Жоспар
Кіріспе ………………………………………………………………………………………………………
- Салық салудың заманауи жүйесінің жағдайында табысты бөлу және пайдалану
1.1. Салық жүйесінің түсінігі және оның экономикалық мәні……………………….
1.2 Қазақстан Республикасының жаңа салық заңнамасы ……………………………
- Қазақстан Республикасының салық түрлері және мемлекетке түсетін салық түсімдері
2.1 Кәсіпорындар төлейтін салық түрлері және олардың құрамын талдау ….
2.2 Заманауи салық жүйесіндегі салық төлеушілер кабинетінің маңыздылығы мен шарттары …………………………………………………………………………………………
2.3 Кәсіпорындарға салық салу …………………………………………………………………
Қорытынды ……………………………………………………………………………………………..
Кіріспе
Салықтар – белгілі бір көлемде және мерзімде алынатын, заң бойынша қарастырылған міндетті төлемдер. Ал оның экономикалық мәнісіне келетін болсақ, олар – шаруашылық субъектілерінен, азаматтардан ұлттық табыстың бір бөлігін алу жөніндегі өндірістік қатынастардың бір бөлігі. Оны мемлекет өзінің функциялары мен міндеттерін орындау үшін жинайды. Салықтар мемлекетпен бірге пайда болған және оның өмір сүруінің негізі шикізаты болып табылады.
Курстық жұмыстың жазу мақсаты – Қазақстан Республикасында шағын және орта кәсіпкерлікке салық салудың жүргізілу маңыздылығы мен механизмін, 2018 жылы қабылданған Жаңа Салық Кодексі бойынша кәсіпорынға салынатын салық түрлерін талдау, қазіргі заманғы талаптарға сай салық төлемдерін төлеудің заманауи жолдарын талдау, жеке кабинет ашудың ыңғайлы жолдарын қарастыру, салық жүйесінің даму мәселелерін анықтауды жетілдіру жолдарын ұсыну.
Заңды тұлғаларға салынатын салықтар заңды тұлға болып табылатын кәсіпорындар, өнеркәсіптер, корпоративтер және тағы басқа ұйымдар мен мекемелердің салық салынатын объектілері және салық салуға байланысты объектілерге салынатын салықтарды айтамыз. Бұл салықтың экономикадағы алатын орны мен мәнін көру үшін ең алғашқыда заңды тұлға болып табылатын ұйымдар мен мекемелердің маңызын ұғынуымыз керек.
Міндеттері:
- 2018 жылғы қабылданған жаңа Салық Кодексін қарастыру.
- Кәсіпкерлік қызметке салық салуды есептеу және төлеу принциптері;
- Кәсіпкерлік қызметке салық салуды жетілдіру бағыттары.
- Кәсiпкерлiк қызметтi дамытудағы мәселелердiң шешу жолдарын айқындау;
- бүгiндегi кәсiпкерлiктi мемлекеттiк реттеу iс-шараларын талдау және олардың iске асуын қадағалау;
- «Қазақтелеком» АҚ мысалында кәсіпорынның жалпы жағдайы, стратегиясы, табысы мен оларға салық салу барысы талданды.
- Салық салудың заманауи жүйесінің жағдайында табысты бөлу және пайдалану
1.1. Салық жүйесінің түсінігі және оның экономикалық мәні.
Салықтар мемлекеттер пайда болуымен бiрге пайда болды. Мемлекет құрылымының өзгеруi, өркендеуi әрқашан салық жүйесiнiң қайта құрылуымен және жаңаруымен қабаттаса жүредi.
“Салық” ұғымы әр түрлi экономикалық әдебиеттерде әр түрлi қарастырылады. Негiзiнен көптеген экономикалық әдебиеттерде “салық” ұғымы бюджет қорына белгiлi бiр көлем және белгiлi бiр уақытта түсетiн мiндеттi төлем ретiнде қарастырылады.
Салықтар дегенiмiз мемлекеттiк бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгiлi бiр мөлшерде және мерзiмде түсетiн мiндеттi төлемдер болып табылады. Салықтар – шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң, жеке тұлғалардың мемлекетпен екi арадағы мемлекеттiк орталықтандырылған қаржы көздерiн құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипатайтын экономикалық категория. Салықтардың экономикалық мәнi мынада:
- Бiрiншiден, салықтар шаруашылық жүргiзушi субъектiлер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бiр бөлiгiн көрсетедi.
- Екiншiден, шаруашылық жүргiзушi субъектiлер мен халық табысының белгiлi бiр мөлшерiн мемлекет үлесiне жинақтап, жиынтықтардың қаржылық қатынастарын көрсетедi.
Салық салуға байланысты әр дәуiрде мемлекет қайраткерлерi, экономистер, философтар, көптеген еңбектер жазған. Мысалы, Ф.Аквинский “Салықтарды ұрлаудың рұқсат етiлген нысаны” ретiңде анықтаса, салық салу теориясының негiзiн салушылардың бiрi А.Смит “Салық төлеушiлер құлшылықтың белгiсi емес, бостандықтың белгiсi” деп тұжырымдаған.
Салықтардың мәнiн толық түсiну үшiн олардың экономикалық маңызын түсiну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын қызметiне тiкелей қатысты.
Сонымен, салықтардың жалпы экономика дамуында атқаратын келесiдей үш қызметтерi бар:
- Фискалдық;
- Реттеушiлiк;
- Бақылаушылық.
Салықтардың бiрiншi қызметi – фискалдық немесе бюджеттiк қызмет деп аталады. Бұл салық қызметi арқылы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс бөлiмi құрылып, салықтардың қоғамдық мiндетi құрылады. Себебi, салықтар мемлекеттiк бюджеттiң кiрiсiн топтастыра отырып, әлеуметтiк, әскери, қорғаныс, қоршаған ортаны қорғау және тағы басқа да шаралардың iске асуын қамтамасыз етедi.
Салықтардың екiншi маңызды қызметi ол реттеушiлiк қызмет. Реттеушiлiк қызметi салық механизмi арқылы iске асырылады. Оның iшiндегi негiзгi тетiктер салық ставкалары мен салық жеңiлдiктерi. Салықтық реттеудiң тетiктерi тек қана өндiрiстiң дамуын реттеп қана қойиай, сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдiк инвесторларды ынталандыру, шағын және орта кәсiпкерлiктi дамыту және қолдау шаралары, мемлекттiк маңызы бар өндiрiстер мен өнеркәсiп салаларын қолдау мақсатында қажет болып табылады. Әрине салықтық реттеу тетiктерi тиiмдi қызмет атқару үшiн олардың басқа да экономикалық құралдармен және саясаттармен тығыз байланыста болуы қажет. Салық мөлшерiн көбейту мақсатында салық ставкаларын шектен тыс жоғары деңгейде белгiлеу өндiрiстiң тоқтауына, өндiрушi кәсiпкердiң өз iсiне деген ынтасын жоғалтуына және көлеңкелi экономиканың дамуына әкеледi. Мысалы, әлемдiк тәжiрибе бойынша табыс салығын салғанда салық ставкасының деңгейi 35-40 пайыздан аспауы қажет.
Салық ставкасы – бiр өлшем бiрлiгiнен алынатын салық мөлшерi. Ставкалар тұрақты немесе пайыз нысанында белгiленедi. Пайыздық салық ставкасы прогрессивтiк, регрессивтiк және пропорционалдық болып бөлiнедi. Прогрессивтiк салықтар салық салынатын табыстың өсуiне сәйкес ұлғайып отырады. Пропорционалды стакалар керiсiнше салық салынатын табыстың мөлшерiне байланыссыз тұрақты пайызбен тағайындалады. Регрессивтi салық ставкасы – салық салынатын табыс мөлшерiнiң өсуiне қарай салық ставкасының төмендеуi.
Тұрақты салық ставкасы салық объектiсiнiң көлемiнен тәуелсiз бiрынғай сома түрiнде белгiленедi.
Салық өлшем бiрлiгi – есептеу үшiн берiлген салық объектiсiнің өлшем бiрлiгi.
Салық оклады – салық төлеушiнiң белгiлi бiр объектiсiнен төлейтiн салық сомасы.
Салық жеңiлдiктерi – заңға сәйкес салық төлеушiнiң бiртiндеп немесе салық төлеуден босатылуы. Салық жеңiлдiктерiне салықтан толық босатылатын, салық салынбайтын минимум, шегерiстер, салық ставкасын төмендету, салық төлеу мерзiмiн ұзарту болып табылады. Салық төлеушi шегерiмдердi жылдық жиынтық табыс алумен байланысты шығыстарды растайтын құжаттары болған кезде жүргiзедi.
Салық төлеу мерзiмi – салықтар мен басқа мiндеттердiң бюджетке төлену уақыты.
Салық төлеу тәртiбi – белгiленген мерзiмде салықты төлеген кезде алдымен бюджетке қандай салықтар төлеу керек екенiн, яғни төлеу кезiндегi белгiлi бiр дәйектiлiктi белгiлейдi.
Салық салу қағидалары:
Салық механизмiнiң қызметi белгiлi қағидаларға сүйенiп iске асырылады. Қазақстан Республикасының Салық Кодексi салық iсiн мынадай қағидаларға негiзделiп жүргiзiлуiн талап етедi:
- мiндеттiлiк қағидасы бойынша салық төлеушi салықтық мiндетiн толық және белгiленген мерзiмде орындауы тиiс.
- нақтылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасындағы бюджетке төленетiн төлемдер мен салықтар нақты болуы тиiс.
- әдiлеттiлiк қағмдасы бойынша Қазақстан Республикасында салық алу жалпыға бiрдей және мiндеттi болады, жеке түрдегi жеңiлдiк жасауға рұқсат етiлмейдi.
- бiртұтастылық бойынша Қазақстан Республикасы аумағында жалпыға бiрдей салық жүйесi қолданылады.
- жариялылық қағидасы бойынша салықты рететушi нормативтiк құқықтық кесiмдер ресми басылымдарда жарық көрiп отырады.
Сонымен қатар, салық жүйесінің өзіне тән табиғи ерекшеліктері мен жалпыға бірдейлігі оның кең көлемді үдерістерге әсер етуіне мүмкіндік береді: жұмыссыздық, инфляция, тұрғындардың өмір сүру деңгейі және т.б. Сонымен қатар оның экономикалық құрал ретіндегі икемділігі әлеуметтік қарама- қайшылықты шешуге немесе шиеленістіруге жағдай жасайды. Сондықтан да, салық жүйесін әлеуметтік көзқарастар тұрғысынан қарастыру немесе зерттеу қоғамды және оның әлеуметтік-экономикалық ресурстарын танып-білудегі маңызды мәселелердің бірі болып табылады.
Салықтар мен салық салу үрдісі туралы қандай да бір ой туындаса немесе ол жан – жақты зерттелетін болса ең алдымен ол экономикалық, қала берсе құқықтық тұрғыда қарастырылатыны баршаға мәлім. Өйткені, салық ең бірінші экономикалық категория болып табылады. Дегенмен, экономикалық және әлеуметтік мақсаттар өзіндік ерекшеліктері мен айырмашылықтары бола тұра екеуі бір – бірімен байланысқан егіз ұғым. Өйткені, қандай да бір экономикалық іс- әрекет әлеуметтік саясатқа байланысып отырады.
Әлеуметтік салдар және салық салу жүйесін өзара байланыста қарастырған кезде мәселенің жалпы қоғамдық әлеуметтік-экономикалық жағдайлармен байланысты объективті жағын және салықтардың нақты бір әлеуметтік жағдайларға тікелей әсер ететін субъективті жағын бөліп қарастыруымыз қажет. Осы аталған әдістемелік тұжырымдама негізінде мәселені қарастырудың екі түрлі әдісін қолдануға болады: біріншіден, қоғамдағы объективті үрдістер (өтпелі немесе тұрақты даму кезеңдері, әлеуметтік- экономикалық құрылымдар сипаты және т.б.) және оның салық жүйесіне әсер етуі; екіншіден, салық салу жүйесінің нақты бір әлеуметтік үдерістерге әсер етуін ашып көрсету.
Салық жүйесінің ұтымдылығы туралы мәселе соңғы жылдары көптеген экономистердің назарын аударып жүр. Мысалға, тиімді салық жүйесін отандық зерттеушілер «Салықтарды жинауға және бюджетті қалыптастыруға мемлекет неғұрлым аз шығын шығаратын болса, салық жүйесі соғұрлым тиімді» деп атап жүр. Бұл жерде түйіндейтін ой, салық жүйесінің экономикалық тиімділігіне мемлекеттің алым-салықты жинауға кеткен шығынымен, сол салықтардан түскен ақшалай қаражаттардың қатысының тигізетін әсері зор. Дегенмен, әлеуметтік үрдіске ықпал етуде бұл аздық етеді. Өйткені, әлеуметтік сала мемлекеттің экономикалық пайдасына қарағанда жан-жақты және көп қырлы. Сондықтан, біздің ойымызша, қарастырылып отырған мәселенің әлеуметтік жағы жанама әрі жеткіліксіз түрде зерттелген. Оны қарастыру салық салудың элементтерінің нақты бір әлеуметтік құбылыстарға ықпал етуі арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Мұндай элементтер қатарына атап өткеніміздей, салықтық ынталандырулар мен шектеу элементтері жатқызылады.
Салық жүйесінің көмегімен мемлекет субъектілерге шаруашылық жүргізудің және қоғамдағы әлеуметтік мәселелерді шешудің жағымды жағдайын жасауы немесе оны тежеуі мүмкін.
Салық жүйесі экономикалық және әлеуметтік үдерістерге түрлі бағыттағы орындалатын өзінің функциялары, оның ішінде, ең алдымен түрлі деңгейдегі бюджет пен бюджеттік емес қорларды құру және екінші жағынан қызмет етуші шаруашылық субъектілеріне ыңғайлы жағдай туғызу арқылы әсер ете алады.
«Салық функциялары – оның мәнінің іс – әрекетте көрінуі және оның қасиеттерін бейнелеу тәсілі. Функция табыстарды құндық бөлу және қайта бөлу құралы ретіндегі аталған экономикалық категорияның қоғамдық міндетінің қалай жүзеге асырылатынын көрсетеді»
Мемлекет салық саясатын оның қайшылығын неғұрлым азайта отырып жүргізуі керек. Бұл, салық жүйесі салық төлеушіге неғұрлым аз салмақ салған кезде мүмкін болады, сонда ғана, салық төлеуші салықтық төлемдердің ұтымды түрде пайдаланылып жатқандығын, оның қоғамның болашағы үшін жиналатындығын сезінеді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызмет етуінің тиімділігі ондағы
жұмыс істейтін қызметкерлердің жалақысының жоғарылауына мүмкіндік береді, ол сәйкесінше орта топ өкілдерінің қалыптасуына жағдай жасайды, ұлттық экономиканың дамуына оң әсер береді. Оны төмендегі сызба түрінде келтіруге болады:
| Оңтайлы құрылған салық жүйесінің нәтижесі |
| Инвести
ция көлемінің жоғары болуы |
| Мемлекет
тің өз функцияларын толық қанды атқаруы |
| Түрлі деңгейдегі бюджеттер мен бюджеттік емес қорлардың толықтығы |
| Азаматтар
дың материал дық жағдайы ның жақсаруы. Орта топ өкілдерінің құрылуы |
| Шаруашы
лық жүргізуші субъектлер дің тиімді қызмет етуі |
| Ұлттық экономиканың дамуы және әлеуметтік мәселелердің шешілуі |
Салық жүйесінің экономикалық үдеріске тигізетін әсері
1.2 Қазақстан Республикасының жаңа салық заңнамасы
Қазақстан Республикасының салық заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді, осы Кодекстен, сондай-ақ қабылдануы осы Кодексте көзделген нормативтік құқықтық актілерден тұрады. Осы Кодекс пен Қазақстан Республикасының басқа да заңдарының арасында қайшылықтар болған кезде салық салу мақсатында осы Кодекстің нормалары қолданылады.
Осы Кодексте көзделген жағдайлардан басқа, салықтық қатынастарды реттейтін нормаларды Қазақстан Республикасының салықтық емес заңнамасына қосуға тыйым салынады.
Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Кодекстегіден өзгеше қағидалар белгіленсе, аталған шарттың қағидалары қолданылады.
Қазақстан Республикасының салық заңнамасы Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында қолданыста болады және осы Кодексте салықтарды және бюджетке төленетін төлемдерді төлеушілер ретінде, сондай-ақ салықтарды және бюджетке төленетін төлемдерді алу және әкімшілендіру жөніндегі тиісті салықтық және өзге де рәсімдерге қатысушылар ретінде айқындалған барлық жеке тұлғаларға, заңды тұлғаларға және олардың құрылымдық бөлімшелеріне қолданылады.
Осы Кодекске жаңа салықты және (немесе) бюджетке төленетін төлемді белгілеу, мөлшерлемені арттыру, салық салу объектісін және (немесе) салықтық базаны өзгерту, салық төлеушілердің (салық агенттерінің) санаттарын ұлғайту, салықтарды және бюджетке төленетін төлемдерді төлеу бойынша шегерімді немесе жеңілдікті алып тастау немесе азайту бөлігінде өзгерістер мен толықтырулар енгізетін Қазақстан Республикасының Заңдары ағымдағы жылғы 1 шілдеден кешіктірілмей жылына бір реттен көп емес қабылдануы және олар қабылданған жылдан кейінгі жылдың1 қаңтарынан кейін қолданысқа енгізілуі мүмкін.
Осы Кодекске салықтық әкімшілендіру, салықтық есептілікті белгілеу ерекшеліктері, салық төлеушінің (салық агентінің) жағдайын жақсарту бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізетін заңдар жылына бір реттен көп, бірақ ағымдағы жылғы 1 желтоқсаннан кешіктірілмей қабылдануы мүмкін.
Осы Кодекске өзгерістер мен толықтырулар құқықтық реттеудің дербес нысанасын қамтитын заңдардың мәтіндеріне қосылмайды.
Қазақстан Республикасы заңдарының салықтардың және бюджетке төленетін төлемдердің жаңа түрін белгілейтін, мөлшерлемені арттыратын, жаңа міндеттер белгілейтін, сондай-ақ салық төлеушінің жағдайын нашарлататын ережелерінің кері күші болмайды.
Қазақстан Республикасы салық заңнамасының ережелері салық салу қағидаттарына қайшы келмеуге тиіс. Қазақстан Республикасының салық заңнамасы ережелерінің салық салу қағидаттарына қайшы келуі анықталған кезде, мұндай ережелер қолдануға жатпайды, егер қайшылықтар тексеру нәтижелері туралы хабарламаға шағымдарды қарау кезінде анықталса, соңғысы қайта қарауға жатады.
Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетін төлемдері айқын болуға тиіс. Салық салудың айқындылығы салық төлеушінің салықтық міндеттемесінің, салық агентінің салықтарды есептеу, ұстап қалу және аудару жөніндегі міндетінің туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібінің Қазақстан Республикасының салық заңнамасында белгіленуін білдіреді.
Мемлекеттің қаржылық қажеттіліктерін мемлекет пен салық төлеушілердің экономикалық мүдделерініңтеңгерімін сақтау негізінде қамтамасыз ету мақсатында жаңа салықтарды және бюджетке төленетін төлемдерді белгілеу және қолданыстағыларының күшін жою, мөлшерлемелерді, салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді, салықтар мен бюджетке төленетін төлемдер бойынша салықтық базаны өзгерту жөніндегі шаралардың жиынтығысалық саясаты болып табылады.
Салық саясаты жөніндегі уәкілетті орган Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған тәртіпке сәйкес салықтық жеңілдіктерді қолданудың тиімділігін талдауды жүзеге асырады.
- Қазақстан Республикасының салық түрлері және мемлекетке түсетін салық түсімдері
2.1 Кәсіпорындар төлейтін салық түрлері және олардың құрамын талдау
Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері айқын болуға тиіс. Салық салудың айқындылығы салық төлеушінің салық міндеттемесі, салық агентінің салықтарды есептеу, ұстау және аудару жөніндегі міндеті туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібінің Қазақстан Республикасының салық заңнамасында белгіленуін білдіреді.
Корпоративтік табыс салығының сомасын есептеу.
Таза кіріске салынатын корпоративтік табыс салығын және төлем көзiнен ұсталатын корпоративтік табыс салығын қоспағанда, салықтық кезең үшiн корпоративтік табыс салығы мынадай тәртiппен есептеледi:
Қазақстан Республикасында дивидендтер түріндегі кірістерден төлем көзінен ұсталған корпоративтік табыс салығы сомасын қоспағанда, салықтық кезеңде бақыланатын шетелдік компанияның Қазақстан Республикасындағы көздерден алынған, осы Кодекстің 297-бабына сәйкес бақыланатын шетелдік компанияның Қазақстан Республикасында есепті немесе алдыңғы салықтық кезеңде салық салынуға жататын (салық салынған) қаржылық пайдасына қосылған кірісінен немесе салық салынатын кірісінен Қазақстан Республикасында төлем көзінен ұсталған корпоративтік табыс салығы сомасы. Осы тармақшаның ережесі 20 пайыздан азды құрайтын мөлшерлеме қолданыла отырып есептелген, төлем көзінен ұсталған корпоративтік табыс салығының сомасына және егер резидент осы Кодекстің 303-бабы 4-тармағының ережелерін қолданбаған жағдайда қолданылады.
Төлем көзінен салық салынатын кірістер.
1) Қазақстан Республикасының резидент-заңды тұлғасы, Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын бейрезидент-заңды тұлға Қазақстан Республикасының резидент-заңды тұлғасына, Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын бейрезидент-заңды тұлғаға төлейтін ұтыстар;
2) осы тармақтың 3) тармақшасында көрсетілгендерді қоспағанда, бейрезиденттердің осы Кодекстің 644-бабына сәйкес айқындалатын, осындай бейрезиденттердің тұрақты мекемесімен байланысты емес Қазақстан Республикасындағы көздерден алған кірістері;
3) осы Кодекстің 644-бабы 1-тармағының 10) тармақшасында көрсетілген, заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшесіне немесе бейрезиденттің тұрақты мекемесіне төленетін кірістер;
4) Қазақстан Республикасының резидент-заңды тұлғасы, Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын бейрезидент-заңды тұлға Қазақстан Республикасының резидент-заңды тұлғасына, Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын бейрезидент-заңды тұлғаға төлейтін сыйақы;
5) осы Кодекстің 241-бабы 2-тармағының 2) тармақшасында көрсетілген дивидендтер.
Салық мөлшерлемелері. Егер осы баптың 2-тармағында өзгеше белгіленбесе, салық төлеушiнiң осы Кодекстiң 288-бабында көзделген кірістер мен шығыстар сомасына және осы Кодекстiң 300-бабында айқындалған тәртiппен ауыстырылатын залалдар сомасына азайтылған салық салынатын кірісіне 20 пайыз мөлшерлеме бойынша салық салуға жатады.
Ауыл шаруашылығы өнімін, акваөсіру (балық өсіру шаруашылығы) өнімін өндіруші заңды тұлғалардың осы Кодекстің 288-бабында көзделген кірістер мен шығыстар сомасына және осы Кодекстің 300-бабында айқындалған тәртіппен ауыстырылатын залалдар сомасына азайтылған салық салынатын кірісіне, егер мұндай кіріс ауыл шаруашылығы өнімін, акваөсіру (балық өсіру шаруашылығы) өнімін өндіру, өзі өндірген аталған өнімді, сондай-ақ осындай қайта өңдеу өнімдерін қайта өңдеу мен өткізу жөніндегі қызметті жүзеге асырудан алынса, 10 пайыз мөлшерлеме бойынша салық салуға жатады.
Бейрезиденттердiң Қазақстан Республикасындағы көздерден алатын кірістерін қоспағанда, төлем көзiнен салық салынатын кірістерге төлем көзiнен 15 пайыз мөлшерлеме бойынша салық салуға жатады.
Корпоративтік табыс салығы үшiн 1 қаңтар – 31 желтоқсан аралығындағы күнтізбелік жыл салықтық кезең болып табылады.
Есепке жатқызылатын қосылған құн салығы.
Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген нысан бойынша мемлекеттік материалдық резерв саласындағы уәкілетті органның құрылымдық бөлімшесі жазып берген мемлекеттік материалдық резервтен тауарларды шығаруға арналған құжатта көрсетілген қосылған құн салығының сомасы осы Кодекстің 367-бабы 1-тармағының 1) тармақшасына сәйкес қосылған құн салығын төлеуші болып табылатын тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді алушы есепке жатқызатын қосылған құн салығының сомасы деп танылады.
Әлеуметтік салық.
Мыналар әлеуметтiк салық төлеушiлер болып табылады:
1) дара кәсiпкерлер;
2) жеке нотариаттар мен адвокаттар;
3) Қазақстан Республикасының резидент-заңды тұлғалары;
4) Қазақстан Республикасында қызметiн тұрақты мекемелер арқылы жүзеге асыратын бейрезидент-заңды тұлғалар;
5) тұрақты мекеме құруға әкеп соқпайтын құрылымдық бөлімше арқылы қызметін жүзеге асыратын бейрезидент-заңды тұлғалар.
- Мынадай салық төлеушілер әлеуметтік салық төлеушілер болып табылмайды:
1) арнаулы салық режимін:
патент негізінде;
шаруа немесе фермер қожалықтары үшін қолданатындар;
Салық салу объектісі.
Төлеушілердің өздерін қоса алғанда, жұмыскерлердің саны оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режимін қолданатын дара кәсіпкерлерді қоспағанда, дара кәсіпкерлер және жеке нотариаттар мен адвокаттар үшін салық салу объектісі болып табылады.
Салық мөлшерлемелері.
2018 жылғы 1 қаңтардан бастап – 9,5 пайыз;
2025 жылғы 1 қаңтардан бастап – 11 пайыз мөлшерлемесі бойынша есептеледі.
Жер салығы.
Салық салу мақсатында барлық жерлер олардың нысаналы мақсатына және тиісті санаттарға тиесілі болуына қарай қарастырылады.
Жердің белгілі бір санатқа тиесілігі Қазақстан Республикасының жер заңнамасында белгiленедi. Елдi мекендердің жерлерi салық салу мақсаты үшiн мынадай екi топқа бөлiнген:
1) тұрғын үй қорын, оның iшiнде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жердi қоспағанда, елдi мекендердің жерi;
2) тұрғын үй қоры, оның iшiнде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жер.
- Жердің мынадай санаттары салық салуға жатпайды:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерi;
2) орман қорының жерi;
3) су қорының жерi;
4) босалқы жер.
Төлеушілер:
1) жеке меншiк құқығында;
2) тұрақты жер пайдалану құқығында;
3) бастапқы өтеусiз уақытша жер пайдалану құқығында салық салу объектiлерi бар тұлғалар жер салығын төлеушiлер болып табылады.
Заңды тұлға өз шешімімен өзінің құрылымдық бөлімшесін жер салығын өз бетінше төлеуші деп тануға құқылы.
Егер осы бапта өзгеше белгіленбесе, заңды тұлғаның осындай тану немесе осындай тануды тоқтату туралы шешімі осындай шешім қабылданған жылдан кейінгі жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа енгізіледі.
Жер учаскесi салық салу объектiсi болып табылады.
Жер салығын айқындау үшiн жер учаскесiнiң және (немесе) жер үлесінің алаңы салықтық база болып табылады.
Салық төлеушілер жер салығының сомаларын салықтық базаға тиiстi салық мөлшерлемесін қолдану арқылы өз бетінше есептейдi.
Шағын бизнес субъектілері үшін арнаулы салық режимін қолданатын дара кәсіпкерлерді қоспағанда, заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлер жер салығы бойынша ағымдағы төлемдердi салықтық кезең iшiнде есептеуге және төлеуге мiндеттi.
1 қаңтар – 31 желтоқсан аралығындағы күнтізбелік жыл жер салығын есептеу үшiн салықтық кезең болып табылады.
Мүлік салығы.
Мыналар мүлік салығын төлеушілер болып табылады:
1) Қазақстан Республикасының аумағында меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе жедел басқару құқығында салық салу объектiсi бар заңды тұлғалар;
2) Қазақстан Республикасының аумағында меншiк құқығында салық салу объектiсi бар дара кәсiпкерлер;
3) концессия шартына сәйкес концессия объектісі болып табылатын салық салу объектісін иеленуге, пайдалануға құқығы бар концессионер;
Салық салу объектісі.
- «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес бухгалтерлік есеп жүргізуді және қаржылық есептілік жасауды жүзеге асырмайтын дара кәсiпкерлерді қоспағанда, дара кәсіпкерлер және заңды тұлғалар үшiн Қазақстан Республикасының аумағындағы ғимараттардың бөліктері;
- «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес бухгалтерлік есеп жүргізуді және қаржылық есептілік жасауды жүзеге асырмайтын дара кәсiпкерлер үшiн техникалық реттеу саласындағы мемлекеттік реттеуді жүзеге асыратын уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген сыныптамаға сәйкес осындайларға жататын және осы Кодекстің 201-бабының 9) тармақшасына сәйкес негізгі қаражат болып табылатын Қазақстан Республикасының аумағындағы ғимараттар, құрылыстар салық салу объектiсi деп танылады.
Егер осы бапта өзгеше көзделмесе, заңды тұлғалар мүлiк салығын салықтық базаға 1,5 пайыз мөлшерлеме бойынша есептейдi.
Мүлік салығын салықтық базаға 0,5 пайыз мөлшерлеме бойынша мына төлеушілер есептейді:
1) дара кәсіпкерлер;
2) оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режимін қолданатын заңды тұлғалар.
1 қаңтар – 31 желтоқсан аралығындағы күнтізбелік жыл мүлiк салығын есептеу үшiн салықтық кезең болып табылады.
2.2 Заманауи салық жүйесіндегі салық төлеушілер кабинетінің маңыздылығы мен шарттары
Қазақстан Республикасының қазіргі заманғы салық жүйесін ұйымдастырудың экономикалық және заңи принциптерінің кешені экономикалық – әлеуметтік тұрғыдан өнімді және икемді салық жүйесін құруды көздейді, сондай-ақ салық әкімшілігінің ұтымды жүргізілуін және салықтық құқықтық қатынастардың фискальдық тиімділігінің заңдылық шегінде дамуын негіздейді.
«Салық төлеуші Кабинетінің» web-қосымшасы арқылы ескертпені/хабарламаны ұсыну.
«Салық төлеуші кабинеті» web-қосымшасы ерекшеліктерінің бірі – Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитеті web-ресурстарында салық төлеушінің жеке ақпараттық кеңістігінің болуы. Салық төлеушіде «Салық төлеуші кабинеті» web-қосымшасы арқылы бүкіләлемдік ғаламтор желісіне кіруге мүмкіндік бар кез-келген өзіне ыңғайлы орыннан, салық органдарымен ұсынылатын қызметтер туралы электрондық түрде ақпарат алуға мүмкіндігі бар.
Салық төлеуші үшін «Салық төлеушінің кабинеті» web-қосымшасын тағайындауы электрондық түрде салық есептілігінің формасын құру және Салық есептілігін өңдеу жүйесінің – СЕӨЖ клиенттік қосымшасынсыз салық есептіліктерін тапсыру бойынша жұмыстарды автоматтау, жиналатын және өңделетін ақпараттардың шынайылығын өсіру, салық органдарына ұсынатын ақпараттың жеделдігін және салық төлеуші үшін салық органдары жұмысының анықтылығын жоғарылату болып табылады.
«Салық төлеушінің кабинеті» web-қосымшасы салық төлеушілерге қосымша келесі web-сервистарды үсынады:
- Тіркеу деректерін ұсыну.
- Жеке есеп-шотын ұсыну.
- Нақты жеке есеп-шотын ұсыну.
- Жеке есеп-шоты бойынша үзіндіні ұсыну.
- Салықты және бюджетке басқа да міндетті төлемдерді ғаламтор арқылы төлеу.
- Ескертпені/хабарламаны ұсыну.
- Камералды бақылау ескертпесі.
- Салық органымен саналған мүлік салығы және жер салығы сомасы туралы ескертпе.
- Салық арызын беру мүмкіндігін ұсыну:
- таратылуға байланысты құжатты тексеру жүргізу туралы;
- салық берешегінің, міндетті зейнетақы жарналары мен әлеуметтік аударымдар бойынша берешегінің жоқ және (немесе) бар екендігі туралы мәліметтерді алу үшін;
- салықтарды, басқа да міндетті төлемдерді, өсімпұлдарды және айыппұлдарды есепке жатқызу мен қайтаруды жүргізуге;
- салық есептілігін табыс етуді тоқтата тұру (ұзарту, қайта бастау) туралы;
- салық есептілігін табыс ету мерзімін ұзарту туралы.
- Cалық тексерісі нәтижелерін шағымдау мүмкіндіктерін ұсыну.
- Салық төлеушінің тіркелген салық салу объектілері туралы ақпарат ұсыну.
- Салық оқиғалары күнтізбесін ұсыну.
Электронды құжаттар алмасу үшін электрондық цифрлық қолтаңбаны пайдалану және тану туралы келісім жасаған салық төлеушілерге барлық түрдегі хабарламалар электронды түрде Салық төлеуші кабинетіне жіберіледі.
Салық кодексінің 608 бабына сәйкес мұндай хабарламалар жөнелтілген күннен бастап бес жұмыс күні өткен соң ұсынылды деп есептелінетінін ескертеміз, сондықтан салық төлеуші хабарламаны орындауға міндетті 30 жұмыс күнді есептеу алтыншы жұмыс күнінен басталады.
Салық төлеуші кабинетіне кіру үшін ғаламтор-шолуды қосу қажет және http://cabinet.salyk.kz. мекен-жайын көрсету қажет. Салық төлеуші кабинетіне кіру үшін 2 нұсқа бар:
- Жеке компьютерден кіру – жеке компьютерден кіруге арналған Салық төлеуші кабинетіне кіру нұсқасы.
- Бөтен компьютерден кіру – жалпыға ортақ компьютерден кіруге арналған Салық төлеуші кабинетіне кіру нұсқасы. Салық төлеуші кабинетінен шыққан кезде тіркеу сертификатын заңсыз пайдаланудан қорғау үшін «шығу» сілтемесі арқылы тіркеу сертификатын жою жүргізіледі.
Салық төлеуші кабинетімен жұмыс жасау үшін алдымен ғаламтор-шолуда ГОСТ тіркеу куәлігін орнату қажет.
Салық төлеуші кабинетінің ақпараттық бетінде тиісті сілтемеге басқан кезде көруге болатын Жөнге салу жөніндегі нұсқаулық, үйрететін бейнероликтер, Салық төлеуші кабинетінде жұмыс жасау үшін пайдалы сілтемелер ұсынылған.
Салық төлеуші кабинетіне кірген кезде салық төлеушінің тіркеу куәлігі мәліметтерінің құрамы бойынша Салық төлеуші түрі анықталады. Кейін Салық төлеуші аталған түрі үшін қол жеткізетін серверлерді автоматты жөнге салу жүргізіледі.
Сізге өз түріңізді таңдау қажет. Тиісті жолаққа жалау орнатумен Салық төлеуші талап етілетін түрін таңдаңыз және «ОК» батырмасын басыңыз.
«Жеке кабинет»/алынған хабарламалар (салық және бюджетке басқа да міндетті төлемдер берешегі туралы хабарламалар) немесе «Сервистер» бөлімінің «Хабарламалар/ескертпелер» бөлімшесіне кіру арқылы хабарламаны алу туралы ақпаратты көруге болады.
2.3 Кәсіпорындарға салық салу
Салық жүйесінде кәсіпорын қызметінің маңызы ерекше, өйткені бюджетке төленетін салықтардың ерекше маңызды бөлігін кәсіпорындардың төлейтін салықтары құрайды. Осыған байланысты кәсіпорын қызметіндегі қаржылық нәтижелердің және кәсіпорын табыстылығының көрсеткіштерінің кәсіпорын қызметіндегі маңызының зор екендігін байқаймыз. Ал салық жүйесіндегі кәсіпорын қызметінің маңыздылығының зор екендігі және кәсіпорындардың салық қызметінің алдындағы міндеттемелерінің мәні мен ерекшеліктері осы бөлімде кеңінен қозғалады. Кәсіпорындарға салық салуды қоғамдағы өндірістік қажеттіліктерге сай келеді, және кәсіпорындарға салық салудың экономикалық маңызы зор.
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайында салық салу біршама салық жүйесіне әсер етеді. Себебі, әрбір кәсіпорын белгілі бір қызмет түрін көрсету немесе өнім түрлерін өндіре отырып белгілі бір көлемде табыс ала отырып, кәсіпорын мемлекетке салық көздерінен салық төлеуге тиісті.
Салық кезеңінің қорытындысы бойынша сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары барлық табыстар жөнінде декларацияны есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей табыс етуге міндетті.
Корпорациялық табыс салығын төлеу және түпкілікті есеп айырысуды декларация тапсыру үшін белгіленген мерзімінен кейін он жұмыс күнінен кешіктірмей жүзеге асырады.
Корпорациялық табыс салығын төлеу мерзімдері.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары сақтандыру (қайта сақтандыру) шарттары негізінде сақтанушылар мен қайта сақтандырушылардан алынуға жататын сақтандыру сыйлықақылары түріндегі табыстар бойынша корпорациялық табыс салығын есепті айдан кейінгі айдың 15-інен дейін төлейді.
Коммерциялық емес ұйымдарға салық салу.
Акционерлік қоғамдар, мекемелері мен тұтыну кооперативтерінен басқа, Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарына сәйкес коммерциялық емес ұйым мәртебесі бар, өз қызметін қоғамдық мүддені көздеп жүзеге асыратын және мынадай шарттарға сай келетін:
- осындай қызметіне орай табыс алу мақсаты жоқ;
- алынған таза табысты немесе мүлікті қатысушылар арасында бөлінбейтін ұйым комерциялық емес ұйым деп аталады.
Коммерциялық емес ұйымның сыйақы, грант, кіру және мүшелік жарналар, қайырымдылық көмек, өтеусіз берілген мүлік, өтеусіз негіздегі аударымдар мен қайырмалдық түрінде алған табыстарына жоғарыда аталған шарттар сақталған жағдайда, салық салынбайды.
Жоғарыда аталған шарттар сақталмаңан жағдайда, коммерциялық емес ұйымның табыстарына жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен салық салынады.
Жоғарыда көрсетілмеген табыстарға жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен салық салынады. Бұл кезде коммерциялық емес ұйым салық салудан босатылған табыстар бойынша және жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен салық салуға жататын табыстар бойынша бөлек-бөлек есеп жүргізуге міндетті.
Бәрімізге белгілі ел аумағындағы телекоммуникация саласында аймақаралық және жергiлiктi телефон байланысында монополист компания болып табылатын және ақпарат пен интернет, сымсыз байланыс желiлерiнде жоғары бәсекеқабiлеттi компания болып табылатын жалғыз ұлттық компаниямыз бұл “Қазақтелеком” АҚ.
Ұлттық байланыс операторының құрылу тарихы Қазақстан телекоммуникацияның өзіндік саласының қалыптасу және даму тарихымен тығыз байланысты.
Қазақстан телекоммуникациясының жеткізу нүктесі, 1862 жылы Верный мен Пішпек қалаларын байланыстырған телеграф желісі болды. Сол кезеңде Қазақстан қалалары мен жалпы барлық өңірін қоршаған ортамен тез байланыстыратын жалғыз тиімді құрал болды. Келесі жылы телеграф желісі бойынша байланыс Верный қаласы мен Жетісу – Жәркент, Лепсі, Сергиополь, Қапал уездік қалалары арасында, ал содан кейін батыста – Ташкентте және солтүстікте – Семей мен Омбыда орнатылды.
Сол кезде көпшілікке қолжетімді бола бермейтін телефон байланысы да дамып келе жатты. Революцияға дейінгі кезеңде Қазақстан телефон абоненттерінің жалпы саны мыңнан аспайтын еді. Өзінің желілік торабы бар қалалық телефон станциялары Верный, Қызылорда, Қостанай, Семей, Орал, Павлодар, Петропавловск қалаларында болды. Мысалы, Петропавловскідегі станцияны 1909 жылы Ericsson фирмасы жөндеген болатын. Станцияда жергілікті қоректендіру жүйесімен сол фирманың коммутаторы қолданылды. Абоненттік желі ретінде әуе арқылы болат сымдар қолданылды, ал желілер бір сымды болды және көшелердің арасында бағандарға ілінді. Кейбір басқа қалаларда Siemens фирмасының (осы күнге дейін “Қазақтелеком” АҚ серіктестерінің бірі болып табылады) жабдықтары пайдаланылды.
Сөйтіп, империя кезеңінде Қазақстанда телекоммуникацияны дамыту үшін негізі салынды. Кез келген төңкеріс кезінде (ал ондайлар Қазақстан қалаларында азаматтық қозғалыс кезінде аз болған жоқ) жеңіп шыққан жақ байланыс торабын басып алуға тырысқаны белгілі.
Қазақстанның байланысы мен телекоммуникациясын дамыту үшін кеңес кезеңі ерекше табысты болды. Кеңес үкіметі нақты орнағаннан кейін бүлінген телеграф пен телефон шаруашылығын қалпына келтіру мәселесі қозғалды, оларсыз Қазақстанның елеулі аумағында болып жатқан экономикалық және саяси үдерістерді дұрыс басқару мүмкін емес еді. Ең алдымен, дұрыс телеграф байланысын қалпына келтіру қажет болды.
КСРО жалпы нашар материалдық жағдайына қарамастан, телеграф байланысы біртіндеп қалпына келтірілді, көнерген Морзе жүйесінің аппараты қазіргі заманның әріп басушы құрылғыларымен біртіндеп ауыстырылды. Телеграфты ауыстыру жылына 1,3 миллион жеделхатқа жетті. Күндізгі және түнгі уақыттағы шұғыл жеделхаттардың жаңа түрлері пайда болды.
Ақырындап телефондандырумен байланысты жағдай жақсы жағына қарай ауыса бастады. Үкімет қолдан жасалған бес коммутатор сатып алуға қаражат бөлді, желі шаруашылығына арналған метиз шығаруды ұйымдастырды, еліміздің әр түрлі қалаларынан жөнделген жабдықтардың бірнеше жиынтығын алды. Телефон станциясы қалаларда ғана емес, сондай-ақ аудан орталықтарында да орнатылды.
«Қазақтелеком» АҚ Компаниялар тобының стратегиясы тұрақты бизнесте көшбасшы ұстанымдарды сақтауға, шоғырланған операторды кезеңмен құруда ұтқыр бизнесті дамытуға, телекоммуникациялық салалармен шектес нүктелік дамыту үшін негізгі бизнеспен синергияларды пайдалануға бағытталған. Бұл ретте ұқсас компаниялар үшін орташадан жоғары деңгейде бизнестің операциялық тиімділігін сақтауға және күрделі салымдарды арттыруға мақсат қойылады.
Қазақстан нарығында және шет елде өз акционерлері үшін құнды құратын инфокоммуникация нарығындағы ірі аймақты шоғырланған оператор ретінде:
- ҚР инфокоммуникация нарығында барлық шешуші сегменттерде жетекші ұстанымдарды қалыптастыру және нығайту;
- өнімдер жиынын кеңейту;
- бизнес географиясын кеңейту және бар елдердегі телекоммуникация нарығындағы көшбасшылық ұстанымдарға ие болу;
- инфокоммуникация саласында жаңа әлемдік технологияларды және бизнес-үдерістерді үздіксіз және көшбасшы болу кепілі ретінде ендіру;
- Компанияның клиенттік топтарының байланыс қызметіне барлық қажеттіліктерін қанағаттандыратын толық инфокоммуникация шешімдері арқасында ҚР телекоммуникациялық нарығында көшбасшы позициясын алып оны ұстап қалу;
- Топпен өз еншілес компаниялары үшін құрылатын қосымша құнын, ерекше түрде қызмет тиімділігін арттыру және корпоративтік басқаруды жетілдіруді арттыру саласында пайдалану;
- Өзгеру, таң қалдыру және үміттену арқылы әркімнің өмірінің таптырмайтын бір бөлігі болу
Стратегияның негізгі жағдайлары
Стратегияның негізгі мақсаты болып Топ құнының ұзақ мерзімді артуы болып табылады. Алға қойған мақсатқа жету Топтың ішкі және сыртқы қызметіндегі қажетті бағыттарды келісімделген дамытумен қамтамасыз етіледі.
Топтың негізгі мақсатына жетуге тікелей үлесті төменде көрсетілген нарықтар синергиясын іске асырумен бекітілген және келісілген ҚР инфокоммуникацияның шешуші нарығындағы жетекші позицияларды қалыптастыру және бекітудің стратегиялық бағыттары болып табылады:
- нарықта ұтқыр байланысты бекіту;
- нарықта тіркелген байланысты дамыту;
- контент және қосымшаларды ұсыну нарығында көшбасшы болу;
- нарықта корпоративтік инфокоммуникациялық қызметтерді дамыту;
- көтерме телекоммуникациялық нарығында нығаю.
2020 жылға қарай ұтқыр байланыстың жоғары бәсекелестік нарығында Топ өз позициясын нығайтуды жоспарлап отыр және осы бағытта қазіргі заманға сай технологиялар негізінде ұтқыр байланыстың қазіргі заманға сай қызметтерді ұсыну бойынша шешуші бағдарламаларды жүзеге асыруды, сәйкесті шеткі абоненттік құрылғыларды ендіруге ықпал ету арқылы тұтынушылық сұранысты ынталандыруды және ұтқыр кеңжолақты қатынау нарығында өзіндік құнын төмендетуді қарастырып отыр.
Жетекші аналитикалық агенттіктердің болжамы операторлардың контент және қосымшалар нарығында 2014 жылдың аяғында өсуге одан әрі тенденциясын сақтай отырып кірістер үлесін 20-25% дейін елеулі арттыруды белгілейді. Контент және қосымшалар нарығында жеміске жетудің жолы қазіргі кезде едәуір артып отырған ақылы теледидар қызметі болып табылады. Б
Кесте 3. 2015 жылғы қаржы көрсеткіштері
| Баптардың атауы | өлшем бірл. | 1 тоқсан 2015 | 1 жартыжылдық 2015 | 9 ай 2015 | 2015 |
| нақты | нақты | нақты | нақты * | ||
| Меншікті капитал | мың теңге | 281 253 698 | 285 093 010 | 292 572 078 | 292 421 442 |
| Жиынтық активтер | мың теңге | 406 831 561 | 408 910 875 | 423 945 328 | 436 493 944 |
| Қызметтерді сатудан кіріс | мың теңге | 53 027 911 | 108 828 437 | 165 705 714 | 189 754 329 |
| Таза пайда | мың теңге | 10 993 868 | 15 838 554 | 23 568 904 | 24 388 364 |
| EBITDA | мың теңге | 22 226 185 | 40 621 380 | 60 160 692 | 66 744 665 |
| EBITDA margin, % | % | 41,9 | 37,3 | 36,3 | 35,2 |
Ескерту:*Аудит жүргізілген қаржылық есептілікке сәйкес 2015 жылғы Қоғамның қаржы көрсеткіштері.
Компания 2015 жылғы 3 қараша күні «Алтел» (ALTEL 4G бренді) және «Мобайл телеком-Сервис» ЖШС (Tele2 бренді) базасында ұтқыр сегменттегі бірлескен кәсіпорынды құру бойынша Tele2 Group мәмілені жасау туралы өзінің шешімін хабарлауына байланысты. Осылайша, «Алтел» АҚ қызметітоқтатылған қызмет ретіндетоптастырылды.
Қазақстанның телекоммуникациялық нарығындағы түсім
Қазақстанның телекоммуникациялық нарығында көшбасшы ұстанымды сақтау және инфокоммуникациялық нарықта болуын өсіру үшін «Қазақтелеком» АҚ ұялы байланыс нарығында (толық бақылаудағы «Алтел» АҚ операторы арқылы ) және АТ бағытында қатысуын дамытады.
«Қазақтелеком» АҚ қазақстан нарығында басқа ойыншылармен салыстырмалы түрде бірқатар даусыз артықшылықтарға ие, атап айтқанда:
- Қазақстан халқын байланыс қызметтерімен ауқымды қамту – 70% астам үй шаруашылығы «Қазақтелеком» АҚ бекітілген телефониясына қосылған;
- Байланыстың елімізде жоқ сымды инфрақұрылымының аналогы – 80% астам Қазақстанның үй шаруашылығын техникалық қамту, оның ішінде:
– 25% үй шаруашылығы GPON жоғары жылдамдықты деректерді өткізу инфрақұрылымына қатынаумен қамтамасыз етілген;
– 60% үй шаруашылығы – 20 Мб/с жылдамдыққа дейін қамтамасыз ететін ADSL 2+ инфрақұрылымына қатынау;
– 15% үй шаруашылығы тек телефонияның базалық қызметіне қатынай алады;
- 4-ші буындағы ұялы байланысқа (LTE) еліміздегі жалқы лицензияны;
- абоненттерге қызмет көрсету мен бөлшек сауда нүктелерінің дамыған желісі – Қазақстан бойынша 300-ден астам;
- тұтынушылар сенетін танымал бренд.
Алайда, Топ алдында салмақты стратегиялық қарсылықтар тұр, олар акционерлік құнын құру мен көбейту қабілетіне ықпал етеді және ұзақ мерзімді стратегияны құру барысында ескерілуі қажет:
- Компания бизнесінің өсуі мен ауқымының қарқынын төмендету
– ұялы байланыстың пайдасына қарай бекітілген желілердің жылыстауынан және абоненттердің бекітілген телефония қызметтерінен бас тартуынан бекітілген телефония түсімінің төмендеуі;
– бекітілген КЖҚ нарығында бәсекелестіктің артуы;
– Жоғары өсімді бағыттарда осал ұстанымдар – ұялы сегмент, ақылы ТД, ИКТ.
Жоғарыда атап өткендей ұлттық маңызы бар кәсіпорынға табыс салығының салыну барысын талдауға көшейік. Негізінен елімізде табыс салығының пайыздық мөлшерлемесі кәсіпорындарға немесе заңды тұлғаларға 30%, ал ауылшаруашылық кәсіпорындарына 10% шамасында болып табылады.
Мысалы, Қазақтелеком АҚ 2017 жылғы жылдық есеп беру есебі бойынша оның табыс салығының салыну барысын және оның жалпы пайдадағы үлесін анықтау үшін келесі кестені көре аламыз.
Кесте – Қазақтелеком АҚ пайдасына табыс салығы
| Жылдар | 2017 | 2018 |
| Салыққа дейінгі пайда | 41 555 355 | 31 888 078 |
| Табыс салығына пайыздық қойылым | 20,9 % | 22,7% |
| Табыс салығының шығыны | 8 709 141 | 7 246 008 |
| Таза пайда | 32 846 214 | 24 642 070 |
Табыс салығына пайыз 2017 жылдан қарағанда 2018 жылы азайғандығы байқалады.
Кесте 4. «Қазақтелеком» АҚ-ның корпорациялық табыс салығы
2017 жылы Қоғамда телекоммуникация желілерін дамыту және жаңғыртуға бағытталған 23 жоба аяқталған. Жобаларды жүзеге асыру келесі негізгі бағыттар аясында жүзеге асырылған:
- Қоғам желісін сандық жүйеге ауыстыру бағдарламасы;
- LTE стандартты байланыс желісінің құрылысы және оны кеңейту;
| 2016 | 2015 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Табыс салығы активтері | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Қарыздар резерві бойынша айырмашылық |
746,146 | 996,861 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Әлеуметтік міндеттемелер бойынша айырмашылық | 595,579 | 481,34 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Басқалары | 448,023 | 463,571 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1,789,748 | 1,941,772 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Мемлекеттік салық ставкасы | 20% | 20% | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Актив ағымдылығы бойынша табыс салығы | 536,924 | 582,532 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Табыс салығы бойынша міндеттемелер | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Мүліктер, машинал мен құралдардың қалдық құны | 30,687,024 | 24,204,210 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 30,687,024 | 24,204,210 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Мемлекеттік салық ставкасы | 20% | 20% | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Табыс салығы бойынша міндеттеме | 9,206,107 | 7,261,263 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ағымдағы таза міндеттемелер бойынша табыс салығы | 8,669,183 | 6,678,731 |
- ҚР IP TV қызметтерін енгізу және дамыту;
- Филиалдарда КЖҚ қызметтерін дамыту;
- Транзиттік әлеуетін дамыту
Қорытынды
Салық саясатын жүргізудегі басты мақсат – отандық тауар өндірушілерді мемлекет тарапынан қолдау, мемлекеттің ішкі экономикалық дамуына ықпалды саясат жүргізу, жеке секторлардың жедел дамуына жағдай жасау, шет ел инвестицияларын тартуда кедергілердің алдын алу, яғни мемлекет пен салық төлеушінің талап-тілегін ортақтастыру. Ендеше экономикамызда орын алған осындай келеңсіз жағдайлардың шешімі де осы салық саясатын дұрыс ұйымдастыру болып табылады.
Қорыта айтқанда, шаруашылық субъектілеріне түскен салық ауыртпалығын жеңілдетпейінше олардан бюджетке қажетті кіріс келтіру мүмкін емес. Ал қолайлы жағдай тек салық механизімін тиімді пайдалану мен оның ынталандырушылық қызметін арттыру арқылы ғана іске асады.
Экономикадағы өсімнің 30 пайызға жуығы осы кәсіпкерліктің, яғни заңды тұлғалардың дамуы арқылы мүмкін болып отыр. 4 миллионнан басқа халқымыз мемлекет қоржынынан қаржыланады, яғни мемлекеттік бюджеттен. Ал бюджеттік өзі осы заңды тұлғалардың табыстары мен кірістерінен құралатын салықтың түсімдерден тұрады. Сондықтан біз бұл кәсіпорындардың тек 4 миллион халыққа еңбек ақы төлейді деп қарамай, сондай-ақ басқа халыққа да қажет екендігін түсінуіміз керек. Ол үшін салық заңдарын, ауыртпашылықтарын, салық органдарының қызметтерінің дұрыс жүргізуіне бақылау қоюымыз қажет. Себебі, елбасы айтып кеткендей «кәсіпорындар сауын сиыр емес қасиетті сиыр» екендігін түсінуіміз керек. Ал біздің ойымызша олар да мемлекетке қаржы керек екендігін түсініп, салықты уақытында, белгіленген мөлшерде төлеулері тиіс деп ойлануымызға құқылымыз.
1995 жылмен 1998, 1999 жылдарды салыстырып қарағанда мемлекет бюджетіне салық төлемдерінің түсімі әлдеқайта өскен. Атап айтқанда 1998 жылы мүлік салығы бойынша 526 пайыз, көлік салығы бойынша – 381 пайыз, жер салығы бойынша – 221 пайыз, табиғат қорғау қоры бойынша – 364 пайыз, мемлекеттік баж бойынша – 311 пайыз қосымша өсімі анықталды. Дегенмен, заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығының өскендігі байқалмайды. Заңды тұлғалардан табыс салығының кемуінің басты себептерінің бәрі – шаруашылық нысандардағы табыстын төмендеуі болып табылады. Республиканың шаруашылық нысандарда ай сайынғы табыс үрдісінің тұрақсыздығы байқалады.
Салық қызметі қайта ұйымдастырылып, әдістері күшейсе де салықтың бюджетке қойылуы әлі де өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Салықтық есеп пен бухгалтерлік есептің айырмасы салықты есептеуде қиыншылықтар туғызады. Есептеуді жеңілдету үшін есептің бір түрі қолдануы қажет.
Жалпы біздің еліміз үшін үлкен мәселелердің бірі болып салық заңдылығының жетімсіздігі және басқа заңдарға қайшы келуі. Сол себептен менің ойымша салық заңдылығының басқа заңдармен, яғни сақтандыру, банкісі және т.б. сәйкестендірілуі керек.
Қазақстан Республикасының салық жүйесін құрудың теориялық және практикалық аспектілері мен оның қызмет істеуін зерттеудің нәтижесінде төмендегідей қортындылар мен ұсыныстар жасауға мүмкіндік береді.
Қоғамдағы ақша ресурстарын жұмылдыруға салық жүйесі негізгі рөл атқарады. Салық жүйесінің терең мағынасы мен шаруашылық механизміндегі иеленетін орны жалпы шаруашылық жүргізудің негізгі реттегіші болып табылады.
Салық жүйесі арқылы шаруашылық субъектілерінің мүдделері жетіледі. Ол салық жүйесінің қызметтерінен айқынырақ көреніде. Бұл мәселені зерттеу салық жүйесінің қызметін фискалдық, қайта бөлу, ынталандыру, бақылау және реттеу қызметтеріне бөлуге мүмкіндік туғызады. Салық жүйесінің мұндай қызметтері салықтардың мәнінен туындайды және оны нақтылай түседі. Салық жүйесінің бұл қызметтерін қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуына сәйкесетін салық саясатын жүргізе отырып, икемді қолдану қажет.
Өзімнің курстық жұмысымды қорыта келе корпорациялық табыс салығы
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-саяси және экономикалық-қаржылық аяларын рыноктық типтегі экномикалық жүйеге айналдыру кезінде салық салу жүйесін басқару негізін осы фискалдық-құқықтық қатнастардың құрылымдық бөліктерінің жиынтығы құрайды.
Бұл орайда салықтық құқықтық қатынастарды:
- салық салуды құқықтық реттеу механизмін жетілдіру концепцияларының маңыздыбағыты салық жүйесі мен салықты қызметтің принциптерін айқындау және заң жүзінде белгілеу;
- салықтар жүйесін жаңадан құрылымдау процестерін экономикалық даму (макроэкономикалық көрсеткіштер) нәтижелеріне негіздеу;
- салықтардың жиынтық салмағын мемлекеттік индикативтік-салықтық жоспарлау негізінде қалыптастырылатын жаңа стратегия бойынша салық төлеушілердің барлық түрлеріне тиісінше бөлу;
- салық төлеушілердің салық салуға қатысты ақпараттармен танысу, салықтық міндеттемелерін орындау кезінде корпоративтік салықтық жоспарлауды жүзеге асыру және өздерінің (жеке) меншіктерін мемлекет тарапынан заңсыз салық салудан қорғау жөніндегі негізгі құқықтарын заңдыландыру, сондай-ақ оларды іске асыру механизмін қалыптасмтыру;
- салық органдары мен салық төлеушілердің құқықтық және салықтық мәдениеттерін қажетті деңгейде қалыптастыру арқасында мемлекеттік және корпорациялық материалдық мүдделердің мүмкіндігінше балансты болуын көздеу;
- шетелдік және отандық инвестициялар аясының салық салу климатын жақсарту, инвестициялық салық преференцияларын беру және салық әкімшілігін мемлекет пен инвесторлардың мүдделерін ескере отырып жүргізу тәрізді өзекті мәселердің оң шешімін тапқаны дұрыс болар еді.
Қазіргі кезде мемлекетіміздің (нарықтық экономикасы дамыған елдермен салыстырғанда бірден байқалады) салық жүйесі аса маңызды ішкі инвестициялар көздерін, яғни шаруашылық субъектілері тарапынан капиталдандырылатын қосымша табыстарды тұмшаландырып отырған сыңайлы. Осындай тұйықталған тығырықтан тек Қазақстан экономикасының әлеуметтік-саяси дамуының ерекшеліктерін жете білу, меншікке қатысты кезек күттірмес жәйттерді айқындау және мемлекеттік кірістерді мұқият ревизиялау арқылы шығуға әбден болады.
Қаржылық жағдайды және оның есепті кезеңдегі өзгерісін салыстырмалы аналитикалық баланс-нетто бойынша бағалау, сондай-ақ қаржылық тұрақтылықтың абсолюттік көрсеткіштерін талдау, олардың ойынша, кәсіпорынның қаржылық жагдайын талдаудың басқа бөліктерін дамытуға тиісті оның негізгі бастапқы пунктін құрайды. Баланс өтімділігін талдау, тұрақтылықты талдаудан туындап, ағымдағы төлеу қабілеттілігін бағалап, болашақтағы төлем қабілеті мен қаржылық тепе-теңдіктің сақталу мұмкіндігі туралы қорытынды жасауға тиіс.
Тереңдетіліп нақтыланған талдау экспресс-талдаудың бөлек тәртібін кеңейтеді, толықтырады және дәлелдейді. Оның мақсаты шаруашылық субъектісінің қаржы жағдайы туралы, оның өткен есепті кезеңдегі қызметінің нәтижесі, сондай-ақ кәсіпорынның болашақтағы даму мүмкіндіктеріне соңғы толық баға беру болып табылады. Осыған байланысты нақтылау дәрежесі аудитордың өзінің ықыласына байланысты.
Қорыта айтқанда, кәсіпорынның қаржы жағдайын талдауда аудиторлық түрлі әдістер мен тәсілдерді қолдануға еркі бар. Оларды ұтымды пайдаланып, осы талдауды жүргізудің дәйектілігіне байланысты дұрыс әдісті таңдай отырып, аудитор қаржылық жағдайға терең, жан-жақты әрі кешенді талдау жүргізе алады, сондай-ақ объективті және анық баға береді, қаржылық тұрақтылықтың нығаюы мен кәсіпорынның табыстылығының өсуі жөнінде ұсыныстар дайындайды.
Қорытынды бөлімде айта кеткен жөн, кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жүргізудің дәйектілігі жөніндегі басылып шығарылған әдістемелік зерттеулердегі авторлардың ұсыныстары оқырмандардың назарын аударады.