Электро-байланыс дипломдық жұмыс

 Мазмұны

Кіріспе……………………………………………………………………………………………………….4

1. Технологиялық бөлім

Қазіргі замандағы электрбайланыс……………………………………………………………..5

1.1. Электробайланыстың бағыттаушы жүйелерінің негізгі сипаттамалары және конструкциясы………………………………………………………………………………….10

1.2. Өзара ықпал табиғаты және тізбектер арасындағы өзара әсерлердің негізгі параметрлері…………………………………………………………………………………..16

1.3. Коаксиальды тізбектердегі өзара ықпал табиғаты………………………………..22

1.4. Коррозияның түрлері………………………………………………………………………….25

1.5. Топырақтық электрохимиялық коррозия……………………………………………..27

1. Конструкторлық бөлім

2.1. Өзара әсерлерден қорғау шаралары……………………………………………………..29

2.2. Әуе байланыс желілерінің тізбектерін айқастыру………………………………..30

2.3. Кабельдік тізбектерді симметрлеу……………………………………………………….33

2.4. Коррозиядан қорғау шаралары…………………………………………………………….35

2.5. Электрлік дренаж……………………………………………………………………………….36

2.6.Катодты қорғаныс……………………………………………………………………………….39

2.7. Протекторлық қорғаныс……………………………………………………………………..41

III. Есептеу бөлімі

3.1. Байланыс кедергісі……………………………………………………………………………..42

3.2. Металдардың коррозиясының жылдамдығын анықтау…………………………42

3.3. Топырақтардың коррозиялық сипаттамалары………………………………………44

1. Еңбекті қорғау және қауіпсіздік ережелері бөлімі

4.1. Қауіпсіздік техникаларының жалпы ережелері. Өндірістік санитария…54

4.2. Жер асты металл құрылыстарын коррозиядан қорғау кезіндегі қауіпсіздік талаптары…………………………………………………………………………………………………55

4.3 Радиостанциялармен жұмыс кезіндегі негізгі қауіпсіздік ережелері………57

Қорытынды………………………………………………………………………………………………59

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі………………………………………………………………60

Кіріспе 

Дипломдық жұмыс «Байланыс тізбектері арасындағы өзара әсерлер және олардан қорғану жолдары» тақырыбында жазылған. Дипломдық жұмыстың мақсаты- өзара ықпал табиғаты мен тізбектер арасындағы өзара әсерлердің негізгі параметрлері және өзара әсерлерден қорғау шаралары туралы жазу.

Кәзіргі замандағы байланыс жолдарының құрылымдары – байланыс желілерінің зор маңызға ие құрамды бөлігі – жоғары сапалы және сенімді байланысты қамтамасыз ету қажеттілігінен туындайтын, үнемі өсіп отыратын талаптарды қанағаттандыратын, күрделі инженерлік құрылымдары болып табылады.

Транспорттық ортаның техникалық құралдары мен цифрлық коммутаторлардың жаңа мүмкіндіктері электрбайланыстың бағыттауыш жүйелеріне жаңа талаптар қояды. Желінің барлық бөліктерінде жедел түрде металл сымдары бар кәбілдерді талшықты–оптикалық кәбілдер ауыстыру жүргізіліп жатыр, бір модалық оптикалық талшықтан көпмодалық оптикалық талшыққа өту жүргізіліп, регенерациялық бөліктердің ұзындығы мен тарату жылдығы артуда, спектралды тығыздау қолданылуда. Өту кезеңіндегі ең күрделі мәселелердің бірі аналогтық және цифрлық құрылғылардың біріге жұмыс істеуі, сонымен қатар бағытаушы жүйелердің кемелденген түрлеріне өту. Сөйтсе де, кейбір мамандардың бағалауына қарағанда абоненттік байланыс жолдарын тығыздау жүйесін ескеретін болса, мыс сымдары бар байланыс кәбілдері әлі біраз жылдар қолданыста болады.

Бұл дипломдық жұмыста электрбайланыстың бағыттауыш жүйелерінің кәзіргі заманғы күйі туралы негізгі мәліметтер келтірірілген. Олардың классификациясы, конструкциясы, байланыс кәбілдерінің негізгі параметрлері, өзара және сыртқы әсерден қорғаныс шаралары келтірілген.   Электрбайланыстың байланыс жолдарының құрылымдарының техникалық эксплуатациясы мен құрылысы және жобалау мәселері қарастырылған.

1. Технологиялық бөлім

Қазіргі замандағы электрбайланыс

Электрбайланыстың кез келген жүйесі 1.1- суретте көрсетілгендей құрылымдық сұлба түрінде берілуі мүмкін.

Ақпараттың көзі мен тұтынушысы ретінде адамның өзі, ЭЕМ, телемеханика немесе телебасқару құрылғылары  т.с.с. болуы мүмкін. Ақпаратты сигналға және керісінше түрлендіргіштер ретінде мыналар болуы мүмкін: телеграф және фототелеграф аппараттары, таратушы және қабылдаушы ТВтрубкалар және басқалар.

Электрбайланыстың арналары дегеніміз бір пункттен басқа пунктке электрлік сигналдарды таратуды жүзеге асыратын кешенді физикалық құрылғылар мен орта. Егер электромагниттік энергияның (электрлік сигналдың) таралуы еркін кеңістікте жүзеге асырылса (диэлектрлік ортада), онда байланыс арнасын радиоарна деп атайды (радиобайланыс, релелі, спутникті және лазерлі байланыс). Егер байланыс арнасы электромагниттік энергияны бойымен тарататын ортаның аралық шекарасын ескеретін болса, онда оны сымдық арна деп атайды. Сымдық арналар екісымдық тізбектерді (коаксиалды және симметриялы), немесе толқынжолдарды (талшықтыоптикалық жарықжолдар) қолданатын бағыттаушы жүйелердің (байланыс жолдары) көмегімен құрылады. Екісымдық симметриялы тізбектер біруақытта бір тізбектің бойымен ақпараттың бір немесе әр түрінің үлкен мөлшерін таратуға мүмкіндік беретін қалалық және ауылдық телефондық желілердің төменгіжиіліктік кәбілдерімен де, тарату жүйелерінің көмегімен де (жоғарғыжиілікті тізбектер) ұйымдастырылуы мүмкін. Толқынның оптикалық диапазонында жұмыс істейтін талшықтыоптикалық жарықжолдар, ақпараттың өте үлкен көлемін таратуға мүмкіндік береді.

Бағыттаушы жүйелердің сенімді жұмысын қамтамасыз ету үшін, оларды тұтастай алғанда байланыс жолдарының құрылымдары деп аталатын қосымша элементтер және құрылғылармен қамтамасыз етеді. Байланыс жолдары мен станцияларындағы құрылымдар электрбайланыс торабы деп аталатын біртұтас жүйені құрайды. Электрбайланыстың арналары дегеніміз бір пункттен басқа пунктке электрлік сигналдарды таратуды жүзеге асыратын кешенді физикалық құрылғылар мен орта. Егер электромагниттік энергияның (электрлік сигналдың) таралуы еркін кеңістікте жүзеге асырылса (диэлектрлік ортада), онда байланыс арнасын радиоарна деп атайды (радиобайланыс, релелі, спутникті және лазерлі байланыс). Егер байланыс арнасы электромагниттік энергияны бойымен тарататын ортаның аралық шекарасын ескеретін болса, онда оны сымдық арна деп атайды. Сымдық арналар екісымдық тізбектерді (коаксиалды және симметриялы), немесе толқынжолдарды (талшықтыоптикалық жарықжолдар) қолданатын бағыттаушы жүйелердің (байланыс жолдары) көмегімен құрылады. Екісымдық симметриялы тізбектер біруақытта бір тізбектің бойымен ақпараттың бір немесе әр түрінің үлкен мөлшерін таратуға мүмкіндік беретін қалалық және ауылдық телефондық желілердің төменгіжиіліктік кәбілдерімен де, тарату жүйелерінің көмегімен де (жоғарғыжиілікті тізбектер) ұйымдастырылуы мүмкін. Толқынның оптикалық диапазонында жұмыс істейтін талшықтыоптикалық жарықжолдар, ақпараттың өте үлкен көлемін таратуға мүмкіндік береді.

Бағыттаушы жүйелердің сенімді жұмысын қамтамасыз ету үшін, оларды тұтастай алғанда байланыс жолдарының құрылымдары деп аталатын қосымша элементтер және құрылғылармен қамтамасыз етеді. Байланыс жолдары мен станцияларындағы құрылымдар электрбайланыс торабы деп аталатын біртұтас жүйені құрайды. Елдің электрбайланыс торабы (ЕЭТ)–бұл   халық шаруашылығын, қорғаныс және мемлекеттік басқару органдарын, ғылым және ағарту, денсаулық сақтау және мәдениеттегі елдің тұрғындарының барлық қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндігін, байланыстағы әртүрлі қызмет көрсетудегі анықталған ұстанымдар негізінде өзараәсерлесетін және өзуақыттында, сапалы және толық түрде қамтамасыз ететін электрбайланыстың техникалық құралжабдықтар кешені [3]. Байланыс жолдарының негізгі үш түрі бар. Олар: кәбілдік (КБЖ), әуелік (ӘБЖ) және оптикалық кәбілдерді қолдануға негізделген талшықтыоптикалық (ТОБЖ). Кәбілдік және әуелік байланыс жолдары бағытаушы жүйелері өткізгішдиэлектрик жүйелері арқылы құрылатын сымдық байланыс жолдарына жатады, ал ТОБЖда бағытаушы жүйесі әртүрлі сыну көрсеткіштері бар диэлектриктерден тұратын жарықжолдар қолданылады, яғни диэлектрлік толқынжолдар–(оптикалық талшық). Сымдық байланыс жолдары килогерцтік және мегагерцтік жиілік диапазонында жұмыс істейді. Кәбілдік байланыс жолдары қажетті арақашықтыққа сенімді және бөгеуілденқорғалған көпканалды байланысты қамтамасысыз етеді.

Ақпараттың барлық түрлерін таратудың біріктірілген кешенді техникалық құрылғыларын қолдануды қамтамасыз ету үшін байланыстың түрі және арналуы бойынша бөлінуін ескермейтін, біріншілік желі деп  аталатын, стандартты типтегі арналар мен тракттардың біртұтас желісі құрылады. Біріншілік желі дегеніміз тарату жолдары мен станцияларының және желілік түйіндердерінің жиынтығы, сонымен қатар оларды қосатын және құрайтын типтік арналар мен трактлардың желісі. Біріншілік желі қолданылуы анықталған (телефондық, телеграфтық, ТВ, вещаниялық, мәліметтер тарату) арналарды ұйымдастыру үшін керекті кешенді техникалық құрылғылардан және де коммутациялық түйіндер мен абоненттік құрылғылардан тұратын екіншілік желінің құрылуына негіз болады. Екіншілік желі дегеніміз коммутациялық құрылғылардың, коммутациялық түйіндердің, соңғы абоненттік құрылғылар мен арналардың, оларды біріктірушілердің жиынтығы.   Осылай ұйымдастырылған желі тиімдірек және сенімдірек. Мұндай сенімділік байланыс жолдарының әр түрлі типін қолдану және тармақталған желі құру арқылы қамтамасыз етіледі. Бұған қоса басқа түйіндерге баратын айналма, резервті жолдар қарастырылады.

Желі түйіндерден (коммутациялық тізбектердің пункттері, арналар) және    осы түйіндерді қосатын қабырғалардан  (байланыс жолдары) тұрады. Электрбайланыстың желісін құрудың бірнеше варианттары бар, (1.2 суретке қара). Олар: тікелей қосылу (а) әрбір пункт бір бірімен тікелей косылады (тура байланыс), түйіндік (б) (бірнеше пункт қосылып түйінді құрайды, содан соң түйіндер  өзара қосылады) және радиальды (в) (басқа пункттермен шырайнала қосылатын жолдары бар, бірақ түйін ғана болады).

Елдің электрбайланыс торабы (ЕЭТ)–бұл   халық шаруашылығын, қорғаныс және мемлекеттік басқару органдарын, ғылым және ағарту, денсаулық сақтау және мәдениеттегі елдің тұрғындарының барлық қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндігін, байланыстағы әртүрлі қызмет көрсетудегі анықталған ұстанымдар негізінде өзараәсерлесетін және өзуақыттында, сапалы және толық түрде қамтамасыз ететін электрбайланыстың техникалық құралжабдықтар кешені [3]. Байланыс жолдарының негізгі үш түрі бар. Олар: кәбілдік (КБЖ), әуелік (ӘБЖ) және оптикалық кәбілдерді қолдануға негізделген талшықты оптикалық (ТОБЖ). Кәбілдік және әуелік байланыс жолдары бағытаушы жүйелері өткізгішдиэлектрик жүйелері арқылы құрылатын сымдық байланыс жолдарына жатады, ал ТОБЖда бағытаушы жүйесі әртүрлі сыну көрсеткіштері бар диэлектриктерден тұратын жарықжолдар қолданылады, яғни диэлектрлік толқынжолдар–(оптикалық талшық). Сымдық байланыс жолдары килогерцтік және мегагерцтік жиілік диапазонында жұмыс істейді. Кәбілдік байланыс жолдары қажетті арақашықтыққа сенімді және бөгеуілденқорғалған көпканалды байланысты қамтамасысыз етеді.

Ақпараттың барлық түрлерін таратудың біріктірілген кешенді техникалық құрылғыларын қолдануды қамтамасыз ету үшін байланыстың түрі және арналуы бойынша бөлінуін ескермейтін, біріншілік желі деп  аталатын, стандартты типтегі арналар мен тракттардың біртұтас желісі құрылады. Біріншілік желі дегеніміз тарату жолдары мен станцияларының және желілік түйіндердерінің жиынтығы, сонымен қатар оларды қосатын және құрайтын типтік арналар мен трактлардың желісі. Біріншілік желі қолданылуы анықталған (телефондық, телеграфтық, ТВ, вещаниялық, мәліметтер тарату) арналарды ұйымдастыру үшін керекті кешенді техникалық құрылғылардан және де коммутациялық түйіндер мен абоненттік құрылғылардан тұратын екіншілік желінің құрылуына негіз болады. Екіншілік желі дегеніміз коммутациялық құрылғылардың, коммутациялық түйіндердің, соңғы абоненттік құрылғылар мен арналардың, оларды біріктірушілердің жиынтығы.   Осылай ұйымдастырылған желі тиімдірек және сенімдірек. Мұндай сенімділік байланыс жолдарының әр түрлі типін қолдану және тармақталған желі құру арқылы қамтамасыз етіледі. Бұған қоса басқа түйіндерге баратын айналма, резервті жолдар қарастырылады.

Желі түйіндерден (коммутациялық тізбектердің пункттері, арналар) және    осы түйіндерді қосатын қабырғалардан  (байланыс жолдары) тұрады. Электрбайланыстың желісін құрудың бірнеше варианттары бар, (1.2 суретке қара). Олар: тікелей қосылу (а) әрбір пункт бір бірімен тікелей косылады (тура байланыс), түйіндік (б) (бірнеше пункт қосылып түйінді құрайды, содан соң түйіндер  өзара қосылады) және радиальды (в) (басқа пункттермен шырайнала қосылатын жолдары бар, бірақ түйін ғана болады).

Желі құрудың бірінші нұсқасы сенімді, бірақ техникаэкономикалық жағынан алғанда тиімсіз. Ал, желі құрудың радиальды сұлбасы арзан, бірақ онда қосалқы жолдар болмайды.

Желінің радиалды және түйінді сұлбаларының араласқан түрі жақсы нәтижелер береді.  

1.1. Электрбайланыстың бағыттаушы жүйелерінің негізгі сипаттамалары және конструкциясы

Байланыс кәбілі  дегеніміз бұл құрамында оқшауланған өткізгіштері бар, біртұтас конструкцияға біріктірілген және жалпы металлдық немесе пластмассалық қабықшаға, қорғаныс жамылғысына оралған электротехникалық бұйым.

Электрлік кәбілдер мынадай белгілермен классификацияланады:   қолдану облысы, таратылатын жиілік спектрі, конструкциясы, эксплуатациясы мен төсеу шарттары.

1. Байланыс желілерінің құрылымына сәйкес, қолдану облысына бойынша байланыс кәбілдері магистралдық, аймақтық (ішкіоблыстық), жергілікті (қалалық және ауылдық), станциялық (ішкіобъектілік) болып бөлінеді.
2. Таратылу жиілігінің спектрі бойынша кәбілдер төменгіжиілікті ( 10 кГц дейін ) және жоғарғыжиілікті (10 кГц жоғары)болып бөлінеді.
3. Эксплуатациясы мен төсеу шарттары бойынша кәбілдер ауалық (аспалы), жерастылық (топырақты жерде төсеу үшін), суастылық және канализацияларға төсеуге арналған кәбілдер болып бөлінеді.
4. Электрлік кәбілдер тізбектерінің конструкциясы және  өзара орналасуы бойынша симметриялы және коаксиалды болып бөлінеді.

Симметриялық тізбек ( жұп)   екі бірдей конструктивті және электрлік қасиеттері бар оқшауланған өткізгіштен тұрады. Ал коаксиалды тізбекте ішкі өткізгіш іші қуыс цилиндр кескініндегі сыртқы өткізгіштің мүмкіндігінше дәлденіп ішіне орналасады. ( 2.1, ж cуретке қара ).

Электрлік кәбілдердің конструктивті элементтері. Конструктивті жағынан алғанда кәбіл өзекшеден және қорғаныстық жамылғылардан тұрады. Өзекше – бұл электрлік тізбектерді құрайтын, анықталған ретте бұрамаланған оқшауланған өткізгіштер, ал   қорғаныстық жамылғылар  –  бұл дымқылөткізбейтін қабыршақ (металл, пластмасса, металлопластмасса) және сыртқы жамылғылар (джут, брон, шлангі).

Өзекше мынадай конструктивті элементтерден тұрады.

1. Токөткізгіш тамырлар – мыстан, алюминийден немесе алюмений мен мыстан (биметалл) жасалады. Мыстың меншікші кедергісі ρ=0,01754 Ом·мм²/м. қолданады.

ЖЖ байланыс кәбілдері үшін көбінесе диаметрлері 0,9 және 1,2 мм болатын мыс талшықтарын, сонымен қатар алюмомыстық талшықтарды (алюмендік талшықтардың сыртына жұқа қабат қылып мыс жағылады) қолданады.  Суасты және радиожиілікті кәбілдерде әртүрлі қимадағы бұрамаланған сымдардан тұратын көпсымды талшықтар қолданылады.

Қалалық кәбілдер үшін диаметрлері 0,32; 0,4; 0,5 и 0,7 мм. мыс талшықтары қолданылады. Коаксиалды кәбілдерде сыртқы өткізгіш ретінде бойлық тігісі бар мыс, гофрирленген немесе тоқылған трубашалар, сонымен қатар алюмендік трубашалар қолданылады.

1. Токөткізгіш талшықтарды оқшаулау. Байланыс кәбілдерінің талшықтарын оқшаулау үшін қағаз бен қатар полимеризациялық пластмассаны қолданылады – полистирол (стирофлекс), полиэтилен, фторопласт.

Байланыс кәбілдерінде мынадай тұтас және ауамен комбинирленген оқшаулау конструкциялары белгілі:

құбыршалы – құбырша түрінде оралатын, қағаз немесе пластмасса лентадан жасалады (1.2, а суретке қара);

корделді – өткізгіштің сыртындағы спиралдың сыртына оралатын корделден жасалған жұқа лентадан тұрады (1.2, б суретке қара);

біртұтас – біртекті пластмасса қабаттынан жасалады (1.2, в суретке қара);

кеуекті – пенопласт қабатты арқылы құралады (1.2, г суретке қара);

баллонды – ішіне өткізгіш еркін орналасатын қабырғасы жұқа пластмассалық құбырша. Құбырша бірдей қашықтықта орналасқан нүктелерде немесе спирал бойынша ыстық құралмен қысылады және суығаннан кейін талшықты оқшаулаудың дәл ортасында сенімді ұстап тұрады. (1.2, д, е суретке қара);

шайбалы  –  белгілі бір қашықтықта өткізгіштің бойына орналасатын, қатты диэлектриктен жасалатын шайбалар түрінде орындалады (1.2, ж суретке қара).

Оқшаулаудың мынадай түрлері көптеп қолданылуда:

– ГТС және СТС кәбілдері үшін құбыршалы қағазды, полиэтиленді біртекті, кеуекті қағазды және полиэтиленді;

– симметриялы  ЖЖ кәбілдер үшін корделді-қағазды, корделді-полистиролды, біртекті және кеуекті-полиэтиленді.

Анықталған бейнемен бұрамаланған, оқшауланған талшықтар элементар топтарды құрайды. Талшықтарды өзара электромагниттік әсерден қорғану үшін бұрамалайды.

Симметриялы кәбілдерде оқшауланған өткізгіштерді топтау негізінде мынадай кең тараған бұрамалау әдістерін қолданады (1.3 cуретке қара):

– жұпты бұрама (П) – екі оқшауланған өткізгіш 300 мм қадаммен бұрамаланады, 1х2 (бір жұп) белгіленеді;

– жұлдызды бұрама (З) – шаршы бұрыштарына орналасқан, төрт оқшауланған талшық 150…300 мм қадаммен бұрамаланады, 1х4 (бір төрттік ) белгіленеді;

– екі еселенген жұптық бұрама  (ДП) – төрт талшық екі жұп болып алдын ала бұрамаланады, содан соң 150…300 мм қадаммен өзара тағы бұрамаланады;

– екі еселенген жұлдызды бұрама  (ДЗ) – алдын ала жұпты бұрамаланған төрт жұп жұлдызды түрде бұрамаланады.

Топтарға бұрамаланған оқшауланған талшықтар анықталған заңдылықпен жүйеленеді және жалпы кәбілдік өзекшеге біріктіріледі. Өзекшелерді біртекті (элементар топтардың құрылдары бірдей – төрттіктер, жұптар) және біртекті емес ( элементар топтардың диаметрлері және құрылымдары әртүрлі) бұрамалар деп ажыратады. Өзекше құрылымының сипатына байланысты бұрамаларды шоқтық топ және өрілген топ деп ажыратады (2.3 суретке қара).

Өрілген топтағы бұрамада элементар топтар ортаға дәлденген қабаттармен (өрмелермен) 1…5 топтан тұратын орталық өрменің айналасына тізбектеле орналасады. (1.4, а, б суретке қара). Кәбілдік өзекшеге үлкен механикалық нықтылықты беру үшін және өзара әсерді азайту үшін бір өрменің үстіне түсетін келесі өрме қарама қарсы жаққа қарай бұрамаланады.

Топтардың шоғырлық бұрамасында әуелі талшықтарды шоғырларға біріктіріп (50 немесе 100 топтан), содан соң кәбілдік өзекшені құрайтындай қылып барлығын бірге бұрамалайды (1.4, в суретке қара). Шоғырлық бұраманы ҚТС-тың ТЖ кәбілдері үшін ғана қолданады.

Қорғаныс жамылғылары. Кәбілдің өзекшесін қағаз немесе полиэтилен лентадан жасалған белдік оқшаулаумен жамылғылайды және дымқылдан, жарықтан және басқада атмосфералық фокторлардан, сонымен қатар механикалық және электромагниттік әсерлерден қорғану үшін герметикалық қабықшаның ішіне салады. Қабыршалар металлдан ( қорғасын, алюмен, гофрленген болат), пластмассадан (полиэтилен) және металлдыпластмасстан жасалады.

Металлды қабыршаларға негізінен қорғасыннан, алюменнен болаттан жасалған қабыршалар жатады.

Пластмасса қабықшалардың ішінде көптеп қолданыс тапқандары полиэтиленнен және поливинилхлоридтен жасалған қабықшалар.  Пластмасстан жасалған қабықшалар дымқылөткізбеушілікті, коррозияға қарсы тұрушылықты, кәбілге иілгіштікті, жеңілдікті және дірілге қарсы тұрушылықты беру қасиеттерін бойына біріктіре алған.  Ал, металлдыпластмасстық қабықшалардан кәбілдік техникада ішінде алюмендік фольга қабатты арқылы металлданған полиэтилендік құбырша түріндегі алюмополиэтиленді қабықшалар қолданыс тапты.

Кәбілдерді тікелей жерге немесе суастына төсеген кезде, олар міндетті түрде қосымша қорғаныспен қамтамасыз етіледі. Қорғаныстың ішіне жастық, қалқандық жамылғы және сыртқы жамылғы кіреді. Брондалған кәбілдердің жастығы тізбектеле жағылған битумдық қоспаның және сіңірілген кәбілдік таспаларды (джуттарды) қосындысынан тұрады.  Брондық жамылғы  (брон) жалпақ немесе домалақ болат сымдардан жасалған болат ленталармен орындалады. Кәбіл бронының үстіне битум сіңірілген кәбілдік таспадан тұратын сыртқы жамылғы жамылғыланады.

Байланыстың электрлік кәбілдерінің маркировкасы. Байланыстың электрлік кәбілдерін классификациясы мен пайдаланылуын ыңғайлау үшін олардың констукциясы мен арналуын анықтауға –  кәбілдің маркасы, әріптікцифрлық таңбалау қолданылады [1, с. 31-48; 2, с. 11-20].

Кәбілдің маркасы ретінде сол кәбілдің негізгі конструкциялық ерекшелері мен классификациялық белгілерін әріптер мен цифрларлардың көмегімен көрсететін шартты белгілер жүйесін түсінеді.

Алғашқы бір немесе екі әріп кәбілдің арналуын анықтайды.

1. Магистралды симметриялы кәбілдердіМК әріптерімен белгілейді, магистралды коаксиалды кәбілдерді КМ әріптерімен белгілейді.  
2. Аймақтық кәбілдер (симметриялы) – ЗК; ішкіаймақтық коаксиалды – ВК.
3. Жергілікті кәбілдер:КС – ауылдық кәбіл; Т – төменгіжиіліктегі телефондық. Төменгіжиіліктегі кәбілдердің маркасын екінші орында тұрған әріп анықтайды:  «С» – станциялық (ТС); таратылымдылық (ТР); алыс байланыс «З» – (жұлдызды төрттік бұраманы белгілейді, мысалы, ТЗБ).

Шағынкөлемді коаксиалды кәбілдердің маркасы МКТ (құбыршалыполиэтиленді қабықшамен). Радиожиіліктік кәбілдердің маркасының негізін «Р» әріпі құрайды.

Кейінгі бір немесе екі әріп кәбілдің оқшаулау материалын немесе конструкциялық ерекшелік көрсетеді. Мысалы, ТЖ кәбілдің жұлдызды бұрамасын – З әріпімен, полиэтиленді оқшаулау –  П, корделдіполистиролды (стирофлексті) оқшаулау – С, құбыршалыполиэтиленді оқшаулау – Т. Симметриялы кәбілдердің қағазды оқшаулауы және коаксиалды кәбілдердің шайбалық оқшаулауы ешқандай әріппен белгіленбейді (әріптің жоқтығымен маркаланады).

Кәбілдің маркасындағы  соңғы бір немесе екі әріп қорғоныс жамылғысының тегі мен материалын білдіреді.

Қабықша:  жалаңаш қорғасындалған кәбіл – Г әріпімен, болат қабықша – С не Ст әріпімен, алюмен қабықша – А әріпімен белгіленеді.  Қорғасын қабықша әріптің жоқтығымен маркаланады.

Брон: Б – әріпі сыртында таспалы қорғаныс жамылғысы бар екі болат лентамен  кәбілді брондау;  К – әріпі сыртында жамылғысы бар кәбілді цинктелген домалақ сыммен брондау;  БГ– әріптері жалаңаш брондалған, яғни сыртында жамылғысы жоқ. Егер бронның астындағы жастықта коррозияға қарсы оқшаулау қабаты болса, онда белгілеуге жолақтық әріптер қосылады: л – поливинилхлоридті лентадан қабаты бар, п – полиэтиленді шлангі; в –поливинилхлоридті шлангі. Осындай сыртқы жамылғылар болған жағдайда Шп  – әріптері полиэтиленді шлангі дегенді білдіреді.

Кәбілдің маркасының соңында  тармақтардың немесе коаксиалды жұптардың саныны мен тармақтардың (өткізгіштердің) диаметрлері көрсетіледі. Мысалы, талшықтарының диаметрі 1,2 мм болатын төрттікке біріккен төрттікті кәбілдің белгіленуі: 4х4–1,2; талшықтарының диаметрі 0,32 мм болатын бесжүзжұптық қалалық кәбілдердің цифрлы белгіленуі: 500х2–0,32; біртөрттік коаксиалды кәбілдің белгіленуі: 4–2,6/9,4. 

1.2. Өзара ықпал табиғаты және тізбектер арасындағы өзара әсерлердің негізгі параметрлері 

Байланыс желілерінің электрлік қасиеттерін толықтай бағалау үшін және электромагниттік энергияның өткізгіш бойымен таралу процесінен басқа, бір тізбектен келесі тізбекке энергияның ауысу құбылысын және олардың кедергі келтіретін әсерлерден қорғалуын оқып, үйрену керек.

Әуе кабельдік байланыс тізбектерінің кедергіден қорғалуы – байланыспен қамтамасыз етудің, яғни, алыс қашықтыққа жоғарыжиілікті телефондау және телеграфтаудың  басты талаптарының бірі болып табылады. Бұл жағдайда байланыстың сапасы және қашықтығы тізбектің өзіндік өшуіне емес, көршілес тізбектердің арасындағы кедергі келтіретін әсерлерге негізделеді. Кедергі келтіретін әсерлер ауыспалы сөйлесулер немесе шу түрінде байқалады. Ауыспалы сөйлесулер сөздің анықтылығын бұзады, шу кедергі келтіретін әрекеттер келтіреді.

Байланыс желілері үшін өшудің рұқсат етілген шамасында, мысалы, 28,6 дБ-де (3,3 Нп) желіге берілген энергияның 1/735 бөлшегі ғана қабылдағышқа беріледі. Энергияның негзгі бөлшегі (734/735) желінің өзінде жұтылады, негізінен жылулық шығындар және диэлектрлік поляризацияға жұтылады. Бұдан басқа, энергия көршілес тізбектерге кедергі (помеха) токтар түрінде өтеді. Кез келген тізбекте берілетін хабар көршілес кабельдік немесе әуе байланыс желі тізбектерінде естіледі.

Әуе және симметриялық кабельдік тізбектері арасындағы өзара әсерлер және олардың сипаты принципті түрде бірдей болады. Бір тізбектен келесі тізбекке энергияның өтуі тізбектер арасындағы электромагниттік әсерлерге негізделеді және электрлік және магниттік өрістердің суммалық әрекеті түрінде көрсетілуі мүмкін.

Белгілі бір тізбек (әсер еткіш) бойымен ток өткен жағдайда, мысалы, 1-2 тізбек (1.5 сурет), осы тізбектің өткізгіштерінде +Q₁ және -Q₂ зарядтары пайда болады. Бұл зарядтар әдетте 3-4 қатарлас тізбектердің (әсерге ұшыраған) өткізгіштерімен жанасатын күштік желілерде электрлік өрістерді пайда қылады. Мұның салдарынан 3-4 өткізгіштер арасында потенциалдар айырымы жасақталады. Потенциалдар айырымы тізбек бойымен таралатын токты пайда қылады.

Енгізілген ток тізбектердің соңына қосылған қабылдағыштарға жетеді және кедергі келтіретін әсерлер түрінде байқалады. Электрлік өрістердің әсеріне негізделген әсерлер электрлік әсерлер деп аталады.

Электрлік әсерлермен қоса бір уақытта магниттік әсерлер де әсер етеді (1.6 сурет). Әсер еткіш тізбек 1-2 бойымен ток өткен кезде осы тізбектің өткізгіштерінің маңында магниттік өріс пайда болады. Бұл жағдайда әдетте 3-4 өткізгіштерге күштік желілер әсер етеді. Бұл магниттік күштік желілер 3-4 өткізгіштермен қиылысады да, оларда ЭҚК тудырады. Ал ЭҚК болса 3-4 өткізгіштерде токты пайда қылады. Бұл ток тізбек бойымен тарала отырып, оның шеттеріндегі қабылдағыштарға жетеді және кедергі келтіретін әсерлерді пайда қылады. Магниттік өріс әсеріне негізделген әсерлер магниттік әсерлер деп аталады.

Берілетін токтың жиілігі жоғары болған сайын, электрлік және магниттік өрістердің өзгеру процесі тез болады және тізбектер арасындағы өзара кедергі келтіретін әсерлердің шамасы жоғары болады. Екі тізбек арасындағы электрлік және магниттік әсерлер сәйкесінше электрлік (К₁₂) және магниттік (М₁₂) байланыстармен сипатталады.

Электрлік байланыс– тізбекке енгізілген, әсерге ұшыраған I₂ токтың әсер еткіш тізбектегі U₁ потенциалдар айырымына қатынасымен анықталады:

K₁₂=g+j k=I₂/U₁

Мұнда: g-электрлік байланыстың активті құраушысы;

k-сыйымдылықты байланыс.

Магниттік байланыс– әсерге ұшыраған, Е₂ енгізілген ЭҚК-ң әсер еткіш тізбектегі кері белгісі бар I₁ токқа қатынасымен анықталады:

M₁₂=r+j m=-E₂/I₁

Мұнда: r- магниттік байланыстың активті құраушысы, m-индуктивті байланыс.

Электрлік байланыс (К₁₂) өткізгіштің бірлігімен – См, ал магниттік байланыс (M₁₂) кедергінің бірлігімен -Ом көрсетілген.

Байланыстың бірлескен әрекетін есептеу кезінде оларды бірдей өлшем бірлікке ауыстыру қажет. Яғни, U₁=I₁Z_B1 және I₂=E₂/Z_B2 теңдеуінде электрлік байланысты кедергінің өлшем бірлігі Оммен көрсетуге болады:

K₁₂=(g+j k) Z _B1 Z_B2;

және магниттік байланысты өткізгіштіктің өлшем бірлігі См-мен көрсетуге болады:

M₁₂=(r+j m)/ Z _B1 Z_B2;

Екі шаманы да өлшемсіз бірлікте крсетуге болады:

K₁₂=(g+j k) Z _B1 Z_B2;

M₁₂=(r+j m)/ Z _B1 Z_B2.

r, g, k және m шамалары әсер етудің біріншілік параметрлері деп аталады. Токтардың бір тізбектен келесі тізбекке ауысуы кезіндегі өшуді сипаттайтын А ауыспалы өшудің шамасы әсер етудің екіншілік параметрі болып табылады. Байланыс желілерінде а тізбектің өзіндік өшуін көлемді түрде азайтуға және А ауыспалы өшуді көбейтуге тырысады.

Ауыспалы өшу – әуе және кабельдік желілерінің тізбектері арасындағы әсерлерді және тізбектердің жоғарыжиілікті хабар жіберуге жарамдылығын бағалау кезінде негізгі шаралары болып табылады. Ол әсер еткіш тізбекті қоректендіретін генератордың Р₁ қуатының әсерге ұшырағыш тізбектегі Р₂ бөгеудің (кедергінің) қуатына логарифмдік қатынасымен көрсетіледі және децибелмен өлшенеді:

А=10lg ( )

Тізбектер арасындағы өзара әсерлерді қарастыру барысында энергияның ауысуының екі түрі болады: жақындағы (жіберуші) және алыстағы(қабылдаушы) шеттерден(3-сурет). Бірінші тізбектің генераторы орналасқан тізбектің шетінде байқалатын әсерлер А₀ жақын (жіберуші) шеттегі ауыспалы әсерлер деп аталады. Тізбектің қарсы шетіндегі әсерлер А_l алыс (қабылдаушы) шеттегі ауыспалы әсерлер деп аталады.

Жақын шеттегі қуаты бойынша ауыспалы өшулер, дБ:

А₀=10lg ( )

Алыс шеттегі қуаты бойынша ауыспалы өшулер, дБ:

А_l=10lg ( )

Байланыс техникасында А₀ және А_l шамаларымен қатар байланыс техникасында А_з– бөгеулерден қорғаныштық параметрі қолданылады. Ол токта таралатын р_c пайдалы сигнал мен р_п бөгеудің деңгейлерінің айырымын көрсетеді:

А_з=p_c – р_п

Ол Р_с сигнал және Р_п бөгеу қуаты арқылы көрсетілуі мүмкін:

А_з=10lg

Мұндай параметрді енгізу байланыстың сапасын қажетті деңгейде қамтамасыз ету үшін қолданылады, яғни, пайдалы сигналдың қуаты бөгеудің қуатын белгілі бір шамаға асуы қажет. Сигналдың қуаты талап етілетін байланыстың сапасына кепілдік бермейді. Расымен, аз шуы бар желіде хабар жіберудің сапасы жақсы болады.

II-ші тізбектегі пайдалы сигнал мен бөгеудің деңгейлері және әсерлердің сұлбасы көрсетілген. Суреттен р_с=-50 дБ  пайдалы сигналдың және р_п=-130 дБ бөгеудің деңгейі кезінде қорғашыштық А_з=-50-(-130)=80 дБ болады.

1.3. Коаксиальды тізбектердегі өзара ықпал табиғаты

Симметриялық кабельдік тізбектердегі өзара әсерлер жақын маңда орналасқан тізбектерде кедергі келтіретін токтар пайда қылатын көлденең электромагниттік өрістің болуына негізделеді. 5-суретте көрсетілгендей 1-2 симметриялық тізбектердің маңында көлденең E_r, E  электрлік өріс және H_r, H  магниттік өріс болады. Егер бұл өрістердің әрекет ету сферасына 3-4 тізбектер түссе, онда бұл тізбекте бөгеу токтары ретінде байқалатын токтар индукцияланады.

1.9 сурет. Тізбектердің электромагниттік өрісі:

а) симметриялық; б) коаксиальды

Коаксиальды тізбек E_r, E , H_r, H  типті ішкі көлденең электромагниттік өрістерге ие болмайды.  Коаксиальды тізбектің E_r радиальды электр өрісі және  H тангенциальды магниттік өрісі кабельдің ішінде ішікі және сыртқы өткізгіштерінің арасында тұйықталады; E және H_r өрістері кабельдің осьтік симметриясының салдарынан жоғалады. Сондықтан 1-2 коаксиальды жұпқа жақын орналасқан 3-4 коаксиальды жұп, яғни бұл жұп бойымен таралатын энергия радиальды және тангенциальды бағыттағы көлденең электромагниттік өрістердің әсеріне ұшырамайды. Шынында, коаксиальды жұптың маңында орналасқан тізбектердің барлығы бір-біріне әсер етеді және

бөгде бөгеулерді (помеха) (радиостанциядан, электроберуден және т.б.) қабылдайды. Коаксиальды кабельдердің өзара және сыртқы бөгеулерге ұшырауы коаксиальды кабельдің осіне бағытталған E_z электрлік өрістік бойлық құрамына негізделген.

Екі I және II коаксиальды тізбектер арасындағы өзара әсер осы тізбектердің сыртқы өткізгіштерінен жасалған үшінші аралық тізбек арқылы жүзеге асады.

Екі коаксиальды кабель арасындағы өзара әсерлерді келесідей түсіндіруге болады. 1.10 суретте: I-әсер еткіш тізбек, II- әсерге ұшыраған тізбек, III- I және II тізбектердің сыртқы өткізгіштерін құрайтын аралық тізбек.

Коаксиальды кабельдің әсер еткіш сыртқы өткізгіші (I тізбек) бойымен ток жүреді. Соған байланысты оның сыртқы бетінде кернеу төмендейді және E_z электрлік өрістің бойлық құрамы әсер етеді. Ол кабельдің  әсерге ұшыраған сыртқы өткізгішінің (II тізбек) бетінде токты пайда қылады. Нәтижесінде кабельдің екі сыртқы өткізгіштерінде аралық тізбек пайда болады.

Бұл тізбекте әсер еткіш кабельдің сыртқы өткізгішінің сыртқы бетіне E_z сай келетін ЭҚК әсер етеді. Әсерге ұшыраған кабельдің сыртқы өткізгіші бойымен ағып өтетін ток тізбекте бөгеуді пайда қылатын кернеудің төмендеуіне алып келеді.

Осылайша коаксиальды кабельдерде I әсер еткіш тізбек III тізбекте кернеуді және токты пайда қылады. Ол өз кезегінде II тізбекке қатысты әсер еткіш болып саналады және онда бөгеу токтарын пайда қылады.

1.4.  Коррозияның түрлері

Коррозия деп кабельдердің металл қабықшаларының (қорғасын, болат, алюминий), сонымен қатар қорғаныш және экрандаушы қабаттарының (болат ленталары, мыс және алюминий экрандары) қоршаған ортада болатын химиялық және электрлік әсерлердің салдарынан бұзылуын айтамыз.  Кәбілдің өзекшесін қағаз немесе полиэтилен лентадан жасалған белдік оқшаулаумен жамылғылайды және дымқылдан, жарықтан және басқада атмосфералық фокторлардан, сонымен қатар механикалық және электромагниттік әсерлерден қорғану үшін герметикалық қабықшаның ішіне салады. Қабыршалар металлдан ( қорғасын, алюмен, гофрленген болат), пластмассадан (полиэтилен) және металлдыпластмасстан жасалады.

Металлды қабыршаларға негізінен қорғасыннан, алюменнен болаттан жасалған қабыршалар жатады.

Пластмасса қабықшалардың ішінде көптеп қолданыс тапқандары полиэтиленнен және поливинилхлоридтен жасалған қабықшалар.  Пластмасстан жасалған қабықшалар дымқылөткізбеушілікті, коррозияға қарсы тұрушылықты, кәбілге иілгіштікті, жеңілдікті және дірілге қарсы тұрушылықты беру қасиеттерін бойына біріктіре алған.  Ал, металлдыпластмасстық қабықшалардан кәбілдік техникада ішінде алюмендік фольга қабатты арқылы металлданған полиэтилендік құбырша түріндегі алюмополиэтиленді қабықшалар қолданыс тапты.

Кәбілдерді тікелей жерге немесе суастына төсеген кезде, олар міндетті түрде қосымша қорғаныспен қамтамасыз етіледі. Қорғаныстың ішіне жастық, қалқандық жамылғы және сыртқы жамылғы кіреді. Брондалған кәбілдердің жастығы тізбектеле жағылған битумдық қоспаның және сіңірілген кәбілдік таспаларды (джуттарды) қосындысынан тұрады.  Брондық жамылғы  (брон) жалпақ немесе домалақ болат сымдардан жасалған болат ленталармен орындалады. Кәбіл бронының үстіне битум сіңірілген кәбілдік таспадан тұратын сыртқы жамылғы жамылғыланадКоррозияның келесідей түрлері болады: топырақтық (электрохимиялық), кристалларалық (механикалық) және электрокоррозия (адаспа токтардың салдарынан болатын коррозия).

Кабель қабықшаларының коррозиясы байланыс кабельдерінің герметизділінің төмендеуіне, олардың электрлік қасиеттерінің нашарлауына, тіпті кабельдің істен шығуына алып келеді. Коррозияның бұзу әрекеті келесідей белгілермен сипатталады: 1 А адаспа ток бір жылдың ішінде 12 кг болат, 36 кг қорғасын, 100 кг алюминийді коррозияға ұшыратып, шығындайды.

Кабель қабықшаларының өзара әсерінен және кабель салынған топырақтың, кабель бойымен адаспа токтардың өтуінің әсерінен кабельдің маңында анодты, катодты немесе таңбасы өзгергіш зона пайда болады.

Қоршаған ортаға қатысты оң зарядталған электр потенциалдар жинақталған кабельдің бөлігін анодты зона деп атаймыз. Бұл зонада ток кабельдің қабықшасынан ағып өтеді, бұл уақытта ток металлдың белгілі бір бөлігін өзімен бірге ала кетеді және металлды бұзады.

Қоршаған ортаға қатысты теріс зарядталған электр потенциалдар жинақталған кабельдің бөлігін катодты зона деп атаймыз. Бұл зонада ток металды бұзбай-ақ қабықшасына ағып кіреді.

Жерге қатысты оң және теріс потенциалдардың кезектесетін кабельдің бөлігін таңбасы өзгергіш зона деп атайды.

Коррозияның жылдамдығы анод пен катод арасында ағып өтетін токтың шамасына және табиғи процеске байланысты болады. Оны мына формула арқылы анықтауға болады:

V=

Мұнда U_к және U_а – катодты және анодты потенциалдар; S_а – анодты аймақтың ауданы; R- тізбектің ішкі кедергісі; K- Фарадей саны арқылы анықталатын коэффициент.

1.5.  Топырақтық электрохимиялық коррозия

Топырақтық коррозия деп кабельдің металл қабықшасының топыраққа жанасқан уақытта бұзылуына әкеліп соғатын  электрохимиялық процесті айтамыз. Топырақтық коррозияның пайда болуының негізгі себептеріне: топырқта ылғалдың, органикалық заттардың, тұздардың, қышқылдардың, сілтілердің болуы,  кабель қабықшасының біртексіз болуы, топырақтың химиялық құрамының біртексіз болуы жатады. Соның нәтижесінде металлдың беткі қабатында металл мен қоршаған ортаның арасында токтың циркуляциясына еріп жүретін гальваникалық жұптар пайда болады (1.11 сурет). Кабель қабықшасынан топыраққа ток шығатын бөлігінде анодты зона жасақталады. Бұл зонада металлдың бұзылуы жүзеге асады.

Коррозияның қарқындылығы ортаның агрессиялығына байланысты болады. Ол екі параметрмен сипатталады: топырақтың меншікті кедергісімен және топырақтың химиялық сипаттамасы, яғни топырақтың құрамында pH қышқылының болуы.

Меншікті кедергісіне байланысты топырақ үш категорияға бөлінеді:

• Төмен агрессиялық (құмдақ, балшық, тасты) –
• Орташа агрессиялық (саздақ, ормандық, әлсіз қара топырақ) – =20-100 Ом∙м;
• Жоғары агрессиялық (торф, әк, қара топырақ, қарашірік, қоқыс) – ‹10 Ом∙м;

Топырақтың үшінші категориясы металл қабықшалы кабельдерге коррозия жағынан өте қауіпті.

Топырақтың құрамындағы pH қышқылының болуына байланысты да үш категорияға бөлінеді:

• pH=5 – қышқылдық топырақтар. Оның құрамында күкірт, азот, тұзды қышқылдары (торф, қарашірік, қара топырақ, өндірістің қалдықтары және т.б.) болады.
• pH=5…10 – нейтралды топырақтар (құмдақ, балшық, жартас).
• pH=10…15 – сілтілік топырақтар(әк, тыңайтқыш, күл және т.б.)

түрлі категориялы топырақтардың агрессиялығы көрсетілген. Түрлі металдар түрлі топырақтарда өздерін түрлі қылып ұстайтындығын ұмыстпаған жөн. Қорғасын сілтілік орталарда, сонымен қатар потенциалы 1,5 В жоғары болатын қышқылдық орталарда тез бұзылады. Болат қышқылдық ортада агрессиялы болады, ал оған сілтілік орта көп әсер етпейді.

1. Конструкторлық бөлім

2.1. Өзара әсерлерден қорғау шаралары 

Алыс қашықтыққа көпканалды жоғарыжиілікті байланысты ұйымдастыруда басты жағдай тізбектерді өзара және сыртқы бөгеулерден қорғау болып табылады. Өзара әсерлер желідегі жақын орналасқан тізбектердің әсерлеріне негізделген. Байланыс желілеріне әсер ететін сыртқы бөгеулердің көзі ретінде электроберу желілері, электрофицирленген транспорт, атмосфералық электр тогы және күшті электромагниттік өрісті пайда қылатын  басқа да электрлік жүйелер табылады.  Әуе байланыс желілерінде электромагниттік әсерлерден қорғау үшін айқастыру (тоғыстыру, скрещивание) жұмыстары жүргізіледі. Ол желіні тұрғызу барысында орындалады.

Кабельдік тізбектерді әсерлерден қорғаудың негізгі әдісі болып тізбектерді өру, экрандау және симметрлеу табылады.

Тізбектердің топтап және қабаттап өрімін кабельді дайындайтын өнеркәсіптік кәсіпорын жасайды.

Тізбектерді экрандау тағы да зауытта бөлек кабельдік топтарға немесе ортақ кабельдік өрімді жұқа металл қабықшамен-экранмен қаптайды.

Тізбектерді симметрлеу ереже бойынша кабельдік желінің құрылысы барысында немесе монтаждау процесінде орындалады.

Симметриялық кабельдерді өзара және сыртқы әсерлерден қорғау үшін аталған үш әдіс те қолданылады. Коаксиальды кабельдерде қорғаудың талап етілетін эффекті электромагниттік экрандау есебінен болады.

Ары қарай  байланыс желілерін айқастыру, өру және симметрлеу қарастырылады.

2.2. Әуе байланыс желілерінің тізбектерін айқастыру 

Әуе байланыс желілерінде өзара және сыртқы әсерлерді азайту үшін тізбектерді айқастыру қолданылады, яғни, желінің барлық ұзындығында белгілі бір қашықтық сайын өткізгіштердің орналасу орнын ауыстырады. Айқастыру эффекті 2.1 суретте көрсетілген. Мұнда I тізбек-әсер еткіш, ал II тізбек-әсерге ұшыраған тізбек. 2.1, а-сурет жағдайында II тізбекте кедергінің нәтижелік (результирующий)  тогы пайда болады I_рез= I^а_б-I^б_м , әсер еткіш тізбекке жақын орналасқандықтан б өткізгішіне қарағанда а өткізгішінде кедергі (помеха) көп болады (I^а_б-I^б_м). 2.1, б-суретте әсер еткіш тізбекке қатысты а және б өткізгіштердің орналасу орны өзгереді және нәтижелік (результирующий) ток нөлге жақындайды: I_рез= (I^а_б-I^б_м)- (I^б_б-I^б_м) 0. Желінің толық ұзындығында токтың өшуі I^а_б I^б_б және I^а_м  I^б_м.

а) айқастырылмаған; б) бір тізбек айқастырылған; в) екі тізбек те айқастырылған

өрсетілгендей (I және II) тізбектері бір нүктеде айқасатын болса, айқастыру эффекті жоғалады және олардың арасындағы қорғаныштық айқастырылмаған тізбектер арасындағы қорғаныштыққа ұқсас болады. Сондықтан тізбектерді айқастыруды түрлі сызба бойынша оындау қажет.

Тізбектердің біреуін айқастыру кезінде  k сыйымдылықты және m индуктивті байланыс шамасы өзгермей отыра, өздерінің таңбасын қарама-қарсы таңбаға өзгертіп отырады (оңнан теріске немесе терістен оңға). Электромагниттік байланыс коэффициентінің алдында тұрған таңбасының өзгеруі тізбекте индукцияланатын, әсерге ұшыраған  токтың бағытының өзгеруіне сәйкес келеді. Сондықтан кедергі (помеха) токтары екі көршілес аймақта ұзындықтары бірдей болады, бірақ, таңбалары түрлі  электромагниттік байланыстар бір-біріне қарсы бағытталады, соның салдарынан әсерлер жойылады.

айқастырылмаған желінің бөлек аймақтарынан түсетін кедергі (помеха) токтары бірдей таңбаға ие болады және былайша жинақталады: I_рез=I₁+I₂+I₃+I₄. 8, б-суретте айқастырылған желідегі көршілес аймақтарда кедергі (помеха) токтары түрлі таңбаларға ие болады, сондықтан олар былайша компенсацияланады: I_рез=I₁-I₂+I₃-I₄.Айқастырылған желідегі кедергінің (помеха) нәтижелік тогы I_рез айқастырылмаған желіге қарағанда біршама аз. Бірақ, Айқастыру кезінде кедергі (помеха) токтары толықтай өшу күшіне және желідегі фазалық жылжуға, сонымен қатар, тізбектердің құрылысының біркелкі еместігіне компенсацияланбайды.

Физикалық айқастырумен қатар желіде электрлік айқастырулар болатындығын есте сақтаған жөн. Электрлік айқастырулар айнымалы токтың өзінің қасиеттеріне негізделген.

Физикалық айқастыру– бұл байланыс желілерінде жүргізілетін өткізгіштерді фактілік түрде айқастыру. Физикалық айқастырудың қадамы екі көршілес айқастыру нүтелерінің арасындағы қашықтықпен анықталады.

Электрлік айқастыру- тізбектегі ток фазасының өзгеру салдарынан болатын табиғи айқартыру процесі. Бұл жағдайда кедергі (помеха) токтары желінің бір аймағынан бастап басқа аймақтардың токтарымен компенсацияланады. Тізбек бойымен өткен кезде ток амплитудасы бойынша азаяды және фазасы бойынша өзгереді: I_l=I₀e^-ale^-jBl. Ұзындығы l болатын желінің аймағында l=180⁰=  болған кезде ток өзінің таңбасын кері таңбаға ауыстырады және желінің  алдыңғы аймағымен салыстырғанда қарама-қарсы бағытта қозғалады. Бұл құбылыс тізбектерді физикалық айқастыру эффектіне теңдей болып келеді және желінің /2 бөлігінде өтеді (1.15 сурет).

Тіндерге оқшауламаны  (изоляцияны) біркелкі салмағандықтан, өрім қадамдарының теңсіздігінен және де материалдардың біркелкі еместігінен, кездейсоқ деформациядан симметриялық кабельдерде тізбектер арасында электрлік және магниттік өзара әсерлер пайда болады.

 2.3. Кабельдік тізбектерді симметрлеу

Өзара әсерлерді азайту үшін кабельді монтаждау процесінде тізбектерді симметрлеу жұмыстары жүргізіледі. Симметрлеудің мақсаты – қарама-қайшы байланыстың көмегімен кабельді дайындау әдісінің жеткіліксіздігіне негізделген байланысты жою болып табылады. Симметрлеудің қиындығы – тізбектер арасындағы байланыс таратылған және кездейсоқ сипаттамаларды алып жүреді. Олардың қарама-қайшылық байланыспен жасақтау жолымен компенсациялау практикалық түрде тек шектелген орын сандарымен көрсетілуі мүмкін.

Жиілік көбейген сайын тізбектер арасындағы өзара әсерлер артатындығын ескере кету керек. Сондықтан төменжиілікті (НЧ) және жоғарыжиілікті (ВЧ) кабельдерді симметрлеу әдістері түрліше болады. Төменжиілікті диапазонда сыйымдылықты (электрлік) байланыстар басым болады, ал жоғары жиілік облысында- кешенді электромагнитті байланыстар басым болады. Осыдан қорытындылай келе төмен жиілікті  кабельдерде симметрлеуді сыйымдылықты байланыста жүргізген жеткілікті, ал жоғары жиілікті кабельдерде барлық электрлік және магнитті байланыс құраушыларын (активті және реактивті) симметрлеу қажет. Төмен жиілікті кабельдерді симметрлеу үшін тіндерді айқастыру және конденсаторлық әдіс қолданылады. Жоғары жиілікті кабельдерді симметрлеу тіндерді айқастыру және концентрлік симметрлеу жолымен жүзеге асады.

Тізбектер арасындағы әсерлердің екі түрі болады: төрттік ішінде тізбектер арасындағы және түрлі төрттіктердің тізбектері арасындағы. Көп әсерлер кездесетіні- төрттік ішіндегі тізбектердің арасындағы әсерлер.

Электрлік (сыйымдылықты) және магниттік (индуктивті) байланыстардың арасында толық сәйкестік бар екенін ескеріп, бір ғана байланысты пайдалану жеткілікті болады. Сыйымдылықты байланысты (өткізгіштер арасындағы) және сыйымдылықты асимметрияны (өткізгіштер мен қабықша арасындағы) өлшеген оңайырақ (2.5 сурет).

Байланыстар:

k₁= (C₁₃+C₂₄)-(C₁₄+C₂₃)- төрттіктегі негізгі тізбектер арасындағы байланыс;

k₂= (C₁₃+C₁₄)-(C₂₃+C₂₄)- бірінші негізгі тізбек пен фантомды тізбек арасындағы байланыс;

k₃= (C₁₃+C₂₃)-(C₁₄+C₂₄)- екінші негізгі тізбек пен фантомды тізбек арасындағы байланыс.

2.5 сурет. Өткізгіштер арасындағы және өткізгіштер мен қабықша арасындағы сыйымдылықты байланыс

Асимметриялар:

е₁=(C₁₀-C₂₀)- бірінші жұп пен қабықша арасындағы асимметрия;

е₂=(C₃₀-C₄₀)- екінші жұп пен қабықша арасындағы асимметрия;

е₃=(C₁₀+C₂₀)- (C₃₀+C₄₀) – фантомдық тізбек пен қабықша арасындағы асимметрия.

  2.4. Коррозиядан қорғау шаралары

Байланыс кабельдерін коррозиядан қорғау шаралары электрифицирленген көлік қондырғыларымен қатар, байланыс құрылыстарында да жүргізіледі.

Электрифицирленген темір жолдарда келесідей қорғау шаралары жүргізіледі:

• Рельстердің қосылған жерлерін сапалы дәнекермен бітеу арқылы рельстердің кедергісін азайтады;
• Жерден рельстерді оқшаулауды жақсарту (құмнан, қиыршық тастардан төсеу);
• Теріс электрод жерге қосылатындай етіп, қорек көзін оң электродқа ауыстырып отыру.

Байланыс құрылыстарында келесідей қорғау шаралары жүргізіледі:

• Трассаны мүмкіндігінше агрессиясыз топырақтардан таңдаған жөн (құм, балшық, саздақ, майлы емес қара топырақ).
• Металл қабықшаның сыртынан герметизділігі жоғары полиэтилен шлангасы бар кабельдерді қолдану (алюминий және болатқа міндетті);
• Электрлік дренаж (электрлік коррозиядан);
• Катодты қондырғылар (электрлік және топырақтық коррозиядан);
• Оқшаулағыш муфталар (электрлік коррозиядан).

2.5.  Электрлік дренаж

Электрлік дренаж-бұл қорғалатын кабельді өткізгіштің көмегімен адаспа токтардан қорғау болып табылады. Дренаж кабельге анодты зонасының ортасына, яғни кабель жерге қатысты оң потенциалдар жинақталған жеріне қосылады. Дренаждың бойымен адаспа токтар қорғалатын кабельдің қабықшасынан рельстерге өтеді. Нәтижесінде кабельдегі анодты зона катодты зонаға айналады (2.6 сурет).

Барлық байланыс кабельдері электрифицирленген темір жолдарына жақындаған кезде кабель қабықшасында теріс потенциалдар жинақталуы үшін қажет болған жағдайда бірнеше дренажды орнатады.

Мұндай дренаждар түзу электрлік дренаждар деп аталады. Түзу электрлік дренаждар екі жақты өткізгіштікке ие. Сондықтан оларды тұрақты анодты зоналарда қолданады.Мысалы: қала аралық кабельдерді дистанциялық қорек көзінен болатын адаспа токтардан қорғау барысында қолданады.

Жерге қатысты қабықшадаға потенциалдардың таңбасы өзгерісі байқалатын жерлерде бір жақты өткізгіштікке ие дренаждар қолданылады. Оларды полярлы дренаждар деп атайды. Дренаждық тізбекке вентиль, диод немесе бір жақты өткізгіштік қасиетіне ие полярлы реле қосылады. Нәтижесінде ток тек қана кабель қабықшасынан электрифицирленген темір жолының қоректендіргіш подстанциясына қарай ағып өтеді. Байаныс кабельдеріне полярлы дренаждарды қолданады.

Өндірісте полярлы дренаждардың 20-ға жуық түрін шығарады. Бірақ, ең көп қолданыс тапқандары 2.1-кестеде көрсетілген.

2.1-кесте

Дренаждың түрі	Жұмыс істеу принципі	Кернеуге сезгіштігі, В	Рұқсат етілген дренаждық ток, А	Кері кернеу, В	Габариттік өлшемі, мм
ПЭД-58	электромагнитті	0,4-0,6	100	200	550x330x270
ПГД-200	Жартылайөткізгішті вентильді	0,7	200	50	460x520x225
ПГД-100	Жартылайөткізгішті вентильді	0,7	100	100	460x520x225
ПГД-60	Жартылайөткізгішті вентильді	0,7	60	150	460x520x225

2.6. Катодты қорғаныс

Катодты қорғаныстың жұмыс істеу принципі жерге қатысты оң потенциалы  (анодты зонасы) бар кабельдің қабықшасына бөгде тұрақты ток көзінен теріс полюсті қосады, сол уақытта кабель қабықшасына теріс потенциал бере отырып қосады. Осылайша, ток көзінің кернеу кабель қабықшасындағы анодты зонаны катодты зонаға айналдырады. Ток көзінің оң полюсін жерге қосады. Катодты қорғаныстың жұмыс істеу принципі 2.8-суретте көрсетілген.

2.8 сурет. Катодты қондырғы:

а) жұмыс істеу принципі б) кабельдегі потенциал

Катодты қорғаныс үшін селендік түзеткіштері немесе германийлік диодтары бар түзеткіш құрылғылардан тұратын катодты станциялар қолданылады. Катодты станциялар бірқалыпты немесе сатылы түзету кернеуін реттейтін кіріктірілген түзеткіштері бар болып шығарылады. Кең қолданыс тапқан катодты станциялар 2.2-кестеде көрсетілген.

Кабель қабықшаларын коррозиядан қорғаудың ең тиімді шаралары болып  автоматты катодты станцияларды (мысалы: АСКЗ-1200) қолдану табылады. Бұл автоматты катодты станциялар берілген диапазонда қорғаныс потенциалын автоматты түрде ұстауды қамтамасыз етеді.

КС-400 катодты станцияның жұмыс істеу сызбасы 6-суретте көрсетілген.

2.2-кесте

Салыстырмалы түрде эксплуатациялық шығындар салдарынан катодты станциялар бірнеше жерасты құрылыстарын бір уақытта қорғауда және басты жағдайда адаспа токтардың салдарынан болатын коррозиядан қорғау үшін қолданылады.

2.7. Протекторлық қорғаныс

Протекторлық қорғаныс катодты қорғанысқа өте ұқсас, бірақ, бұл жағдайда кабель қабықшасында теріс потенциал пайда болу үшін бөгде ток көзі қолданылмай, түрлі металдарға (мыс … -0,377; қорғасын…-0,126; болат..-0,44; алюминий…-1,66; магний…-2,37) қосылған кезде пайда болатын электрохимиялық потенциалдар айырымын қолданады. Бұл ток жоғары потенциалдан төменгі потенциалға қарай бағытталған. Оның әрекетінің нәтижесінде төмен потенциалға ие болған металл бұзылуға ұшырайды.

Әдетте протекторлық электродтар үшін магнийден, алюминийден және мырыштан тұратын магнийлік қорытпалар МЛ қолданылады. Электрод ұзындығы 600-900 мм, диаметрі 150-240 мм болатын болат контактілік стержені бар цилиндрді құрайды (7-сурет). Протекторлардың үш түрі қолданылады: ПМ-5У; ПМ-10У және ПМ-20У.

2.10 сурет. Электродты қорғаныс құрылғысы:

1-қосқыш өткізгіш; 2-гидрооқшаулама; 3-қорғасын; 4-толтырғыш; 5-электрод; 6-контактілік стержень; 7-байланыс кабелі

III. Есептеу бөлімі

3.1. Байланыс кедергісі 

Байланыс кедергісі немесе өзара кедергі Z₁₂ коаксиальды кабельдің сыртқы өткізгішінің сыртқы бетін қоздыратын U_c кернеудің коаксиальды тізбек бойымен ағып өтетін I токқа  қатынасына тең. U_c кернеу Е_z^c электрлік өрістің осы беттің бойлық құрамасына сәйкес келеді, сондықтан:

Z₁₂= U_c/I= Е_z^c/I

Коаксиальды тізбек бойымен ток өткенде, сыртқы өткізгіште кернеудің төмендеуі пайда болады және Е_z электрлік өрістің бойлық құрамасы әсер етеді. Тізбектегі Е_z шаманың I токқа қатынасы байланыс кедергісінің омдық түрде сандық бағасын береді. Z₁₂ көп болған сайын, коаксиальды кабельдің сыртқы өткізгішінің сыртқы бетіндегі және осы тізбекке көршілес тізбектердің кедергі келтіруі Е_z^c көп болады. Берілетін токтың жиілігі көбейген сайын және сыртқы өткізгіш қалыңдаған сайын, Z₁₂ кішірейеді, сәйкесінше.

3.2.  Металдардың коррозиясының жылдамдығын анықтау

Түріне байланысты коррозия келесідей болып бөлінеді:

Электрлік коррозия-металдың коррозиялық ортамен әрекет етуі. Бұл жағдайда металл атомдарының иондалуы және коррозиялық орта компоненттерінің тотығуының қалпына келуі бір актте ғана ағып өтпейді және олардың жылдамдығы электродты потенциалдарға байланысты болады.

Химиялық коррозия- металдың коррозиялық ортамен әрекет етуі. Бұл жағдайда металдың тотығуы және коррозиялық орта компоненттерінің тотығуының қалпына келуі бір актте ағып өтеді.

Коррозияның түрлері.

Бұзылу сатысына байланысты коррозияның келесідей түрлері болады:

1) Тұтас-барлық бетті қамтыған және металдың бетімен бірдей жылдамдықпен ағып өтеді.

2) Біркелкі емес-металл бетінің түрлі бөліктерінде бірдей емес жылдамдықпен ағып өтетін тұтас коррозия.

3) Жергілікті коррозия-металл бетінің бөлек бөліктерін қамтиды.

4) Газдық коррозия-химиялық коррозия түріне жатады және металл бетінде ылғалдың конденсациясы болмаған кезде жүзеге асады. Бұл коррозияның түрі қоршаған орта температурасы жоғары болатын кабельдік желілерде кездеседі.

5) Атмосфералық коррозия- атмосферада эксплуатацияланатын металл конструкцияларда жүзеге асады. Бұл коррозияның түрі электрохимиялық коррозияға жатады.

6)  Жерасты коррозиясы- топырақтарда қоршаған ортаның химиялық және электрохимиялық әсерінен пайда болады. Бұл коррозия қорғасын немесе алюминий қабықшасы және болат броны бар кабельдер үшін, сонымен қатар электроберу желісі бағаналарының фундаменттеріне қауіпті болып келеді.

7) Суасты коррозиясы- теңіз суларында минералды тұздардың көп болуынан (0,2-3,5%) пайда болады.

8) Биокоррозия- коррозия процесін жылдамдататын микроорганизмдердің тіршілік етуінен пайда болатын заттар. Ол ауаның өтімі нашар болатын кабельдердің беттерінде, сонымен бірге, әуе желісі бағаналарының фундаменттерінде, сорлы топырақтармен өтетін трассаларда кездеседі.

9) Контактілік коррозия- электрохимиялық коррозияның бір түрі. Бұл коррозияның түрі берілген электролитте түрлі стационарлық потенциалдары бар контактілік металдарда пайда болады.

10) Кристалл аралық коррозия- металл кристалдарының шеттерімен таралады.

11) Таңдау коррозиясы-бөлек нүтелік дақтар түрінде пайда болатын жергілікті коррозия. Кейде ол көзге әрең көрінеді. Металлға тереңірек өтпейді.

12) Адаспа токтардан болатын коррозия- кейбір сыртқы электрлік қондырғылардан  болатын адаспа токтардың салдарынан кабельдерде пайда болатын металдың электрохимиялық коррозиясы. Адаспа токтардың және коррозияның көзі болып электрифицирленген трансорттың рельстері және жер арқылы жұмысшы токтың бөлшек немесе тұтас келетін тұрақты тогы бар тарату желісі табылады.

Металдардың коррозиясының жылдамдығын анықтау (бір жыл ішінде металға коррозияның енуі) 3.1. формуласымен есептеледі:

П=(K/ )*10^-3                              (3.1)

Мұнда: K- массаның шығындалуы, г/(м²*жыл); – металдың тығыздығы, г/см³, П-металл коррозиясының жылдамдығы, мм/жыл.

Электрлік кабельдердің қабықшаларына қойылатын талап- кабельдерді сыртқы орта әсерлерінен қорғау үшін қабықшалардың герметизділігі. Қорғаныс қабықшасының өзі сыртқы әсерлерге ұшырайды, сондықтан металды қорғайтын қабықша агрессиялық орталарға белсенді емес болуы керек.

3.3. Топырақтардың коррозиялық сипаттамалары

Түрлі топырақтарға салынған хабар беру желілері түрлі коррозияларға ұшырайды. Топырақтардың агрессиялық дәрежесі рН индексімен сипатталады. 2 және 4-кестелерде қорғасын қабықшалы кабельдерге қатысты топырақтардың және басқа сулардың коррозиялық белсенділіктері, 3.1 және 3.2 кестелерде алюминий қабықшалы кабельдерге қатысты топырақтардың коррозиялық белсенділіктері көрсетілген.

3.1кесте. Қорғасын қабықшалы кабельдерге қатысты топырақтардың коррозиялық белсенділіктері

Топырақтар	рН	Ауалы-құрғақ сынама массасынан алынған компоненттердің құрамы, %		Коррозиялық белсенділік
		Органикалық заттар	Нитрат-ион
Құмды, құм-балшықты	6,5-7,5	0,01-ге дейін	0,0001-ге дейін	төмен
Балшықты, әкті, әлсіз қара балшықты	5,0-6,4 7,6-9,0	0,01-0,02	0,0001-0,001	орташа
Күшті қара балшықты, шымтезекті, бөгде заттармен ластанған топырақтар	5-ке дейін 9-дан жоғары	0,02-ден жоғары	0,001-ден жоғары	жоғары

3.2 кесте. Алюминий қабықшалы кабельдерге қатысты топырақтардың коррозиялық белсенділіктері

Топырақтар	рН	Ауалы-құрғақ сынама массасынан алынған компоненттердің құрамы, %		Коррозиялық белсенділік
		Органикалық заттар	Нитрат-ион
бөгде заттармен ластанған топырақтарды қосқанда барлығы	6,5-7,5 4,5-5,9 4,5-ке дейін 9-дан жоғары	0,001-ге дейін 0,001-0,005 0,005-тен жоғары	0,02-ге дейін 0,002-0,010 0,010-нан жоғары	Төмен Орташа жоғары

 3.3 кесте. Топырақтардың және басқа сулардың қорғасын қабықшалы кабельдерге қатысты коррозиялық белсенділіктері

Сулар	рН	Жалпы қаттылығы, мл-экв/л	Компоненттердің құрамы, мл/л		Коррозиялық белсенділік
			Органикалық заттар	Нитрат-ион
Өзендік, көлдік	6,5-7,5	5,3-тен жоғары	20-ға дейін	10-ға дейін	Төмен
Топырақтық, өзендік	5,0-6,4 7,6-9,0	5,3-3	20-40	10-20	орташа
Өзендік, сорлық	5-ке дейін 9-дан жоғары	3-ке дейін	40-тан жоғары	20-дан жоғары	Жоғары

3.4. Радиобайланыс жүйелерінің радиожолдарындағы бөгеулікке орнықтылығын есептеу

Қазіргі заманғы телекоммуникациялық жүйелер арасында қозғалмалы жүйелер, соның ішінде ұялы мобильді байланыс қарқынды дамуда. Ұялы жүйедегі байланыс өте қысқа тарихи кезеңде көптеген абоненттерге байланыс қызметін көрсететін өте тез дамып жатқан технологияға айналды. Қазіргі уақытта ұялы жүйелер қозғалмалы байланыстар белгіленген және қозғалмалы спутникті жүйелермен біріктіріледі. Мұндай жүйе шекаралық түрде әртүрлі қашықтарға жіберілген абоненттер арасында ақпаратты тасымалдауға мүмкіндік береді. Мультимедиа режимін қамтамасыз етіп, радиоарналарды ұялы жүйелерде ақпаратты тарату жылдамдығы үзіліссіз артады.

Техникалық дамуымен радиотелефонды байланыс жүйелері жетілдірілді: құрылғының габариттері кішірейтілді, жаңа жиіліктік диапазондар игерілді, базалық және коммутационды жабдықтар жақсартылды, сонымен қатар бос арнаны автоматты тоқтау функциясы пайда болады. Бірақ үлкен қолданыста болған радиотелефонды байланыс қызметтерінде көптеген мәселелер де туындады.

Әртүрлі мемлекеттердің ғалымдары мен инженерлері бұл мәселені шешу үшін барлық қызмет етілетін шекараны кішігірім шекараларға бөлуді ұсынды, оны ұяшықтар деп атады. Әрбір ұяшық қызмет ету радиусы шектеулі және фиксирленген жиілік бергішімен қызмет етілуі қажет. Бұл ешбір кедергісіз сол жиілікті қайтадан басқа ұяшықты қолдануға мүмкіндік береді.

Абоненттер санын тек екі тәсілмен ғана көбейтуге болады: жиілік диапазонды кеңейтумен (мысалы, Ұлыбританияда жасалған – ЕАТСS) немесе бір жиілікті жиі қолданатын рационалды жиіліктік жоспарлауға көшу.

Қазіргі заманғы техника дамуы кезеңінде екі режимді терминалдарды дайындау жеңілдеді, олардың құны бір режимдімен салыстырғанда да көп емес. Бұл факт ұялы байланыс дамуында ауыспалы болды. Көпрежимді терминалдардың пайда болуы бірлік стандарт туралы сұрақ түсіп қалды десе болады. Болжамдардың көрсетуінше, болашақтың тенденциясын мобильді байланыстың басқа технологиялармен бірігуі анықтайтын секілді. Тіркелген және мобильді байланыс қызметтерінің басталған конвергенция үрдісі орналасуды анықтау мен мобильді коммерциямен бірге жаңа облыстармен бірге жалғасуда.

Әртүрлі технологияларының салыстырмалы сипаттамалары  3.1-кестеде келтірілген .

3.1-кесте

Әртүрлі технологиялардың салыстырмалы сипаттамалары

Технологиялар	2G	2.5G	3G	4G
Бастапқы	Сөз	сөз, мәліметтер	Сөз, мәліметтер,	Сөз, мәліметтер,
қызметтер			видиомәліметтер ,	мультимеди,
			мультимедиа	радиотасымал
Тарату	9,6 – 14,4	1– фаза−115,	1– фаза− 0482,	(10-44)103
жылдамдығы,		2– фаза−384	2 – фаза − 103
кбит/с
Коммутация түрі	Каналдар	Араласқан	Араласқан	Араласқан
	коммутациясы	(каналдар	(пакеттер	(пакеттер, каналдар
		артықшылығы)	артықшылығы)	артықшылығы)
Радиоқол жетімнің	GSM, TDMA, PDC,	GPRS, EDGE,IS –	Сериясының IMT	LTE, Wi-Fi,
базалық	cdmaOne	136	сериясының	WiMAX
технологиялары			стандарты
Пайдалану мерзімі	1995 – 2010	2000- 2015	2002 – 2020	2012 – 2025

Қызмет көрсетілетін шекараны ұяшықтарға екі тәсілмен бөлуге болады: байланыс жүйелерінде сигналдар таратылуының статикалық сипаттамаларын өлшеуге негізделген немесе нақты аудан үшін сигналдардың таратылу параметрлерін есептеу мен өлшеуге негізделген.

Бірінші әдісті іске асырудың барлық қызмет көрсеткіштерін шекара пішіні бойынша бірдей аймақтарға бөлінеді және аналитикалық түрде рұқсат етілетін өлшемдері мен басқа аймаққа дейінгі қашықтығы анықталады. Қолайлылық үшін, яғни аймақты жабындысыз немесе өткізбей бөлуде тек үш геометриялық фигура қолданылады: үшбұрыш, төртбұрыш және алтыбұрыш.

Ең қолайлы фигура алтыбұрыш, себебі азалық станцияның ортасында орналасқан айнымалы диаграммамен бағытталған антеннасы жүздіктердің барлық аймақтарына кіруді қамтамасыз ететін болады. Бірінші тәсілді қолданғанда бірдей жұмысшы каналдар қолданылған интервал сәйкес кедергілер деңгейін қамтамасыз етуден көп болады.

– Егер қозғалмалы станция байланысты іске асыру моментінде қозғалыста болса, онда Доплер эффектісінің нәтижесінде тасушы сигналдың жиілігінің ығысуы мен спектр енінің өзгерісі пайда болады. Мысалы, 900 МГц-те қозғалмалы объектінің радиалды жылдамдығы 100 км/с кезінде қозғалу жиілігі 100Гц құрайды.

– Қалалық жағдайларда мобильді станцияның жағынан өтетін транспорт қабылдағыш кірісінде сигнал деңгейінің өзгерісін шақырады – тынып қалу эффектісі. Бұл эффекттің іс-әрекеті көп сәулелену таралуда байқалатын эффектіге ұқсас.

Сигналдардың өшуі базалық пен мобильді станция таралуының аралығындағы трассада қуаттың орташа жоғалуымен сипатталады. Математикалық түрде бұл жоғалулар қатынаспен сипатталатын әлсіреумен сипатталады:

L =                            (3.1.)

Р_n таратқыш қуатының Р_с  сигналдың орташа қуаты қабылдағыш кірісінде немесе децибелмен L = 10lgP_n – 10lgP_c. Ағымдағы қуат P_c (T, Q) Т уақытының кездейсоқ функциясы болып табылады және БС пен МС станциясының кеңістіктегі сәйкес жағдайы Q ықтималдық тығыздығының логнормалды функциясымен сипатталады.

Мобильді байланыс жүйесінде сигналдардың таралуына әсер ететін үш негізгі механизм бар:

1. Шағылысу – толқын ұзындығы радиожиілікті сигналдан біршама үлкен тегіс бетпен таратулы электрмагнитті толқынның соқтығысуы кезінде пайда болады.
2. Дифракция таратқыш пен қабылдағыш арасында өлшемі толқын ұзындығымен салыстырғанда үлкен тығыз денемен таралу жолын тосқауылдағанда кездеседі, ол тосқауыл денесінен кейін екіншілік толқындардың пайда болуын шақырады.
3. Таралу – радиотолқын әрбір тегіс емес бетпен немесе өлшемдері λ ретті немесе өз бетпен соқтығысқанда пайда болады. Қалалық жерде сигналдың таралуын шақыратын қарапайым тосқауылдар – бұл фонарлы бағандар, көшелік белгілер мен жапырақтар.

Қалалық жағдайларда, сигнал қисығының тығыздық ықтималдығының функциясы таралу жағдайына байланысты өзгереді. Осында функция түрі Релеядан Райсқа дейін ғана өзгермей, моменттердің сандық мәндері де өзгереді. Бұл жағдайда сигналдардың жылдам флуктуациясының тығыздық ықтималдығын сипаттау үшін m− таралуда [4] қолданған дұрыс, әртүрлі арналар үшін аппроксимирлейтін тәжірибелік зерттеулер нәтижелері мен кең қолданылатын таралулар:

(3.2.)

мұндағы Г(m1) –гамма функциясы [3], m1	;   =(z2) – таралу параметрлері.
Ақпарат тарататын радиожүйелерді жобалауда радиожүйелердің бөгеулікке тұрақтылығын
анықтайтын екі көрсеткіш қолданылады.	≥ 0,5

1. Сигналдың қысқа уақыттық үзілісі кезінде уақыттың берілген өлшеу интервалында жіберілетін қате биттік саны.

2. Байланыс арнасында ұзақ уақытты үзіліс пайда болады. Бір жыл уақытты пайызбен берілетін байланыс арнасының сенімділігі.

Байланыс арнасының сенімділік талабына ұзақ уақытты үзіліс пайда болу уақытының пайыз талабы ғана кіреді, яғни байланыс арнасының 10 с үзілісі және одан жоғары.

Байланыс сенімділігі Р(h₂ ² > h_П² ) = А мәнімен анықталады, ал енгізілген белгілеулермен келесі түрде көрсетіледі:

(3.3.)

W(х) мәнін қою нәтижесінде кестелік интеграл алынады:

(3.4)

(3.4.) сәйкес тең болады:

1				ћ2	1
A =			Г( α + 1,	П			),
	Г( α + 1)			ћ2
						β
				0

мұндағы Г(ν,х) – толық емес гамма функциясы, [6]–ге сәйкес тізбекпен көрсетіледі.

(3.5.)

σ₂  6дБ кезінде β>1 шамасы мен Г(ν,х) функция аргументі шартын қанағаттандырады, ол бірінші ретті мүшенің көлемі кіші аппроксимация мен Г( ν,х ) аппроксимация функциясы қолдануға мүмкіндік береді.

Осылайша, аппроксимация нәтижесінде гамма – функцияны келесі түрде көрсетуге болады:

(3.6.)

(3.4) мәнді (1) формулаға қойып, аппроксимациялы формуланы аламыз:

(3.7.)

Түрлендіру нәтижесінде қор коэффициентін аламыз:

(3.8)

Мақалада өңделген имитационды модельде әртүрлі режимдегі бөгеулікке тұрақты радиожелінің зерттелуі қарастырылды.

Радиожелінің бөгеулікке орнықтылығы радиожелінің қабылдау бөлімінің шығысында өлшенетін (ΒΕR) қателік пайда болатын жиілік шамасымен анықталады. Сигналдың тынып қалуы кездейсоқ функция сигналының модуляция нәтижесінде имитацияланады, оның ықтимал тығыздығы Релей заңымен сипатталады. Сигналға қатысты жалпы болатын радиоарнадағы жылдам тынып қалулар әсері зерттеледі. ∆τ>>τ тынуы сипаттайтын кездейсоқ функцияның корреляция интервалы ақпараттың импульс ұзақтығынан τ біршама артық. Имитационды модельде ақпаратты тарату жылдамдығы ұялы мобильді байланыстың нақты радиожелілеріндегі тарату жылдамдығынан асып түседі, ал статистикалық зерттеуде әрбір қателік ықтималдығының өлшеу уақытын қысқартуға мүмкіндік береді.

Ереже бойынша, байланыс ұзақтығына байланысты сигнал қуаттылығы 20 – 40 дБ/декада жылдамдықпен өшеді, яғни ұзақтықта 10 есе өсірумен, жоғалулар 10² – 10⁴ артады. Осыдан, қала аумағында еркін кеңістік үшін классикалық квадратты тәуелділік орындалмайды, ол ұзақтықтық r артуымен Р_с ≈(1/r²) сигнал қуаттылығының төмендеуін анықтайды.

Нақты жағдайларда сигнал қуаттылығы тезірек азаяды Р_с≈(1/ ⁿ), мұнда дәрежелік мән n=2…..4 аралығында өзгереді, тәжірибе көрсетуі бойынша, n=5 жетуі мүмкін. Қуаттың мұндай төмендеуі көптеген факторлар санының бірге әсер етуімен түсіндіріледі: көше конфигурациясы, ғимарат типі мен биіктігі, антенна биіктігі мен орналасуы және тағы басқа.

Әлсіреуді есептеуде әртүрлі параметрлер мәнін тәжірибелік мәнге жақын мән алуға мүмкіндік беретін аналитикалық есептеу әдістерін қолданған дұрыс. Қабылдағыш кірісіндегі сигналдың жылдам және баяу тынып қалуын сипаттайтын ықтимал тығыздық функциясының кең тәжірибелік классы үшін екі тынып қалу моделі жасалуы мүмкін, олар қабылдағыш кірісіндегі қисық сигналдың шартсыз ықтимал тығыздығының функциясын алуға рұқсат береді. Берілген модельдердің маңыздылығы салыстыру нәтижесінде алынған формулалармен дәлелденуі.

Қозғалмалы байланыс радиожүйелерінде сандық сигналды қабылдаудың бөгеулікке орнықтылық зерттеулері келтірілген.

1. Еңбекті қорғау және қауіпсіздік ережелері бөлімі

Еңбекті қорғау дегеніміз – жоғары өнімді еңбек ету үшін жасалатын барлық қауіпсіз жағдайлар жиынтыгы. Ол төмендегідей бөліктерден тұрады:

а) құқықтық – еңбекті қорғау заңдары

э) техникалық – қауіпсіздік_:ережелері және өрт қауіпсіздігі

б) санитарлық – гигиеналық – еңбек гигенасы және өндірістік     санитария;

в)   ұйымдастырушылық – оқыту және қауіпсіз ережелерін сақтау туралы біліктілігін тексеру, нұсқаулар, еңбекті қорғау және өрт қауіпсіздігі шараларының орындалуын қадағалау.

Байланыс мекемелерінің – барлық жұмысшылары еңбек туралы заң талаптарын және еңбекті қорғау ережелерімен нормаларын бұлжытпай орындауға міндетті.

Жұмысшылар, қызметкерлер, инженерлік-техникалық қызметкерлер өздерінің міндеттерін біліп, оны орындауға, еңбек тәртібін сақтауға, қауіпсіздік техникасы талаптарын орындауға, санитария мен өрт қауіпсіздігін сақтауға міндетті. Қазіргі заңға сәйкес мекеме ішіндегі еңбек қатынасын реттеу үшін, мекеменің ішінде ішкі тәртіп қарастырылады. Бұл ережелерде жұмысшылармен жімшіліктің міндеттері көрсетіледі де, осы міндеттерді бұзғаны үшін жауапкершіліктер көрсетіледі

Ішкі тәртіп ережелерінің үш түрі болады:

а) типтік

э) салалық;

б)жұмыс орынындағы;

Байланыс мекемелері жұмысшылары өз жұмысына қатысты еңбекті қорғау ережелерін, нұсқаулар меннормаларды білуге тиіс. Мекеме әкімшілігі жұмысшыны жұмысқа   кірген бойдан   қауіпсіздік   ережелерін   сақтауға оқытуға міндетті.

Нұсқаулардың түрлері:

а) кіріспе нұсқау;

ә) жұмыс орнындагы алғашқы нүсқау;

б)қайталама нұсқау;

в)кезектен тыс нұсқау;

Кіріспе нұсқауда жұмысшыны еңбекті қорғаудың жалпы мазмұнымен таныстырады, жұмыс шарттарымен ішкі тәртіп ережелерін оқытады. 18 жасқа дейінгі жастарды ауыр және жер асты, қауіпті және залалды жұмыстарды орындауға тыйым салынады.

Қолдан жүк көтеру нормасы 16 мен 18 жас арасындағы жасөспірімдер үшін -16 кг, ал 15 жаска дейінгі жастар үшін жүк көтеруге болмайды.

18 жасқа дейінгі жұмысшыларға түнгі сменада, тиІсті уақыттан артық, демалыс күндері, мереке күндері жұмыс жасауға болмайды.

15-тен 16 жасқа дейінгі жұмысшылар бір аптада 24 сағаттан, ал 16-дан 18-ге дейінгі жұмысшылар 36 сағаттан артық жұмыс жасауға болмайды.

Еңбекті қорғау ережелері мен нормаларын бұзған қызметкерлерге қогамдық, тәртіп бұзушылық, әкімшілік және қылмыстық шаралар қолданылады. Мұндай жұмысшыларға сөгіс беріліп,ақшалай айыппұл салынып, жұмыс дәрежелері төмендетілуі мүмкін. Егер еңбекті қорғаузаңдылықтары бұзылғандығы қылмысқа жататын болса, онда жұмысшы қылмыстық жауапкершілікке тартылады.

4.1.  Қауіпсіздік техникаларының жалпы ережелері Өндірістік санитария

Әрбір жүмысшы қауіпсіздік ережелерін білуге міндетті: Кез-келген жүмыс барысында төмендегідей талаптар орындауы тиіс.

а) көтерілген жүктің астында тұруға болмайды.

э) машинаның қозғалып тұрған бөлшектерін ұстауға болмайды.

б)   қозғалып немесе айналып тұрған машина бөлшектерінің қасында жұмыс жасауға болмайды.

в)  жалпы жарық беретін электр желілерінің қысқыштарын ұстауға болмайды.

г) автокөлік белгілерін қадағалап жүру. Тыйым салынады:

а) үзілген электр желілерімен әсерлесуге;

б)  жерлестірілген немесе жерге жалғанғандығына қарамастан белгісіз жерлерді үстауға;

Мұндай жерлерге 10 метрден жақын жерге жақындамау керек. Ол туралы жауапты адамдарға хабар беру керек.

1,5 метрден жоғары жерлерде баспалар мен сатыларды пайдалану керек. Кіші баспалардың ұзындығы 5 метрден аспауы керек.

Қалалық және қалааралық телефон станцияларында металл баспаларды пайдалануға тыйым салынады.

Бұзық, жарығы бар, майысқан құрал-саймандармен жұмыс жасауғаболмайды. Байланыс мекемелері шешінетін бөлмелермен, асханамен, жуынатын бөлмемен, туалетпен және демалыс бөлмелермен жабдықталуы тиіс. Егер жұмысшы саны 300-ден асса онда денсаулық пункті жасақталады.

Әр жұмысшыға 4,5 м аудан жэне 15 м көлемді бөлме бөлінуі тиіс. Ережелер мен нормаларға сәйкес жұмыс орындарында жарық барынша жеткілікті болуы   керек.   Жасанды   жарық мейлінше  табиғи жарыққа  жақын болуы керек.

Электр машиналары, трансформатарлар, телеграф аппараттары орналасқан бөлмелердегі шу нормадан аспауы керек.

4.2. Жерасты металл байланыс құрылыстарын коррозиядан қорғау кезіндегі қауіпсіздік талаптары

Жергілікті кабельдік байланыс желілерінің құрылыстарын тұрғызу барысында ГОСТ 9.602 ЕСЗКС «Жерасты құрылыстары. Коррозиядан қорғаудың жалпы талаптары» және «Жерасты металл байланыс құрылыстарын коррозиядан қорғау және жоспарлау бойынша нұсқаулық» стандартының талаптарына сәйкес жүргізеді.

Қорғасын қабышасы бар, қорғаныс қабаты жоқ кабельдерді топыраққа, сонымен қатарпластмасса тұрбалардан жасалған кабельдік канализацияға да төсеуге тыйым салынады.

Жаңа салынып жатқан, жұмыс жасап тұрған және қайта қалпына келтіріліп жатқан жергілікті кабельдік байланыс желісін коррозиядан қорғау жұмыстары жобаның жұмысшы құжаттарына қатаң түрде сәйкес жүргізілуі тиіс.

Жобаның жұмысшы құжаттарында қарастырылған электрохимиялық қорғаныстың барлық түрін жабдықтау, сонымен бірге, ретке келтіру, бақылау-өлшеу және қорғаныс құрылғыларын жұмысқа қосу жұмыстары жерасты металл байланыс құрылыстары эксплуатацияға берілгенге дейін жүргізілуі керек.

Жергілікті кабельдік байланыстың жерасты металл құрылыстарын коррозиядан қорғау жұмыстары кезінде мына нәрселерді орындау қажет:

1) Жер астына немесе кабельдік канализацияға төселетін кабельдердің құрылыстық ұзындықтарын қосатын жерлерде (жобада қарастырылған) бақылау-өлшеу пункттерін (КИП) жабдықтау қажет;

2) адаспа токтардың әсеріне ұшырағыш зоналарға төселген кабельдердің монтаждау жұмыстары аяқталған соң, басқа жерасты металл құрылыстарымен (құбырлар, күштік кабельдер) және рельстер мен қиылысатын аймақтарда оның жерге қатысты потенциалдарын өлшеу керек. Сәкесінше «байланыс кабелі-басқа жер асты құрылысы» немесе «байланыс кабелі-рельстер» потенциалдар айырымын өлшеу керек.

Ескерту: «Байланыс кабелі-рельстер» потенциалдар айырымын электродренаждық қорғанысты жабдықтау қажет болған жағдайда өлшенуі қажет.

Байланыс кабельдерін қорғаныс құрылғыларына, сонымен қатар қорғаныс құрылғыларын адаспа ток көздеріне қосу тек қана диэлектрлік қолғаптарды кигенде ғана рұқсат етіледі. Жөндеу жұмыстарын бастамас бұрын дренаждық қондырғыларды контактілік желіден және дренаждық кабельді жерге қосудан ажырату қажет. Катодты қондырғыларда кернеуді түсірмей-ақ жұмыс жасауға рұқсат етіледі, бірақ, міндетті түрде диэлектрлік қолғап кию қажет. Катодты қондырғының сыртқы жәшігі жерге қосылған болуы тиіс.

Кәбілдің өзекшесін қағаз немесе полиэтилен лентадан жасалған белдік оқшаулаумен жамылғылайды және дымқылдан, жарықтан және басқада атмосфералық фокторлардан, сонымен қатар механикалық және электромагниттік әсерлерден қорғану үшін герметикалық қабықшаның ішіне салады. Қабыршалар металлдан ( қорғасын, алюмен, гофрленген болат), пластмассадан (полиэтилен) және металлдыпластмасстан жасалады.

Металлды қабыршаларға негізінен қорғасыннан, алюменнен болаттан жасалған қабыршалар жатады.

Пластмасса қабықшалардың ішінде көптеп қолданыс тапқандары полиэтиленнен және поливинилхлоридтен жасалған қабықшалар.  Пластмасстан жасалған қабықшалар дымқылөткізбеушілікті, коррозияға қарсы тұрушылықты, кәбілге иілгіштікті, жеңілдікті және дірілге қарсы тұрушылықты беру қасиеттерін бойына біріктіре алған.  Ал, металлдыпластмасстық қабықшалардан кәбілдік техникада ішінде алюмендік фольга қабатты арқылы металлданған полиэтилендік құбырша түріндегі алюмополиэтиленді қабықшалар қолданыс тапты.

Кәбілдерді тікелей жерге немесе суастына төсеген кезде, олар міндетті түрде қосымша қорғаныспен қамтамасыз етіледі. Қорғаныстың ішіне жастық, қалқандық жамылғы және сыртқы жамылғы кіреді. Брондалған кәбілдердің жастығы тізбектеле жағылған битумдық қоспаның және сіңірілген кәбілдік таспаларды (джуттарды) қосындысынан тұрады.  Брондық жамылғы  (брон) жалпақ немесе домалақ болат сымдардан жасалған болат ленталармен орындалады. Кәбіл бронының үстіне битум сіңірілген кәбілдік таспадан тұратын сыртқы жамылғы жамылғыланад  

4.3. Радиостанциялармен жұмыс кезіндегі негізгі қауіпсіздік ережелері

Әуесқойлық радиостанциялардың аппаратураларын жөндеу, реттеу және эксплуатациялау кезінде, сонымен қатар орнату және антенналарды жөндеу кезінде радиоәуесқойлар қауіпсіздік ережелерін қатаң түрде сақтап, басқа да адамдарға қауіпсіздік ережелерін ескертіп отыруы тиіс (4.1-сурет).

Әуесқой радиостанциясының аппаратурасы (трансиверы) операторлардың үстеліне орнатылуы қажет. Әрбір радиоқұрылғы аппаратураның токөткізгіш бөлігіне кездейсоқ тиіп кетуді болдырмайтын  корпусқа (қаптамаға) орнатылған болуы керек. Айнымалы ток желісінен қоректенетін пппаратураның корпусы сенімді түрде жерге қосылған болуы қажет

Әуесқой радиостанция аппаратурасын жерге қосу арнайы сыртқы жерге қосқышқа қосылу әдісімен немесе ғимараттың (тұрғын үйдің) жерге қосу контурына қосылуымен орындалуы қажет. Сыртқы жерге қосу құрылғысы үшін өлшемі 1х1 метр және тереңдігі 1,5 метрден кем болмайтын шұңқырға қалыңдығы 5 мм-ден кем болмайтын болат немесе мыс бетше (қаңылтыр) орналастырылады. Бетшеге көлденең қимасы 16 мм² болатын болат (мыс) өткізгіш дәнекерленеді. Егер жерге қосу үшін арналған шұңқыр құрғақ топырақ күйінде қазылған болса, көмбес бұрын шұңырдың ішіне күл немесе көмірдің қабатын төсеп, су құямыз. Жерге қосу өткізгішінің шығысы 2,5 метрге дейін металл тұрбамен қорғалуы тиіс.

Егер ғимараттың жерге қосу контурына қосылу мүмкін болмаса, жерге қосу үшін су құбырының тұрбасын (салқын су) қолдану рұқсат етіледі. Тазаланған тұрбаға мырыштық төсеумен металл хомут кигізіледі, хомутқа жерге қосу өткізгіші бекітіледі. Жерге қосу үшін жылыту және газ желісінің құбырларын, тұрбаларын, радиаторларын қолдануға тыйым салынады.

Радиостанция аппаратураларын жерге қосу тізбектерінде барлық қосылыстар пісіру, дәнекерлеу әдістерімен, сығымдау немесе винттік бұрау әдістерімен орындалуы қажет. Тек бір дәнекермен қосуға тыйым салынады.

Әуесқой радиостанцияларды эксплуатациялау процесінде шығыс шамдарын, түзеткіш құрылғыларын және т.б. ауыстыру кезінде барлық операциялар қуатсыздандырылған аппаратураларда орындалуы қажет. Жұмысты бастамас бұрын щуптің көмегімен жылжымалы жерге қосқышты радиоқұрылғының барлық детальдарына тигізіп шығуы керек (жоғары кернеудің зарядтары жинақталып қалатын жерлерге).

Іске қосылған таратқыштарды жөндеу және реттеу жұмыстарын тек қана бір қолмен орындау қажет (екінші қолды арқаңа қойып). Реттеу жұмыстарын тек қана тұтқалары оқшауланған құралдармен атқаруы қажет.

Найзағайлы уақытта әуесқой радиостанцияны эксплуатациялауды тоқтату қажет, фидерлік антенналық құрылғылардың кірістері жерге қосылған болуы, ал станцияның аппаратурасы қуатсыздандырылған болуы қажет.

Аппаратурамен жұмыс кезінде бөгде адамдарды кіргізуге болмайды, әсіресе мас күйіндегі адамды.

Антенналық мұнаралардың құрылысын тұрғызу кезінде жұмысқа кем дегенде екі адам қатысуы, ал биіктігі 8 метрден жоғары болатын мұнараларды  орнату кезінде кем дегенде 6 жұмысшы қатысуы қажет.

Найзағай, күннің күркіреуі, қатты жел, жаңбыр, қар бораны және мұздақ болған уақытта мұнараларға шығып, антенналық құрылғыларға жұмыс жүргізуге тыйым салынады.

Әуесқой станциялардың антенналық құрылғыларымен жұмыс жүргізетін тұлға ғимараттың шатырына шығу кезінде табаны таймайтын аяқ киім, брезенттелген немесе былғары қолғап киюі қажет.

Көлбеу шатырға шығар алдында сақтандыру жібі (арқан) бар сақтандырғыш белдігін киюі қажет. Сақтандыру жібін (арқан) шатырдағы стропил балкасына мықтап бекіту қажет. Сақтандыру жібін түтін мұржаларына, радиотрансляциялы желілердің тіреуіштеріне, теледидарлық антенналардың тіреуіштеріне бекітуге болмайды.

Қорытынды

Дипломдық жұмыс «Байланыс тізбектері арасындағы өзара әсерлер және олардан қорғану жолдары»тақырыбында жазылған. Дипломдық жұмыстың мақсаты- өзара ықпал табиғаты мен тізбектер арасындағы өзара әсерлердің негізгі параметрлері және өзара әсерлерден қорғау шаралары туралы жазу.

Дипломдық жұмыс кіріспеден, технологиялық бөлімнен, конструкторлық бөлімнен, есептеу бөлімінен, еңбекті қорғау және қауіпсіздік ережелері бөлімінен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде, яғни, технологиялық бөлімде өзара ықпал табиғаты және тізбектер арасындағы өзара әсерлердің негізгі параметрлері, коаксиальды тізбектердегі өзара ықпал табиғаты туралы жазылған.

Дипломдық жұмыстың екінші бөлімінде, яғни, конструкторлық бөлімде өзара әсерлерден қорғау шаралары, әуе байланыс желілерінің тізбектерін айқастыру, кабельдік тізбектерді симметрлеу туралы қарастырылған.

Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде, яғни, есептеу бөлімінде байланыс кедергісін есептеу туралы жазылған.

Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде, яғни, еңбекті қорғау және қауіпсіздік ережелері бөлімінде ауіпсіздік техникаларының жалпы ережелері, өндірістік санитария, өрт кезіндегі іс-қимыл ережелері, өрт сөндіргіш құралдар, электр қауіпсіздігі туралы жазылған.

Дипломдық жұмысты жазу барысында қолданған әдебиеттер пайдаланылған әдебиеттер тізімінде көрсетілген.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 

1. Гроднев И.И. «Линейные сооружения связи» М: Радио и связь, 1987.
2. Бредихин А.Н., Лендесиен Э.И., «Охрана труда» М: Высшая школа,
3. Гроднев И.И, Верник С.М. «Линии связи» М:Радио и связь,
4. Г.А.Зуев, Л.И.Хачиров «Эксплуатация и ремонт абонентских устройств городских телефонных сетей» М: «Издательство», 1975
5. АО «Казахтелеком» «Правила обслуживания ремонта линий кабельных, воздушных смешанных местных сетей телекоммуникаций» Алматы-2009.
6. Ю.М.Грязнов, Е.П.Дубровский, С.Ф. Караваева М: «Высшая школа», 1988. «Электромонтер линейных сооружений телефонной связи и радиофикации»
7. И.М. Зотов «Пособие электромеханику и электромонтеру по кабельным работам» М: «Транспорт», 1976.
8. АО «Казахтелеком» «справочное пособие по техническому обслуживанию и ремонту линейных сооружений сетей телекоммуникаций» М: Петропавловск 2006.