«Күміс бұйымдардың пайдасы»
Мазмұны
Кіріспе…………………………………………………………………………………………4
І.Негізгі бөлім.
1.1. Күмістің қысқаша сипаттамасы………………………………………………5
1.2.Физикалық сипаттамасы және қолданылуы…………………………….6
1.3. Тарихы және бірегейлігі………………………………………………………..7
1.4. Күміс тірі ағзада……………………………………………………………………8
II бөлім.
2.1 Күмістің емдік қасиеті……………………………………………………………9
2.2 Күмісті салт-жоралғыларда қолдану……………………………………..16
Қорытынды………………………………………………………………………………19
Ұсыныс……………………………………………………………………………………..20
АбстрактҒылыми жұмыстың өзектілігі:Біздің заманымызда, технологияның даму кезеңінде қымбат металдарды белсенді пайдаланылуда күмістің емдік қасиеттері жоғары екенін білуге болады.Біздің күнделікті пайдаланып жүрген компьютерлер, теледидарлар, ұялы телефондар, автомобильдер, тоңазытқыштар – барлық электрлік құралдардың құрамында күмістің аз дәрежеде болады. Күміс сонымен қатар медицинада, химияда, зергерлік бұйымдар өндірісінде де қолданылады.
Ғылыми жұмыстың мақсаты:
Күмістің адам ағзасына пайдалы жақтарын қарастыра отырып,өмірде пайдалану түрлерін танып білу.
Зерттеу гипотезасы:
Күмістің пайдалы жақтарымен жан-жақты танысып жас өспірімдерге күмістің пайдасы туралы мәліметтер беру.
Ғылыми зерттеу әдістері:
Әлемдегіадамзат пен қоршаған ортадағы күмістің қасиетін,маңызын анықтау, күмісті зергерлік шеберханада алу жолдарын анықтай отырып таза және қоспа күміс екендерін білу.
Зерттеу жаңалығы: Күмістің басқа металдардан айырмашылығын ажырату.Адам ағзасындағы атқаратын пайдасын білу,емдік қасиеттерін пайадалнудың маңыздылығын ашып көрсету. Күміс бұйымдардың түпнұсқасын тексерту арқылы таза күмісті ажырату. Қазақ халқының күмістен жасалған сәндік бұйымдарының пайдасы, маңызы туралы біле отырып олардың көптеген адам баласына емдік қасиеттерінің барын ұғындырады.
КІРІСПЕ
Күміс-ең ғажайып металдардың бірі. Оны күнделікті өмірде пайдаланудың көптеген нұсқалары бар – зергерлік бұйымдардан емдік қасиетіне дейін. Мені күміс бұйымдар өздерінің әдемілігімен ғана емес өзінің әрқилықасиеттерімен қызықтырды. Күмістің қасиеттері айтарлықтай байыпты зерттелген, сондықтан бүгінгі таңда ол біздің өміріміздің әр түрлі салаларында танымал. Күмістің болашақ технологияларда қолдану үшін үлкен әлеуеті бар: Күн батареяларын өндіру, нано-технология, сондай-ақ мырыш пен күмістен жасалған жаңа батареяларда, олар литий-ионды батареяларды алмастыруға тиіс. Күміс жаңа батареялар екі есе ұзағырақ жұмыс істейді, жарылыс қаупі болмайды,уыттылығы жоқ. Болашақта осы батареялардың негізінде Ноутбуктер пайда болады.Себебі, үлкен кісілерден күміс таққан пайдалы деген сөздерін естіп, онымен қалды үйде әр түрлі салт-жоралғыларды жүзеге асырғанда күмістің қолданғанын үнемі көріп жүрдім. Олардың не себепті, қандай мақсатта қолданылатыны мені қызықтыра бастады. Міне, сондықтан мен осы күмісті зерттеп, олардың қасиеті жайлы мәліметтер іздестіре бастадым.
Өз жұмысымда қазақ халқының тұрмысында ғана емес басқа да шет елдердің халқында ерекше орын алатын күмістен жасалған бұйымдардың маңызына тоқталмақпын. Осы тақырыпты қозғаудағы мақсатым ұлттық қолөнер бұйымдарының, оның ішінде күмістен жасалған бұйымдардың пайдасы мен қасиеттерін,емдік шараларын халық арасында кеңінен насихатталуын жүзеге асыру, олардың тарихи маңызын жойып алмау мақсатында ұсыныстар жасау, ұлттық мәдениетімізді ұлықтау және әртүрлі күміс түрлерін тексертіп,таза күмісті насихаттау. Күмісті қолданудың жаңа саласы-тоқыма өнеркәсібі. Жыл сайын 1200 тонна күміс күмістен жасалған микроскопиялық қондырмалары бар полистиролдан жасалған киім өндірісінде пайдаланылады. Иондарды алмау салдарынан созылмалы науқастар контингентін қалыптастыратын күміс-тәуелді адамдардың анықталған тобы ерекше назар аударуға тұрарлық.
Негізгі бөлім
1.1Күмістің қысқаша сипаттамасы
Күміс-Д. И. Менделеевтің периодтық жүйесіндегі 47 атомдық нөмірі бар химиялық элемент. Күмістің қысқаша химиялық формуласы:Ag
Ломоносов Күміс туралы жазған, оның металл екендігін және егер ол қоспалардан тұратын болса, бор сияқты ақ түсті болады.Расымен де зерттеулер бойынша солай екендігі анықталды.
Күміс біздің дәуірге дейінгі IV мыңжылдықта белгілі болды. Бұл қымбат металл, алтын сияқты, табиғатта асыл тастар түрінде кездеседі. Сондықтан адамзат онымен ғалымдардың көмегінсіз танысты. Ежелгі Мысырда күміс «ақ алтын»деп аталды. Алтыннан гөрі оны табу қиын болды. Сондықтан сол уақытта ол алтыннан қымбат болды.
Оның латын атауы «argentum» күміс грек тілінен «argos» – ақ, жарқын, жарқыраған.
Табиғатта күміс өзекше түрінде де, сирек минералдар түрінде де кездеседі, олар полиметалл кендеріне – мыс, қорғасын, мырыш сульфидтеріне кіреді. Күміс самородкалардың салмағы өте үлкен. Ең ірі табаның салмағы 13,5 т. күміс табақтарда жиі кездескен.
Күміс (латынша Argentum), Ag — элементтердің периодтық жүйесінің І тобындағы химиялық элемент, атомдық нөмірі 47, атомдық массасы 107,88 ақ түсті металл, электр тоғын, жылуды жақсы өткізеді.Оның басқа металдармен қорытпасы зергерлік бұйымдар жасауда, медицинада күміс препараттары (күйдіретін, микробтарды жоятын, т. б.), кино және фотоөнеркәсібінде, химия, электртехникалық және электрондық өнеркәсіптерінде, т. б. қолданылады. Қазақстанда Бозшакөл, Қоңырат, Ақтоғай, Айдарлы, Бақыршық, т. б. кен орындарында кездеседі.
Күміс өте ерте заманнан бастап адам тұрмысында пайдаланылып келеді. Таза күміс ірімей жақсы соғылады және сымға салып жіңішкерте отырып созуға да ыңғайлы. Таза күміс жай қарағанда да көрікті. Сондықтан қазақ зергерлері ең таза күміс деп жамбы күмістерді ұстайды. Жамбы деп қорытылып құйылған кесек күмістерді атайды. Жамбының үлкендігі мен формасына қарай, қазақ арасында белгілі алты түрлі атауы бар. Оларды үлкенінен бастап айтқанда; «бесік жамбы», «ат бас жамбы», қой бас жамбы,
«тай тұяқжамбы», «қой тұяқ жамбы», «асық жамбы» деп атайды. Халқымыздың зергерлік өнері ұлттық мәдениет тарихынан ерекше орын алады. Өнердің бұл түрінің түп төркіні мыңдаған жыл әріде жатыр. Қазақтарда зергерлік өнер ұрпақтан- ұрпаққа беріліп, өнер құпиясы мұқият сақталған. Зергерлер мен темір ұсталары сәндік қолданбалы өнер бұйымдарын металдан, күміс пен мыс, темірден жасады. Бұл өнердің техникалық және сәндік бұйымдар жасау түрінің басы қола дәуірінде б. з. д. II ғасырда, өмір сүрген сақ-сарматтардың дәстүрінен және үйсін, кангуй, ғұн өнерінен басталады.
1.2. Физикалық сипаттамасы және қолдануы
Таза күміс – өте ауыр (қорғасын жеңіл, бірақ Мыстан ауыр, тығыздығы — 10,5 г/см3), ерекше пластикалық ақ металл (Жарық шағылысу коэффициенті 100% – ға жақын). Одан қалыңдығы 0,00025 ММ жапырақ жасауға болады.
Жұқа күміс фольга күлгін түсті болып келеді. Уақыт өте келе металл түтікше ауадағы күкіртсутегінің іздерімен әрекет ете отырып және жұқа пленкасы металға тән қызғылт түсті бояуды беретін сульфидтің ұшуын түзе отырып, кесек болады. Металдар арасында ең жоғары жылу өткізгіштігі бар. Бөлме температурасында барлық белгілі металдар арасында ең жоғары электр өткізгіштігі бар. Салыстырмалы түрде баяу балқитын металл, балқыту температурасы 962 °C. Одан ғарыш зымырандарында, ядролық қондырғыларда, су асты қайықтарында, есептеу техникасында және т. б. қолданылатын құрылғыларда түрлі байланыс жасайды.
Күмістің тамаша шағылысу қабілеті бар,оны айналар, телескоптар, микроскоптар, түрлі оптикалық аспаптар өндірісінде пайдалануға мүмкіндік береді.
Зергерлік істе күміс кеңінен қолданылады. Сақиналар, брошьтар, асхана сервиздері әлі күнге дейін адамның тұрмысын әшекейлейді. Ерте заманда Күмістен монеталар соғылған.
1.3. Тарихы және бірегейлігі
Күміс-тамаша қасиеттері бар қымбат металл. Ол адамға ежелгі кезден белгілі болды және ол мыңдаған жыл бұрын қолданыла бастаған. Тарихта күмісті алғаш ашқан адамн туралы анық деректер жоқ.
Күмістің латынша атауы аргентум,ежелден аргитос сөзі ақ деген мағынаны береді. Күміс тарихы алхимиямен тығыз байланысты.
Орыс тілінде «күміс», неміс тілінде» зильбер», ағылшын тілінде» сильвер «- бұл сөздер ежелгі үнді » сарпа » сөзіне жатады.Ежелгі Ресейде күміске әрдайым ерекше көзқарас болған.
Біздің дәуірімізге дейінгі 2500 жыл ішінде Ежелгі Мысырда әшекейлер киген және күмістен жасалған монеталарды жасаған. Күміс тарихы алхимиямен тығыз байланысты, өйткені сол кезде күмісті купелирлеу әдісі әзірленді. X-шы ғасырда күміс пен мыс арасында ұқсастық бар болды және Мыс қызыл түске боялған кезде күміс ретінде қаралды. 1250 жылы Винсент Бове күміс күкірттің әсері кезінде сынаптан түзіледі деген болжам айтты. Парацельс элементтерден күміс хлориді алды, ал Бойль оның құрамын анықтады. Шееле күміс хлоридіне жарықтың әсерін зерттеді, ал фотосуреттің ашылуы күмістің басқа галогенидтеріне назар аударды. 1663 жылы Глазер күйдіргіш зат ретінде Күміс нитратын ұсынды.
«Күміс» орыс сөзінің шығу тегі туралы ғалымдар енді бір пікірге келмеді. Олардың көпшілігі көне ассириялықтар тілінде орап та, жарты ай да (Ассирияда күміс «айдың металы»деп саналды) деп санайды.
Басқа металдармен араласпау қабілеті үшін күміс асыл металл деп аталды. Бірақ күміс басқа да қасиеттерге ие, олар ешқандай металл жоқ. Күмістің бірегейлігі неде?
Күмістің бактерицидтік сипаттамалары ежелгі адамдар байқалып, пайдаланылды. Б. з. б. 327 жылы грек әскері Александр Македонскийдің басшылығымен Үндістанға басып кірді. Қолбасшыны еш нәрсе тоқтатпады, алда ешқандай кедергі болған жоқ. Бірақ кенеттен асқазан-ішек аурулары індеті басталды. Солдаттар шайқасты. Гректер үйге қайтып келуге мәжбүр болды. Бірақ ауырғандар негізінен қарапайым сарбаздар арасында болды. Тек екі мың жылдан кейін ғалымдар неге соғысушылар ауырмағанын түсінді. Солдаттар кәдімгі қалайы кружкаларынан, ал әскери қызметкер – күміс ыдыстан ішті. Яғни, күміс ауру бактерияларды өлтірді. Кейінірек күміс граммының бірнеше миллиардтаған үлесі 1 л суда бактерияларды жоюға қабілетті екені анықталды. Күміс микробтар үшін өте тиімді у, сулем, карбол қышқылы және хлор сияқты құралдардан айтарлықтай асып түседі. Бұл ретте артық дозалану, күміс сияқты ұғым жоқ, бүйрекке де, бауырға да әсер етпей, адамның ішкі мүшелері үшін мүлдем зиянсыз.
1.4. Күміс тірі ағзада
Күміс-өсімдіктер мен жануарлардың тұрақты құрамдас бөлігі. Оның құрамы теңіз өсімдіктерінде орташа есеппен 100 г құрғақ затқа 0,025 мг, жерде – 0,006 мг, теңіз жануарларында – 0,3-1,1 мг, жерде – із мөлшері (10-2-10-4 мг) құрайды. Күмістің құрамы ми жасушаларында (күлде 0,008%) өсті. Азық-түлік рационымен адам тәулігіне шамамен 0,1 мг Ag алады. Салыстырмалы түрде оның құрамында жұмыртқа сарысы (100 г 0,2 мг), мүкжидек, ет бар. Негізінен ішек арқылы ағзадан күміс шығарылады.
Сіздің денеңізді қажетті күміс санымен толықтыру үшін күміс ыдыста суды сақтау немесе күміс қасық немесе монета сияқты күміс заттарды қою жеткілікті.
Ағзаға түсетін күмістен тек 5% ғана сіңеді, бірақ ағзадағы күміс тапшылығының салдары нашар зерттелген. Мүмкін, күміс концентрациясы иммундық жүйенің жағдайына байланысты. Сондықтан күмістің жетіспеуі мүмкін симптомдары әлсіздік, жиі жұқпалы аурулар, нашар көңіл-күй болуы мүмкін.
Күмістің пайдасы қандай, бірақ ол ауыр металл, сондықтан үлкен концентрацияда улы. Ресейде қолданылып жүрген санитарлық нормаларға сәйкес Күміс қауіптілігі II класты жоғары қауіпті зат болып табылады. Өлім дозасы-10 г күміс нитраты (6,35 г таза күміс).
Адам ағзасындағы күмістің артық мөлшерде жиналуы «аргироз»деп аталатын арнайы ауруды тудыруы мүмкін. Ол көздің Радужный қабығы мен көз түбінің түсі өзгергенде, сондай-ақ шырышты қабығы мен терінің пигменттеуінде көрінеді, ол сұр-көгілдір түстен аспидты-сұр түске дейін сатып ала алады, бұл ретте адам көңіл-күйінің қандай да бір жақсаруын сезбейді. Аурудың белгілері ағзада Е витамині мен селен жетіспеушілігіне, сондай-ақ күн сәулесінің әсеріне ықпал етеді. Соңғы жағдайда күміс иондарымен қаныққан былғары фотосурет ретінде» жарқырайды». Тері мен шырышты пигменттер әдетте өте баяу дамиды және күмістің тұрақты әсері басталғаннан кейін 10 және одан да көп жылдан.
II бөлім
2.1. Күмістің емдік қасиеті
Қазақтың әшекей бұйымдары — халықтық қолданбалы өнеріміздің ғана емес, бүкіл ұлттық мәдениетіміздің асыл қазынасы. Зергерлер көбіне бағалы металдардың ішіндегі ең қолайлысы — күмісті пайдаланды. Қазақ зергерлері күмістің жалтыраған түсін, әртүрлі пішіндер жасауға қолайлығын шебер пайдалана біліп, оған әртүрлі техникалық тәсілдерді пайдалана отырып, нақыштау, сіркелеу, ойып күмістеу сияқты шеберліктерді меңгерді. Зергерлер күмісті кенінен қолданған. Күмістің тартымды, сыйқырлы қасиеті бар деп есептелінген. Күмістің тіл-көзден, түрлі сырқаттан сақтайтын, тазартатын қасиеті бар деп сенген. Сондықтан да үй шаруасындағы әйел ас қамдаса да, бала шомылдырса да қолынан күміс жүзігін алмаған.
Емшілер өте ерте заманда-ақ күмістің қасиетін ерекше бағалаған. Мысалы, Үндістанда оны адам иммунитетін көтеруге қолданса, Египетте жараға жабыстырған. Ал, Ресейде шіркеулердегі күміс қосылған суды киелі деп санайды. Күміс қосылған су, ағзадағы көптеген зиянды микроағзаларды жояды. Адам, ағзасының тұмау және жұқпалы ауруларға төтеп бере алмауының себебі иммундық жүйедегі күмістің азаюынан болады. Күміс тек қана ауру тудыратын элементтерді жойып қоймай, ағзадан зиянды токсиндер мен микробтарды шығарады.
Қазақ халқының зергерлік әшекей бұйымдары ата-бабаларымыздың ұлттық қолөнер мәдениетін паш ететін асыл мұрасы, ұлттық мәдениетіміз бен өнеріміздің айнасы ғана емес, тұнып тұрған тәлім мен тәрбиенің сыр сандығы екендігін осыдан көруімізге болады.
Мен күміс әшекей тағатын апайларымызбен сұхбаттасу барысында күмістің соншалық шипалығы туралы білдім (білезік киетіндер) артериялық қысымды төмендетеді, асқазан-ішек жолдарын тазартады, (алқа тағатындар) қалқанша безді емдиді (щитовитка) тағы басқа.
Қазіргі уақытта осы бір салт-дәстүр қайта айналып өмірге енсе қандай тамаша болар еді. Халқымызда қалыптасқан дәстүр бойынша, ас адал болуы үшін оны дайындайтын, дастарханға қоятын, шай құйып беретін әйелдің саусағында міндетті түрде күмістен жасалған сақина болуға тиіс. Қазақтар арасында «Күміс сақинаны сәнге салмайды, ол — тазалыққа таразы» деген нақыл сөз бар. Бұл сөздің төркіні сақинаның тек сәндік қана емес, гигиеналық та қызмет атқаратынын аңғартады. Бұрынғы әр қазақтың отбасында қазан көтеріп, ас дайындаған кез-келген әйелдің қолында күміс сақинасы немесе жүзігі болмаса, оның қолынан ас ішпейтін болған. Өйткені күмістің өте күшті табиғи антисептикалық қасиетін, жұқпалы аурулардың алдын алуда пайдасы зор екендігін қазақ халқы ертеден-ақ білген. Дана халқымыз сақина соғылатын күміс, алтынның таттануға ұшырамайтынын, олардың судың, тамақтың тез бұзылмауына септігін тигізетінін, денсаулыққа жағымды әсер ететінін тым ерте байқап, білген. Заманында жас келіншектер нәрестесін шомылдырарда, жаялығын жуарда, тамақ дайындарда ауылдағы қарт әжелер: «Қолыңа күміс сақинаңды салып ал, ол тазалыққа, адалдыққа жақсы», — деп ескерткен. Нәрестені қырқынан шығарарда оны шомылдыратын суға күміс теңгелерді немесе күміс сақинаны, білезікті салған. Сәби шомылдырылып болған соң сол бұйымдар сәбидің кіндік шешесіне берілген. Бұл — зергерлік заттар сәбиді қырқынан шығарушы әйелдерге арналған сыйлық қана емес, халқымыздың асыл заттардың қасиетін білгендігінен қалыптасқан дәстүр. Күмістің өзіндік әдемілігімен қатар, таңғажайып емдік қасиеті-де көп. Емдік қасиеті қазіргі медицинада дәлелденген. / дәрігермен сұхбаттасу
Ғалымдар болса, күмістің бұл қасиеттеріне ХІХ ғасырдың аяғында ғана мән беріп, зерттей бастапты. Шетелдік дәрігер Роберт Бекер күміс иондарының адам, ағзасындағы жасушалардың көбеюіне әсер ете алатындығын дәлелдеген. Ол өзінің ғылыми кітабында күміс иондарының қатерлі ісік ауруына шалдыққан адамдардың жасушаларын қайта тірілтіп, көбеюіне көмегі барлығын жазған. Ал, қазақ халқы күмістің пайдасын қағазға қаттап жазбағанымен күнделікті өмірінде біліп қана, тыныш өмір сүріп жүре берген. Қазақтар күмістің емдік қасиетінің молдығын біліп, күмістің тістің қызыл иегін зақымданудан сақтайтынын, түрлі бактерияларды жойып, асқазан-ішек жолдарын тазартатынын білген. Тамақ ішуге күміс қасық пайдалануға мән берілген. Егер қасық жұмсақ қақталған, ақ күмістен жасалса күміс иондары суға бөлініп, ерітінді түрінде, ағзаға сіңеді. Қолданыла келе күміс қасықтың жиегі мүжіле бастайды. Бұл, ағзаның күміс иондарын қаншалықты пайдаланғанын көрсеткен. Күміс залалсыздандырушы болып та есептеледі. Ол бактерияның 650 түріне қарсылық білдіре алады екен.
Әдеттегі біздің қолданылатын антибиотиктер бактерияның 10 түріне ғана қарсы тұра алады, ал олардың ағзаға кері әсері одан бірнеше есе артық;
Белгілі бір мөлшердегі күміс адам иммунитетін көтеріп, ағзадағы гемоглобин мен эритроциттер мөлшерін көбейтеді;
Күміс сырға тағу бас ауруын азайтса, күміс білезіктер жүйкелік ауруларын азайтады. Күміс әшекейлер тағу шаш өсуін тездетеді.
Күміс қуық ауруына, ашыққанда және ішек қабынуына қарсы қолднылады.
Күміс денсаулық индикаторы, яғни тағып жүрген күміс бұйымыңыз қарайса дәрігерге жүгіну уақыты келді деген сөз. Күміс залалсыздандырады
Күмісті тек медицинада ғана емес, косметологияда, тіпті, саяжайларда бағбандар тыңайтқыш ретінде пайдаланса, аспаздар күміс қосылған сумен тағам әзірлеген. Сондай-ақ, оның залалсыздандыру қасиеті де бар. Мысалы, күміс қосылған сумен балалар ойыншықтарын, бөлмелерді тазалап қоюға болады. Жұқпалы аурулардың алдын алуда күмістің пайдасы зор. Кіршіксіз таза күміс су – бүгінде ең керемет дәрі, – дейді Пенсильван университетінің профессоры, АҚШ-тың Халықаралық Ғылым академиясының мүшесі Рустум Рой. — Оның шипалылығы сондай, Ауғанстандағы, Ирактағы Америка әскері осы суды ғана пайдаланады. АҚШ Президенті дизенфекция үшін қолын осы сумен шаяды екен. Ал, қарапайым халық кәдімгі таза суды күміс құтыға құйып, дем салып, емге ішкен.
Күміс қуат береді
Адам ағзасының тұмау және жұқпалы ауруларға төтеп бере алмауының себебі иммундық жүйедегі күмістің азаюынан болады. Күміс тек қана ауру тудыратын элементтерді жойып қоймай, ағзадан зиянды токсиндер мен микробтарды қуып шығады. Тіпті, ағзада аз ғана күміс жетіспеушілігі байқалған жағдайда адамның жұмыс істеу қабілеті төмендеп, қорғаныш қасиеті азайып, тез шаршау пайда болады. Аталған микроэлементке қаныққан ағза сирек ауырады, тәбеті де жақсы болады. Тарихшылар ертедегі вавилондықтар мен гректер күмістің залалсыздандратын қасиетін ескеріп, патшалары пайдаланатын ауыз суды күміс ыдыстарда сақтағанын анықтаған. Бұны археологтардың қазбаларынан да кездестіруге болады. Біздің заманымызға дейінгі 4000 мың жыл бұрынғы патшалардың қабірлерінен де күміс ыдыстар табылған. Әйгілі Геродоттың жазбаларында да Парсы патшасының суды күміс ыдыстарда сақтағаны көрсетілген.
Рак ауруын емдейді
Шетелдік дәрігер Роберт Бекер күміс иондарының адам ағзасындағы жасушалардың көбеюіне әсер ете алатындығын дәлелдеген. Ол өзінің ғылыми кітабында күміс иондарының рак ауруына шалдыққан адамдардың жасушаларын қайта тірілтіп, көбеюіне көмегі барлығын жазған. Ол: «Менің қарамағымда созылмалы сүйек инфекциясына шалдығып, жарасында рак ісігі пайда болған науқас емделді. Ол сүйекті кесіп тастаудан бас тартты және менен күміс иондарымен емдеуді өтінді. Мен оның жарасын күміс қолдану тәсілімен емдедім. Үш айдан соң аурудың беті бері қарады. Рак жасушалары қалыпқа түсті. Кейін сол адамды сегіз жылдан соң кездестіргенімде ол өзін өте жақсы сезінетіндігін айтты», — деп жазыпты.
Сондықтан халқымыз күміс әшекейлерді тек әдемі әшекей ретінде емес, денсаулыққа пайдалы жағында көбірек ескеріп тұтынған. Мектеп ішінде, туысқандарымның арасында 42 әйел адамдардан орыс және қазақ тілдерінде сауалнама алдым. Соның талдауы бойынша әшекейлік бұйымдар әйел адамдарының баршасына ұнайды. Оның ішінде алтыннан жасалған әшекейлерін 56 %, күмістен 44% тағады екен. Ал күмістің емдік қасиетін білетін адамдарға келсек, онда 89 % біледі екен соның ішінде денсаулыққа пайдалы себебімен 38 % тақса 62 % сәндік ретінде пайдаланады.
2.3. Күмісті жасанды күмістен анықтау
Күміс металдың құны төмен болғандықтан сирек қолдан жасалады, бірақ бұрмалау жағдайлары да кездеседі. Сатып алушылар бұйымның тез қараятына шағымданады. Сонымен қатар, әшекейлерді қайтарудан да алыс емес. Қайта сақтандыру үшін сапалы күмістің белгілеріне қатысты базалық білімдерге ие болу керек. Сондай-ақ, металды бұрмалауға тексеруге болатын әдістерді зерделеу қажет.
Сапалы күміс қандай болады? Ол қандай, сапалы күміс
Сапалы қорытпаның негізіндегі бұйымдардың 925 сынамасы бар. Әшекейдің артқы жағында тиісті белгіні таба аласыз. Егер учаске жұқа, нашар көрінетін болса, лупаны пайдаланыңыз.
Бұйымдағы белгі сізге нағыз күміс екенін айтады. Төменде көрсетілген көрсеткішпен әшекейлерді сатып алудың қажеті жоқ. Жиі мұндай қорытпаларға тез қараюға ықпал ететін мырыш қосылады.
Күміс әшекейлермен жапсырма-паспорт. Құжатта сатып алынатын бұйымға қатысты барлық деректер көрсетілген. Осы мәліметтерден сіз әшекейдің нақты салмағын, тастардың бар-жоғын және олардың өлшемін, күмістің сынамасын білесіз.
Сапалы әшекейлерде мырыш болмауы керек. Ол теріге теріс әсер етеді, күмістің беріктігін төмендетеді. «Zink Free»белгісін басыңыз.
Біздің елде жалған күміс табуға болады. Алайда, жер асты өткелдерінде, базарларда және қысқа мерзімді жәрмеңкелерде әшекейлерді сатып алудың қажеті жоқ. Өз өнімдеріңізге кепілдік беретін зергерлік салонға барыңыз.
№1 әдіс. Тігін инесі
Қарапайым тігін инесімен қаруланған болса, күміс бұйымды фальсификаттан ажырату оңай. Әшекейдің бетін сызып көріңіз. Егер күміс оңай болса, ал оның астында өзге реңктің қорытпасы болса, сізде жалған.
Жалған материал күміс ұқсас түс болуы мүмкін екенін түсіну маңызды. Жосықсыз өндірушілер әшекейлерді дәл осылай жасайды. Сондықтан сақ болыңыз.
№2 әдіс. Азот қышқылы
Сапаға дәл көз жеткізу үшін, безендіру алыңыз, жасырын көз орын таңдаңыз. Үстелді өткір құралмен жасаңыз, содан кейін осы аймаққа азот қышқылымен немесе басқа реактивпен әсер етіңіз.
Егер ойықта жасыл реңкті байқасаңыз, қорытпада мыс көп мөлшерде болады. Бұйымда 925 сынама (мыс көрсеткіші 7,5% – дан аспайтын) тұрған жағдайда, ұшу бежевый болады.
Таза (нақты) күміс оған азот қышқылымен әсер еткен кезде кесу орнында қара болады.
№3 әдіс. Lapis Ерін Қаламы
Күмісті химиялық жолмен жалғанудан ажыратуға болады. Ляпис қарындаш дәріханада сатылады. Ол құрамында қалпына келтіретін әсер ететін күміс иондары бар. Қарындашпен тері ауруларын емдейді.
Қолғап киіңіз, бұйымды алақанға салыңыз. Препаратты металға жүргізіп, біраз уақыт күтіңіз. Нағыз қорытпа ешқандай әсер етпейді, бірақ суррогат қара болады.
№4 әдіс. Қайнаған
Күмісті шынайылыққа тексерудің барлық әдістері осы металдың қасиеттеріне негізделген. Мысалы, сапалы қорытпадан жасалған әшекейлер жоғары жылу өткізгіштікке ие. Қарапайым айтқанда, күмістен жасалған бұйымдар тез қызады және салқын. Сіз алдында шын мәнінде сапалы өнім екенін түсіну, сіз қайнаған сумен. Сұйықтықты 100 градусқа дейін қыздырыңыз, оған әшекейлерді (тастарсыз) жіберіңіз. 10-15 секунд күтіңіз, алыңыз.
Егер металл қатты күледі, сіз оны қолыңызда, күміс нақты. Бұл ретте өнім санаулы секунд ішінде салқындайды. Жалған безендіру әрең жылы болады.
№5 әдіс. Күкірт майы
Күкірт майы рецептсіз жіберіледі және арзан. Препаратты орта қабатпен безендіруге жағыңыз, аздап сүртіңіз. 3 сағат ұстаңыз.
Безендіруді спонжмен сүртіңіз, оны шаю және нәтижені бағалаңыз. Сапалы күміс айтарлықтай қараңғыда. Фальсификат жасыл, қызғылт, сары түсті немесе өзгермейді.
алмазды фианиттен қалай ажыратуға болады
№6 әдіс. Магнит
Жалған фальсификаторлар адамдарды барлық ықтимал тәсілдермен алдауға бейімделген. Олар, мысалы, буындар әртүрлі қорытпалардан жасалған тізбекті жасайды.
Басқаша айтқанда, білезік немесе Тізбек көп буындар бар. Бір шеңберге сынама қойылады, басқалары жоқ. Бұл жағдайда безендіру ретінде сенімді болу үшін қалай істеу керек?
Қуатты магнит алыңыз. Егер бұл тізбек немесе білезік туралы болса, әшекейді бүкіл ұзындығына салыңыз. Әшекейден 3-5 мм магнитпен баяу жүріңіз. Күміс тартылмайды, бірақ жалған-оңай.
Түсті металл немесе мельхиор магнит емес екенін түсіну маңызды. Дегенмен, мұндай қорытпалар күміс емес. Бұл әдіс өте сенімді емес деп айтуға болады.
№7 әдіс. Йод
Әшекейлерді ақ түсті тегіс табаққа салыңыз. Йод салынған банканы шайқаңыз, содан кейін препараттың тамшысын бұйымға жағыңыз. Егер сіз қандай да бір реакцияны байқамасаңыз-қолында фальсификат.
Тамшының орнында көк түсті дақтар пайда болған жағдайда, әшекейдің құрамында мырыш көп. Йодпен өзара әрекеттескенде сапалы күміс қара, ал мельхиор түсі мүлдем өзгермейді.
№8 әдіс. Бор
Күмісті тексерудің ең қарапайым әдісі-ақ бор пайдалану. Әшекейлерді алақанға салыңыз,оны бормен майлаңыз. Қарқынды ұстаңыз.
Енді әктасты бағалаңыз: егер ол қара түске ие болса, сапалы сатып алуға сенімді болыңыз. Жалған бор болса, оның түсін өзгертпейді.
Айта кету керек, күмісті тексерудің көптеген жолдары бар. Фальсифицирленген қорытпаны қарапайым тігін инесі, мектеп боры, Ляпис қарындаш, салқын қайнатпа, йод, күкірт майы, магнит және азот қышқылы арқылы анықтауға болады.
2.4 Күмісті салт жоралғыларда пайдалану
Күмісті салт-жоралғыларда қолдану.
Адамдар өте ерте заманда-ақ күмістің қасиетін ерекше бағалаған. Мысалы, Үндістанда, Египетте, Ресейде күміс қосылған суды түрлі ауруларға ем ретінде пайдаланған. Адамдар мұндай судың өмірлік қуат беретін ерекше сиқыры барлығына сенген. Ал ежелгі Ресейде де құдыққа қой басындай күміс тастайтын болыпты. Бұл елдің жұқпалы аурулар мен эпидемиялардан аман қалуына көмектескен екен.
Ескендір Зұлқарнайын бүкіл дүние жүзін жаулап алмақ болып, қаншама әскері іш ауруынан қырылады. Сонда офицерлер ғана тірі қалады. Өйткені, жауынгерлердің тамақ ішкен ыдысы қалайы да, ал офицерлер күмістен жасалған ыдыспен тамақ ішкен. Күмістің ерекшелігі – судағы бактерияларды қырады, сондықтан офицерлер тірі қалған. Осыдан бастап Зұлқарнайынның жауынгерлері су ішетін торсықтарына күміс теңгелер салып жүреді екен.
Халқымызда қалыптасқан дәстүр бойынша, ас адал болуы үшін оны дайындайтын, дастарханға қоятын, шай құйып беретін әйелдің саусағында міндетті түрде күмістен жасалған сақина болуға тиіс. Қазақтар арасында «Сақинаны сәнге салмайды, ол — тазалыққа таразы» деген нақыл сөз бар. Бұл сөздің төркіні сақинаның тек сәндік қана емес, гигиеналық та қызмет атқаратынын, аңғартады. Дана халқымыз сақина соғылатын күміс, таттануға ұшырамайтынын, олардың судың, тамақтың тез бұзылмауына септігін тигізетінін, денсаулыққа жағымды әсер ететінін тым ерте байқап, білген. Заманында жас келіншектер нәрестесін шомылдырарда, жаялығын жуарда, тамақ дайындарда ауылдағы қарт әжелер: «Қолыңа күміс сақинаңды салып ал, ол тазалыққа, адалдыққа жақсы», — деп ескерткен. Нәрестені қырқынан шығарарда оны шомылдыратын суға күміс теңгелерді немесе күміс сақинаны, білезікті салған. Қазақ халқы ежелден күмістің адам ағзасына пайдасы бар деп сеніп, күміс ыдыстан тамақ ішіп, күміс әшекейлер тағып, сәби дүниеге келгенде нәрестені күміс теңге салынған суда шомылдырып, «Баланың күні күмістей жарық болсын» деген жоралғы жасаған.
Сәби шомылдырылып болған соң сол бұйымдар сәбидің кіндік шешесіне берілген. Бұл — зергерлік заттар сәбиді қырқынан шығарушы әйелдерге арналған сыйлық қана емес, халқымыздың асыл заттардың қасиетін білгендігінен қалыптасқан дәстүр.
Күмістен жасалған бұйымдардың тәрбиелік мәніне тоқталсақ, алдымен құстұмсық жүзік пен құдағи жүзік туралы сөз қозғағанымыз дұрыс. Құстұмсық жүзікті бойжеткен қыздар таққан, бұл жүзік — бақыттың, тәуелсіздіктің, құс тәрізді еркіндіктің белгісі. Дәстүр бойынша ұзатылып бара жатқан қызының қолындағы құстұмсық жүзікті анасы шешіп алып, қыз жасауымен бірге орамалға түйіп, сандығына салып жіберетін болған. Бұл жүзік қыз жағдайының хабаршысы ретінде кейін қайтып келуі керек. Сондықтан қыздың төркін жағынан оның қал-жағдайын білуге барған інілері осы құстұмсық жүзікті қайтып әкелсе, қыздың анасы қатты қуанып, құдағайым қызыма өз қызындай қарайды екен деп, ауыл арасына кішігірім той жасаған. Яғни, біздің түсінігімізде сәндік бұйым болып есептелетін жүзіктердің мағыналы мақсаты болатындығын ата-бабаларымыз ұстанған осы салттан көруге болады.
Қазақ халқының салтындағы құдағиларға ұсынылатын құдағи жүзік — үлкен сый-құрметтің белгісі. Ол басқа жүзіктерге ұқсамайды. Екі саусаққа қатар киілетін екі шеңберден тұратын жүзік үстіңгі беті біртұтас болып келетін ұлт өнеріндегі бірегей дүние. Ерекшелігі жас жұбайлардың жұбы жазылмасын, екеуі бірігіп тату отбасы болсын дегенді меңзейді. Құдағи жүзікті қалыңдықтың шешесі құдағайына өзінің қызына мейіріммен қарауы үшін және құдандалы екі рудың бір-біріне ынтымағы үшін сыйға тартатын. Құдағи жүзік — адамдар арасындағы сыйластықтың, адамдарға көрсетілген ілтипаттың, құрметтің белгісі. Оның үстіне ел ішінде көптеген егде адамдар қолында құдағи жүзігі бар егде қайыненелерді көріп, оның үй-ішіне, жақын-жұрағатына сыйлы, қадірлі кісі екенін бірден білетін болған. Қазақтар да күмістің бұл қасиетін біліп, қыз – келіншектердің күмістен жасалған әшекейлер тағуын қадағалаған және күміс бұйымдарын ішетін суға салып қоятын болған. Әлі күнге дейін кей өңірлерде сәбидің “бірінші тісінің шығуына” байланысты күміс қасық сыйлау дәстүрінің сақталғаны да кездейсоқ жайт емес. Ал, мұсылман дінді ер адамдар күміс сақинаны Мұхаммед пайғамбардың жолы деп тағатын болған. Өйткені Мұхаммед пайғамбардың ер адамдарға алтын емес, күміс жүзік салыңдар деген уәжі болған.
Қорытындысы
Адам баласының басынан қаншама қилы кезеңдер өтсе де, зергерлер мен олардың шебер қолдарының табы болған атадан балаға мирас болып қалған киелі өнер өз орнын табуда және таба бермек.
Бүгінгі таңда қазақтың дәстүрлі өнерін, оның мәдениеттанулық негізін көрсете білуіміз қажет. Күміс әшекейлерінің жоғарыда айтып кеткен емдік қасиеттерін, пайдасын негізге ала отырып, адамзат денсаулығын жақсартуға қолдану керек деп ойлаймын. Қазір кез келген кішкене баладан кәріге дейін сұрасаңыз «ауыратын жерім жоқ» дегенді айтатындар аз.
Балалар туғаннан қан қысымы, бас ауруы, жүрек ауруларымен туылады. Сондықтан да келешекте ана болатын қыз балалар,
жас аналар әжелеріміздің дәстүрін сақтап, әшекей бұйымдарының ішіндегі күмістен жасалған бұйымдарды тағып жүрсе ғой деп қалаймын.
Егер менің ұсынысымды қабыл алсаңыздар, адам баласының денсаулығына қауіп болатын аурулардың алдын алуға қосқан үлесім осы болар деп ойлаймын.