№4 тақырып. Атыс қаруын қолданумен байланысты оқиға болған жерді қараудың ерекшеліктері (атыс, газды және пневматикалық) және оларды жүргізу барысында шешілетін міндеттер

ДӘРІС ЖОСПАРЫ:

Кіріспе

1. Атыс қаруын қолданумен байланысты (атыс, газды және пневматикалық) оқиға болған жерді қарау барысында іздерді айқындау, бекіту және алу.
2. Оқиға болған жерді криминалистикалық талдау.

Қорытынды

Кіріспе

Атыс қаруын қолданумен байланысты қылмыстар болған жағдайда оқиға орынды тексеру жоғарыда айтылғандай маңызды және міндетті тергеу әрекеттерінің бірі болып табылады. Тексерістің қаншалықты дұрыс және толық орындалатынына сәйкес істің одан әрі нәтижесі тәуелді болады.

Оқиға жерінде қылмыстық істің құралы ретінде қару жарақ қолданылған жағдайда, тексерістің міндеті ретінде келесі жағдайлар қарастырылады:

1. Оқиға жағдайын және оқиғаларын түсіндіру.
2. Қылмыскердің жеке басын куәландыратын дәлелдемелер мен іздер, қылмыстың сипаты мен механизмі, оның себептері және т.б.

Оқиға болған жер мен іздерді бекіту (қаралғаны туралы есеп, оқиға болған жердің жоспары, фотосуреттер, бедерлер және т.б.).

Тексерудің табысты өтуінің шарттары болып:жүйелілік, қатаң ұйымдастыру және ғылыми-техникалық құралдарды пайдалану мүмкіндігі.

Зерттеуді немқұрайлы және ұқыпты емес тексеру қылмысты тергеуде көмектеспейді, керісінше, адастырып, істі тергеудің толық сәтсіздігіне алып келуі мүмкін.

Сот-сараптамалық практикада мұндай маңызды тергеу іс-қимылында ресми көзқарас бар. Оқиға орнына тексеру жүргізілмей, қылмыстың ашылуының кілті бола алатын құнды физикалық дәлелдер табылмайды.

Тергеуші оқиға болған жерге келген соң бұрынырақ келген полиция кызметкерлерінің алған мәліметтері негізінде қылмысты көзімен көрген тұлғалардан жауап алады және қоршаған жағдайды өзі қарай отырып – жедел-іздестіру шараларын жүргізуге нұсқаулар береді, қаралатын жердің шекарасы мен қылмыстық іздің негізгі шоғырланған жерін анықтайды, іске қатысушы-лардың өзара атқаратын міндеттерін белгілейді.

Атыс қарулары арқылы жарақат келтірілген мәйітті қарау кезіндегі мәйіттің денесі мен оның киімдеріндегі ату іздері зерттелуге және бекітілуге жатады. Хаттамада жарақаттардың саны, олардың өзара орналасу жағдайы, өлшемі, оның жиегінің жай-күйі, штанцмарканың болуы, кескіні, пішіні, ыс шегінділе-рінің, қару майларының іздері мен жанбай қалған порохтың түйірлерінің сипаты және орналасқан жері, аумағы хаттамада көрсетіліп бекітіледі.

Оқиға болған жердегі қан іздерінің сот-медициналық қана емес, сонымен қатар криминалистикалық маңызы бар екендігі міндетті түрде ескерілуі тиіс. Оларды зертеу негізівде тергеу жағдайына маңызды мынандай мән-жайлар: қылмыстың жасалған жері, оның механизмі, жәбірленушіге дене жарақатын салу кезіндегі оның күй-жайы және т.б. анықталады. Табылған қан іздері, олардың саны, мөлшері, көрінісі, олардың сипаты, аққан қаннан қалған із, қанның жиналуы, қанның тамшысы, шашырауы, жағылуы, пішіні және жиектерінің формасы, толық көрсетіле отырып хатгамаға бекітіліп жазылады. Бұл іздерді тасушы көп жағдайларда жәбірленушінің киімі, мәйіттің денесі және қылмыс құралы болады. Сонымен қатар, қылмыстың жасалған жерін, болмаса мәйіті жасырған жерді, жәбірленушінің мамандығын анықтауға мүмкіндіктер беретін микрообьектілер мәйіттің денесі мен киімдерінен табылуы ықтимал.

Қару-жарақты қолданудың нәтижесі өлімге немесе жарақатқа алып келуге тән белгілер, мәйіттің жанында қару-жарақтың, оқтардың, гильзалардың және т.б. табылуы.

Алайда, жоғарыда аталған объектілердің қылмыс орнында табылуы, зорлық-зомбылықпен өлім немесе жарақат атыс қаруын пайдаланудың нәтижесі ретінде екенін, осы оқиғаға қатысы жок немесе қару-жарақсыз болғандықтан, саналы қорытындыға негіз бола алмайды ол кісі өлтіру құралы болған.

1-Сұрақ. Атыс қаруын қолданумен байланысты (атыс газды және пневматикалық) оқиға болған жерді қарау барысында іздерді айқындау бекіту және алу.

Қаруды қолданғаннан кейін оқиға болған жерді тексерген кезде маман келесі міндеттерді орындайды:

–   әртүрлі объектілерде атыс қаруын, патрондарды, олардың бөліктерін (оқтар және гильзалар) және ату іздерін (қару-жарақ саңылаулары және тығыз атылған іздер,күйген ұнтақтың бөліктері) тауып алу;

–   анықталған айғақтық дәлелдің орнын бекіту; анықталған айғақтық дәлелдемелерді тіркеу (сипаттама) жағдайы.

Қаруды тексеруді бастамас бұрын, бағдар ретінде таңдалған нүктелерге қатысты және басқа да жақын объектілерге қатысты, әсіресе, мәйітке қарай, оның орналасқан жерін (1 см-ге дейін дәл өлшеп) дәл анықтау қажет.Қарудан қоршаған айналаға дейінгі қашықтықтан басқа, оның орналасуын да көрсетеді (мұнда қару қайда бағытталған). Сондай-ақ, қаптаманың терезесі немесе тіреуіштің бағыты жерге немесе жоғарыға дейіні көрсетіледі.Визуалды тексерістен өткеннен кейін және атыс қаруын орнатқаннан кейін қаруды егжей-тегжейлі тексеріс үшін қолға алуға болады. Осыған орай саусақ іздері қалып қоятын бөліктерге қолды тигізбегені жөн, қару , өйткені бар іздер жойылуы мүмкін. Сол мақсатта тексеру кезінде резеңкелі қолғабын кию ұсынылады.

Сондай-ақ, зерттеу бұрын ұнтақ дәндерінің қалдықтары қару-жарақтың каналынан шықпауын қамтамасыз ету үшін шаралар қабылдау қажет. Тексеру кезінде қарудың басы көлденең ұсталынады және ұнтақтың иісін тапқаннан кейін, қарудың ұңғысының шұңқырына мақталы таяқшаны салады (мақта болмаған жағдайда,мәрлі сүлгілері немесе таза шүберек қолданылуы мүмкін). Осыдан кейін, желді аяғын қағазбен орап, жіңішке шүберекпен қапсырмаға байланады. Содан кейін патронниктен патрондарды алып тастау керек (қаруды босату).

Қаруды босату келесідей жүреді:

1. қаруды оң қолыңдағы тұтқасынан ұстаңыз;
2. сол қолдың бас және сілтеуіш саусақтармен қаптаманың тіреуішін артқа қарай ақырын тартыңыз;
3. патрониктен шыққан патронды абайлап қарудан мұқият алыңыз;
4. тіреуішті алдыңғы күйге дейін біртіндеп жіберіңіз;
5. шүріппені босату (екпінді жауынгерлік взводтан босату).

Патрониктен патронды винтовкадан,карабинадан,автоматтан, пулемет-қарудан босату үшін , сырғымалы тіреуішті алып тастап, патронды оқжатарді қорабтың терезесінен алып тастау қажет.

Егер жоғарыда көрсетілген әрекеттер патронды шығара алмаса, оны патронникте қалдырып, шабуылшыны ұрып-соғуға кедергі жасайтын тығыздағышты орналастырыңыз. Патронды күші салып, ұңғы арқылы итеріп керегі жок.

Револьвердің барабанының каморынан гильза мен патрондар алынбайды. Револьвердің шүріппесі қозғалса, оны саусағыңызбен бірсарынды ұстап жіберіңіз.

Тұтқаның шүріппесін тексеріп жатқанда, револьвердің барабанының каморасын белгілеу қажет. Осы камораға қатысты (хаттамада арнайы жасалған диаграммада) өткізілген атылған гильзалардың орналасу тәртібі және барабан камораларында пайдаланылмаған патрондардың орналасу тәртібін көрсетеді.

Қаруды тексергенде, оның бөліктері кейде басқышты баспай тұрып атылатынын, және сондай жағдайлар орын алатынын ескеру қажет. Сондықтан атыс қаруын тексеру аса сақтықпен жүргізілуі керек. Қаралу туралы есепте қарудың келесі бөліктерінің жағдайы қабылданады:

–   көтерілген немесе түсірілген шүріппе;

–   қару сақтандырғышқа қойылған немесе қойылмаған;

–   патроникте патрон бар ма жок па;

–   оқжатар бар ма жок па.

Оқжатар болған жағдайда оның нөмірін, патрондар санын анықтайды және қарудан бөлек қаптайды.

Тапаншалардағы патрондар санын оқжатардағы саңылаулар арқылы оңай есептейді, винтовкаларда – оқжатардың қақпасын алып тастағаннан кейін, патрондарды есепке алу үшін оқжатар түріндегі алаңдары бар автоматтардан алып тастау керек.

Тексеру барысында қару-жарақтың барлық бөліктеріндегі орналасқан сыртқы нөмірлерін табады (қару бөлшектелмейді). Нөмірлер міндетті түрде тексеріс протоколында белгіленуі тиіс. Сондай-ақ қарудың барлық бөлшектері бар-жоғына қарау керек, оның бөліктерінің жоқтығына назар аудару қажет.

Қарудың жеке түрлерін тексеру өзіндік ерекшеліктерге ие. Қолдық атыс қаруының ең жиі кездесетін мысалдарын іс жүзінде қарауға тоқталайық.

«Макаров» тапаншасын тексергенде, шүріппе орналасқан орынды анықтау қажет: атуға дайын түрде, қауіпсіздік түрінде немесе оның шүріппесі төменде, патроникте патрон бар ма, тіреуіш қаптамасы қандай күйде тұрғаны (артқы немесе алдыңғы) , тапаншаның тұтқасында оқжатар бар ма жок па. Егер оның қабырғасында оқжатар болса ондағы патрондардың саны тесіктер арқылы орнатылады.

Кедір бұдыр сыртқы қабаттарда бөтен іздердің бар-жоқтығын анықтау үшін шүріппенің беткі қабатына және тапаншаның тұтқасына (оқжатардың қақпағы) назар аударыңыз.

Жоғарыда аталғанның барлығын шүріппесі сыртында орналасқан тапаншалардың басқа үлгілеріне де қолдануға болады.

Тапаншаның атыс күйінде тұрғанын анықтау (егер патроникте патрон бар болса), тапаншаның шүріппесінің корпусын тартып алу арқылы көптеген тапаншалар үлгілері шығарылады. Қайырылмаған тапанша осыған орай әскери взводқа айналады. Патронды шығарып тастағаннан кейінгі шерту дыбысы тапаншаның шүріппесі қайырылмағаны жайлы белгілі болады.Тапаншаның құрылысына байланысты, шерітпе тапанша ішіндегі шүрітпеге немесе қозғалтқыш үшін барабанның жауынгерлік взводының жақындауына байланысты пайда болады. Ішкі шүріппесі бар кейбір тапаншаларда тапаншаның шүріппесінің қайырылғаны туралы айтатын арнайы жабдығы бар.

Кейде тапаншаны тексергенде, қаптаманың тіреуішінде атылған гильза тұрып қалғаны анықталады. Бұл, мысалы, тапанша тіреуіш қаптамасымен астында жатқанда, сыртқа ұшып кетуіне кедергі болған нәрсе бар екенін көрсетуі мүмкін. Револьверде шүріппесі түсірілгені немесе қайырылғаны белгіленеді.

Револьверге қатысты тексеріс кезінде барабанды айналдыруға болмайды, ол қандай күйде табылды сондайда қалады. Барабанды айналдырмаяқ , есікті артқа қарай жылжытады, содан кейін барабан каморасындағы патрондар саны есептеледі және ату гильзалары мен тұтас патрондардың орналасу кезектілігі анықталады. Патрондар мен атылған гильзалардың есебі сағат тілімен жүреді, гильза немесе патронды санағанда олар атуға қараған кезде, бірінші болып келеді. Егер атылған гильзалар бірнеше болса және олардың арасында тұтас патрондар болса, онда револьвер барабанындағы ату гильзалары мен патрондардың орналасуын тексерген хаттаманы бекіту ұсынылады. Әскери патрондар және гильзалар камор барабанынан алынып тасталмайды.

Автоматта біріншіден тіреуіштің күйі анықталады және сол тіреуіш сақтандырғышта тұр ма жоқ па орнатылады. Аудармашы орнын белгілейді: ол алдыңғы немесе артқы күйде орнатылып тұр ма , яғни ол автоматты түрде немесе бір рет атылатын түрде тұр ма. Содан кейін оқжатардың бар жоғы анықталады.Оқжатардың бар болу жағдайында ондағы патрондар саны саналады.Сондай-ақ, тіреуішті қорап өзінің қақпағымен жабық па жок па анықталад.

Винтовканы тексеру барысында (басқа да винтовкалар мен карабиналар) тіреуіш ашық па жабық па табу қажет. Егер тіреуіш жабық болса, онда оның қосқышы босатылған ба, қозғалтылған ба немесе сақтандыруда тұр ма осыны анықтау қажет.

Оған қоса, патроникте атылған гильза немесе патрон бар ма, және оқжатарде қанша патрон бар екендігі анықталады.

автоматтар мен автоматтық винтовкалардың дүмінің кейбір үлгілерінде тазалауға арналған қақпағы бар қуыс бар. Оны ашып, онда бар объектілерді сипаттау керек.

Қаруды босатқаннан кейін негізгі қозғалатын бөліктердің жағдайы хаттамада көрсетілсе, қару-жарақта қалған майдың жағылуы мен иісі іздерін анықтауға және алып тастауға болады.

Қарудың іздерін анықтап және түзетіп бастаған кезде, іздердің бір түрімен жұмыс істеу сол объектегі басқа іздердің жоғалуына әкелуі мүмкін екендігін еске түсіру керек.Мысалы, папиллярлы саусақ үлгісін дактилді пленкаға көшіру әрдайым майлы зат пен заттың иісінің жоғалуына әкеледі. Сондықтан іздерді анықтаудан және алып тастаудан бұрын, қару-жарақ іздерін айқынырақ көрсетуге мүмкіндік беретін аймақтарға бөлу керек.Мысалы, тіреуіштің қақпағы қысқыш тұтқаға қарағанда тегіс бетті құрылымға ие.

Тиісінше, саусақтардың папилярлық үлгілерінің нақты көрсетілу ықтималдығы әлдеқайда жоғары. Осылайша, тіреуші қақпағы шартты түрде папиллярлы саусақтардың үлгілерін анықтауға арналған қарудың ең жақсы бөлігі ретінде алынады. Бұған оқжатар де кіреді.

Табылған із қылмыскердің қалдырған ізі ме, жоқ па деген сұрақтарды анықтау үшін міндетті түрде басқа да тұлғалардың да (жәбірленушілердің, дүкен қызметкерлерінің және т.б.) қол таңбаларын зерттеу қажет.

Қол іздерін табу мақсатында оқиға болған жердегі қандай объектілерді қылмыскер ұстауы мүмкін деген заттардың беткі қабаты мүқият қаралады. Бұл заттар: есік және сейф тұтқалары, тұрмыстық заттар, электр сөндіргіштер, автокөлік рульдері және т.б. болып табылады. Сонымен қатар, папиллярлы сызықтар қатты заттардың (әйнек, кафель, жылтыратылған жиьаздардың) беткі қабатында жақсы бейнеленіп түсетіндігін ескеру керек. Қолдың папиллярлы іздерін беті тегіс емес және майлы беткі қабаттардан іздеудің қажеті жоқ. Оларды, сонымен қатар, адамның денесінен (жәбірленушінің немесе сезіктінің), киімінен табу мүмкін емес. Бірақ кейбір жағдайларда, егер киімнің беткі қабаты жоғары дэрежедегі тегістігімен сипатталатын материалдан (теріден немесе синтетикалық материалдан) тігілсе, папиллярлы ернектерді анықтауға болады.

Қылмыскер қылмыс үстінде былғары қолгап (теріден, матадан жасалған) қолданған жағдайларда да табылған іздер идентификацияға пайдаланылады. Іздер кейбір жағдайларда адамдардың топтық белгілерін (қолғапқа сіңіп қалған терді зерттеу және т.б.) анықтау үшін де пайдалануы мүмкін.

Былғары қолғаптарда – оны кию процесінде пайда болған: бүктелу, бырысып қалу, катпарлары, дефектілері және басқа да өрнек іздері бейнеленеді. Ал матадан жасалған қолғаптарда – матаның белгілері, дефектілері, матаның тоқылған түрі, тігу және т,б. іздері бейнеленеді. Мұнда идентификациялауға ерекше маңызды участік тігіс аумағы болып табылады.

Іздерді табудың әдістері мен тәсілдері олардың бейнелену жағдайларына байланысты анықталады. Дегенмен де қандай жағдай болмасын алғашкыда әдістер мен тәсілдер сыртқы түрлері өзгеріске ұшырамаған іздерге қолданылады, содан соң барып олардың өзгеріске ұшырауына көңіл бөлінеді.

Заттарды қарау үшін резеңкелі қолғап пайдаланылады. Егер де мұндай қолғап болмай қалған жағдайларда идентификацияға жарамды іздерді бүлдіріп алмас үшін, мысалы: бөтелке болса оның түбі мен ауызғы бөлігінен ұстау арқылы іздерді қарау қажет.

Қол іздерін табу үшін ең алдымен заттарды жарық көзіне қарай бұра немесе заттың әртүрлі бұрыштарынан жарықтандырулар жібере отырып қарау жұргізіледі. Табылған іздер қондырғы сақиналарды пайдалану арқылы бірден детальды фотосуретке түсіріледі.

Іздерді жарық түсіру арқылы табу мүмкін емес болған жағдайларда физикалық және химиялық әдістер қолданылады. Әр түрлі ұнтақтар мен йод буын жіберу жолымен іздерді шығару – физикалық тәсілдерге жатады. Зерттелініп отырған беткі қабат қара түсті болса, оған ақшыл түсті үнтақтар (алюминий, қола, цинк қышқылы және басқа да) пайдаланылады; ал беткі қабат ашық түсті болса, онда керісінше қара түсті ұнтақтар (темір, графит, ыс ұнтақтары, қола қосындылары және т.б.) қолданылады.

Ұнтақ кәдімгі шаштан жасалған жұмсақ кисть арқылы беткі қабатка тегістеле отырып жағылады. Артық ұнтақтарды ақырын алып тастау керек. Темір ұнтақтары магниттік кисть арқылы жағылады (магнит пластмастықорапта сақталады). Табылып айқындалган ізді міндетті түрде масштабты детальды фотосуретке түсіру қажет. Фотосуреттерде іздердің орналасқан жері мен жалпы көрінісі бейнеленеді. Одан кейін хаттамаға сипатталып жазылады. Хаттамада қандай із табылды, қандай заттың үстінен табылды, орналасуы, олардың саны, іздің түрі (көлемді, беткі қабатты), формасы, папиллярлы өрнектің түрі, ізді анықтау, бекіту және буып-түйю әдістері көрсетіледі. Осыдан кейін барып дактилоскопиялық пленкіге түсіреміз. ¥нтақтарды тегістеп беткі қабатқа жағу нәтижесінде көрініп пайда болған іздерді дактилоскопиялық пленкілерге (қара немесе ақ түсті) көшіріп аламыз. Ол үшін пленкінің түссіз қорғаныш қабатын ажыратып, келесі жабысқақ қалыңырак бетін іздің үстіне қойып оны тегістеп ауасын сыртқа шығару керек. Содан кейін пленкіні жаңағы ажыратқан бөлігімен қайта біріктіріп жапсырып шетін айналдыра тігіп тастау қажет. Сонымен қатар пленкінің шетіне іздің қай жерден, кіммен табылып алынғандығы көрсетілген бирка тігіледі.Аңшылық қаруын тексеру кезінде қажет:

1. Сақтандырғыштың батырмасына (шүріппесіз қару) немесе шүріппе орындарына назар аудару (шүріппелі қарулар үшін);
2. Қаруды тіреуші кілтіне (тұтқыш) басып ашу («көндіру»);
3. Қарудан гильзаны (патрон) алып тастап, қарудың (патронник) бос екеніне көз жеткізу;
4. хаттамада қару түрiн, оның жүйесiн, моделін белгулеу;
5. хаттамада қарудың сыртқы белгілерін көрсету:

• қарудың сыртқы бетінің жағдайы;
• қарудың ағаш бөлшектерінің жағдайы;
• сыртқы ластағыштардың болуы және олардың табиғаты;
• таңбалау белгілерінің болуы (фирма, шығарылған жылы, саны және т.б.);
• ақаулардың (сынғандардың, сызаттардың және т.б.) болуы, сондай-ақ зауыттық емес өндіріс белгілері (иесінің аты-жөні, гравировка және т.б.);
• зауыттық емес заттардың бөлшектерінің болуы, қысқартылған (қиылысқан) қару және т.б.;
• саусақ іздерінің болуы тасымалдау барысында зақымдану қаупі туындаған жағдайда олар дактило таспаға көшіріледі;

6. ұңғыларды (ұңғы) қалыптан бөлу, ол үшін:

• білекшені біліктерден ажыратыңыз;
• шүмектерді ұңғы қалыптарынан бөлу;

7. қарудың аймағында (жартылай шеңберлі) тарылуының болуы, цилиндрдің және ұңғының шөгуінің диаметрі,патронниктің ұзындығы мен диаметрін хаттамага белгілеп таңбалық белгілерін жазу; мылтықтың сериясы мен нөмірі, шығарылған жылы;
8. шұңқырларды тазалауға тексеріп, олардың жай-күйін (кен орындарының болуы, коррозия іздері, майлау және т.б.), күйдірілген ұнтақтың иісінің болуы;
9. ұңғыларды екі жағына таза ақ қағазбен орап, оны жіппен байлау;
10. бөлек-бөлек байлау: ұңғылар, саптар, ұңғылы колодкалар, содан кейін барлық үш затты ортақ қаптамаға (қорап) орау және тиесілі жазуын жазу;
11. Сырғанау қақпасы бар аң аулау мылтығы ұзын ұңғылы жауынгерлік қару сияқты бірдей жүйеде тексеріледі.

Гильзалар әдетте, ату жүргізілген қарудың түрін, үлгісін және көшірмесін жасауға мүмкіндік беретін маңызды дәлел болып табылады.

Оқиға орнын тексеру кезінде барлық гильзаларды анықтау және жою үшін барлық мүмкін шараларды қабылдау қажет.

Алдымен атудан жасалған орынды орнату керек және маңайдағы айналаны мұқият тексеріп шығу керек. Осыған орай ату кезінде гильза шет жаққа домалап кетуі мүмкін екенін ескеру қажет. Егер ату ғимарат ішінде жасалған болса, онда атыс қаруынан шыққан гильза жақын маңдағы объектілерден ауытқып түсіп, күтпеген жерде болуы мүмкін екендігін ескеру керек.Мәселен,гильзалар киім ілгіштің астында тұрған аяқ киімнің ішінде, сүтпен кастрюльде, шам үстелінің үстінде тұрған плафонның ішіндегі және т.б. жерлерде табылғаны туралы оқиғалар бейім. Егер ату ғимараттың сыртында өткізілсе, жазда гильзаларды анықтау кейде қалың шөп жамылғысының болуынын қиындалады, ал қыста – қардың тереңдігінен. Тәжірибе көрсеткендей, тіпті бұл жағдайдада гильзаларды табысты табуға болады. Осы мақсатта гильзалар орналасуы мүмкін барлық аймақтар квадратқа бөлінеді, және олар мұқият тексеріледі.Мұндай жағдайларда, гильзаларды табу үшін мина тапқыш қолданғаны жайлы көптеген оқиғалар белгілі. Қар жамылғысы болған кезде, қарды балқытуды қолдануға болады.Осылайша, кісі өлтіру жағдайын тексеру кезінде тергеуші қар жамылғысын еріту үшін дәнекерленген шам сәтті пайдаланылды. Нәтижесінде, Вольтер тапаншасының HP үлгісіндегі тұтқасынан криминалға жататын пластикалық былғарыдан жасалған ұшықтарды және гильзаларды анықтау мүмкін болды. Кейінірек бұл материалдар іс бойынша шешуші дәлелдердің бірі болды.

Дегенмен, еріген қарды үлкен аумақты үйіндіге жинауға болмайды, себебі гильза корпусының жатқан жағдайы және оның табылған жері тергеу барысында маңызды рөл атқарады және қаралу хаттамасында нақты жазылуы тиіс.Әдетте гильзалар ату орнының жанында қалады.Револьверлер және аң аулау мылтықтарын босату кезінде, егер олар оқжатарді болмаса, гильзалар олар босатылатын жерге түседі.Оқжатарді винтовкалармен және аңшылық мылтықтан бастап, гильзалар босатылған кезде оң жағына, сондай-ақ тапаншаның көптеген модельдерінен осылай шығарылады.

Автоматты қарудан гильзалардың шығару диапазоны мен бағыты қаруды жобалау ерекшелігіне, қарудың осы данасының жеке сипаттамаларына және атыс кезінде жердің немесе жердің деңгейіне қатысты қару-жарақ орналасуына байланысты болады..

Гильзаларды тапқаннан кейін, оқиға болған орынды тексеру схемасында олардың орналасуын мұқият атап өту қажет. Анықталған гильзаның орналасқан жері жоспарда көрсетілген екі тұрақты бағдарға қатысты хаттамада суреттеледі.Гильза корпусында қалдырылған саусақ іздерін зақымдамау үшін, оны екі саусақпен шеттерінен және төменгі жағынан ұстайды.саусақ іздерін іздестіру қиғаш және тікелей жарықта түскен гильзаларды оқып жатқанда жүзеге асырылады. Папиллярлы сызықтардың саусақ іздері бар гильзалар мақтасы бар қорапқа салынады.

Гильзалардың ішіндегі немесе сыртқы бетіндегі ұнтақ күйінділерінің бар болуын және оның түсі мен күйін (сұр, қара, құрғақ, дымқыл) анықтайды және белгілейді,Өрттелген ұнтақтың иісінің болуы.

Гильза каморасындағы күйіп кетпеген ұнтақтың бар болуын анықтайды , оларды таза ақ қағазға немесе сынақ құбырына төгеді. Олардың түсін, пішінін анықтайды және орап, жазуын жазады.Егер гильзалар бірнеше болған жағдай болса, олардың әрқайсысына гильза каморасына сыятын қағазға жазылған нөмір беріледі.

Тексеру кезінде гильзаның құрылымдық ерекшеліктері зерттеліп, бекітілді:

а)       корпустың пішіні (цилиндрлік, бөтелкелі, конустық);

б)       гильзаның корпусының төменгі бөлігінің құрылысы (оның қақпағы): сыртында, сақиналы емес (сақиналық ойықпен), жартылай;

в)       гильза жасалған материалдың (металлдың, қағаздың) түсі;

г)       гильзаның өлшемдері – корпустың жалпы ұзындығы, корпустың диаметрі, қақпағы, қалыңдықтың ауданындағы ішкі бөлігі;

д)       қалпақтағы таңбаланған белгісі (калибрлі, шығарылған жылы, зауыттың бренді (фирмасы), басқа нышандар мен белгілер);

е)       капсюляның металлының түсі және оның боялуы (тегіс, айналма, түс);

ж)      оққа арналған гильзалардың бекіту әдісі (нүктебелгілеудің шетіне тегістеу, сегментті қысу, тығыз орналасу).

Атылған оқтар – маңызды материалдың дәлелі болып саналады, себебі көбінесе қару түрін, сондай-ақ жиі үлгілер мен қарудың көшірмесін жасауға және табуға болады.

Оқты анықтау үшін жергілікті оқтар тесіктерінің жерлеріне негізделеді. Оқты табу оңайға түседі егер атылған оқтың бағыты анықталған болса. Осыған сәйкес, оқты іздестіру жүргізіледі.Оқ мәйітте немесе оның киімінде болуы мүмкін және, оларды қозғағанда оқ оңай түсіп кетуі мүмкін.

Оқ атыс бөлмесінде, мысалы, жиһазда, сондай-ақ қабырғаларда, немесе атыс бөлмесінен және басқа жақын объектілерден шықса әр түрлі заттардан табылуы мүмкін.Әдетте таңбалаушы еденде немесе жерден табылуы мүмкін. Жоғарыдан және төменнен атылған қарудың түріне және жердің тығыздығына байланысты оқтар әртүрлі тереңдікте табылуы мүмкін.Мұндай жағдайларда топырақ алынып, жеткілікті ұсақ сито арқылы елеуленеді. Оқтар қатты заттардан оңай жанап өтеді сондықтан ең күтпеген жерлерде болуы мүмкін.Ұзақ жөндеуден өткен бөлмелердің қабырғасында жарықтар мен саңылаулардың көп болғандығынан оқтарды анықтау өте қиын.Мұндай жағдайда оқтар анықталғанға дейін әр тесікті жүйелеп тексеріп отыру керек.

Оқ оқтық каналының тереңдігінде атқан кезде оның бағытын (оң, сол жақ, жоғары, төмен) анықтау және оқшауланған каналдың тереңдігін жіңішке ағаш тақтаймен өлшеу керек.

Оқтаның белгілерін анықтаған кезде:

а)       екі тіркелген бағдарға қатысты енгізу орнын анықтау (осы орынды жоспарда белгілейді);

б)       тесік диаметрі, оның тереңдігі, ол штангенциркульмен немесе жұқа таяқпен өлшенеді;

в)       саңылау ауданында ұнтақтың, күлдің іздері және т.б . болуы;

г)       тесік шеттерінің түрлері, жылжу бағыты, тосқауылдың материалдары.

Оқтың беткі қабатта (қабат, жер) еркін жатқанын тапқан кезде, ескеру қажет:

а)       екі тіркелген жылжымайтын бағдарға қатысты орналасу;

б)       оқтағы зақымның болуы (болмауы), оларды оқшаулау (ұшы, бүйір беті, құйрық бөлігінде);

в)       оқтағы іздерді ескере отырып, олардағы рикошеттің іздерін немесе ұшу кезінде соққылардың іздерін табады;

г)       оқ атылып өтетін кедергідегі зақымдануды анықтау және тексеру.

Оқты тесеріп қарау ережесі:

1. оқтың металлының түсі, бас бөлігінің түсінің болуы (болмауы).
2. оқтың пішіні (сүйір үшкір, сфералық, жандандырылған және т.б.);
3. оқтың өлшемі (ұзындығы, диаметрі);
4. пішіннің ерекшеліктері (құйрықтық жақтың болуы, ойықтардың, конфигурация түбінің болуы);
5. Бекіту әдісінің белгілерінің болуы (нүктебелгілеу, тегістеу және т.б.);
6. деформацияның болуы және сипаты (бөлігі деформацияланған, тегіс, ұзартылған, ядро қабықтан бөлінген, қабығы бұзылған);
7. оқтың бетінде бөлек бөлшектердің болуы (бекітілген шыны бөлшектері, сылау, қанға ұқсас бөлшектер, талшықтар);
8. шабыс өрістерінен пайда болатын іздердің саны мен бағыты.

Оқыс оқиға орнында тегіс ұңғылы қаруды және оларды кесуді пайдалану кезінде ұнтақ заттар қалады: тығын (негізгі және қосымша), тығыздауыштар (атыс қаруы бойынша, ату кезінде).

1 м қашықтықтағы жәбірленушілерді ату кезінде оқтар әдетте жарақатта, ал 1 метрден артық ату үшін – оқиға орнында қалады.

Тығындар киізді, ағаштан жасалған талшық, газеттен оралған (қағаз) болады.

Киіз тығындар 30 метрге жетуі мүмкін.Тығындар мен төсеніштерді атудан (ату, оқ ) өткізу жолында тарату 10 м дейін жетеді.Келесіні есте сақтау керек; ашық жерлердегі түсірілім кезінде таяқшалар мен тығындардың орналасуы атыс бағытын анықтайды және атушының шамамен атқан орнын анықтайды.Тұрғын үйлерде, олардың ауданын есепке ала отырып, тығындардың орналасуы, негізінен олар тапқан кедергімен анықталады. Жақын аралықта – 1-2 м – тығындар есіктерді, жиһаздың қабырғаларын тесуге қабілетті.

Тығындар мен тығыздағыштарды анықтау көзбен жасалады және ерекше қиындықтарды тудырмайды.Бұл заттар табылған кезде олар сот фотосуретінің ережелеріне сәйкес суретке түсіріледі, екі тіркелген бағдарға дейін тығын қашықтықтан өлшеу арқылы өлшенеді (немесе бұрын таңдалған координат осіне).Бірнеше тығындармен немесе тығыздағыштар табылған жағдайда олардың әрқайсысына суретке түсірген жақын жердегі көрсетілген шартты нөмір беріледі.

Тесіктердің және тығыздағыштардың орналасу нүктелерін схемаға қолданғанда, олар бірдей түзу сызықта (бір түзу сызықта) тұрғандығына назар аудару керек.Егер бұл рас болса, онда бұл түзу сызық атыс бағытын білдіреді. Тығындарды тексерген кезде (тығыздағыштар) орнатылады:

–   пішіні – цилиндрлік немесе деформацияланған;

–   түрі – толық немесе үзінді;

–   материалы – картон, бөлшектердің тақтасы, киіз, қағаз, полимерлік материалдар және т.б .;

–   тығынның өлшемі (биіктігі, диаметрі), тығыздағыштың диаметрі;

–   тығыздағыштардағы сандар мен жазулардың болуы. Алынған деректер қаралу туралы хаттамада есепке жазылады.Әрбір тығын немесе тығыздағыш сандармен белгіленген бос параққа оралып, содан кейін бір қапқа салынып, оны мөрмен бекітіп қолдарын қояды.

Сұрақ № 2. Оқиға болған жерді криминалистикалық талдау.

Атыс қаруын қолдануға байланысты оқиға болған жердегі қажетті әрекеттердің бірі тергеу жүргізілген оқиғаның физикалық дәлелділігі туралы мәселені шешу болып табылады. Оларға мыналар жатады: қару-жарақтар, атыс қаруын қолдану іздері бар объектер, ұнтақтар, патрондарды, тығындар, гильзалар, патрондар, тығыздағыштарды, контейнерлерді және т.б. атыс қаруын және атыс қаруының жеке тетіктерін қолдану.

Қару-жарақ жарақаттарының белгілерін біле отырып, атыс қаруының қолданудың іздерін табу (анықтау) мүмкін.

Түрлі кедергілердегі оқтың тесіктері атыс бағытын және қашықтықты анықтауға мүмкіндік береді, ал кейбір жағдайларда атыс қаруы мен қару атылған жердің түрін анықтайды.

Қабырғаларда, төбелерде және басқа да тосқауылданған тесіктерді анықтаған кезде олар оқ атылған ба немесе басқа іс әрекеттен пайда болды ма соны мұқият зерттейд.Оларды байланыстырады:әр тесіктің орналасуы 0,1 см (зақымның ортасынан санағанда), биіктік (еденге дейінгі қашықтық, жер) және жақын орналасқан бағдар нүктелерінен қашықтық өлшенеді, мысалы, көрші қабырғалар және т.б. көрсетілуі керек.

Зерттеуге толығымен жіберілмейтін (мысалы, қабырғалар, есіктер және т.б.) кедергілердің соққыларын суретке түсіріп алу керек. Суреттерде қару-жарақ тесіктері мен айналасындағы бет айқын көрінетін болады.Барлық жағдайларда мұндай кедергіні кейінірек тергеу үшін алып тастау керек.Осы мақсатта тосқауылдан мүмкіндігінше оның тесік орталығын есептеп, кемінде 20×20 см бөлігі кесіліп алынады.Жақын атулардың іздері болған кезде – атылған күйе қабатының,ұнтақ дәндерінің кесілген бөлшектердің өлшемі үлкенірек болуы мүмкін, себебі оның барлығы жақыннан анықталған іздерді қамтуы тиіс.

Көптеген жағдайларда ұнтақ дәндерінің қалдықтары тосқауылдың бетінде әлсіз болып қалады және заттай дәлелдер алынғанда , олар жоғалуы мүмкін.Осыған байланысты, тесіктерді таза, тығыз жабық түтікте суретке түсіргеннен кейін, осы дәндердің барлығын мүмкіндігінше жою қажет.

Кептеліп қалған оқты оқшауланудан алып тастау, қарудың кіріс тесігінің және оқтық каналының бұзылуына әкеледі. Келешекте оны қалпына келтіру қажет болуы мүмкін болғандықтан, мысалы, атудың бағыты мен орналасуын анықтау үшін, оқты алып тастамас бұрын арнайы құрылғы қолдану қажет.Кедергідегі (мысалы, қабырға) кіре берістің тесігі төрт бұрышты сызықтар бар белгі қояды, яғни диагональдардың қиылысу нүктесіндегі кіріс нүктесі болып табылатын төртбұрыштың бұрыштарының шыңы болып табылады.Төртбұрыш жіптің диагоналдарын созу, кірістің кедергі орнын оңай қалпына келтіреді.

Сипатталған әдіс кіре берістің орналасуын анықтауға мүмкіндік беретініне қарамастан, оның бағытын білу қажет болатын арнасын жоймас бұрын барлық қажетті зерттеулерді (мысалы, оқ ұшағының бағытын анықтау) орындау ұсынылады.Объектінің бір бөлігін ойықпен алып тастаған кезде, оған кедергінің сыртқы және ішкі беттерін көрсету қажет.Мысалға, қағаз парағын бір жағында ойық бар терезеге жабыстырады, ол шыны сызықтар сызаттар бойымен бөлінуден қорғайды және тек содан кейін шыны алынып тасталады. Қағазда беті сыртқы немесе ішкі болып табылатындығын көрсететін жазба жасалады.

Егер терезе бөліктері зақымдалған болса, шыны сынықтары, әрине, ату жасалған жағына қарама-қарсы жағынан құлап түседі.Шыныдағы саңылауларды тексергенде, әйнек сынықтарының орналасуы байқалады, бұл кейіннен ату бағытын анықтау үшін өте пайдалы болуы мүмкін. Бұл басқа кедергілердің бөлшектеріне де қатысты.

Қабырғалардағы бытырадан және басқа кедергілерден пайда болған ойықты анықтаған кезде, тосқауылда табылған барлық бытыралар міндетті түрде шығарылады.Қабырғалардағы соққылар үшін бытыраларды шеге деп оңай қабылдауға болады. Қате тек бытыраларды алып тастау мақсатында тесіктерді тексергенде ғана анықталады. (Ескі тоттаған шегелерден пайда болған тесіктер арнадағы тотпен оңай анықталады.)Ең алдымен ату барысында бытыра зақымдалғанда, кедергіде терең емес арналар пайда болады, бытыраның кейбіреулері құлап кетуі мүмкін және осындай жағдайларда қабырғаға зақым келеді, және төменгі бөлігінде болуы мүмкін екенін ескеру керек.Тастарда бытыралардың іздері сұр түсті қисық сызығының пайда болуына әкеледі.

Киімдер мен аяқ киімдерді тексергенде олардың аты, киімнің жасалуы және оның түсі туралы мәлімет толығымен сипатталады.Кез келген бытыралары бар атыс саңылаулары сыртынан және ішінен таза ақ материалдардан (мысалы бөз) 20×20 см-ге дейін жабылады және шеттері тігіледі.

Бұл мақсатта қағазды пайдалануға болмайды.Ол ұнтақтың дәндерінің қалдықтарын құлап кетуден сақтамай, киімнің беткі қабатында еркін жабысып тұрады.Осыған қарамастан, қағаз қару-жарақтың майлағышын оңай сіңіріп, оның қадағалауын қиындатады.

Киімнің бөлек бөліктерін кесуге болмайды, себебі бұл болашақта зерттеуді қиындатады. Сондай-ақ, тек сыртқы киімдерді алып тастауға болмайды.

Ылғал киімдерді ешқандай жолмен қаптауға болмайды. Егер киім су болып жатса, ол алдымен кептірілуі керек, мысалы, желдің көлеңкесінде, бірақ ешбір жағдайда өрттің жанында емес, өйткені мұндай жағдайда киім быржиды және тесіктер арасындағы ара қатынасы бұзылады. Зақымы бар жерімен киімді жинауға болмайды. Киімді әрдайым зақымдары бүкпесіне тиіп кетуіне жол бермейтіндей жинау қажет.

Гильзалар, әдетте, атуды жүргізген қарудың түрін, үлгісін және көшірмесін жасауға мүмкіндік беретін маңызды дәлел болып табылады.

Оқиға орнын тексеру кезінде барлық гильзаларды анықтау және жою үшін барлық мүмкін шараларды қабылдау қажет.

Оқиға болған жерден гильзаларды анықтау әрқашан қарапайым мәселе болып табылмайды. Алдымен атудың жасалған орнын орнату керек және маңайдағы айналаны мұқият тексеріп шығу керек.Гильза бір жаққа домалап кетуі мүмкін екенін ескеріп кету керек.Егер ату сыртта өткізілсе, ату барысында қарудан шығарылған гильза жақын маңдағы объектілерден жанап түсіп, ең күтпеген жердге домалап кетуі мүмкін. Алдымен атудан жасалған орынды орнату керек және маңайдағы айналаны мұқият тексеріп шығу керек. Осыған орай ату кезінде гильза шет жаққа домалап кетуі мүмкін екенін ескеру қажет. Егер ату ғимарат ішінде жасалған болса, онда атыс қаруынан шыққан гильза жақын маңдағы объектілерден ауытқып түсіп, күтпеген жерде болуы мүмкін екендігін ескеру керек. Мәселен,гильзалар киім ілгіштің астында тұрған аяқ киімнің ішінде, сүтпен кастрюльде, шам үстелінің үстінде тұрған плафонның ішіндегі және т.б. жерлерде табылғаны туралы оқиғалар бейім. Егер ату ғимараттың сыртында өткізілсе, жазда гильзаларды анықтау кейде қалың шөп жамылғысының болуынын қиындалады, ал қыста – қардың тереңдігінен. Тәжірибе көрсеткендей, тіпті бұл жағдайдада гильзаларды табысты табуға болады. Осы мақсатта гильзалар орналасуы мүмкін барлық аймақтар квадратқа бөлінеді, және олар мұқият тексеріледі. Мұндай жағдайларда, гильзаларды табу үшін мина тапқыш қолданғаны жайлы көптеген оқиғалар белгілі. Қар жамылғысы болған кезде, қарды балқытуды қолдануға болады. Осылайша, кісі өлтіру жағдайын тексеру кезінде тергеуші қар жамылғысын еріту үшін дәнекерленген шам сәтті пайдаланылды. Нәтижесінде, Вольтер тапаншасының HP үлгісіндегі тұтқасынан криминалға жататын пластикалық былғарыдан жасалған ұшықтарды және гильзаларды анықтау мүмкін болды. Кейінірек бұл материалдар іс бойынша шешуші дәлелдердің бірі болды.

Дегенмен, еріген қарды үлкен аумақты үйіндіге жинауға болмайды, себебі гильза корпусының жатқан жағдайы және оның табылған жері тергеу барысында маңызды рөл атқарады және қаралу хаттамасында нақты жазылуы тиіс.Әдетте гильзалар ату орнының жанында қалады. Револьверлер және аң аулау мылтықтарын босату кезінде, егер олар оқжатарді болмаса, гильзалар олар босатылатын жерге түседі.Оқжатарді винтовкалармен және аңшылық мылтықтан бастап, гильзалар босатылған кезде оң жағына, сондай-ақ тапаншаның көптеген модельдерінен осылай шығарылады.

Әдетте гильзалар атыс орнының жанында қалады.Револьверлерді және аң аулау мылтықтарын босату кезінде, егер олар оқжатарде сақталмаса, гильзалар босатылған жерге түседі.Автоматты қарудан гильзалардың шығару диапазоны мен бағыты қаруды жобалау ерекшелігіне, қарудың осы данасының жеке сипаттамаларына және атыс кезінде жердің немесе жердің деңгейіне қатысты қару-жарақ орналасуына байланысты болады..

Гильзаларды тапқаннан кейін, оқиға болған орынды тексеру схемасында олардың орналасуын мұқият атап өту қажет. Анықталған гильзаның орналасқан жері жоспарда көрсетілген екі тұрақты бағдарға қатысты хаттамада суреттеледі.Гильза корпусында қалдырылған саусақ іздерін зақымдамау үшін, оны екі саусақпен шеттерінен және төменгі жағынан ұстайды. саусақ іздерін іздестіру қиғаш және тікелей жарықта түскен гильзаларды оқып жатқанда жүзеге асырылады. Папиллярлы сызықтардың саусақ іздері бар гильзалар мақтасы бар қорапқа салынады.

Гильзаларды автоматты қарудан шығарудың ауқымы мен бағыты қарудың осы данасының жеке қасиеттерінен және жобалау ерекшеліктеріне және атыс қаруы кезіндегі еденнің немесе жердің деңгейіне қатысты қарудың орналасуына байланысты болады. Гильзаларды шығарудың бағыты, ең алдымен, босатудың салыстырмалы орналасуына, шағылыстырғышқа және гильзаларды шығаратын терезеге байланысты болады. Әртүрлі қару-жарақтың гильзаларының шығарылған бағыты мен қашықтығы туралы қол жетімді ақпарат қарудың гильзасының көлденең позициясымен ғана ескереді. Мәселен, TT тапаншасынан оң жаққа және алға қарай, Коровин тапаншасынан («ТК») – артқа, ППШ автоматынан – оңға және алдыға, 1934 жылғы типті Беретта 9 мм калибрлі тапаншасы – оң жағына және артқа лақтырады. Гильзалар шығарылған арақашықтық әр түрлі болып келеді, олар көбіне патрондар сапасына байланысты болады. Мәселен, біз зерттеген ППШ үш үлгісі үшін (әр түрлі типтегі патрондар арқылы атыс жүрген) олар:№1 – алға қарай және оң жаққа қарай – 1,25 м, солға және оңға – 2 м, № 2 – 3,5 м-ге дейін және оңға – 1 м, № 3 – алдыға және оң жаққа қарай 2 м-ден 3 м дейін.Автоматты түрдегі атыс кезіндегі гильзалардың лақтырған ара-қашықтығы 4 метрге дейін жетті.

Гильзаларды тапқаннан кейін, оларды тексеру схемасында олардың орналасуын мұқият атап өтуіңіз керек.Бірнеше гильзалар болған кезде ату жолының бойымен схемадағы өз орындарын белгілеу өте маңызды.Бұл жағдай кейін өндірістік атудың жүйелігін белгілеуге көмектеседі. Әрбір анықталған гильза тиісті түрде нөмірленеді және бөлек жиналады.

Оқты анықтау үшін жергілікті оқтар тесіктерінің жерлеріне негізделеді. Оқты табу оңайға түседі егер атылған оқтың бағыты анықталған болса. Осыған сәйкес, оқты іздестіру жүргізіледі. Оқ мәйітте немесе оның киімінде болуы мүмкін және, оларды қозғағанда оқ оңай түсіп кетуі мүмкін.

Оқ атыс бөлмесінде, мысалы, жиһазда, сондай-ақ қабырғаларда, немесе атыс бөлмесінен және басқа жақын объектілерден шықса әр түрлі заттардан табылуы мүмкін. Әдетте таңбалаушы еденде немесе жерден табылуы мүмкін. Жоғарыдан және төменнен атылған қарудың түріне және жердің тығыздығына байланысты оқтар әртүрлі тереңдікте табылуы мүмкін. Мұндай жағдайларда топырақ алынып, жеткілікті ұсақ сито арқылы елеуленеді. Оқтар қатты заттардан оңай жанап өтеді сондықтан ең күтпеген жерлерде болуы мүмкін. Ұзақ жөндеуден өткен бөлмелердің қабырғасында жарықтар мен саңылаулардың көп болғандығынан оқтарды анықтау өте қиын.Мұндай жағдайда оқтар анықталғанға дейін әр тесікті жүйелеп тексеріп отыру керек.

Оқ оқтық каналының тереңдігінде атқан кезде оның бағытын (оң, сол жақ, жоғары, төмен) анықтау және оқшауланған каналдың тереңдігін жіңішке ағаш тақтаймен өлшеу керек.

Оқтарды тапқан кезде, олардың нысаны, құрылысы (қабықтың болуы немесе болмауы), өлшемдері (цилиндр бөлігінің ұзындығы мен диаметрі), оқтар жасалатын металдың түсі, түсті таңбалардың болуы (ұштың түсі), патронның ізінің болуы, деформациялардың болмауы, сондай-ақ әртүрлі жүктеме (қан тамырлары, қан іздері және т.б.) болуына ескереді.

Заттай дәлелдерді зерттеуге жіберу дайындығы, орау және жіберуден тұрады.

Зерттеуге жіберген кезде, күдікті қарудың орнына тергеу жүргізетін органдар шығарған эксперименттік атудан алынған гильзалар мен оқ-дәрілерін жіберуге болмайды.

Гильзаларды сараптауға жіберген жағдайда бұл ережеден тыс тек қана қарудың көшірмелерінің өте көп болған жағдайы ғана рұқсат етіледі. Егер атыс қаруын анықтаған кезде қару-жарақ түрін анықтау қажет болса, күдікті қару-жарақ саны өте үлкен болса, сотталушы баллистик маманның қатысуымен күдікті қаруды ату арқылы эксперименттік оқтарды алу үшін комиссияны ұйымдастыру ұсынылады.Соңғысы, ұңғы каналының қару-жарағының қаралуын және күдікті қарудың арналарын тексеру арқылы, әдетте, қарудың бірнеше данасын алып тастайды және осылайша зерттеуге бағытталған материалдарды дайындауға және жіберуге жеңілдетіп қана қоймайды, сонымен бірге тексеруді жеңілдетеді.

Қаруды қолдануға қатысты істерде нақты дәлелдемелерді қарауға, сақтауға және жөнелтуге жібергенде, олар анықталған нысан бойынша заттық дәлелдерді сақтауды қамтамасыз ету туралы есте сақтау қажет. Осыған байланысты объектілерді уақытты жұмсамай зерттеуге жіберу қажет.Тексеруге жібермес бұрын, қаруды бөлшектеуге және майлауға болмайды.Қаптама жеткілікті күшті болуы керек.Ең қолайлы деп қатты қаптаманы есептеу керек, ол заттық дәлелдің сақталуын қамтамасыз ету үшін қатты орайды (фанера және ағаш қораптар) деп санауға болады.Қаптама объектіні қозғалмайтын күйде сақтау керек, оны басқа заттарға қарсы үйкелістен қорғайды.

Егер қаруда саусақ іздері болса, саусақ ізі сараптамасына жіберілген заттық дәлелдерге қойылатын талаптарға сәйкес ол басқаша қапталады.

Әрбір заттық дәлел бөлек қапталып, тиісті жазумен және қорапты жапқан адамның аты-жөнімен бөлек жиналады.Осылайша, әрбір оқ және гильза таза қағазға оралып, оларды табудың орнын көрсететін бөлек мөрленген қапшықтарға салынады.Алынған бытыра таза шыны флакондарына орналастырылады немесе қағазға оралып лайықты көлемді қораптарға орналастырылады.

Заттық дәлелдерге бөтен жазбалар немесе белгілер қоюға болмайды. Қаруды бөлек пакетке оралған патрондармен бірге жібереді. Ешбір жағдайда жүктелген қаруды жіберуге болмайды. Қаруды жіберудің ең жақсы тәсілі – оны жөнелту арқылы жіберу.Қысқа қашықтыққа үлкен қаруды (қару-жарақ, карбон, мылтық) жібергенде арнайы қаптамаларсыз жіберуге болады. Бұл жағдайда оның бұрандамасы мен ұңғысы мөрленеді.

Хатқа ілескен құжатта пакеттегі объектілердің жекелеген элементтерін нақты түгендеп шығады және пакеттердегі жазулармен бірдей етіп сипаттайды.

Қорытынды

Атыс болған жердің жағдайын зерделеу барысында, криминалист табылған іздерді салыстырып, осы негізде, зерттеу барысында, қосымша іздер мен маңызды дәлелдемелер табу арқылы ықтимал нұсқаларды алға жылжытуға және тексеруге тиіс.

Атыс болған жерді қарау барысында қылмысты жасыруды қалайтындар, кейбір жағдайларда өлтіргеннен кейін, орын алған жағдайдың нақты көрінісін қалпына келтіруге кедергі жасау үшін қылмыс орнында жағдайды өзгертетінін ұмытпау керек. Осы мақсатта қылмыскерлер қаруды кейде мәйіттің жанына немесе оның қолына орналастырды.Сондықтан мәйіттің жанында немесе оның қолында қаруды табу бұл жағдайда өз-өзіне қол жұмсағанын дәлелдей алмайды.Тәжірибе бойынша, мәйіттің қолына салынған қару сірескен мәйіт нәтижесінде сонда қысылып тұруы мүмкін.

Сондықтан жазатайым оқиға болған жерін тексеруді жүргізетін инспектор оқиға орынды тексеру кезінде туындайтын кез-келген нұсқаны соттық анықтау құралдарының көмегімен растауға немесе оны қабылдамауға тиіс.Қолға салынған қару-жараққа оралғанда, осы нұсқаны жоққа шығару немесе растау үшін жәбірленушінің қолынан ұнтақты табу үшін немесе жоқтығын анықтау үшін тез сынақтан кейінгі жәбірленушінің қолынан шайынды алғаннан кейін ғана мүмкін болады. Өйткені, белгілі болғандай, атудың қосымша іздері тек оқтар тесік айналасындағы тосқауылда ғана емес, сонымен бірге атушының киіміне және қолына жұғады.

Зорлықпен өлтірудің себебі атыс қаруын пайдалану болып табылатынын дәлелдейтін ең сенімді және дәлелді белгі киімге және адам ағзасына тән болады.Сондықтан жазатайым оқиға орнында мәйітті және оның жарақаттарын сот сарапшысымен бірге мұқият тексеру қажет.