Ашытқы адам ағзасына зиян ба? ғылыми жоба

Ғылыми жоба

Тақырыбы: «Ашытқы адам ағзасына зиян ба?»

Мазмұны: 

І.Кіріспе  ………………………………………………………………………………….3 

І Теориялық бөлім 

1. 1. 1 Ашытқы деген не?………………………………………………………………5
2. 2 Ашықты пайдалы ма зиян ба?……………………………………………10 

ІІ Практикалық бөлім 

2. 1 Ашытқымен тәжірибелер жасау………………………………………..17
3. 2 Пайдалы нанды қалай дайындауға болады?……………………….20 

ІІІ Қорытынды ……………………………………………………………………..23

ІҮ Пайдаланған әдебиеттер…………………………………………………..25

АБСТРАКТ 

Зерттеудің өзектілігі.Неліктен бүгінгі күні көптеген адамдар нан өнімдерінен бас тартуда? Кейбіреулер нан фигураға зиянды деп санайды, өйткені оның құрамындағы көмірсулар басқа өнімдердің ақуыздары мен майларымен жақсы араласпайды, ал басқалары ашытқыға байланысты оны жеуден бас тартады. Шынында да, бірнеше жыл бұрын ашытқы микроорганизмдерінің зиянды әсері туралы телебағдарламалар шығарылды. Бірақ ашытқы шынымен қауіпті ме?

Зерттеу жұмысының ғылыми болжамы: Егер біз күнделікті үй тұрмысында жиі қолданып жүрген ашытқының тарихын, түрлерін, адам ағзасы үшін пайдасы мен зиянын терең білетін болсақ, оның пайдалы, пайдасыз жақтарын анықтасақ, әрі үйде жасау жолдарын білсек, онда біз ашытқы туралы таным-түсінігіміз артып, салауатты өмір салтын ұстануда біршама мағлұматтарымыз артар еді, әрі оны тиімді қолданар едік.

Ғылыми жобаның мақсаты:ашытқының не екенін, оның құрамы, қандай түрлері бар екенін және қасиеттерін біле отырып, қазіргі нандарға қосылатын ашытқының пайдасы мен зиянын анықтау.

Зерттеу жұмысының  міндеттері:

1. Ашытқының қандай зат екенін танып білу;
2. Қандай ашытқы түрлері бар екенін, оның құрамын анықтау;
3. Ашытқының пайдалы немесе зиянды жақтарына терең зерттеу жасау;
4. Пайдалы нан әзірлеу үшін практикалық тәжірибе жасау.

Ғылыми жұмысының жаңалығы. Ашытқыныңшығу тарихы анықталды, оның адам денсаулығына пайдасы мен зиянды жағы талданды.

Ғылыми жобаның қорытындысы: ашытқының адам ағзасына тигізетін зиянды әсері танытыла отырып, тәжірибеарқылы пайдалы нан өнімдерін жасау үлгісі ұсынылды.

Зерттеудің теориялық мәнділігі:Қазіргі қолданылып жүрген ашытқыларды мүлде қолдануға болмайтындығы анықталды, оның орнына ашытқысыз өндірілген нанды тұтыну ұсынылды.

Зерттеудің практикалық мәнділігі:  Зерттеу нәтижесінде жинақталған материалдар болашақта ашытқының пайдасы мен зиянын зерделеймін деушіге көмекші құрал, сондай-ақ мектептің оқу әдістемелік жұмыстарына, химя, биология сабақтарында, таңдау курстарында кеңінен қолдануға енгізуге болады.

 Жұмыстың орындалу әдістері. Ашытқытуралы терең танысу, деректер жинау, ғылыми ізденіс, зерттеу,  талдау, салыстыру әдістері қолданылған.

АБСТРАКТ 

Актуальность исследования. Почему сегодня многие люди отказываются от хлебобулочных изделий? Одни считают, что хлеб вреден для фигуры, так как содержащиеся в нем углеводы плохо сочетаются с белками и жирами других продуктов, другие отказываются его есть из-за дрожжей. Действительно, несколько лет назад были выпущены телепередачи о вредном воздействии дрожжевых микроорганизмов. Но действительно ли дрожжи опасны?

Научный прогноз исследовательской работы: если бы мы узнали историю, виды дрожжей, которые мы часто используем в повседневном домашнем быту, то знали бы о пользе и вреде для организма человека, выявляли бы его полезные, бесполезные стороны, знали бы, как делать это дома, у нас было бы больше знаний о дрожжах, больше знаний о здоровом образе жизни, и мы могли бы использовать их эффективно.

Цель научного проекта: выяснить пользу и вред дрожжей, добавляемых в современный хлеб, зная, что такое дрожжи, ее состав, какие виды и свойства.

Задачи исследовательской работы:

1. распознать, что такое дрожжи;
2. определить, какие существуют виды дрожжей, их состав;
3. провести глубокое исследование полезных или вредных аспектов дрожжей;
4. создать практический опыт приготовления полезного хлеба.

Новизна научной работы. Выявлена история происхождения дрожжей, проанализированы ее польза и вред для здоровья человека.

Итоги научного проекта: представлена модель создания практико-полезных хлебобулочных изделий с демонстрацией вредного воздействия дрожжей на организм человека.

Теоретическая значимость исследования заключалась в том, что существующие ныне дрожжи вообще нельзя употреблять, вместо этого предлагалось употреблять хлеб, произведенный без дрожжей.

Практическая значимость исследования: материалы, собранные в результате исследования, могут быть использованы в дальнейшем для изучения пользы и вреда дрожжей, а также широко использованы в учебно-методической работе школы, на уроках химии, биологии, курсах по выбору.

Методы выполнения работ. Были использованы методы глубокого ознакомления с дрожжами, сбора данных, научного поиска, исследования, анализа, сравнения.

ABSTRACT

Relevance of the study. Why do many people today refuse bakery products? Some believe that bread is harmful to the figure, since the carbohydrates contained in it do not combine well with the proteins and fats of other products, others refuse to eat it because of yeast. Indeed, a few years ago, TV shows were released about the harmful effects of yeast microorganisms. But is yeast really dangerous?

Scientific forecast of the research work: if we knew the history, the types of yeast that we often use in everyday household life, we would know about the benefits and harms to the human body, would identify its useful, useless sides, would know how to do it at home, we would have more knowledge about yeast, more knowledge about a healthy lifestyle, and we could use them effectively.

The purpose of the scientific project: to find out the benefits and harms of yeast added to modern bread, knowing what yeast is, its composition, what types and properties.

Tasks of the research work:

1. recognize what yeast is;
2. determine what types of yeast exist, their composition;
3. conduct an in-depth study of the beneficial or harmful aspects of yeast;
4. create a practical experience of making healthy bread.

The novelty of scientific work. The history of yeast origin is revealed, its benefits and harms to human health are analyzed.

The results of the scientific project: a model for creating practical and useful bakery products with a demonstration of the harmful effects of yeast on the human body is presented.

The theoretical significance of the study was that the existing yeast can not be consumed at all, instead, it was proposed to use bread produced without yeast.

Practical significance of the research: the materials collected as a result of the research can be used in the future to study the benefits and harms of yeast, as well as widely used in the educational and methodological work of the school, in chemistry, biology, and elective courses.

Methods of work execution. Methods of deep acquaintance with yeast, data collection, scientific search, research, analysis, and comparison were used.

Пікір 

Зерттеу жұмысының тақырыбы «Ашытқы адам ағзасына зиян ба?» -деп аталады. Бұл жоба күнделікті көпшіліктің тұтынатын нан өнімдеріндегі ашытқының адам ағзасына пайдасы мен зиянын анықтауға арналған.

Ғылыми жобаның мақсаты: ашытқының не екенін, оның құрамы, қандай түрлері бар екенін және қасиеттерін біле отырып, қазіргі нандарға қосылатын ашытқының пайдасы мен зиянын анықтау.

Зерттеу жұмысының  міндеттері:

1. Ашытқының қандай зат екенін танып білу;
2. Қандай ашытқы түрлері бар екенін, оның құрамын анықтау;
3. Ашытқының пайдалы немесе зиянды жақтарына терең зерттеу жасау;
4. Пайдалы нан әзірлеу үшін практикалық тәжірибе жасау.

Зерттеу жұмысында оқушы ашытқы өнімінің тарихымен таныстырады. Оның құрамын анықтай отырып, қандай зат екеніне, түрлеріне сипаттама жасайды.  Ашытқы өнімінің осы уақытқа дейін пайдалы зат ретінде танылып, құрамындағыбелок, дәрумен в тобының, түрлі қышқылдар, маңызды дәрумендер мен микроэлементтер бар болғандықтан медицина саласында колит пен гастрит, анемия, жоғары холестеринмен ауырғандарға ұсынылып келген. Заманауи зерттеулер арқасында ашытқының мүлде қарама-қарсы көрсеткіштерге ие болғандығын анықтап отыр. Тіпті адам ағзасына өте қауіпті аурулар туыдыруы мүмкін екендігі белгілі болды.

Зерттеу жұмысында оқушытәжірибелер арқылы ашытқының қалай жұмыс жасайтынын және пайдалы нан өнімдерінің жасалу жолдарын көрсетеді. Қазіргі ғылым мен техника дамыған заманда таза пайдалы нан өндірісін жетілдіруді қалай дамыту керектігін және насихаттау жолдары туралы өз жаңалықтары мен ұсыныстарын көрсетеді.

Зерттеуші ашытқының зиянын танытуда көптеген еңбектермен, интернет материалдарымен таныса отырып, өз ойын білдіріп отырады.

Жалпы алғанда ғылым жоба өз дәрежесінде жасалынған деуге болады.                Зерттеу жұмысының мазмұндылығы мен мәнділігін ескере отырып, жоғары дәрежеде бағалауға ұсынамын.

«Ашытқы адам ағзасына зиянба?

атты ғылыми зерттеу жұмысы жайлы 

К Ү Н Д Е Л І Г І

(2021 жыл) 

№	Атқаратын жұмыс тізімі	Мерзімі	Жетек-ші қолы	Нәтижесі
1	Ғылыми жұмыстың тақырыбын айқындау мақсатында ғылыми жетекшімен кеңесу, пікірлесу	Қаңтар -ақпан, 2021 ж.		«Ашытқы адам ағзасына зиян ба?»зерттеудің тақырыбы болып бекітілді.
2	Ғылыми жетекшімен үнемі кеңесе отырып, зерттеу жұмыстарын жүргізу.	Наурыз-сәуір   2021 ж.		Жұмыстың мақсатымен, міндетімен таныстым. Орындау барысы туралы мағлұмат беріп, пайдаланатын әдебиеттерді көрсетіп берді.
3	Зерттеу тақырыбы негізінде интернет, баспа материалдарымен танысып, олардың ішінен қажеттілерін іріктеу	мамыр-тамыз 2021 ж.		Берілген материалдармен танысып, өзіме қажетті мағлұматты алдым.
4	Ғылыми жетекшіден кеңес алу	қыркүйек-қараша 2021 ж.		Қажетті материалдарды жинақтап, саралап-жүйеледім.

І Кіріспе

 Күн сайын біз нан, сондай-ақ басқа да пісірілген нан өнімдерін жейміз. Мен әрқашан ашытқы қамырынан жасалған бұйымдар неге жұмсақ, үлпілдек деп ойлайтынмын. Оларға мұндай қасиетті не береді? Ең маңыздысы: нанда неге сонша тесік көп?

Ашытуды тудыратын микроскопиялық саңырауқұлақтардан алынған заттар. Олардың арқасында қамыр екі есе көтеріледі.

Жалпы, әлемде ашытқының көптеген түрлері бар. Бірақ тамақтану саласында біз олардың тек 4-ін қолданамыз: сыра, наубайхана, сүт және шарап ашытқысы. Сыра ашытқысы «тірі» сырада, шарап – жүзім кластерлерінде, сүт – барлық ашытылған сүт өнімдерінде, ал пісірілген ашытқы – нан мен нан өнімдерін пісіруге арналған.

Қарапайым таңғы ас, күнделікті түскі ас немесе мерекелік үстелді нансыз елестете алмаймыз. Барлық балалар нанды жақсы көреді. Мен де нан өнімдерін өте жақсы көремін, ал анам мені әр демалыс сайын тоқаштармен, пирогтармен, пиццалармен еркелетеді. Ол картоп, қырыққабат, ет, балықтан пирогтар жасайды, сонымен шие, алма қосылған тәттілер дайындайды. Тоқаштар да дәмдеуіштер қосылған, қант себілгені тағы бар.

Зерттеудің өзектілігі. Бізге нанның құндылығы, оны қалай пісіру керектігі және оны дәмді және әдемі ету үшін ашытқы қосылатынын айтады. Маған ашытқы азық-түлік өндірісі мен адам үшін  маңызды ма деген ой келді. Сұрақтарға жауап беру үшін мен ашытқының пайда болу тарихын, ашытқының қандай түрлері бар екенін білуге, оның пайдасы мен зиянын тануға бел будым.

Нан пісіру кезінде қамырға қосылған ашытқы көмірқышқыл газының көпіршіктерін шығару арқылы оны жеңілдетеді.

Бала кезімізден бізде бидай өнімдеріне ерекше көзқарас қалыптасқан – «Ас атасы – нан», деген, содан соң бәріміз нан – бәрінің басы деп санадық. Неліктен бүгінгі күні көптеген адамдар бұл өнімнен бас тартады? Кейбіреулер нан фигураға зиянды деп санайды, өйткені оның құрамындағы көмірсулар басқа өнімдердің ақуыздары мен майларымен жақсы араласпайды, ал басқалары ашытқыға байланысты оны жеуден бас тартады. Шынында да, бірнеше жыл бұрын ашытқы микроорганизмдерінің зиянды әсері туралы телебағдарламалар шығарылды. Бірақ ашытқы шынымен қауіпті ме?

Денеге зиян немесе олардың пайдасы нанды үнемі қолданумен болады, оны біздің осы жобамызда қарастыратын боламыз. Мұнда наубайхананың ашытқысына балама бар екенін және үйде пайдалы ашытқысыз нанды қалай пісіруге болатындығын атап өтеміз.

Бұл ашытқының қандай нәрсе екенін білу маған қызықты болды. Сондықтан мен жұмысымның келесі мақсатын қойдым: ашытқының не екенін, оның құрамы, қандай түрлері бар екенін және қасиеттерін біле отырып, қазіргі нандарға қосылатын ашытқының пайдасы мен зиянын анықтау.

Міндеттері:

1. Ашытқының қандай зат екенін танып білу;
2. Қандай ашытқы түрлері бар екенін, оның құрамын анықтау;
3. Ашытқының пайдалы немесе зиянды жақтарына терең зерттеу жасау;
4. Пайдалы нан әзірлеу үшін практикалық тәжірибе жасау.

І Теориялық бөлім 

1. 1 Ашытқы деген не?

Адам ашытқыны ежелгі дәуірден бастап, олардың бар екенін білместен-ақ «бағындыра» алды. Мысалы, қазіргі сыраға ұқсас сусын Ежелгі Египетте б.з. д. II мыңжылдықта белгілі болған. Онда қышқыл ашытқы қамырынан нан дайындау әдісі де пайда болды. Қытайда 3 мың жыл бұрын олар алкогольді ашытқы шығарып, күшті алкоголь алды. Осы уақыт ішінде адамдар ашыту өздігінен немесе сиқырмен жүреді деп ойлады. Тек 1680 жылы голландиялық натуралист Антони ван Левенгук микроскоп астында бір тамшы ашытатын сыраны қарап, алдымен ашытқы жасушаларын көрді. Ол оларды патша қоғамына жолдаған хатында сипаттап, кластерлерді құрайтын дөңгелек жасушалардың көрінетін суретін берді.

Тек 1857 жылы Ұлы француз микробиологы Луи Пастер ашытқы мен ашыту процесі бір-бірімен өте тығыз байланысты екенін дәлелдеді. Ашытқының өзіне тән ерекшелігі – олардың қантты алкогольді ашыту қабілеттілігі, онда қант этил спирті мен көмірқышқыл газына ыдырайды.

Ашытқыны зерттеу осылай басталды және адамдар микроорганизмдер туралы біртіндеп білді.

Ашытқы – бұл бактерияларға ұқсас қарапайым бір клеткалы өсімдіктер. Олар саңырауқұлақтар тұқымдасына жатады. Олардың жасушалары бактерияларға қарағанда үлкенірек және күрделі. Ашытқы бүршіктену арқылы көбейеді.

Ашытқы  –  бұл органикалық заттарға бай сұйық және жартылай сұйық ортада өмір сүретін 1500 мың бір клеткалы саңырауқұлақтардан тұратын топ. Табиғатта олар кең таралған және көбінесе қант бар топырақтың айналасында, жемістер мен жидектердің бетінде өмір сүреді. Ашытқы тіпті оттегісіз өмір сүре алады. Мұндай ортада олар көмірсуларды белсенді сіңіре бастайды, бұл алкоголь шығарумен ашыту процесін тудырады.

Бүршіктену арқылы көбею келесідей жүреді. Алдымен жасушада дөңес пайда болады, ол көбейеді. Аналық жасушаның ядросы бөлініп,  ядроларының бірі өсіп келе жатқан түйнекке өтеді. Аналықтан бөлінетін немесе оған қосылған жаңа жасуша пайда болады.

Идеалды жағдайда бүршіктену тез жүреді, сондықтан жаңа бөліктер бөлінгенге дейін аналық мен бала жасушаларында пайда болады. Осылайша ашытқы байламдары пайда болады.

Барлық ашытқы саңырауқұлақтарының ерекшелігі – олардың керемет көбею жылдамдығы. Барлық бір клеткалы организмдер сияқты, олар вегетативті жолмен көбейеді, яғни жасушаның бөлінуі. Алайда, кейбір жағдайларда макроскопиялық жеміс денелері пайда болуы мүмкін.

Қамырды, шарапты, сыраны және квасты дайындауда ашытқылардың тек бір түрін – қант саңырауқұлағын немесе сахаромицеттерді қолдануды тек аз адамдар ғана біледі. Табиғатта бұл ашытқыларды көбінесе тәтті жемістер мен жидектерден табуға болады. Ашытқының барлығы дерлік нағыз тәттіқұмарлар. Жемістер мен жидектер, гүл балшырындары, тәтті қайың шырыны, өсімдіктердің шырынды бөліктері – олардың сүйікті мекендері. Бірақ топырақта немесе сынған ағаштарда олар аз. Ашытқылардың арасында ауыр ауруларды тудыратын адамдар үшін қауіпті түрлері де бар.

Ашытқы бірқатар белгілерге, соның ішінде көбею әдісіне сәйкес түрлерге бөлінеді. Кейбір саңырауқұлақтар патогендік әсерге ие және ашытқының ағзаға тигізетін зияны шартты түрде дәлелденген. Ол неге байланысты?

Егер шырын піскен жүзімнен сығылса, онда ашытқы жасушалары (сахаромицеттер) белсенді түрде көбейе бастайды және жүзім қантын алкогольге айналдырады. Шарап көптеген ғасырлар бойы осылай дайындалған.

Наубайханада да, сырада да ашытқының емдік және тағамдық артықшылықтары айтпай-ақ белгілі.

Олардың құрамында:

1. В тобының витаминдері,
2. эстергол (провитамин D),
3. көмірсулар,
4. ақуыздар
5. кейбір майлар.
6. Сонымен қатар, көптеген минералды қосылыстар, бізге қажетті микроэлементтер, мысалы, хром және селен де бар.

Ашытқы ақуыздары ет, балық, сүт және басқа да жануарлардан алынатын ақуыздарға жақын. Ашытқы витаминдердің, ең алдымен В тобының ең құнды көзі ретінде ерекше мәнге ие. Ашытқы құрамында ультракүлгін сәулелердің әсерінен рахитке қарсы профилактикалық және емдік құрал болып табылатын D дәруменіне өтетін эргостерол бар.

Ашытқы түрлері.

• Нан пісіру
• Сыра
• Шарап
• Азықтық
• Шай саңырауқұлағы
• Патогенді

Ашытқы наубайханада, шарап жасауда, сыра қайнатуда, ашытуда, ауыл шаруашылығында, медицинада және басқа да өндірістерде қолданылады.

Нан пісіруде нан пісіретін ашытқы қолданады. Олар алкогольді ашытуды көміртегі диоксиді көпіршіктерінің пайда болуымен жүзеге асырады, бұл қамырды «көтереді» және пісіргеннен кейін нанға жұмсақтық береді.

Сыра қайнату үшін астық (арпа) қолданылады. Арпа ұсақталып, сумен араластырылып, қайнатылады, содан кейін ашытқымен ашытылады. Квас дайындау үшін қара бидай қолданылады.

Кептірілген сыра ашытқысы дәрі-дәрмектерді өндіру үшін қолданылады. Сыра ашытқысы В дәрумендерінің гиповитаминозы, метаболикалық бұзылулар, фурункулоз және т. б. үшін қолданылады.

Егер жидектер терісінде шырынды ашытатын ашытқы болмаса, жүзімнен шарап жасау мүмкін емес болар еді.

Жақында бұл саңырауқұлақтар көптеген басқа өндірістерде қолданыла бастады. Ашытқы әр түрлі қалдықтарда өсіріледі және олармен ауылшаруашылық жануарларын тамақтандырады. Химиялық және медициналық салаларға арналған дәрумендер мен түрлі заттар ашытқыдан алынады. Ашытқының көмегімен алкоголь әртүрлі өсімдік материалдарынан жасалады. Бұл жанармай, қажет болған жағдайда двигательдегі ішкі жануда бензинді ауыстыруға болады.

Шай саңырауқұлағы – ашытқы мен сірке қышқылы бактерияларының бірлестігі. Ол дәмді сусын дайындау үшін қолданылады.

Ашытқы тек пайда әкеліп қана қоймайды, сонымен қатар зиян келтіреді. Олар шырындарды, джем сияқты тамақ бетінде ақ дақтар пайда болған кезде (мысалы, ірімшік немесе ет), тағамның бұзылуына әкелуі мүмкін.

Патогендік ашытқы денсаулығы нашар адамдарда ауруды (кандидозды) тудыруы мүмкін.

Ашытқы дайындау.

Нан ашытқысын өндіру; сұйық қоректік ортада ашытқылардың көбеюіне негізделген.

1. Ашытқы өндірісіне арналған шикізат – бұл жемдік қалдық (қызылша-қант өндірісінің қалдықтары).
2. Қоректік ортаны дайындау үшін сусын сумен сұйылтылады (1:4 қатынасында) (4 кг суға 1 кг қалдық – бұл сусынға тең).
3. Ол коллоидтарды және ашытқы өміріне зиянды кейбір басқа заттарды кетіру үшін арнайы өңдеуден өтеді. Бұған ашытқыны күкірт қышқылымен ағартқышпен өңдеу, қайнату және басқа әдістермен, қалдықтың сапасына байланысты, содан кейін қалдықтарды кетіру, тұндыру немесе сүзу арқылы қол жеткізіледі.

Суықтықты жеңілдету үшін азот пен фосфоры бар қоректік тұздар сусынға енгізіледі. Ағартудың көптеген әдістерінің ішінде қышқыл-суық және қышқыл-ыстық жиі қолданылады.

1. 2 Ашықты пайдалы ма, зиян ба?\ 

Ағзаға әсері. Ашытқы ағзаға енген кезде геометриялық прогрессия түрде көбейе бастайды, осылайша ашу кезінде барлық ас қорыту органдарының жұмысын бұзады.

Қазіргі тамақ өнеркәсібі ашытқының кең спектрін ұсынады. Әдетте, олар әртүрлі химиялық қосылыстарды қосу арқылы мемлекеттік стандарттарға сәйкес жасалады.

Компоненттік құрам:

• кальцийлі хлор;
• күкірт қышқылы;
• аммоний сульфаттары;
• көмірқышқыл калий және т. б.

Көріп отырғанымыздай, наубайхана ашытқысының құрамын табиғи деп атауға болмайды. Сондықтан дәрігерлер ашытқы нанының зияны туралы талқылай бастады.

Ғалымдар зерттеулер жүргізіп, ашытқы өнімдерін тағамға шамадан тыс тұтыну дененің жасушалық деңгейдегі жағдайына теріс әсер етеді деген қорытындыға келді. Жасуша мембраналары бұзылады, нәтижесінде олар патогендік микроорганизмдерге, соның ішінде қатерлі ауруларға әкелуі мүмкін. Бүгінгі таңда нан өнімдерін өндірушілер көбінесе жақсартылған ашытқыны пайдаланады. Олардың құрамында пайдалы компоненттер жоқ, тек қамырды ашыту процесін тездететін химиялық қосылыстар бар.

Егер сіз нанды қалыпты мөлшерде тұтынсаңыз, онда денеге ешқандай зиян болмайды. Егер белгілі бір қарама-қайшылықтар болса, ашытқы наны жарма ашытқысы қосылған балама пісіруге ауыстырылуы керек.

Бүгінгі күні сатылатын ашытқы жоғары температураның әсерінен өлмейді. Сонымен, іс жүзінде олар адам ағзасына еніп, ішек қуысын толтырады.

Осыған байланысты пайдалы микрофлора өзгереді, өйткені патогендік микроорганизмдер пайдалы бактерияларды ығыстырады. Нәтижесінде ас қорыту процестерінің бұзылуы, ішек қуысындағы тамақтың шіруі. Ашытқы нанын шамадан тыс тұтыну асқазан қышқылының деңгейіне әсер етеді. Осыған байланысты адам асқазан жарасы немесе гастрит дамуы мүмкін.

Ғалымдар ашытқы нанын жиі тұтыну ағзадағы кальцийді ұрлау екенін анықтады. Алдымен адам әлсіздік пен патологиялық әлсіздік сезінеді. Содан кейін дене сүйек пен шеміршек тінінде жетіспейтін кальцийді алуға тырысады. Кальций жетіспеушілігінің салдары – ең күтпеген жағдайға соқтыруы мүмкін.

Адам ағзасында ашытқы тотығу процесін белсендіреді. Осыған байланысты психикалық белсенділіктің нашарлауы байқалуы мүмкін, мидың өнімділігі мен белсенділігі төмендейді.

Нанда, тіпті ашытқы негізінде, аз мөлшерде болса да, микро және макроэлементтер бар. Сондықтан күніне 100 г аспайтын нанды қалыпты тұтыну сізге пайдалы болады. Бірақ бұл нан өнімдерін көп пайдалану әл-ауқаттың нашарлауына немесе ауыр аурулардың дамуына әкелуі мүмкін.

Жанама әсерлері:

• ұйқы сапасының нашарлауы;
• әр түрлі қарқындылықтағы бас аурулары;
• ішек микрофлорасының бұзылуы;
• гастрит немесе асқазан жарасының пайда болуы;
• қан тұтқырлығын арттыру;
• тері жағдайының нашарлауы.

Дененің жұмысында нашарлау болған кезде, бұл барлық ішкі органдар мен жүйелерге әсер етеді. Адам дереу ауруды сезінеді, уақыт өте келе белгілі бір белгілер пайда болады.

Нан құрамындағы ашытқы ғана зиян тигізбейтініне назар аудару керек. Бидайдың жоғары сортты ұнын да ұмытпау керек. Ұнтақтау процесінде барлық пайдалы компоненттер алынып тасталады, мұнда пайдалы нәрселер тапшы болады.

Диетологтар ашытқы негізіндегі нанды көп мөлшерде жеуге кеңес бермейді, өйткені бұл дене салмағына тікелей әсер етеді. Қандағы глюкоза концентрациясы жоғарылайды, бұл аштық сезімін тудырады.

Нан – бұл тез және оңай сіңетін көмірсулардан басқа ештеңе емес. Оларды ақуыз тағамымен салыстыра алмайсың.

Асқазанның қышқылдық-негіздік тепе-теңдігін бұзу денсаулыққа да және адам өміріне де қауіп төндіреді. Егер сіз ашытқысы бар кез-келген нан өнімдерін шектеусіз мөлшерде жесеңіз, сіз қатерлі процестер мен остеопороздың құрбаны бола аласыз.

Ашытқы негізіндегі нанның пайдасы мен зияны әлі де даулы мәселе болып қала береді. Кейбір зерттеушілер үнемі ашытқы нанын көп мөлшерде тұтынатын адамдар қант диабетінен үш есе көп зардап шегеді деген қорытындыға келді. Ас қорыту жүйесіне де әсер етпей қоймайды. Ішек моторикасының бұзылуымен және микрофлораның нашарлауымен шірік процестер пайда болады және адам ағзасы уланады. Нәтижесі белгілі. Тек ішкі органдар ғана емес, сонымен қатар тері де зардап шегеді. Аллергиялық реакциялар пайда болуы мүмкін, бөртпелер пайда болуы мүмкін.

Ашытқы ағзаға қалай әсер етеді: шірумен бірге жүретін ашыту зиянды микроорганизмдер үшін қолайлы орта болып табылады:

• олар ішектің зақымдалған қабырғалары арқылы қанға енеді;
• организмнен токсиндерді шығару процесі бұзылады;
• ағзаның бактериялардың қалдықтарымен улануы жалғасады;
• ішектің қорғаныс және ас қорыту функциялары төмендейді;
• іш қату пайда болады, бүйректе құм қатады, бауырда өт тастары пайда болады.

Ашытқының ағзаға зияны айқын. Бірақ бұл біржасушалы саңырауқұлақтардың ағзаға тигізетін пайдасы қаншалықты жоғары? Ашытқы: ағзаға зиян немесе пайдасы соңғы уақытқа дейін ашытқы ағзаға пайдалы деп саналды. Оларда белок, дәрумен в тобының, түрлі қышқылдар, маңызды дәрумендер мен микроэлементтер бар. Колит пен гастрит, анемия, жоғары холестеринмен дәрігерлер ашытқыны ұсынып келді. Бұл жасанды өсірілген саңырауқұлақтардың денеге әсері одан әрі зерттелді және көп ұзамай оларды қолданудың тура пропорционалды әсері дәлелденді.

Мәселе мынада, егер белсенді көбею процесінде ашытқы ағзаға енсе, тамақпен бірге келетін барлық пайдалы дәрумендер мен минералдар көмірсулармен бірге тұтыныла бастайды. Бұл дегеніміз, адам оларды аз алады, бұл болашақта олардың жетіспеушілігі мен сарқылуына әкеледі. Ашытқының ағзаға зиянды екенін бағалай отырып, олардың түрлерін (наубайхана, шарап, сүт, сыра) ескеру қажет. Барлық сорттардың ішінде нан пісіру немесе термофильді организм үшін ең зиянды. Патогендік  ашытқының кейбір түрлері иммунитеті төмен адамдарда қауіпті ауруларды тудырады. Мысалы, candida саңырауқұлақтары қалыпты микрофлораның құрамдас бөліктерінің бірі болып табылады. Бірақ жарақат, хирургиялық емдеу немесе антибиотиктерді ұзақ қабылдау нәтижесінде адамның иммунитеті төмендегенде, ашытқының ағзаға теріс әсері болады. Саңырауқұлақтар қарқынды дами бастайды, бұл кандидоз ауруын тудырады, бұл өте қауіпті болуы мүмкін. Криптококкоз, фолликулит және себореялық дерматит жағдайында адам ағзасына ашытқының зияны да күшті. Сау денеде бұл саңырауқұлақтар өздерін көрсетпеуі мүмкін.

Нан пісіру ашытқысы нан жасау үшін нан пісіру ашытқысы сахаромицеттер қолданылады. Саңырауқұлақтардың ерекшелігі – ашыту кезінде олар көмірқышқыл газын шығарады. Осының арқасында иленген қамыр жақсы көтеріледі, ал пісіргеннен кейін нан өзіне тән губка тәрізді құрылымға ие болады. Ашытқы құрғақ және жаңа (сығымдалған) түрінде шығарылады.

Ашытқының адам ағзасына әсері екі түрлі. Олардың жақтаушылары саңырауқұлақтар организм үшін пайдалы, өйткені олар қажетті дәрумендердің көзі болып табылады десе, сонымен қатар, ашытқының қарсыластары кіретін дәрумендерді сол саңырауқұлақтар тұтынатындығын дәлелдейді. Нәтижесінде организм ешқандай пайда көрмейді және организмдегі саңырауқұлақтар саны күрт артады.

Нан ашытқысының зияны неде? Нан ашытқысына келетін болсақ, мұнда барлық дәрігерлер мен диетологтар денеге іс жүзінде ешқандай пайда әкелмейді деген пікірде. Олардың кейбіреулері сахаромицеттерді ағзаға әсіресе зиянды деп атайды және ашытқы нанынан бас тартуға кеңес береді. Нан ашытқысының ағзаға тигізетін зияны келесідей: олар ішек микрофлорасын бұзады және ішек ішіндегі шірік процестерді бастайды. Нәтижесінде барлық пайдалы бактериялар өледі, иммунитет төмендейді, дисбактериоз пайда болады; организмдегі зат алмасу балансы бұзылады. Қышқыл ортаның қалыптасуы нәтижесінде іш қату, гастрит және жаралар пайда болады; саңырауқұлақ флорасы болған кезде қанның құрамы өзгереді және денеде кальций мөлшері күрт төмендейді; жасанды ашытқыларды өндіру нәтижесінде ауыр металдар мен зиянды химиялық қосылыстар оларға енеді; қалыпты қан айналымы бұзылады, қан ұйығыштары пайда болады; адамның әртүрлі мүшелері мен жүйелерінде қатерлі ісіктердің пайда болуына әкеледі.

Нан пісіру саңырауқұлақтарының тағы бір атауы бар – термофильді ашытқы. Нанның құрамындағы осы саңырауқұлақтардың денеге зияны жөнінде ғалымдар мен нан пісірушілердің дау-дамайы болып табылады. Соңғысы ашытқы жаңа піскен кезде ағзаға зиянды болуы мүмкін деп келіседі. Бірақ нан пісірген кезде үгінділердің ішіндегі температура 98 градусқа жетеді. Мұндай жағдайда термофильді ашытқы өледі. Ғалымдар қазіргі жағдайда өндірілген ашытқылардың 500 градусқа дейін өмір сүріп, дами алатындығын дәлелдеуге тырысады. Олар нанмен бірге ағзаға еніп, ішек микрофлорасы мен басқа органдардың жұмысын бұзады.

Ашытқыны денеден қалай шығаруға болады? Өз денсаулығына мән беретін адамдар өз денесінің ашытқыны шығару үшін кез-келген манипуляцияларға баруға дайын. Бірақ іс жүзінде бәрі бір қарағанда көрінгеннен әлдеқайда қарапайым. Ашытқының ағзаға тигізетін барлық зиянын түсінгендер үшін дәстүрлі наннан ашытқысыз тағамға ауысу қисынды болады. Бүгінгі таңда оны өз наубайханалары бар барлық ірі супермаркеттер ұсынады және ол өте танымал. Мұндай нанның түрлері күн сайын көбірек пайда болады. Ашытқы нанынан бас тартқаннан кейін біраз уақыттан кейін адам ішектің қалыпты жұмысын байқайды, ағзадан токсиндер біртіндеп шығарылады, әл-ауқат жақсарады. Адам ағзасындағы ашытқы сырттан тамақ алмай өледі және біртіндеп жойыла бастайды. Пробиотиктер ішек микрофлорасының тез қалпына келуіне ықпал етеді.

Ашытқыға балама. Ашытқысыз нан ашытпаның негізінде дайындалады, оны ашытқыға пайдалы балама деп атауға болады. Оның үстіне ашытқының зиянын білген өз денсаулығын ойлайтын адам ағзасы үшін дайындауға тиіс.

Ашытпаның бірнеше түрі бар: қышадан жасалған қыша ашытпасы, қара бидай ұнынан жасалған қара бидай және басқалары. Пайдалы хоп ашытпсын дайындауға арналған рецепт келесідей:

1. Кастрюльге 2 стакан су қайнатамыз.
2. Суға 1 стакан құрғақ құлмақ құямых, қайнатамыз және 15 минут баяу отта пісіреміз.
3. Оттан алып, бөлме температурасына дейін салқындатыңыз, таза шыны банкаға құямыз.
4. Содан кейін қайнатпаға ас қасық қант және жарты стакана ұн саламыз. Ыдысты жылы жерге 24 сағатқа қойыңыз. Осы уақыт ішінде ашытқы екі есе артуы керек. Ашытқыны тоңазытқышта сақтау қажет, оны мезгіл-мезгіл жаңартамыз.

ІІ Практикалық бөлім 

2. 1 Ашытқымен тәжірибелер жасау 

Біз дүкеннен құрғақ және сығылған ашытқы сатып алдық. Бірден ашытқыны сақтауға назар аударамыз мұндайда. Қаптамалардағы құрғақ ашытқы сөрелерде 15-18 градус температурада жата береді. Сығылғандары – тоңазытқышта.

Алдымен біз қаптаманы егжей-тегжейлі зерттедік: ашытқының құрамы, сақтау мерзімі, калория мөлшері, сыртқы түрі.

Құрғақ ашытқы	Сығылған ашытқа
Сыртқы көрінісі
Кішкентай тығыз шарлар, жанасқанда қатты, пенопласт көбікшектеріне ұқсас. Иісі қышқыл, өткір емес.	Тығыз масса. Ұстағанда пластилинді елестетеді. Иісі қышқыл, айқын өткір
Құрамы
Ашытқы, эмульгатор, сорбитан моностеарат (тағамдық қоспалар)	ашытқылар
Сақталу мерзімі
Температура 15 градустан аспайтын температурада 18 ай	0 – +4 градус температурада 40 тәулік
100 г өнімдегі ашытқы құрамы
Ақуыздар-49г Майлар-6г Көмірсулар-40г	Ақуыздар-0,4г Майлар-6г Көмірсулар-8,5г

Қорытынды: құрғақ және сығылған ашытқы құрамы, калория мөлшері, сыртқы түрі бойынша ерекшеленеді және сақтау мерзімі әртүрлі.

Тәжірибе 1. Ашытқы жылуды жақсы көреді.

Мақсаты: қоршаған орта температурасы ашыту процесіне әсер ететінін анықтау.

Тәжірибе өнімдері: ашытқы, ұн, су, қант, тұз.

Біз 2 стакан су алдық. № 1 стаканға суық су құйдық, № 2 стаканға жылы су құйдық. Стаканға 0,5 пакет ашытқы құйып, араластырыңыз. № 1 стақан тоңазытқышқа, №2 стақан – жылы жерде 30 минутқа қойылды. (1 қосымша).

Анам екеуміз қамыр илеп, оны екі кастрюльге қойдық. Бір кастрюль батареяға жақын жылы жерге қойылды. Тағы бір кастрюль суық жерде қойылды.

 Бір сағаттан кейін батареяның жанында тұрған қамыр көлемі едәуір өсті. Суық жерде тұрған қамыр да көтерілді, бірақ әлдеқайда аз.

Қорытынды: № 1 стаканда барлық ашытқы түбіне батып кетті. № 2 әйнекте-су бұлтты болды, бірақ ашыту болмады. Осылайша, ашытқы жылуды жақсы көретінін көреміз. Ашытқы қоршаған орта температурасына сезімтал. Температураның төмендеуіне жауап ретінде олардың көбею жылдамдығы төмендейді.

Тәжірибе 2. Ашытқы – тірі микроорганизмдер

Мақсаты: қант ашыту процесіне әсер ете ме?

Тәжірибеге арналған өнімдер: су, ашытқы, қант.

№ 1 стаканға суық су құйдық, 0.5 пакет құрғақ ашытқы мен 2 шай қасық түйіршіктелген қант, № 2 стаканға жылы су құйып, 0.5 пакет құрғақ ашытқы мен 2 шай қасық түйіршіктелген қант қостық. 30 минуттан кейін біз №2 әйнекте көбік пайда болғанын көрдік. № 1 стақанда өзгерістер болған жоқ.

Мен екі стакан жылы су құйдым. Әрбір стаканға бір мөлшердегі ашытқы салдым. Мен бәрін мұқият араластырдым. Бір стаканға қант қосылды. Басқа стаканға қант қосылмаған. Мен ашыту процесін бақылай бастадым.

Қант қосылған стаканға жарты сағаттан кейін ашыту процесі басталды. Көмірқышқыл газының кішкентай көпіршіктері пайда болды.

Келесі күні таңертең қант қосылған стаканда ашыту процесі белсенді түрде жалғасты, бетінде көмірқышқыл газының кішкентай көпіршіктері пайда бола берді. Стакандағы сұйықтықтың қышқыл, шарап иісі болды. Қант жоқ стаканда ашыту байқалмады, су мөлдір болды, тұнба түріндегі ашытқы түбінде жатты.

Қорытынды: ашыту процесі үшін қант қажет. Ашытқы қантты алкоголь мен көмірқышқыл газына айналдырады. Осылайша олар өмір сүру үшін қажет энергия алады. Ашытқы – тірі микроорганизмдер, егер біз оларға қант қосу арқылы қоректік орта жасасақ, олар белсенді түрде көбейеді.

Тәжірибе 3. Ашытқы қамырды көтереді.

Ұннан, судан, қанттан және ашытқыдан қамыр илеңіз. Қамыр жылы жерге қойылды. 30 минуттан кейін қамыр көтерілді. (3 қосымша).

Қорытынды: ашытқы қамырды «көтереді» және оны керемет және дәмді етеді. Сондай-ақ, біз ашытқының өсуі үшін қажет екенін білдік: су, қант, ұн және ашытқы өсе бастайтын жылы жер.

Тәжірибе 4. Көмірқышқыл газының түзілуі

Мен ашыту жүріп жатқан №2 әйнекті алдым да, бөтелкеге құйдым. Оған шардың аузын нықтадым. Шамамен бір сағаттан кейін доп газбен үрленді. Анамның көмегімен сіріңкені тұтатып, бөтелке аузына жақындатқанда, ол өшіп қалды. Оттегі болмаса, оттық жанбайды. (4 қосымша)

Қорытынды: ашытқы біз сияқты көмірқышқыл газын шығарады.

2. 2 Пайдалы нанды қалай дайындауға болады?

Үйде ашытқысыз нан дайындау үшін сіз келесі рецептті ұстануыңыз керек: жаңа, жаңартылған ашытқыдан (2 ас қасық қасық), бір стақан судан, бір шай қасық тұздан, бір ас қасық қанттан және бір стақан ұннан қамыр дайындаңыз. Сіз бидай ұнын (100 %) немесе қара бидай ұнын (50-ден 50% – ға) бірнеше сағат бойы (2-ден 10-ға дейін) жылы жерге қоюға болады. Қамыр қолайлы болғаннан кейін оған тағы 1-2 кесе ұн қосыңыз. Нақты мөлшері ұнның сапасына байланысты болады. Қамырды өсімдік майымен майланған пісіру табағына саламыз. Пішінді жылы жерге қойыңыз (батареяның жанында) 6-12 сағатқа. Осы уақыт ішінде қамыр көлемі 1,5-2 есе артуы керек. Нан ең жоғары температураға дейін қыздырылған пеште 10 минут пісіріледі. Осыдан кейін жылу сөніп, нан дайын болғанға дейін жылы пеште тұрады. Мұндай нанды қолдана отырып, сіз  ашытқының ағзаға қандай зиян тигізетіні туралы алаңдамайсыз. Хмель ашытқысымен пісірілген нан құрамында барлық маңызды аминқышқылдары, көмірсулар, талшықтар, В дәрумендері, минералдар мен микроэлементтер бар. Мұндай пісіру ұзақ уақыт бойы ескірмейді, өйткені құлмақта (хмель) микробқа қарсы қасиеттері бар күшті ұшпа болып табылатын эфир майларының көп мөлшері бар.

Ашытқысыз нан (оны нан пісіргіште пісіру әлдеқайда ыңғайлы) ашытқының негізінде дайындалатыны белгілі болғандықтан, оның не екенін және қалай дұрыс жасалатынын білу керек. Сонымен, бұл картоптан, айраннан немесе йогурттан болады. Бұл сұрақты толығырақ қарастырыңыз.

Сырды кефир наны

Ингредиенттер

Қышқыл (үш жүз елу грамм): айран, ұн. Қамыр: төрт жүз грамм ұн, екі жүз грамм су, он грамм тұз, дәміне қарай қант, өсімдік майы.

Кефирді қайнау үшін жылы бөлмеде біраз уақыт қалдыру керек, содан кейін қаймақтың консистенциясына ұн қосып, бір күнге қалдырыңыз. Уақыт өте келе, тағы да аздап ұн қосыңыз, консистенциясы сәл қалың болуы керек және қайтадан бір күнге қалдырыңыз. Енді қышқыл дайын.

Барлық қалған ингредиенттер стартер мен иленген қамырға қосылады. Ашытылмаған нанды нан пісіргіште пісіріңіз.

Минералды суға нан

Құрамы: төрт ас қасық кебек, екі стакан минералды су, төрт ас қасық өсімдік майы, бір жарым стакан ұнтақ ұн, бір жарым стакан бидай ұны, жарты қасық зәбір тұқымы.

Минералды суды сары маймен, кебекпен, зирамен және ұнмен араластырады (бидай ұны), бидай ұны қосылады, қамыр иленеді, нан дайындалады, пісіру науасына қойылады, алдын-ала суланған және он бес минут пісірілген, содан кейін от алынып, тағы жиырма минут пісіріледі. .

Дайын өнім сүлгімен оралып, бір сағатқа қалдырылады.

Қыша негізінде ашытылмаған нан (нан пісіргіште пісірілген)

Ингредиенттер

Қыша, екі стакан су, жарты кесе ұн, бір ас қасық қант немесе бал. Қамыр: екі жүз грамм сүт, екі қасық қант, он қасық ашытқы, ұн және тұз.

Су құйып, бір сағат қайнатыңыз, содан кейін сегіз сағат талап етіңіз. Осы фильтрден кейін ұн мен қант қосып, араластырыңыз, дәке арқылы жауып, жылы жерге бір күн қалдырыңыз.

Қайнатуды дайындаңыз. Мұны істеу үшін сүтке қант, ашытқы және сонша ұн қосыңыз, оны қуырыңыз. Барлығы араластырылып, екі сағатқа қалдырылады, содан кейін тұз бен ұн қосылады және нан пісіргіш қолданылған жағдайда партияға қосылады. Қолмен дайындалған ашытқысыз нан дүкенге қарағанда әлдеқайда дәмді және хош иісті болады. Әрі қарай сізге «пісіру» режимін қосу керек. Егер пеш пайдаланылса, онда өнім жоғары температурада қырық бес минут пісіріледі.

Осылайша, артықшылықтары айқын ашытылмаған нан бүгінгі таңда тұтынушылар арасында үлкен сұранысқа ие.

ІІІ Қорытынды 

Әдебиеттерді оқып, практикалық тәжірибе жасап, ашытқы бір клеткалы саңырауқұлақтар деген қорытындыға келді. Олар шарап жасауда, сыра қайнатуда, наубайханада, ауыл шаруашылығында, медицинада қолданылады.

Ашытқы қоршаған орта температурасына сезімтал. Температураның төмендеуіне жауап ретінде олардың көбею жылдамдығы төмендейді.

Мен ашытқы көмірқышқыл газының фабрикасы екенін байқадым.

Тәжірибе барысында ол ашытқы емес, көмірқышқыл газы қамырды көтеретінін анықтады. Мен ашыту процесі үшін қант қажет екеніне көз жеткіздім. Ашытқы қантты алкоголь мен көмірқышқыл газына айналдырады. Осылайша олар өмірге қажетті энергияны алады.

Ашытқының кейбір түрлері ертеден ақ пайдаланылған. Ашытқылардың пайдалы физиологиялық қасиеттері оларды биотехнология мен дәрі-дәрмек өндірісінде қолдануға мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта олар мұнай ластануынан тазарту үшін ксилит (қант алмастырғыш), ферменттер, тағамдық қоспалар өндірісінде қолданылады.

Ашытқы сонымен қатар ғылымда генетикалық зерттеулер мен молекулалық биологияда модельдік организмдер ретінде кеңінен қолданылады. Наубайхананың ашытқысы геномдық ДНҚ тізбегін толық анықтаған алғашқы организмдердің бірі болды.

Сондықтан ашытқыға әртүрлі факторлардың әсерін зерттей отырып, сіз ашытқының өмірлік процестерін басқара аламыз және сапалы және пайдалы өнімдер – мысалы, нан мен тоқаштар өндіре аласыз.

Ашыту процесі үшін қант қажет. Ашытқы қантты алкоголь мен көмірқышқыл газына айналдырады. Осылайша олар өмір сүру үшін қажет энергия алады.

Практикалық тәжірибе барысында нанның ақалай ашитынын білдім.

• Ашытқы қамырға түседі
• Саңырауқұлақтар бірден іске кіріседі.
• Олар көмірқышқыл газын шығарады, осыдан қамыр ісінеді, көтеріледі, керекті дәрежеге сәйкес келеді.
• Ыстық пеште көпіршіктер жарылып, газ кетіп, хош иісті нандағы тесіктер қалады.
• Қорытындылай келе, термофильді ашытқылар пайда болған сәттен бастап олардың ағзаға әсері мұқият зерттелді. Әлемнің түкпір-түкпіріндегі ғалымдар әртүрлі уақытта ашытқының ағзаға зиянын дәлелдеп келеді. Сонымен қатар, ашытқысыз нан жеу көптеген адамдарға бірқатар патологиялардан арылуға көмектесті. Диетасын өзгерткен адамдардың 70% – нан астамы денсаулығының жақсарғанын сезінді. Сондықтан күнделікті пайдалы емес нанды жеп, денеңізді беріктікке сынамаңыз, ал одан бас тартуға болады және қажет. Сонымен қатар, термофильді ашытқыларға лайықты балама бар, соны пайдалануға көшу керек. 

Ұсыныстар: 

1. Күнделікті жиі қолданып жүрген нандарымыздың ашықты кесірінен зиянды екені белгілі болғандықтан, оларды аз мөлшерде пайдалану, тіпті тұтынудан бас тарту;
2. Қазіргі уақытта ашытқысыз пісіріліп жатқан, нағыз пайдалы нандар көбірек қолданылса, және осындай пайдалы нан өндірісі жергілікті жерде қолға алынса. 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 

1. Биология (құраст. З.А. Власова). – М.: Филолог. «Сөз» туралы, компания. ТКО АСТ, ММУ журналистика факультетіндегі гуманитарлық ғылымдар орталығы. М.в. Ломоносов, 1996 – 576с.
2. Б.А. Введенский «Үлкен кеңес энциклопедиясы». 15 1952 жылғы екінші басылым.
3. А. М. Прохоров «кеңестік энциклопедиялық сөздік». 1987 жылғы Төртінші басылым.
4. Л. Ликум «Ббарлығы туралы» 5 том Мәскеу 1995 ж.
5. «Не және неге?» балалар энциклопедиясы. Сост.О.Н.Корчагин. М., РОСМЭН-ПРЕСС, 2005 ж.
6. «Жалқау үшін» Балалар энциклопедиясы. Альманах сериясы. «Айтыңызшы, неге?». MASS MEDIA,1993 ж.
7. FB.ru: https://fb.ru/article/296194/v-chem-zaklyuchaetsya-vred-drojjey-dlya-organizma

7. www.eda-server.ru
8. www.o-xlebe.com
9. ru.wikipedia.org.