Балалардағы тіс жарып шыққанға дейінгі тістің қатты тіндерінің тіс жегі емес ақауларының пайда болуы себептері.Алдын алу жолдары
Жоспар:
- Кіріспе
- Тістің қатты тіндерінің тіс жегі емес ақауларының жүйесінің жіктелуі
- Гипоплазия
- Гиперплазия
- Флюороз
- Тіс тіндері дамуының тұқым қуалайтын бұзылыстары
- Тіс тіндері дамуының және жарып шығу аномалиялары
Кіріспе
Тістердің қатты тіндерінің тісжегіден басқа аурулар кезінде жарақаттануы аса көп кездеспейтін патологиялық үрдіс болғанымен(% құрайды), олардың клиникалық ерекшеліктерін, емдеу жолдарын және алдын-алу әдістерін дәрігер-стоматолог жақсы білу керек.
Гипоплазия
– дамып келе жатқан тістегі метаболикалық үрдістердің бұзылуынан пайда болатын және тіс құрылымының сапасы және саны жағынан зақымдануларымен көрінетін ақау болып табылады
- Біраз авторлардың ұйғаруынша тістердің қатты тіндерінің жете дамымауы энамелобласттардың кіреуке призмаларын құру қызметінің төмендеуіне немесе кіреуке призмаларының жеткілікті минералданбауына байланысты.
- Патрикеев В.К.(1967) тістер гипоплазиясы кезінде алдымен тіс кіреукесінің белокты матрицасының құрылу үрдісі бұзылады.Оның себебі энамелобласттардың қызметтерінің баяулауы немесе жеткіліксіз болуы деп ұйғарған
- Грошиков М.И. (1985) тіс тіндерінің гипоплазиясы нәресте мен баланың организмінде минералды және белокты зат алмасуы бұзылуы нәтижесінде тіс ұрығында метаболиттік үрдістердің ауытқуы нәтижесінде және жергілікті ықпалдардың әсерінен дамуы мүмкін деп қорытады.Гипоплазия кезінде кіреукеде жете дамымай қалған ошақтар қайта қалпына келмейді және өмір бойы сақталады.
- Тұрақты тістердегі жете дамымай қалған ошақтар бала өмірінің алғашқы 9 айында дамиды.Бұл кезде баланың бейімделу және компенсаторлық механизмдер әлі толық жетілмеген.
- Тістер гипоплазиясының 2 түрін ажыратады: жүйелі және жергілікті.
Егер бала дүниеге келгеннен кейінгі алғашқы айларда ауырса, гипоплазия ошақтары орталық күрек тістердің тістеу қырларында, бірінші үлкен азу тістердің төмпешіктерінде орын алады, себебі бұл тістер бала өмірге келгеннен кейінгі 5-6 айда қалыптаса бастайды.
Бала ана жатырында жатқанда дамитын сүт тістері гипоплазиясының қалыптасуы екіқабат әйелдің организміндегі әртүрлі зат алмасу үрдістерінің бұзылуына байланысты.
Ал бала туғаннан кейін 5-6 айда қалыптаса бастайтын тұрақты тістер гипоплазиясының дамуы жас нәресте организмінде әртүрлі патологиялық үрдістердің орын алуымен тығыз байланысты.
Этиологиясы
Ананың созылмалы аурулары(ревматизм, эндокриндік патология және т.б.)
Токсикоз,резус-конфликт
Баланың аурулары (инфекционды, диспепсия, рахит, қалқанша мен қалқанша маңы безінің жетіспеушілігі, зат алмасу бұзылыстары)
Сыртқы факторлар
Жүйелі гипоплазияның үш клиникалық түрін ажыратады:
1)кіреукенің түсінің өзгеруі (изменение цвета);
2) жетілмей қалуы (недоразвитие);
3) қалыптаспауы немесе дамымай қалуы (аплазия).
Жүйелік гипоплазия
- толқынды гипоплазия
- жүлгелі-сайлы гипоплазия
- нүктелі гипоплазия
- шәшкеге (тостағанға) ұқсас гипоплазия
- баспалдаққа ұқсас гипоплазия
- кіреуке аплазиясы
- Дақтардың түсі көбінесе аппақ борға немесе әкке ұқсайды, көлемдері әртүрлі, сауыт беттерінде шашыла немесе тұтаса орналасады. Дақтардың жиектері анық, беттері тегіс, органикалық бояулармен боялмайды және өзгермей өмір бойы сақталады.
- Толқынды гипоплазия кезінде сауыт бетінде қалыпты кіреуке аймағы мен нашар дамыған аймағы жіңішке жолақ тәрізді алмасып отырады және тісті тек бүйір бетінен қараған кезде ғана байқалады.
- Шәшкеге ұқсас гипоплазия кезінде сауыт беттерінде домалақ немесе сопақ пішінді диаметрлері 1,0-2,0 мм ойықтар кездеседі. Олардың табандарында кіреуке жұқа қабат түрінде кездеседі, кейде құрылмай қалуы да мүмкін
- Бұл түрі тістер сауыттарының кейбір аймақтарында (тістеу қырларында, шайнау төмпешіктерінде, гипоплазиялық сайлардың табандарында) кіреукенің құрылмай қалуымен сипатталады.
Жүйелі гипоплазиялық тістерге: Гетчинсон, Фурнье және Пфлюгер тістерін жатқызуға болады.
Гетчинсон тістері– бөшкеге немесе бұрандаға ұқсас орталық жоғарғы күрек тістер, мойын бөліктері тістеу қырынан кең, тістеу қырларында жарты айға ұқсас ойықтары бар.
Фурнье тістері – бөшкеге ұқсас орталық күрек тістер, бірақ тістеу қырларында ойықтары жоқ .
Пфлюгер тістері – сауытының мойын деңгейіндегі диаметрі шайнау бетінің диаметрінен үлкен, шайнау төмпешіктері нашар дамыған, бір-бірімен бірігіп тіс сауытына конусқа ұқсас пішін беретін бірінші үлкен азу тістер.
Жергілікті гипоплазия тістердің бетінде әртүрлі көлемді бірлі-жарымды ақ немесе сары-қоңыр түсті дақтар түрінде кездеседі. Кейде тістің барлық бетінде нүктелі немесе аумақты ойықтар түрінде де орын алуы мүмкін.
Тіс кіреукесі жартылай немесе толық дамымай қалуы да (аплазия эмали) мүмкін. Мұндай тістер Турнер тістері деп аталады. Тұрақты тістер ұрықтарының зақымдануы сүт тістерін емдеу және оларды жұлу кезінде жіберілетін қателіктер нәтижесінде орын алуы мүмкін.
- Диагностикалық критерий
- тіс тіндерін метилен көгінің 2% ертіндісімен бояу кезінде– гипоплазия дағы боялмайды, беті жылтыр, ал тісжегі дағы күңгірт және көк түске боялады.
- Дифференциальды диагностика
- Тіс жегі,
- Сына тәрізді ақау
Емдеуі
Жергілікті:
- Тістердің профессиональды тазалануы;
- Ауыз қуысының гигиенасын сақтайтын заттар тағайындау;
- Құрамында кальций және фосфор, фторы бар препараттарды жергілікті пайдалану;
- Композиттік пломбылық материалдардың көмегімен олардың бетін жабу (ламинаттау) немесе ақауларды толтыру (пломбылау).
Жалпы:
- рациональное сбалансированное питание с ограниченным использованием рафинированных углеводов;
- кальций препараттарын, микроэлементтерді, витаминдерді тағайындау,
«Тетрациклинді» тістер
«Тетрациклинді» тістер жүйелі гипоплазияға жатады, тіс тіндерінің қалыптасуы мен минералдануы кезінде тетрациклинді көп қабылдаудың нәтижесінде тістердің түсінің өзгеруімен сипатталады.
Гиперплазия
Кіреуке гиперплазиясы – даму кезінде тістің қатты тіндерінің, оның ішінде кіреукенің шамадан тыс дамуымен сипатталатын үрдіс.
Кіреуке гиперплазиясы немесе «кіреуке тамшылары» 1,5% жағдайда кездеседі. Кіреуке тамшылары көбінесе домалақ пішінді, диаметрі 1-3 мм, тамшыға ұқсас құрылым, тістің мойын бөлігінде орналасады. Кіреуке тамшылары негізінде беті кіреуке қабатымен жабылған дентиннен тұрады. Тамшыны тіліп байқағанда іші ауаға толы бос кеңістіктен немесе ұлпа орналасқан қуыстан тұратыны анықталған. Кейде бұл құрылым жақсы қалыптасқан тістердің сауыты мен түбірінің бір-біріне жабысуынан пайда болған және ол тістер ұрығының тіс құрушы пластинаға жақын орналасуы әсерінен дамыған деген болжам бар. Кіреуке гиперплазиясы көбінесе азу тістерде орын алатындықтан аса көп байқалмайды және ешқандай шағым тудырмайды.
Тістер гиперплазиясын алдын алудың ең тиімді жолы – өсіп келе жатқан нәрестені әртүрлі жұқпалы және жүйелі аурулардан сақтандыру (емшек сүтімен қоректендіру, ұйықтау, таза ауамен демалу, ойнау кестесін дұрыс сақтай білу).
Флюороз
- Флюороздың жолақты немесе штрихті түрі кіреукенің беткей қабаты асты қабатында (подповерхностный слой) сызатқа ұқсас жіңішке бор түстес ақ жолақтардың (штрихтердің) пайда болуымен сипатталады. Жолақтар айқын көрінбеуі де мүмкін, бірақ көпшілік жағдайда тістің бетін кептірген кезде жақсы көрінеді.
- Дақты флюороз тістердің беттерінде анық көрінетін күңгірт бортүстес әртүрлі көлемді ақ дақтардың пайда болуымен сипатталады. Көптеген бортүстес дақтар тістер сауыттарының барлық беттерін жаба орналасады және бір-бірімен қосылып кетуі нәтижесінде тістер аппақ бор түстес болады.
- Ақбор-шұбар түрі (меловидно-крапчатая форма) аппақ бор түстеніп мұнарланған кіреуке бетінде айқын шекаралы, шағын көлемді көптеген пигменттелген дақтардың, нүктелердің немесе диаметрлері 0,1-0,5мм, тереңдігі 0,1-0,2мм, табандары сары-қоңыр немесе қоңыр-қара түсті ойықты құрылымдардың немесе ақаулардың орналасуымен сипатталады
- Эрозиялы түрі (эрозивная форма) пигменттелген кіреуке бетінде әртүрлі көлемді және пішінді, тереңдігі де әртүрлі, жиектері тегіс емес кіреукесіз ойықты ошақтардың (эрозиялардың) орын алуымен сипатталады. Флюороздың бұл түрінде кіреуке мен дентиннің қажалуы тіпті жылдам жүреді.
Тістер флюорозының салыстырмалы диагностикасы
- Флюороздың жеңіл түрлерін (жолақты және дақты) дақты гипоплазиядан және дақты тісжегіден ажыратады.
- Тіс сауыттарында ақаулардың құрылуына әкеп соғатын ауыр түрлерін (бордақты-теңбілді, эрозиялы, деструкциялаушы) жоғарғы тісжегіден, сынаға ұқсас ақаудан, кіреуке эрозиясынан, кіреуке некрозынан, тістердің патологиялық қажалуынан ажыратады.
Профилактикасы
- Су мен тағамдағы химиялық заттарды дұрыс қадағалау
- Стоматологиядан профилактикалық қаралудан өтіп тұру (жылына кем дегенде 2рет)
- Әйелдің жүктілік кезіндегі және туғаннан кейінгі профилактикасы мен адекватты емделуі
Тістер флюорозын емдеу
Жергілікті:
-Тістерді ағарту.
-Эстетитикалық реставрация.
-Протездеу
–Жалпы:
-Фтордың организмге көптеп түсуін шектеу.
-Кальций препарттарын, микроэлементтер, витаминдерді тағайындау
-Рациональды диета.
- Жетілмеген амелогенез
-
- Жетілмеген амелогенез (тұқым қуалаушылықтан дамыған тістер гипоплазиясы)тістер кіреукесінің әртүрлі дәрежедегі құрылымдық бұзылыстарымен сипатталатын ауру.
- Рентгендік тексеру кезінде аталған өзгеріске ұшыраған тістердің түбірлері өзгеріске ұшырамаған, ал сауыттарында әртүрлі көлемді және пішінді кеуектенген ошақтар (очаги разрежения) анықталады.
- Жетілмеген остеогенез
- Жетілмеген остеогенез мезенхиманың дұрыс қалыптаспауынан тіс тіндерінде коллагеннің жетіспеушілігінен дамитын және жиі тұқым қуалайтын аурулар қатарына жатады. Сүт тістері мен тұрақты тістер бірдей жарақаттанады, тістер шыққаннан кейін тіс кіреукесі дентиннен тез ажырайды. Беті ашылған дентин тез арада қажалуға ұшырап, тістердің көлемі кішірейе бастайды.
- Гипофосфатезия
- Бұл ауру сілтілі фосфатазаның құрылуының туа дамыған ауытқуы әсерінен дамиды. Сонымен қатар тіс түбірлерінің толық дамымауы, кіреуке гипоплазиясы, уақытша тістер түбірлерінің ерте сорылып, уақытынан бұрын тісеуі байқалады. Рентгендік тексеру кезінде альвеола өсіндісінің нашар дамуы, сүйек тінінің кеуектенуі, уақытша тіс түбірлерінің ерте сорылуы анықталады.
- Эктодермальды дисплазия
- Бұл – тұқым қуалайтын, эктодермальдық құрылымдардың даму үрдісінің бұзылуы әсерінен дамитын ауру.Сүт тістері мен тұрақты тістердің кіреукесі дұрыс дамымаған, өте жұқа және нәзік, оңай сынғыш. Дентин жалаңаштанған, қара-қоңыр түсті және тез қажалуға ұшырайды.