Архимед заңы
Архимед біздің заманымыздан бұрын 287 жылы Сицилия аралында орналасқан Сиракуз атты грек колониясында туылған. Оның өмірбаны туралы Тит, Цицерон, Полбиус, Ливия, Витрувий және басқа ғалымдардың жазбаларынан білеміз.Оның әкесі, бәлкім, астроном және математик Фидий болған. Плутарх ғалымның Сиракуз Гиерон II-нің жақын туысы болғанын айтады.
Архимед бала кезін Сиракузада өткізген болса керек. Ал жас кезінде Мысырдың Александрия қаласына оқуға барады. Бірнеше ғасыр бойы бұл қала өркениет пен ежелгі әлемнің мәдени және ғылыми орталығы болды. Бастапқы білімді ғалым әкесінен алған. Александрияда бірнеше жыл өмір сүрген Архимед Сиракузаға оралады және өмірінің соңына дейін сонда өмір сүреді.
Математика ғалымның шынайы жақсы көретін ғылымы болды. Плутархтың айтуынша, Архимед математикамен айналысқанда тамақ, ұйқы және өзіне қарауды ұмытып кетеді екен. Математикалық зерттеулердің негізгі бағыты математикалық анализ мәселесі болды.
Ғалымға дейін шеңбер мен көпбұрыштардың аудандарын және пирамиданың көлемінің формулаларын ойлап тапқан. Бірақ ғалым сол фигуралардың формулаларын тереңдете зерттеп әртүрлі шешу жолдарын тапқан екен. Архимедтің зертеген математикалық идеялары болашақта интегралды есептеу теориясында қолданылды.
Сондай-ақ, математик дифференциалды есептеудін негізін қалады. Геометриялық тұрғыдан алғанда, ол қисық сызыққа байланысты ал физикалық тұрғыдан дененің жылдамдығынын кез-келген уақыт үшін анықтауға мүмкіндік берді. Ғалым Архимед спираль деп аталатын жалпақ қисықты зерттеді. Математик гипербола, парабола және эллипске жүргізілген жанама сызықты табудың алғашқы жалпылама жолын тапты. XVII ғасырда ғана ғалымдар Архимедтің барлық идеяларын толығымен түсініп, ашады. Ғалым тапқан формулаларын кітапқа жазудан бастартқан.Сондықтан кейбір формулалар біздің уақытымызға дейін сақталмаған.
Ғалымның математикадағы лайықты ашылулардың бірі ол шар бетінің аумағындағы ауданды есептеуге арналған формуланы ойлап табуы. Оған дейін ешқандай ғалым осы мәселені шеше алмады. Сондықтан математик оның қабірінің шар ішіне цилиндр кіргізілген фигураны қоюын сұрады.
Физика саласында ғалымның танымал ашылуы — Архимед заңы болып табылады. Ол сұйықтыққа батырылған кез-келген денеге ығыстырушы қысым күші әсер етететінін дәлелдеген. Бұл ашылымға байланысты аңыз бар. Архимедке физиканың негізгі ашылуына ваннаның көмектескені туралы аңыз бар. Шомылғанда, ғалым бір аяғын көтереді екен.Сол кезде су мөлшері азаяды. Осыдан ғалым тұжырымда жасаған.
Басқа аңыз бойынша бірде Гиерон II, ғалымға бұрылып, тәждің салмағын есептеуді сұрайды. Себебі алтын тәждің салмағына күмән келтірген болатын. Ғалым күміс пен алтын тәжді бірдей салмаққа үлестіреді. Содан кейін ол құймаларды су құйылған ыдысқа салып, оның деңгейінің қаншалықты көтерілгенін атап өтті. Гиеронның тәжін салғанда белгіленген деңгейге көтерілмейді екен. Осыдан ғалым бір құйма алтынды өзіне қалдырған екен және өз заңын тұжырымдаған.
Ғалымның жеке өмірі туралы өте аз деректер бар. Бірақ көп тарихшылар ғалымның отбасысы болмаған және жеке тұрған. Б.з.б 212 жылы Екінші Пуналық соғыс кезінде Сиракузды римдіктер қоршауға алды. Архимед өз халқына көмектесу үшін инженерлік білімді белсенді пайдаланды. Сонымен, ол лақтыру машиналарын әзірледі. Оның көмегімен Сиракуз жауынгерлері өздерінің қарсыластарын ауыр тастармен бомбалады. Көп уақыт бойы Сиракуз халқы римдіктерге қарсылық көрсетті. Бірақ б.з.д. 212 жылдың күзінде опасыздықтың салдарынан римдіктер қаланы басып алады. Сол кезед Архимед математикалық формуланы ойлап тауып жатқан кезінде римдік жауынгерден қаза тапқан екен.