар көп уақыт бойы тістің ауытқуларын зерттеген болатын. Өзінің жұмыс нәтижесі негізінде 1728 жылы «Дантист-хирург» немесе «Тістер жөніндегі трактат» атты кітабы жарық көрді.

Фошар 102 ауру түрлерін шығарып, тіс жұлу методикасын сипаттап жазды, сонымен қатар өзінің жеке ортодонттық аппаратын ойлап тапты.

Дәрігер дұрыс дамымаған тістерді жұлуға қарсы шықты және оларды арнайы металл сызығын жібек жіппен тіске бекіту арқылы дұрыстауға тырысты. Соның негізінде Фошер жүйесі қазіргі өолданыстағы брекет жүйесінің ең алғашқы түпнұсқасы болып есептеледі.

Пьер Фошардың бұл кітабында стоматологиялық құрал-саймандарға, иллюстрациялық мәліметтерге, аурулар мен оларды емдеу жолдары емдеу жолдарына көп көңіл бөлген.

ІІІ. ХІХ ғасыр – маңызды зерттеулер кезеңі.

1880 жылы Норман Кинзлидің «Трактат о зубных аномалиях» деген кітабы жарық көрген болатын. Ол кітапта ауыз қуысынан тыс тартылыс күшін қолдану арқылы тісті түзету жолы сипатталған болаты. Бірақ бұл конструкция нәтиже бергенімен, сырт көзге ерсі көрінді және өте үлкен, ыңғайсыз болды.

1886 жылы америкалық ортодонт Эдвард Хартли Энгль тісті түзеу конструкциясын ойлап тапқан болатын, ол «Универсальды Энгль аппараты» атқа ие болды. Ол металдық дугадан және тістің дұрыс форма қатарынан тұратын сымнан тұрды. Энгль аппаратының жетілдірілген формасы қазіргі күні де қолданыста. Ал дәрігердің өзі заманауи ортодонтияның негізін салушы болып есептеледі.

ІV. ХХ ғасыр: брекет жүйесін жетілдіру заманы

1901 жылы Эдвард Энгль өзінің 12 әріптесімен бірге алғашқы кәсіби стоматолог-ортодонттардың бірлестігін құрды, кейінннен ол Америкалық ортодонттар ассоциациясына айналды.

Көпжылдық жұмыс нәтижесі арқасынжа Энгль аппараты тіс түзеуді бақылауға, емделушілердің қолайсыздықтарын азайтуға және құрылымды тағу кезінде тіс гигиенасының бұзылу нәтижесінің кері әсерін төмендете білді.

Кейіннен дуга аппараты сақиналарға бекітілген құлып тәрізді құрылым болды, ал қазір тіс эмаліне композиттік материалдар арқылы желімделетін болды. Күрделендірілген құрылым эджуайз-техника деген атқа ие болды.

2.3. Брекеттің құрам бөліктері мен түрлері, жұмыс істеу принциптері 

Алынбайтын ортодонтиялық аппарат ол  – брекет-жүйесі, оның негізгі құрамына кіретіндер :
• брекеттер (замокты құрылғылар);
• замоктар немесе сақина  замоктармен бірге 6, 7 және  8 тістерге;
• ортодонтиялық доға;
• эластикалық және металлдық лигатуралар;
• эластикалық тартпа;
• эластикалық цепочка

Брекет тістерге көрінбейтін композиттік материал көмегімен бекітілетін алынбайтын элемент болып табылады.

Брекеттің конструкциясы негізінен, паза және қанатшаларынын тұрады. Брекеттік негізі композиттік материалдың көмегімен тіс эмаліне бекітіледі. Бекіткіш материал құрамындағы фтор тіс кіреукесінің деминирализациясынан сақтайды.

Брекеттің пазасына ортодонттық доға бекітіледі. Брекеттің негізі мен тіс бетіне қатысты паз нақты орын алады, ол ем соңында тістердің дұрыс орын алуын анықтайды.

Қанатшалары арқылы ортодонттық доғаны брекет негізіне металл немесе эластикалық лигатуралармен бекіту үшін жасалған.

Ортодонтиялық сақина және ұрттық замок
6, 7 немесе 8 тістерге бекітіледі және доғаға тірек болып табылады.  Ұрттық замоктар брекет сияқты тіс кіреукесіне арнайы материал көмегімен бекітілуі мүмкін, немесе сақиналарға сінірілуі және цемент көмегімен бекітілуі мүмкін.
Негізінде замокта ортодонтиялық доғаға бекітілуі үшін паз және қосымша элементтер үшін паз болады, мысалы, жоғарғы жақта бет доғасы үшін және төменгі жақта ерін баппері үшін. Егер замок сақина көмегімен бекітілсе, онда оны тез орнату мүмкін болмайды. Сол себепті бірнеше күнге сақина кигізілетін тіспен көрші тіс арасына резиналы бөлгіш (сепараторлар) орналастырылады. Бұл сақиналар бекітілуі үшін тістердің бірнеше уақытқа арасының ашылуына көмектеседі. Емді жүргізіп болғаннан кейін және сақинаны шешкеннен кейін ол тістердің арасы жабылады.

Ортодонтиялық доға– доғалар дұрыс тіс қатары пішінімен жасалған, және, олар брекетке бекітілуі кезінде тістердің сол сияқты дұрыс қалыпта орналасуы қамтамасыз етіледі.Осы емдеу жолында ортодонтиялық доғалар ауыстырылып отырады. Бұл ортодонтиялық күштің біртіндеп дамуына байланысты болады. Дәрігер ортодонт арсеналында бұл доғалардың көптеген әртүрлі өлшемді түрлері болады.

Эластикалық лигатура брекеттің пазасында ортодонттық доғаны бекітеді. Эластикалық лигатураны 4 аптадан кейін ауыстырып отыру керек, себебі олар өзінің эластикалық қасиетін біртіндеп жояды және доғаны ұстап тұру қасиеті төмендейді. Сонымен қатар, мөлдір лигатуралар боялуы мүмкін.

          Металл лигатуралар олар ортодонттық

доғаны брекеттің пазасына бекітуі

эластикалыққа қарағанда мықтылау болады.

Брекет жүйесін жоғарғы және төмеңгі жаққа бекіту тиімдірек болады, ортодонтиялық алынбалы аппаратпен қосарлана қолдану, мысалы жоғарғы жаққа тістейтін алаңмен төмеңгі жақтың күрек тістеріне қолдану икемділігі жоғары болады.. Бұндай  аппаратпен пациент тұрақты түрде қолдану керек, сонымен қатар тамақтанған кезде де. Аппаратты тек ауыз қуысына гигианалық шаралар жасаған кезде алып қоюына болады. Алынбалы және алынбайтын аппараттарды қосарланған түрде айқасқан тістем кезінде тістердің дезартикуляциясы үшін қолданады. Қатар қолдану нәтижесінде тез нәтижеге жете алады.

Брекет-жүйелердің түрлері

1. Классикалық (лигатуралық) брекеттер –доғалары резеңке жолақтармен немесе сымдармен бекітілген құрылымдар. Бұл біршама ескірген болса да, арзан сенімді жүйелер.
2. Өздігінен тегістейтін (лигатурасыз) брекеттер. Оларды 80-жылдардың ортасында американдық ортодонт Д. Даймон ойлап тапқан. Олар оның атын атайды-Дамон.Мұндай жүйелерде лигатуралардың көмегінсіз құлыптар доғаны ұстап тұрады, бұл оған брекеттердың ойықтарында еркін сырғып, тістердің қозғалысын орнатуға мүмкіндік береді.

Факт! Мұндай брекеттердың артықшылығы көп: біріншіден, олар қатты ыңғайсыздық туғызбай, тістерге жұмсақ басады. Екіншіден, дәрігерге сирек бару керек-әр 6-8 апта сайын. Ақыр соңында, емдеу уақыты бірнеше айға қысқаруы мүмкін.

3. Эстетикалық. Әдетте, бұл тістердің түсіне арналған брекеттер немесе мөлдір. Керамика, жасанды сапфир және басқа материалдардан жасалған. Бүгінгі таңда ең керемет эстетикалық жүйе DamonClear болып саналады. Ол өздігінен тегістейтін брекеттердың барлық артықшылықтарын және абсолютті мөлдірлікті біріктіреді-тек доғаның жұқа сызығы басқаларға көрінеді.

4. Тілдік. Олар бөтен адамдарға мүлдем көрінбейді, өйткені олар тістердің ішкі бетіне, тіл жағынан бекітілген. Ұсынылған брекеттердың ішіндегі ең қымбаты, бірақ ең ыңғайлы емес және тістеудің барлық мәселелерін шеше алмайды.

Материал бойынша брекет-жүйелердің түрлері

Металл брекеттер. Медициналық болаттан жасалған жүйелер көптеген адамдар үшін қол жетімді бағамен ең «қол жетімді» болып табылады. Бұл фактор, сонымен қатар құрылымның сенімділігі мен беріктігі металл брекеттерды танымал етеді. Алайда, эстетикалық себептерге байланысты барлығы бұл опцияға жүгінуге дайын емес: мұндай брекеттердың иесінің тартымды күлкісін атауға болмайды. Егер сіз үшін және жүйені кию кезінде сүйкімді күлімсіреу маңызды болса, онда сіз басқа түрлерге назар аударуыңыз керек.

Керамикалық брекеттер. Керамика тістердің сыртқы түрін бұзбайды, өйткені мұндай брекеттер тістерде көрінбейді. Олар тіс эмальынан іс жүзінде ерекшеленбейді, бірақ уақыт өте келе кейбір сусындардың (кофе, шай, қызыл шараптар) және бояғыш дәмдеуіштердің әсерінен аздап дақ кетуі мүмкін. Сондай-ақ, керамикалық брекеттер механикалық кернеуге жеткілікті төзімді емес.

Пластикалық брекеттер. Металл брекеттермен бәсекелес болған алғашқы ортодонтиялық жүйе. Эстетикалық тұрғыдан алғанда, пластик әлдеқайда жақсы көрінеді және көрінбейді. Дегенмен, кемшіліктер де бар: төмен беріктік, тамақ бояғыштары мен сусындардың әсерінен бояу. Бұл жағдайда сіз түрлі-түсті брекеттерды қолдана аласыз, бірақ бұл талғамға байланысты.

Сапфир брекеттер. Сапфир брекеттерын орнату іс жүзінде сыртқы келбетке әсер етпейді – олар мөлдір және көрінбейді. Алюминий оксидінен жасалған. Сапфир жүйелерін кеңінен қолданудың негізгі және негізгі кемшілігі-бұл жоғары шығындар. Бірақ артықшылықтары-тартымдылық, аллергиялық реакциялардың болмауы, тозу кезінде жоғары беріктік пен ыңғайлылық жүйенің бұл түрін өте танымал етеді.

Титан брекеттері. Абсолютті қауіпсіз биосәйкес ортодонтиялық құрылымдар. Аллергиядан зардап шеккендерге ұсынылатын берік, берік және сенімді жүйелер. Салыстырмалы кемшілікті олардың тістердің бетінде ерекшеленетіні деп санауға болады.

Аралас брекеттер. Бүгінгі таңда бұл көптеген жағынан сәтті нұсқа. Дәрігер жағдайға байланысты әртүрлі жүйені орната алады. Мысалы, тістердің төменгі қатарының үлкен қисықтығымен оған металл брекеттер жүйесі орнатылады, ал сыртқы түрі жағынан тартымды құрылым жоғарғы қатарға қойылады. Бұл жағдайда бүйірлік тістерге арзан металл брекеттерды қоюға болады.

Брекет-жүйелердің жұмыс істеу принципі

Ортодонт жақша құрылымын орнатқаннан кейін, тесіктегі тісті қоршап тұрған байламдар күшке ұшырайды. Бұрынғы әдеттегі тепе-теңдікті сақтау үшін дененің жұмысы байланыстырушы талшықтардың көлемін сақтауға бағытталған.

Сондықтан байламдар күрт қысылған жерде жақтың сүйек тіндері резорбция процесін бастайды, бұл сүйек ағзасын жылжыту үшін қосымша интерстициальды кеңістіктің пайда болуына әкеледі. Талшықтардың созылуы пайда болған басқа аймақта жаңа сүйек тінінің қалыптасуы басталады, бұл тістің бастапқы патологиялық жағдайға оралуына кедергі келтіреді.

Брекет-жүйелер әрекетінің басты артықшылығы-нәтижені емделушінің бүкіл өмірі бойы сақтауға болатындығында, сондықтан бұл ортодонтиялық құрылымдар кез келген жаста орнатуға көрсетілген.

Алайда, түзету процесі ұзақ уақытқа созылатынын және тіс 30 күнде 1 мм-ден аспайтынын атап өткен жөн.

Үлкен қысым жасау тістердің қозғалысын тездете алмайды. Егер ортодонт есептелген күш күшті болса, тіс блогын қоршап тұрған жүйке ұштары мен түтік тәрізді қан түзілімдері зақымдалады, бұл қан айналымын бұзады. Бұл бұзылулардың болуы түзетуді қиындатады және сүйек мүшелерінің қозғалыс жылдамдығын төмендетеді. Сонымен қатар, пациент ауырсынуды сезінеді.

Практикалық бөлім

3.1. Брекет жүйесін тағу кезеңі мен үйрену уақыты

Жұмысымның басында кез-келген адам тістерінің эстетикалық жағынан әдемі болғандығы жөнінде айтқан болатынмын. Солардың бірі мен едім!

2020 жылдың маусым айында ең алғашқы Ақтөбе қалалық облыстық емхананың стоматологиясына барған болатын. Тістерімді ортодонт қарау барысында тіске брекет жүйесін тақпас бұрын тісжегі (кариес) түскен тістерді емдеу қажеттілігі айтылды. Емдеп болған соң тістерімнің құймасын жасаған болатын (1-сурет)

Құйманы көріп тұрғандарыңыздай тістерімның дұрыс шықпағандығы байқауға болады. Құйма дайындалған соң 12 маусым күні тістеріме классикалық (лигатуралық) металлдық брекеттер қондырылған болатын. Брекет жүйесін салған соң алғашқы 2 сағатында ешқандай қолайсыздық сезілмеді, себебі лидокаин салынған болатын. 2 сағаттан кейін алғашқы 3 күн брекет жүйесіне үйренісе алмадым. Тамақты ішіп-жей алмадым, тек сұйық тағамдар ғана, температураға қатты сезімталдық пайда болды. Алғашқы 3 күні ауырсынуды басу үшін дәрі-дәрмек және алғашқы 2 айдай үйкелісті азайту үшін дәрігер ұсынған ұсынымдарды қолданып жүрдім.

Брекет-жүйесін салғаннан кейін ауырсынудың негізгі себептеріне келетін болсақ:

1. Брекет-жүйелерінің тістерге қысымы – оларды орнатқаннан кейінгі ауырсынудың ең айқын себебі. Бұл кезде тіс-жақсүйек жүйесі қосымша жүктеме алады. Шайнау кезінде қосымша қолайсыздықты сезіну;
2. Брекет-жүйелерінің металл элементтері тіс эмалімен үнемі байланыста болады. Осыған байланысты тіс эмалінің сезімталдығы артуы мүмкін, ол брекетті киген кезде тітіркену мен ауырсынуды тудырады;
3. Өте сирек жағдайларда ауыз қуысындағы ауырсыну ағзадағы жеке аллергиялық реакцияларды тудыруы мүмкін. Бұл жағдайда емдеуші дәрігерге хабарласу керек (бірақ менде болмады);
4. Брекеттерді орнатқаннан кейін ауырсынудың жиі кездесетін себептерінің бірі – бүкіл құрылымның ауыз қуысының шырышты қабығына әсері және инфекциялардың пайда болуы.

Брекеттерді орнатқаннан кейін ауырсынуды азайту үшін не істеу керек?

Мұқият шайнауды қажет етпейтін жеңіл тағамдарды таңдаңыз; бұлар – крем-сорпалар мен қайнатылған сорпалар, көкөніс және жеміс пюресі, ботқалар, тартылған ет – фарш. Жаңғақтар мен семішкелерді, қатты ет пен ысталған тағамдарды, мұз кәмпиттерді, грильяж, козинакиді, жабысқақ және тұтқыр тағамдарды: сағыз, ирис, нуга, карамельді, сонымен қатар құрамында бояғыштары бар өнімдерді рационнан алып тастау;

1. Тістердің сезімталдығын жоғарылататындықтан, құрамында қышқылы көп тағамдарды алып тастау;
2. Салқындатылған өнімдер ауырсыну шегін уақытша төмендетуге мүмкіндік береді;
3. Жұмсақ қылшықтары бар тіс щеткасы тістеріңізді тазалағанда ыңғайсыздықты болдырмауға көмектеседі;
4. Микробқа қарсы әсері бар жергілікті анестетиктер брекет-жүйелерін орнатқаннан кейін қалған ауыз қуысындағы бактерияларды жоюға көмектеседі.

Ауыз қуысының шырышты қабаты сыртқы тітіркендіргіштерге өте сезімтал болып келеді. Брекет-жүйелерін орнатқаннан кейін, конструкция мезгіл-мезгіл ауыз қуысын қажап, жарақаттауы мүмкін, осылайша ыңғайсыздық сезімі мен ауырсынуды тудырады.

Инфекция тітіркенген ауыз қуысына түсіп, қабынуды тудырған кезде жағдай ушығуы мүмкін.

Мұндай жағдайларда жергілікті әсер ететін антисептикалық қасиеті бар препараттарды қолдану ұсынылады. Неміс препараты Трахисан – ауыз қуысындағы инфекциялармен күресуге көмектеседі. Препарат қуыста ауру тудыратын бактерияларды жояды, сонымен қатар антисептикалық және қабынуға қарсы әсер етеді.

• Тиротрицин жергілікті әсер етеді және бактерияларды жояды;
• Хлоргексидин қабыну ошақтарын жояды;
• Лидокаин ауырсынуды басатын қасиетке ие.

Брекет-жүйесіне үйрену процесі

Кейін тікелей брекет-жүйесін орнату үшін, ауыруы және ыңғайсыздық қабылдауға тура келеді ауруды сездірмеу үшін, шектелуі жартылай сұйық керек. Тістер босап қалған сияқты көрінуі мүмкін-бұл қалыпты реакция, өйткені түзету процесі басталады. Жағымсыз сезімдер бірнеше күнге дейін созылады және егер осы уақыт ішінде олар тоқтамаса, дәрігерге хабарлау керек. Брекет-жүйе қай уақытқа орнатылады? Брекет-жүйелерді киюдің орташа ұзақтығы-бір жылдан екі жылға дейін. Егер сіз керемет күлімсіреу мен сау тістер өмір бойы қалады деп ойласаңыз, бұл ұзаққа созылмайды.

Бұл менің тістерімнің брекет жүйесін салғаннан кейінгі суреттері 2021 жылдың қаңтар айы мен 2021 жылдың қазан айы. Қазіргі таңда брекет жүйесін таққаныма  1 жыл 7 ай уақыт болып қалды. Брекет жүйесін алдағы уақытта 2022 жылдың ақпан айында шешу жоспарланып отыр. Қазіргі таңда сөйлеу бойынша қиындықтар туындамайды, тамақты еркін жеймін, тістерімді уақытылы күтім жасаудамын.

3.2. Ауыз қуысын кию және күту ережелері

1. Тіс дәрігеріне үнемі барып тұрыңыз. Тістеудің өзгеруі немесе тістердің туралануы болған кезде пациент стоматологиялық кабинетке белгіленген жиілікпен баруы керек. Сурет өзгерген сайын дәрігер құрылымдағы элементтердің жағдайын түзетеді, ауыз қуысының ауруы пайда болған кезде емдейді.
2. Әр тамақтан кейін тістеріңізді жуыңыз. Дизайн көптеген ұсақ элементтерден тұратындықтан, тамақ олардың бетіне тез түседі. Уақытында алынбаған тамақ қалдықтары бактериялардың ошағы болып табылады. Тазалау ауыз қуысына мүмкіндігінше көмегімен щеткалар, бірақ егер мұндай мүмкіндік жоқ болса, онда жақсы сумен аузыңды шайып немесе бальзамы қосылған-иістелгіш.
3. Арнайы құрылғыларды қолданыңыз. Тамақ қалдықтарын жақсы кетіру үшін жүйенің элементтері мен эмаль арасындағы кеңістікті жұмсақ және нәзік тазартатын арнайы құрылғыларды қолдану қажет.
4. Барлық жағынан тістеріңізді тазалаңыз. Тазалауды тек сыртқы жағынан ғана емес, ішкі жағынан да жүргізу керек. Құрылымдық элементтер қосылған жерлерге ерекше назар аудару керек.
5. Ауыз қуысын үнемі кәсіби тазалаңыз. Үйді тазарту татарларды немесе бляшкаларды сапалы түрде алып тастауға көмектеспейді.
6. Тамақтануды қадағалаңыз және қатты тағамды қоспаңыз. «Қауіпті» өнімдер-крекер, карамель, жаңғақтар, гриль және т.б.

Брекеттерге күтім жасау.

Енді сіз таңертең және кешке ғана емес, әр тамақтан кейін де тістеріңізді жууыңыз керек.Бұл жағдайда кәдімгі тіс щеткасы көмекші емес-сізге арнайы құралдар қажет.

Ортодонтиялық щеткалар

Ортодонтиялық щеткалар-бұл V-тәрізді қылшықтары бар щеткалар: қысқа қылшықтар жақшаларды, ал ұзын қылшықтар тістердің бетін тазартады.Егер сіз кәдімгі щетканы ойықсыз қолдансаңыз, қылшықтар әртүрлі бағытта қозғалады және сапалы тазалай алмайды.

Монопучка щеткалары

Кәдімгі щетканың кронштейн жүйесінің қол жетімді жерлеріне ену мүмкіндігі жоқ.Бірақ бұл қысқа және тар конус тәрізді қылшықтары бар моно щетканы оңай жасайды.Моно щетканың орнына сіз арнайы тіс щеткаларын қолдана аласыз-олар доғаның астына оңай еніп, жақшаның ең тар жерлерін тазартады. Көлемі бойынша щетканы таңдау маңызды.Тығыз конустық қылшықтары бар ортодонтиялық модельдер және берік және жүктемелерге төзімді өзек жақшалар үшін жақсы.

Қылқаламдар

Щетка тамақ қалдықтарын қапсырмалардың астында, тістердің арасында және пластиналардың айналасында сапалы түрде алып тастауға мүмкіндік береді.

Қылшықтың пішіні үш түрге бөлінеді:

• Цилиндрлік-барлығы бірдей ұзындықтағы қылшықтар.
• Конус тәрізді-қылшықтар соңында ең қысқа және біртіндеп негізге дейін созылады
• Иілген-қылшықтар тұтқаға бұрышта орналасқан.

Тазалау үшін брекет жақсы таңдау конустық және иілген — олар еніп қайырады бөлігінің конструкциясы.

Ирригаторлар

Брекет-жүйелерді тазартудың ең ыңғайлы және тиімді тәсілі — ирригаторды пайдалану.Қуатты су ағыны құрылымның ең тар жерлерінен тамақ қалдықтары мен бляшкаларды жуады.Егер сіз ирригаторға ортодонтиялық саптаманы қолдансаңыз, жақшаларды тазарту одан да оңай және тезірек болады — шашыратқыштан басқа жұмсақ қылшықтар бар.

Флосс

Флосс-бұл аралық кеңістікті тазартуға арналған арнайы тіс жібі. Сатылымда әртүрлі қалыңдықтағы жіптер бар-сіз жақтың жеке анатомиялық ерекшеліктеріне сәйкес келетінін таңдай аласыз.Кронштейндерге күтім жасау үшін қатты ұштары бар флос жиі қолданылады.

Кәсіби тазалау

Үйде тістеріңізді қаншалықты мұқият тазаласаңыз да, бляшканы толығымен алып тастау мүмкін емес — жүйе мұны дұрыс жасауға жол бермейді.

Сондықтан ортодонтиялық конструкциялары бар адамдарға жылына кемінде 2 рет кәсіби тазалау ұсынылады. Бірақ жақсы – төрт. Сонымен қатар, кәсіби гигиена құрылымдарды алып тастағаннан кейін эмаль бетінде ақшыл дақтардың пайда болуына жол бермейді.

Ауыз қуысына арналған шайғыштар

Жаққышты киген кезде ауыз қуысын шаю қажет.Олар ғана мән береді балғындық тынысы көмектеседі жою тілімдерін тағам конструкцияларын тамақтан кейін, алдын өсуі, ауру тудыратын бактериялар.Шайғыш жеке құрал ретінде емес, кешенді күтімде қолданылатынын есте ұстаған жөн.

Брекет-жүйелердің артықшылығы мен кемшіліктері

Артықшылығы:

Тістердің қисаюының ең күрделі және елеусіз жағдайларын түзету мүмкіндігі;

Стационарлық бекіту балалардың жүйенің бұзылу қаупін болдырмайды;

Эмаль күшейе түседі және аз сезімтал болады, тістер мен тістердің жалпы жағдайы жақсарады. 

Кемшілігі:

• Дұрыс күтім мен тазалаудың міндеттілігі, әйтпесе құрылым мен ауыз қуысына зиян келтіру қаупі едәуір артады.
• Эстетикалық жағынан, жақшалардың көпшілігі өте тартымды көрінбейді;
• Алдымен тістің сезімталдығы артады;
• Жақа жүйелерін ұзақ уақыт кию керек, бірақ бәрі мәселенің ауқымына және оның күрделілік дәрежесіне байланысты;
• Жақшаларды қоюға болмайтын бірқатар қарсы көрсеткіштер бар, мысалы, туберкулез, қан аурулары, сондай-ақ жүрек, иммундық немесе эндокриндік жүйенің аурулары болған кезде.

Кронштейн жүйелерінің жағымсыз жақтарын қалай азайтуға болады

Көбінесе ұзақ уақыт адамдарды қорқытады және адам бірте-бірте қызығушылығын жоғалтады, бірақ алғашқы аптадан кейін оң нәтиже байқалады, сондықтан мотивация өз күшін жоғалтпайды. Сонымен қатар, сіз осы жүйені киген әр ай қабылданған шешімнің дұрыстығын қосымша растайды. Тістерді түзетудің алғашқы нәтижелерін құрылымды орнатқаннан кейін 5-6 айдан кейін көруге болады.

Ортодонтиялық жүйе, кез-келген стоматологиялық құрылғы сияқты, қымбат. Орташа алғанда, тістерді түзетудің жалпы сомасы елуден үш жүз мың рубльге дейін. Бағаға таңдалған клиника, емдеу курсының ұзақтығы және аппараттың өзі үлкен әсер етеді. Қазірдің өзінде бұл өте үлкен сома деп ойлауға болады, бірақ уақыт өте келе ол оңай төленеді, себебі әртүрлі аурулардың дамуының көптеген себептері патология пайда болғанға дейін түзетіледі.

Сіз тек шыдамды болуыңыз керек және орнату кезінде барлық кемшіліктер әдеттерге айналады немесе жай ғана жойылады.

          Сауалнама «Тіс күтімі»

Оқу жылының басында жас ерекшелігіне қарай адамдардар сауалнама алған болатынбыз. Сауалнама негізінен біз қала тұрғындарының тістерін қаншалықты күтетіндігін білгіміз келген болатын. Сауалнамада төмендегідей сұрақтар қамтылған болатын:

Сауалнама

1) Сіз тіс дәрігеріне қаншалықты жиі барасыз?

1. Жылына 1 рет
2. Жарты жылда бір рет
3. Жылына 3 рет және одан көп

2) Сізде тістің дұрыс қалыптаспауына байланысты проблемалар бар ма?

1. ИЯ, проблемалар бар
2. Шамалы бар
3. Мәселе жоқ

3) Сіз дұрыс емес тістеуді түзету әдістерін білесіз бе?

1. Ия, білемін
2. Мен білемін, бірақ аз
3. Мен мүлдем білмеймін

4) Брекет-жүйелердің қанша түрі бар екенін білесіз бе?

1. Ия, мен барлық түрлерін білемін
2. Білемін, бірақ сенімді емес
3. Жоқ, білмеймін

5) Брекет-жүйелердің құраушы бөліктері туралы білесіз бе?

1. Ия, мен жақшалар жүйесінің барлық компоненттерін білемін;
2. Ия, бірақ мен барлық элементтерді білмеймін;
3. Жоқ, Мен мүлдем білмеймін.

6) Жақшаларды қою ауыр ма деп ойлайсыз ба?

1. Менің ойымша, бұл өте ауыр;
2. Менің ойымша, бұл ауырады, бірақ аздап шыдамды;
3. Менің ойымша, жоқ, бұл ауыртпалықсыз процедура.

7) Жақшаларды алып тастағаннан кейін тістер бұрынғы қалпына келе ала ма деп ойлайсыз ба?

1. Менің ойымша, бұл мүмкін
2. Жоқ, әрине, мүмкін емес

8) Сіз қалай ойлайсыз, жақшаларды қанша уақыт кию керек?

1. Жыл
2. Өмір бойы
3. Әрқайсысы жеке
4. 2 жыл

9) Тұжырым дұрыс па: жақшалармен қатты тағамдарды жеуге болмайды (алма, жаңғақтар және т. б.)?

1. Ия, дұрыс
2. Жоқ, дұрыс емес

10) Сіз брекеттерге күтім жасау қиын деп ойлайсыз ба?

1. Ауыр
2. Оңай
3. Қамқорлық қажет емес

11) Брекет-жүйелерді күту үшін арнайы құралдар қажет пе?

1. ИЯ, қажет
2. Жоқ, қажет емес

12) Егер сізде тістеу проблемалары болса және сізге жақша жүйесін қолдану ұсынылса, келісесіз бе?

1. Иә
2. ойланамын
3. Жоқ, өмірде ешқашан

13) Сіздің ойыңызша, жақшалары бар адам әдемі ме, әлде жаман ба?

1. Әдемі
2. Деформация
3. Бейтарап

14) Сіздің ойыңызша, жақшаларды ауыстыру бар ма?

1. Иә
2. Жоқ
3. Білмеймін

Сауалнама нәтижелері

Сауалнамаға 30 адам қатысты, оның ішінде 74% – ы 14-тен 15 жасқа дейінгі әйелдер, 19% – ы 16-дан 30 жасқа дейін және 7% – ы 30 жастан жоғары. Ерлер 14 жастан 15 жасқа дейін 85%, 16 жастан 30 жасқа дейін – 15% және 30 жастан жоғары – жоқ.

Сауалнамадан көріп отырғаныңыздай брекет жүйесі жқнінде адамдар арасында әлі күнге дейін теріс пікірлер қалыптасқандығын көруімізге болады.

Сауалнама жүргізе отырып адамдарға ауыз қуысының гигиенасының негізгі ережелерін сақтау жөнінде ақыл кеңестер беру арқылы көптеген стоматологиялық проблемаларды болдырмауға болады. Алдын алу сүт, ауыспалы және тұрақты тістеуде тіс қатарының тұтастығын сақтауға мүмкіндік береді, бұл оның бұзылуының алдын-алу әдістерінің бірі. Ауыз қуысына дұрыс күтім жасау, дұрыс тамақтану және тіс дәрігерінің үнемі бақылауы тістерімізді сау және мықты, күлімсіреу әдемі етуге көмектеседі.

Қорытынды

Ортодонтияда тіс-жақсүйек аномалиялары мен деформацияларын емдеу мақсатында әртүрлі пластинкалар, аппараттар, брекеттер қолданылады. Соңғы 10-15 жылдың ішінде ортодонтиялық брекет жүйесі өзінің емдік тиімділігімен көзге түсіп жүр. Брекет жүйесі дүние жүзінде кең етек алып жатқанымен біздің елде даму қарқындылығы төмен. Сондықтан қазіргі жастар арасында брекет жүйесінің тиімділігін өзімнің мысалымда өзіммен қатар құрдастарым мен өзімнен төмен іні-қарындастарыма брекет жүйесін тағудың еш кемшілігі жоқ екендігін түсіндіргім келді және де бұл менің қолымнан келді деп ойлаймын. Бастапқыда кластастарым қызық ыңғайсыз көзбен қараушы еді, қазіргі уақытта брекеттің адамға зияны жоқ жөнінде түсіне бастады, кейбір таныстарым мода үшін таққысы да келді.

Брекет-жүйелерді күту бойынша құралдар мен әдістер әзірленді.

Жобамен жұмыс жасай отырып, мен ерте жастан бастап тістеріме күтім жасаудың қаншалықты маңызды екенін білдім және мектеп оқушыларынан сауалнама ала отырып балаларға тиісті мағлұматтар беріп отырдым. «Тістер сау ғана емес, сонымен қатар әдемі болуы керек» тақырыбында өз класыма өзімнің жобамның нәтижесімен таныстырдым. Нәтижесінде класымның көптеген оқушылары каникул уақытында тістерін емдетуге баратындығы жөнінде уәделестік. Себебі сау сүт тістері жақтың дұрыс дамуына және дұрыс тістеудің пайда болуына ықпал етеді. Сүт тістерінің көмегімен бала тамақты шайнап қана қоймай, сөйлеуді де үйренеді. Әркім тістердің тазалығын қадағалап, оларға күтім жасауы керек, өйткені тістер адамның денсаулығына, көңіл-күйіне, бет-әлпетіне және мінез-құлқына әсер етеді.

Тіпті ақ-қарлы тістер ежелден сұлулық стандарты болып саналды. Бірақ сұлулық мәселесі ғана емес! Ауыз қуысында тағамды ұнтақтау-бұл ас қорытудың бірінші кезеңі. Ауру тістер-бұл бұзылған ас қорыту және аузындағы созылмалы инфекция. Сау тістер жақтың дұрыс қалыптасуын және дыбыстардың айтылуын қамтамасыз етеді.

Шайнау үшін екі жағынан да тістер мен жақтардың айтарлықтай жұмысын қажет ету үшін қатты тағамдарды көбірек жеу керек. Жақтардың қалыпты дамуы үшін және тұрақты тістер біркелкі қатарға орналастырылды.