Тақырып: Психология ғылымының Қазақстанда даму кезеңдері
Психология өз алдына ғылым ретінде ХІХ хасырдың 60 ж. бөлініп шықты. Оған себеп болған ғылыми-зерттеу мекемелері-психологиялық лабораториялар және институттар, жоғары оқу орындарындағы кафедралар сонымен қатар пихикалық құбылыстарды оқып-білуге байланысты экспериментті насихаттау жұмыстары.
Жан
- Идеалистік
- Материалистік
Кейбір ойшылар адаманың “мен” дегені “жан” дегені болу керек, “тән” (дене) “менікі” болу керек. Деп ұққан.
“Ақыл мен жан- “мен өзім””, “тән-менікі”,
“Мен” мен “менікің” мағынасы екі.
“Мен” өлмекке тағдыр жоқ әуел бастан,
“Менікі” өлсе- өлесің, оған бекі,-
дейтін Абайдың пәлсепесі осыған келеді.
| Ойшыл-ғалымдар | Еңбектері |
| И.Ф.Гербарт | Немістің эмпирикалық психологиясының негізін қалаған.Ғылымға ассоциация және апперцепция енгізген ұғымдары психологияда сақталған және өз мәнін жойған жоқ. |
| В.Вундт | Лейпциг қаласында 1879 жылы эксперименталдік психологиялық зертхана негізін қалаған, ол кейіннен эксперименталдік психология институтына айналды. |
| И.М.Сеченов | Оның “Бас ми рефлекстері” атты белгілі еңбегі рефлекс ұғымына негізделген жаңа эмпирикалық психологияның негізін қалады. |
| В.М.Бехтерев | Ол Қазан қаласында бірінші отандық эксперименталдік психологиялық зертхананы негіздеді. |
| Зигмунд Фрейд | Ол психоанализ бағытының негізін салушы.Оның негізгі еңбегі “Түс көруді талқылау” 1900 жылы жарық көрді. |
| Джон Уотсон | Америка психологі психологияны мінез-құлық туралы ғылым ретінде қарастырады.”Психология, оны бихевиорист қалай көреді”,”Бихевиоризм”деген еңбектері бар. |
| Роберт Вудворте | Көрнекті америка психологі функционалдық психологияның негізін салушылардын бірі. Ол бихевиористердің ұсынған “стимул -реакция” үлгісін жоққа шығарып, оның құрамына аралық буын – ағза мен ұстанымды енгізді, түрткі туралы ілімді талдады. |
| Ойшыл-ғалымдар | Еңбектері |
| Аристотель | Жан туралы ғылыми-психологиялық еңбектің-трактаттың авторы. Ол адамда болатын негізгі 5сезім органдарын атап көрсетті: көру, есту, тері, дәм, иіс. |
| Р.Декарт | Ол сырттан әсер еткен ықпалға жауап берудің автоматтық, механикалық тәсілі ретінде рефлекс ұғымын енгізді. Рефлекстің көмегімен жануарлар мен адамдардың іс-әрекетін түсіндіре бастады. |
| Б.Спиноза | Спиноза дуализмнің орнына жан денемен тығыз байланысты, онсыз өмір сүре алмайды деген көзқарасты ұсынды. |
| Т.Гоббс | Ғылыми жаратылыстану жолымен адамдардың қабілеттерінің айырмашылығын түсіндіруге талпыныс жасады. |
| Джон Локк | Ағылшын ойшылы психологиялық құбылыстарды тәжірибелік түсіндіруді және сипаттауды бір жүйеге келтірді, сонымен қатар тәжірибелік психологияның негізін салушы болып есептеледі. |
| Д.Гартли | Ағылшын ғалымының еңбектерінде ассоциативтік психология аяқталған түрде берілді. Оның айтуынша, адамның бүкіл жан дүниесі үш элементтің: түйсіктердің, идеялардың, және сезімдердің бір-бірімен байланысы, біріктірілуі негізінде құрылған. |
Қазақстанда психология ғылымының қалыптасуы мен дамуы
- Бірінші кезеңі – кеңес үкіметі орнағанға дейінгі қазақ психологиясы– бұл кезең психология ғылымының ілкі бастауы(15-20ғ.)
- Екінші кезеңі марксистік кеңестік психология деп аталады (1920-1990)
- Үшінші кезең – егемен, тәуелсіз Қазақстан жағдайында қалыптасқан ғылыми психология дамуының жаңа кезеңі (1991-2006)
| Ойшыл – ғалымдар: | Еңбектері: |
| Әбу –Насыр әл-Фараби | Ол психология ғылымының әртүрлі мәселелеріне “Ақыл-ой туралы”, “Темперамент туралы”, “Түс көру туралы”, “Жанның мәні туралы”, “Ақыл-ой және ұғым”, “Жас өспірімнің ақыл ойы туралы кітап”, “Ересектердің ақыл ойы туралы кітап” және т.б. еңбектерін арнады. |
| Жүсіп Баласағұни | “Тіл адамның даңқын асырады”, “ Адам ол арқылы бақыт табады”, “Тіл адамға жапа шектіреді”, “ Абайламаса, басынан да айырады”, “Жақсы болғың келсе, жаман сөз айтпа” деген мәтелдердің психологиялық мәнін ашып көрсетті. |
| Төлеген Тәжібаев | Ол Қазақстанда психология ғылымы саласында тұңғыш рет 1939 жылы Ленинград қаласында “К.Д.Ушинский – Ресейдегі педагогикалық психологияның негізін салушы” тақырыбында кандидаттық диссертация қорғады. |
| Мағжан Жұмабаев | Қазақ топырағында алғаш рет 1922жылы “Педагогика” атты оқулық жазған. |
| Жүсіпбек Аймауытов | Қазақ топырағында тұңғыш рет “Педагогика” оқулығын 1926 жылы жазды. |
| В.Я.Струминский | 1923 жылы Орынбор қаласында “Педагогика” оқулығы орыс тілінде жарық көрді. Еңбегінде диалектиканың негізгі мәселелерін бір жүйелі баяндау тәжірибесіне тоқталады. |
| Әбдірахман Асылбеков | Ол бірнеше ғылыми еңбектер мен мақалалардың авторы, әсіресе, оның “Оқушылардың ынтасын тәрбиелеу”(1958), “Қоғамдық пайдалы еңбек арқылы оқушыларға коммунистік тәрбие беру”(1959), “Бала тәрбиесінде семьяның рөлі”(1969). |
- Қорыта келе мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың “Қазақстан жолы-2050” Қазақстан халқына жолдауында айтқандай біздің болашаққа барар жолымыз Қазақстандықтардың әлеуетн ашатын, жаңа мүмкіндіктер жасауға байланысты. ХХІ ғасырдағы дамыған ел дегеніміз- белсенді, білімді және денсаулығы мықты азаматтар.
- Ойды басқа адамға жеткізу үшін оны сараптап, толғана талдау қажет. Айтар ойыңды алдымен өзің түсініп ал, алдамшы сезімге беріліп үстірт ойлау – үлкен қателік, жақсылап түсіну үшін көзбен көріп, құлақпенестіп, қолмен ұстай білу қажет. Ғұлама ғалым сөз саптау, сөйлеу мәнеріне де ерекше мән берген. Оныңпайымдауынша, жұмсақ, байыпты, сыпайылықпен сөйлеу кімге де болса жарасымды қасиет («Жақсы сөйлемелік, Жанға шырай бермек»). Сөйлеу әдебі дегеніміз ойды бүкпей ашық айту, яғни ой жинақтылығы, оның мазмұнды болуымен байланысты. Бала түйсігінің дұрыс қалыптасуы үшін сезім мүшелерін таза ұстап, оның түрлі сырқаттарын дер кезінде емдеп отырған абзал. Баланың өң мен түсті, тәтті мен ащыны дұрыс ажырата алуын, алыс-жақыннан келетін дыбыстарды дәл естуін ата-аналар мұқият қадағалауы тиіс, мұның өзі әр затты жан-жақты түйсініп, оның сыр–сипатын түсіне білуге жәрдем етеді. Еңбекте жантануғабайланысты бұдан басқа деректер жеткілікті. Мәселен, мінезге батырлық пен батылдықты, қайсарлық пен шапағаты болмайтындығын айта отырып, ондайларды барынша шенеп-мінейді. Адам өмірге келген соң, белсенді өмір сүруге, «сегіз қырлы, бір сырлы» болуға
ұмтылуы тиіс дейтін тұжырым аталмыш еңбекте кеңінен орын алған.