Аурудьщ аяқталуы мен салдарлары көпшілік жағдайда ауру адамның сауығуымен аяқталады (1-сызбанүсқа).
Сауығу — науқас адамның бүзылған агзалары мен тіңцерінің қүрылы-мы мен әрекетгерінің жөне қоршаған ортаньщ ықпалдарына сәйкес оның бейііоделу мүмкіншшктерінің қалпьгаа келуі. Бресек адам үпгін сауығудьщ белгісі болып, онын еңбекке оралуы есептеледі. Бүл жағынан оны реаби-литация (лат. re — қайтадан, abilitas — жарамдық) — қайтадан еңбекке жарамдық дейді.
Сауығу дерттің кері дамуы емес, дерттен кейінгі адамньщ сапалық жаңа жағдайы, сыртқы ортаға қатынасының жаңа түрі. Мәселен, жұқпалы аурудан жазылған адамның денесінде иммундық бейімделістік қабілеті өзгерген болады, арнайы өндірілген антиденелер мен сезімталдығы көтерілген жасушалар көп уақытқа дейін сақталады.
Сауығу жоддары.
Аурудан организмнің сауығуы мьгаа жоддармен жүзеге асады:
- жедел, түрақсыз, «апаттық» қорғану-бейімделу серпілістердің қатысуымен;
- салыстырмалы түрақты қорғану-икеңделу тетіктерінің қатысуы-мен;
- үзақ сақталатын түрақты тетіктердің қатысуымен. Бүлар жүйкелік және сүйықтық жолдармен ретгелінеді.
Жедел — коргану-бейімделу сернілістер болып, негізінен зиявды зат-тарды аластайтын организмнің қорғаныстық рефлекстері (қүсу, түшкіру, сілекей, шырыш шығару т.б.) есептеледі. Соньшен қатар, бүл серпілістерге ауыртпалықтар (стресс) кездеріндегі адреналин мен глю-кокорітнкоидтардың өндіріліп шығарылуы, артериялық қысымды, қан-ның және тіндердің осмостық қысымын, қаңдағы қанттың деңгейін т.б. қатаң «константалар» деп аталатьш қүбылыстарды сақтауға бағытгалғ-ан нейрогуморалдық серпілістер жатады.
Салыстырмалы тұрақты оргаиизмиіц қорғаву-икевделу жодцары ауру-дың барлық сатыларывда байқалады. Оларға мыналар жатады:
- бүлінген ішкі ағзалардың қосымша, қалыгиы жағдайларда пайда-ланылмаған мүмкіншшіктершің қосылуы. Мәселен, сау адамда өкпенің тыныстық бетінің 20—25% ғана пайдаланылады. Өкленің қабынуы кезінде өдетте тынысқа қатыспайтын қосымша тыныстық бет қосылып, керекті газдардың алмасуы қамтамасыз етіледі. Сау адамдарда жүрек еті қуаты-ның 20%, бүйрек шумақтарының 20—25%, бауыр жасушаларьгаьщ 12-15% ғана пайцаланылады. Әртүрлі аурулар кездерівде организмде қальшты жағдайда пайдаланылмаған қосымша қуаттар қосылады да, сауығуға қолайлы жағдай туывдатады;
- көптеген қосымша реттеу жүйелерінің қосылуы. Мәселен, тер~ мореттелудің жоғары деңгейге ауысуы, лейкоцитгердің өидірілуі артуы;
- көптеген уларды бейтараптау үрдістері (қан мен тіңдердің нө-руыздарымен байланыстыру, тотығу-тотықсыздану, метиддеу, алкилдеу, бауыр жасушаларында микросомалық тотығу т.б.) сергуі;
- бір ядролы макрофагтар жүйесінің белсевділігі артуы. Бүл жүйенің жасушалары жаралардың бітуіңде, тіңцердщ қабшгуыңда, иммундық жөне аллергиялық сериілістер дамуыңда маңызды қызмет атқарады.
Тұрақты қорғану-шемделу тетіктердің негізінде гипертрофия, ги-перюгаазия, тщцердің регенерациясы дамуы жатады. Мөселен, қан кет-кеинен кейіигі эритропоэздід артуы, организмнің иммуидық серпілістері (антвдене өвдіріпуі, Т- жөне В — лимфоцитгердің өсіп-өнуі), жүрек егінің гипертрофиясы кейде көн айларга жөне жылдарга сақталады.
Осы кврсетілген тетіктердің нәтижесівде ауру организмнің сауығуы болады. Сауығу толық немесе шала болуы мүмкін. Көрсетілген сауығу тетікгері жеткіліксіз болғаңда, дүрыс ем төсіддері қодданыдмағанда т.с.с. жағдайларда сауығу толық болмайды. Мэселен, ревмокардитген кейін жүрек қақпақшаларывда ақау қаяьштәсът қалуы мүмкін. Қабьшудан кейін ағзаның қызметін бұзатын тыртықтар қалуы ықтимал.
Кейде ауру туьшдататын есер немесе оның даму жоддарында пайда болған өзгерістер тоқталмаған жағдайларда ауру созылмалы түрге ауыса-ды. Кейбір аурулардың созылмалы түрде өтуі олардың себепкер ықпал-дарыиа байланысты болады. Мәселен, туберкулез, сарьга т.б. дертгердің қоздырғыштары макрофагтардың іяггерівде тіршілігін үзақ сақтап, олар* дың өсерленуіне әкеледі. Содан созылмалы түйіршікгелген қабыну да-миды. Дертгің созылмалы түрде өтуінде peusiccip^pi^^^-^ішшшщіг. асқыну деген түсініктерді атай к.ету қажет.
Ремиссия — деп науқас адам жағдайының уақытша түзелуін түсінеді. Бүл кезде аурудың ары қарай дамуы баяулайды немесе тоқтайды, тшгі дерттің клиникалық көріністері толық жоғалады. Ремиссия организмнің сауығуы емес, ол аурудың қайталануымен ауысады.
Қайталану (рецвдив) — аурудың клиникалық көріністерінің уақыт-ша жоғалуынан кейінгі қайталануы. Ол ауруды емдеу кездерінде дертті туывдатқан ықпалдардың толық аластанбауымен байланысты болады. Осьшың нөтижесіңце бүл аурудың қайта дамуы мен оның клиникалық көріністері қайталануы ықтимал.
Асқыну —- организмде бар ауру бойынша екінші үрдіс. Ол негізгі аурудың ерекшеліктерімен байланысты немесе өтаазілген аңғарымдық және емдік шаралардың күтпеген салдарлары ретінде пайда болады. Тез қан кету тамыр ішшдегі шашыранды қан үю синдромымеи асқынуы мүмкін. Қашты диабет бүйрек қызметі бүзылуымен, кома дамуымен, артериялық гипертензия миға қан қүйылуымен асқынады. «/_£. Өлім — организадцегі тіршілікгің толық тоқтауы. Табиғи және мезгілсіз немесе патологиялық өлім болады. Табиғи өлім түлға тіршілігшің завды аяқталуы болып есептеледі, ол организмиің өбден қартайьш тозуынан дамвды. Патологиялық олім әрқашан мезгілсіз, кез-келген жаста болуы мүмкін. Өлімнің түрлерімен патанатомия, сотгық медицина пөндері та-ныстырады. Олардың ішіңде патофизиология пөні үшін маңыздысы өлімнің сатылары. Өлім преагония (жантөсілім алды), ақтық (терминал-дық) үзіліс, жантөсілім (агония), клиникалық өлім және биологиялық өлім сатыларынан түрады: