Мазмұны 

1.Кіріспе…………………………………………………………………………………………..

2.Негізгі бөлім………………………………………………………………………………….

2.1. Есептің қойылымы ………………………………………………………………………

2.2.Бағдарламалау ортасының мінездемесі………………………………………………

2.3. Электрондық ортаның құрылымы және оның оқулық процесіндегі

ролі………………………………………………………………………………………………….

2.4. Кіріс құжаттары……………………………………………………………………………

2.5. Шығыс құжаттары………………………………………………………………………..

2.6. Бағдарламаға техникалық талаптар…………………………………………………..

3. Есепті шешу алгоритмі…………………………………………………………………..
4. Қолданушыға нұсқау …………………………………………………………………….
5. Бағдарламалаушыға нұсқау……………………………………………………………
6. Еңбекті қорғау бөлімі…………………………………………………………………….

6.1. Компьютерлік класта ДК-мен жұмыс кезіндегі қауіпсіздік техника

Ережесі …………………………………………………………………………………………..

6.2. Қолданушыға жұмыс орнында қойылатын талаптар ……………………………

6.3. Гигиеналық және санитарлық СанПиН нормалары …………………………….

7. Экономика бөлімі …………………………………………………………………………
8. Қорытынды ………………………………………………………………………………….
9. Қосымша……………………………………………………………………………………

10.1 Бағдарлама листингі ……………………………………………………………………

10.2 Блок схема………………………………………………………………………………….

1.Кіріспе 

Дипломдық жобаның тақырыбы «Қазақстан тарихы» пәні бойынша дайындалған электронды орта.  Негізгі бөлім 4 ішкі сілтемеден тұрады. Электронды оқулық құру  кезінде Microsoft Word тексттік редакторы мен Internet Explorer броузері қолданылды. Бұл Электрондық орта Delphi обьектілі бағытталған программалау ортасында жазылған. Дипломдық проект мазмұны негізгі 6 бөлімнен тұрады:

• Негізі бөлім
• Есепті шешу алгоритмі
• Қолданушыға нұсқау
• Бағдарламалаушыға нұсқау
• Еңбекті қорғау бөлімі
• Экономика бөлімі

Дипломдық жобаның негізгі бөлімінде орта есебінің қойылымы, HTML ортасында жазылған бағдарламаның мінездемесі, кіріс құжаттары, яғни бұл ортаның теориясын жазу үшін алынған мәліметтердің толық ақпараты және шығыс құжаттарында Web броузерде автономды режимінде көрсетілген. Бағдарламаға байланысты қолданушыға техникалық талаптары берілген.

Есептің шешу алгоритмінде электронды ортаны пайдаланудың алгоритмі, яғни берілген орындалған жұмыстың мазмұны бағдарламалау листингі ретінде жазылған.

Келесі бөлімде еңбек құқығы пәнінің теориясы мен тәжірибелік жұмыстар жинағы және тестпен қалай жұмыс істеу керек екендігі жөнінде қолданушы инструкциясы бар. Ал, программаны қондырғаннан кейінгі талаптары және программамен толық жұмыс істеу үшін қандай конфигурациялармен ДК қамтылуы қажет екендігі берілген.

Ортаның еңбекті қорғау бөлімінде қолданушыға жұмыс орнында қойылатын талаптар, компьютерлік класта ДК-мен жұмыс кезіндегі қауіпсіздік техника ережесі және СанПин нормалары бар.

Экономика бөлімі есептеу техника нәтижелігі қолданылуының жойылуы немесе нәтижеліктің жоғарлауын басқару, жоспарлау, есеп және экономикалық анализ толық жетілдірілуінің негізгі шарты ретінде қарастырылады.

Сонымен қатар электрондық орталар: оқушылардын өз бетінше білім алу қызметің ұйымдастыруға, әр түрлі ақпаратты жинау, өндеу, сақтау, объектілерді, құбылыстарды модельдеу сияқты, оқыту қызметін ұйымдастыру процесіңде қазіргі заманғы ақпараттық технологиялардың мүмкіңдіктерін пайдалануға, оқу процесінде мультимедия технологияларын, гипертекстік және гипермедия жүйелерін пайдалануға, оқушылардың интеллектуалды мүмкіндіктерін, білім, дағды, іскерлік денгейлерін, сабаққа дайындық денгейін бақылауға, оқытуды басқаруға, оқу қызметінің, тестілеудің нәтижелерін бақылау процесің автоматтандыруға интеллектуалдық денгейіне қарай тапсырмалар беруге, оқушылардын өз бетінше оқу қызметін жүзеге асыру үшін жағдай жасауға, қазіргі заманда телекоммуникациялық орталарда жұмыс жасауға, ақпараттық ағындарды басқаруды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. 

2. Негізгі бөлім

2.1 Есептің қойылымы

Дипломдық жобада электрондық әдістемелік нұсқау  құру. Ортаны DELPHI программасында құрдым. Электронды әдістемелік нұсқауым «Қазақстан тарихы» пәні бойынша дайындалған электронды орта оқушыларға көмек құрал ретінде пайдалануға арнап құрдым.

2.2.Бағдарламалау ортасының мінездемесі

        DELPHI тіліндегі қолданбалы бағдарламалар немесе қосымшалар IDE (integrated Development Environment) дамып отыратын құрылымдық ортада орындалады. IDE ортасы бағдарламаушының қарым-қатынасын ұйымдастырып, әр түрлі басқару элементтерінен құралған бірнеше терезелерден тұрады. Осы ортаның құралдарын пайдалана отырып, қосымшаның интерфейстік бөлігін жобалауға, бағдарламалының кодын жазуға және оны басқару элементтерімен байланыстыруға болады. Аталған жұмыстар және бағдарламаны түзету, оны орындау әрекеттері IDE ортасында орындалады.

DELPHI-дің IDE ортасы көптерезелік жүйе деп саналады және икемделуіне байланысты оның көрінісі жүктелгеннен кейін келесі түрде болуы мүмкін (1-сурет). Интерфейстің құрамына 4 терезе кіреді:

1. Негізгі терезе (Project 1);
2. Объектілер бақылаушысының терезесі (Object Inspector);
3. Формалар құрастырушысының терезесі (Form1);
4. Бағдарлама кодының терезесі (Unit1.pas).

1-сурет-Delphi ортасының көрінісі

Негізгі терезеден басқа терезелерді жылжытуға, экраннан алып тастауға және олардың өлшемін өзгертуге болады. DELPHI бір құжаттық орта, яғни бір мезгілде тек қана қосымшамен жұмыс атқаруға болады. Бағдарлама жобасының атауы негізгі терезенің жоғарғы қатарында көрсетіледі.

Терезелерді кішірейту, үлкейту, жабу әрекеттері осы әрекеттердің Windows ортасында орындалуымен бірдей болып келеді.

Форманың терезесінен Unit кодына және одан кері өту F12 пернесі арқылы  орындалады.

Кейде DELPHI жүктелгенде, Unit терезесі төмендегідей (2-сурет) шығуы мүмкін. Сол жақтағы терезе Browser терезесі деп аталады және бұл терезе арқылы бағдарламаның құрылымымен танысуға болады. DELPHI ортасынан шығу үшін негізгі терезені жабу керек.

Browser          2-сурет – Browser терезесінің көрінісі

Негізгі терезе

Негізгі терезе бағдарламаның жобасын құрудағы жұмыстарды басқарады және DELPHI ортасы іске қосылып тұрғанда міндетті түрде экранның жоғарғы қатарында орналасады (3-сурет).

Бұл терезеде DELPHI-дің негізгі меню жүйесі, пиктограмммалық командалық батырмалары мен компоненттер жинағы (палитрасы) орналасады. Негізгі меню жүйесінің опциялар тақырыптарының құрамына ішкі меню кіреді.

Негізгі меню жүйесінің элементтері сол жағында ||| таңба қойылған арнайы тақташаларда орналасады. Негізгі менюден басқа элементтерді тақташадағы ||| таңба арқылы негізгі терезеден тыс экранның кез келген жеріне жылжытуға немесе мүлдем алып тастауға болады.

Тақташадағы батырмалар құрамын өзгерту үшін алдымен тақташаны оң жақ тышқан батырмасымен сырт еткізіп, шыққан терезедегі тақташалар тізімін және олардың статусын өзгертуге болады (4-сурет).

– белгісі объектің екпінділігін көрсетеді.

Пиктограммалық батырмалар

         Пиктограммалық батырмалар арқылы негізгі меню жүйесінің маңызды опцияларына тез арада қол жеткізуге болады. Атқаратын жұмыстарына байланысты пиктограммалық батырмалар 6 топқа бөлінген. Әр топ бөлек тақташада орналасады және олардың атқаратын жұмысы төменде келтірілген.

Батырма                                                               Атқаратын жұмысы

Standard тобы

Объектілер ашу. File/New эквиваленті

Бұрыннан құрылған файлды ашу. File/Open file эквиваленті

Файлды табақшада сақтау. File/Save as… эквиваленті(Ctrl+S)

Табақшадағы барлық файлдарды сақтау. File/Save all эквиваленті

Бұрыннан құрылған бағдарламаның жобасын ашу. File/Open Project

эквиваленті (Ctrl+F11)

Жобаға жаңа файлды қосу. Project/Add to Project эквиваленті

(Shift+F11)

Жобадан файлды жою. Project/Remove from Project эквиваленті

View (қарап шығу) тобы

Екпінді жобаның құрамындағы модульдер тізімінен қажетті

модульді таңдау. View/Units опциясының эквиваленті (Shift+F12)

Екпінді жобаның құрамындағы формалардың тізімінен керекті

форманы таңдау. View/Form опциясының эквиваленті (Ctrl+F12)

Форманың терезесінен бағдарлама кодының терезесіне және одан

кері өту. View/Toggle from Unit опциясының эквиваленті (F12)

Жаңа форманы құру. View/New Form опциясының эквиваленті

Debug (түзету) тобы

Бағдарламаны компиляциялау және орындау

Түзетіп жатқан бағдарламаның жұмысын уақытша тоқтату.

Run/Program Pause опциясының эквиваленті

Қадамдық тексеру ішкі бағдарламалардың жұмысын бақылайтын

тәртіпте орындалады (F8)

Қадамдық тексеру ішкі бағдарламалардың жұмысын бақыламайтын

тәртіпте орындалады (F7)

Custome (баптау) тобы

Delphi ортасының құрамындағы жәрдемдік жүйені іске қосу.

Help/Contents опциясының эквиваленті

Desktops (икемдеу) тобы

Delphi ортасының икемдеуге болатын басқа терезелерінің

таңдамалық тізімі

Delphi ортасының екпінді күйін сақтау

Түзету тәртібіне сәйкестелген терезелерді орнату

Компоненттер жинағы

        Компоненттер жинағы – Delphi-дің негізгі байлығы. Ол негізгі терезенің оң жағында орналасып, қажетті компонентті тез табуға арналған белгілерден тұрады (6-сурет).

6-сурет-Компоненттер жинағының терезесі

Компонент деп белгілі бір қасиеттерге иемденген және форма терезесінде кез келген объекті орналастыру мүмкіндігін туғызатын функционалды элементті атайды. Delphi ортасының компоненттері 19 топқа бөлінген, ол топтарды парақтар деп атайды. Компоненттер көмегімен бағдарламаның негізгі қаңқасы құрылады (терезелер, батырмалар, таңдау тізімдері және т.с.с).

Батырмалар тақташасы сияқты компоненттер палитрасын икемдеуге болады. Ол үшін Компоненттер палитрасына кіретін кез келген пиктограмманы тышқан тетігінің оң батырмасымен сырт еткізіп, арнайы редакторды іске қосыңыз. Ашылған менюдегі Properties (қасиеттері) пунктін таңдағанда 7-суреттегі оң жақ терезесі шығады.

Мысалы, 6-суретте көрінбейтін компоненттер арасындағы Dialogs парағын алға жылжытайық. Бұл парақта жиі қолданылатын компоненттер орналасады. Ол үшін 7-суретте келтірілген терезеде Dialogs пунктін тышқанның сол жақ батырмасын басып тұрып, Dialogs  пунктін Data Access пунктінің орнына қойыңыз.

Форма құрастырушысының терезесі

Форма құрастырушысының немесе форманың терезесі – болашақ бағдарламаның Windows терезесінің жобасы. Алдымен бұл терезе бос болады, дәл айтсақ жүйелі менюді шақыру, терезені үлкейту, кішірейту, жабу батырмаларынан, тақырып қатарынан және қоршаған шегінен – Windows-тің стандартты интерфейстік элементтерінен тұрады. Бұл терезенің жұмыс аумағы координаттық тордың нүктелерімен реттелген.

Бағдарламалаудағы айтарлықтай уақыт Lego конструкторының детальдарымен атқарылатын жұмыс сияқты компоненттер жинағынан қажетті компонентті таңдап, форманың терезесінде орналастыруға болады. Сөйтіп, форма терезесінде қажетті компоненттер бірінен соң бірі орналастырылады.

Бұл ерекшелік – визуалды (көзбен шолу) бағдарламалаудың негізі. Бағдарламалаушы әр мезгілде құрылатын бағдарламаның терезесін бақылап отырып, қажетті өзгерістерді кез келген мезетте енгізу мүмкіндігімен қамтылады. 

Объектілер бақылаушысының терезесі

Формадағы орналасқан әр компонент өзінің орын-жайымен, мөлшерімен, түсімен т.с.с. анықталады. Форманы құрастыру File => New => Form опциялары арқылы орындалады. Шығып тұрған бос формаға бір компонентті, мысалы Standard парағының Button батырмасын, орналастыру үшін Компоненттер жинағындағы Standard бетбелгісін сырт еткізіп, парақты екпінді күйге келтіріңіз.

Button батырмасының кескінін ажырату үшін тышқанды баспай тұрып парақта орналасқан белгілердің үстінен жылжытып көріңіз. Осы сәтте компоненттердің аты шығып тұрады.

Қажетті компонентті сырт еткізіп белгілеңіз. Енді тышқанды форма аумағының кез келген жеріне сырт еткізсеңіз, форманың бетінде Button 1 элементі пайда болады.

Компоненттің формадағы орын-жайын, мөлшерін форма терезесінде бірден өзгертуге болады, ол үшін компонентті тышқанның сол жақ батырмасымен белгілеңіз (кішігірім төрт бұрыштылар пайда болады). Енді белгіленген компонентті тышқанның сол жақ батырмасымен басып тұрып, форма аумағының кез келген жеріне жылжытуға болады. Мөлшерін өзгерту үшін тышқанды элементті қоршап тұрған кез келген төрт бұрышқа орналастырсаңыз, пайда болған қос бағытты тілсызықты тышқанның басылған сол жақ батырмасымен жылжытыңыз. Компонентті жою үшін оны белгілеп, Delete пернесін басса жеткілікті.

Компоненттің басқа параметрлерін өзгерту әрекеттері Объектілер бақылаушысы арқылы немесе бағдарламаның денесінде орындалады.

Объектілер бақылаушысының терезесі екі парақтан құрылады: Properties– қасиеттері және Events– оқиғалары. Properties парағы арқылы компоненттің қасиеттері – параметрлері анықталады, ал Events парағы арқылы компонентті әр түрлі оқиғаларға сәйкес сезіндіруді анықтайды.

8-суретіндегі Form1 терезесінде орналасқан Button1 батырмасы – компонент, оқиға – осы батырманы басу, ал оқиғаға сезіндіру – осы батырма басылғанда, қандай амалдар орындалады – соны анықтауды қажет етеді.

Объектілер бақылаушысы екі бағанадан құралған кесте: сол жақ бағанасында параметрдің немесе оқиғаның атауы, ал оң жақта – параметрдің мәні немесе оқиғаны өңдейтін ішкі бағдарламаның атауы орналасады.

Кестенің кез келген жолын тышқанды сырт еткізу арқылы таңдауға болады. Бұл жолдағы параметр қарапайым немесе күрделі болуы мүмкін. Қарапайымдарға бір мәнімен анықталатын – сан, символдар жолы, True немесе False мәндерін қабылдай алатын және т.с.с. компоненттің қасиеттері жатады. Мысалы, Caption (тақырыбы) қасиеті бір символдар жолымен, Enabled (қол жетерлік)-True немесе False мәндерімен, ал Heigh (биіктігі) және Width  (ұзындығы) нақты бір сандық шамалармен анықталады.

Компоненттің күрделі қасиеттер құрамына бірнеше мәндер тізімі кіреді. Олардың сол жағында “+” белгі тұрады, мысалы

Осы тізімді ашу үшін “+” белгісін тышқанмен сырт еткізсе жеткілікті. Тізімді жабу амалы қасиеттің “-” белгісін басқанда орындалады.

Жолдың оң бағанасын сырт еткізу арқылы қасиеттің мәнін шығаруға болады, кейде шыққан көрініс келесі түрлерде де болуы мүмкін:

Суретттегі біріші көріністегі “…” белгісін қасиеттің мәнін анықтауға мүмкіндік туғызатын сұқбаттасу терезесі шығады.        белгісін екінші көріністің басқанда қарапайым қасиеттің болуы мүмкін мәндерінің тізімі ашылады.

Объектілер бақылаушы терезесінің жоғарғы жағында форманың атауы және формадағы орналасқан барлық компоненттер және оларға қолданылған оқиғалар тізімі орналасып тұрады (10-cурет).

Объектілер бақылаушысының терезесін тышқанның оң батырмасымен сырт еткізгенде локальды менюі шығады. Меню құрамындағы бірнеше опциялары терезені икемдеуге мүмкіндік туғызады, мысалы Stay on top опциясы екпінді болса, онда Объектілер бақылаушысының терезесі әрқашанда басқа терезелердің үстінен орналасып тұрады.

Бағдарлама кодының терезесі

        Бағдарлама (немесе модуль) кодының терезесі бағдарламаның мәтінін құруға және оны түзетуге арналған. Бұл мәтін арнайы ережелер бойынша құрылып, алгоритм жұмысын анықтайды. Delphi жүйесінде Pascal тілінің ұлғайтылған және дамытылған нұсқасы Object Pascal бағдарламалау тілі қолданылады.

Delphi ортасы іске қосылғанда бағдарлама кодының терезесі Windows ортасының бос терезесінің бастапқы кодынан (яғни минималды қажетті кодынан) тұрады:

unit Unit 1;

interface                // интерфейстік бөлігі

uses                       // спецификациясы

Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics, Controls, Forms,            Dialogs;                // стандартты модульдер

          Type

             TForm1 = class(TForm)

             private

                {Private declarations}

             public

                {Public declarations}

             end;

          var

             Form1: TForm1;

          Implementation               //орындалатын бөлігі

          {$R*.DFM}

          end.

Жаңа форманың кодына Delphi ортасы бұл қатарларды автоматты түрде қосып отырады.

Жобаны құру барысында осы кодқа қажетті өзгерістер енгізіледі. Delphi ортасы unit Unit1; және Implementation қатарларының аралығын өзгертіп отырады, ал бағдарламаушының жұмыс аумағы – {$R*.DFM} және end қатарлар аралығы.

Визуалды бағдарламалаудың негіздері

Delphi ортасындағы бағдарламалау екі процестің тығыз әрекеттестігіне негізделген: бағдарламаның құруын визуалды (яғни оның Windows-терезесін) көрсету мен бағдарлама кодын жазу. Бағдарлама кодын жазу үшін код терезесі, ал бағдарламаны құру үшін Delphi ортасының басқа терезелері қолданылады.

Форма терезесінің мазмұнымен бағдарлама кодының арасында тығыз байланысын Delphi ортасы мұқият бақылап отырады. Мысалы, формадағы жаңа элемент орналастыруы бағдарлама кодының автоматты түрде өзгеруіне себеп болады, керісінше бағдарламаның кодына автоматты түрде орналастырылған кейбір элементтерін алып тастау әрекеттері формадағы сәйкес компоненттердің жойылуына алып келеді.

Осыны ескере отырып, бағдарламалаушылар жұмысты алдымен қажетті компоненттерді формаға орналастырудан бастайды, сонан кейін (қажет болса) жұмыс барысындағы компоненттің бет алысын анықтайтын бағдарламаның үзіндісін жазады.

 Delphi ортасын алдын-ала даярлау

         Delphi ортасында жұмысты бастамай тұрып, алдымен өз файлдарымызды сақтайтын жұмыс бумасын-каталогын жасап, ортаны қажетті түрде икемдеп алу қажет.

Бағдарламалардың жобасын құру барысында көптеген формалар мен модульдер қолданылуы мүмкін. Сондықтан, осы мәліметтерді табақшадағы файлдар түрінде бөлек бумада (каталогта) сақтаған жөн. Delphi ортасының кейбір стандартты іс-әрекеттерін өзгертіп, сол ортаны өз қажеттілігімізге икемдейік.

Мысалы, бағдарламаға енгізілген соңғы өзгерістерді файлда автоматты түрде сақтайтын тәртіпті орнатуға болады. Ол үшін Tools/Enviroment Options (Құралдар/Ортаның опциялары) пункттерін таңдап, сұқбаттасу терезесінде Preferens парағының екпінділігіне көз жеткізіңіз. Осы парақтың жоғарғы сол бұрышындағы  Autosave Options (Автоматты түрде сақтау) тобының Editor Files (Файлдарды редакторлау) және Desktop ауыстырғыштарын тышқан тетігімен сырт еткізу арқылы екпінді күйге келтіріңіз.

Компиляциялау жұмыстарын қадағалап отыру тәртібін орнату Compiling and Running – компиляциялау және іске қосу тобындағы Show Compiler Progress (Компиляциялау және біріктіру әрекеттерін көрсету) ауыстырғышын екпінді күйге келтіру арқылы орындалады.

Енді бағдарламаны орындауға болады. Ол үшін негізгі меню жүйесінде-

гі       белгіні, немесе F9 пернесін тек басса жеткілікте. Осындай түрде даярланған бағдарлама компиляциялау (Object Pascal тілінен машина кодына айналдыру), компоновка (қажетті көмекші ішкі бағдарламалармен біріктіру) және орындалу (орындалатын файл жадыға жүктеледі және осы файлға басқару беріледі) кезеңдерін бірден өтейді.

F9 пернесін басқанда, бірден Unit1.pas модульді сақтайтын файл атын және каталогты анықта деген, Save as… сұқбаттасу терезесі ашылады.

Келісімше файл жүйелік BIN каталогында сақталынады. Бұл каталогта Delphi ортасының маңызды файлдары орналасады, сондықтан өз файлдарымызды алдын-ала немесе осы терезеден құрылған My_DELPHI немесе басқаша аталған каталогта сақтаған жөн.

Модулдердің атын Delphi ортасы Unit1.pas, Unit2.pas т.с.с. деп қоюға негізделген. Save as… сұхбаттасу терезесі осы атауды өзгертуге мүмкіндік туғызады, мысалы модулдің атын My_1_U деп өзгертуге болады. Енді Enter пернесін басқанда, Delphi ортасы бағдарлама жобасының атын анықтауды қажет етеді. Келісімше Delphi ортасы жобалардың атауларын Project1.dpr, Project2.dpr және т.с.с. деп қояды. Жобаның анықталған атауы орындалатын .EXE файлдың аты деп саналады. Модуль кодының және жобаның атаулары бірдей болмауы тиіс. 

Бос форма

Жоғарыда айтылғандай, Delphi ортасы жүктелгенде бағдарлама кодының терезесі Windows ортасының бос терезесінің бастапқы кодынан (яғни минималды қажетті кодынан) тұрады. Бұл код функционалды толық деп саналады және ол жұмысқа даяр болып тұрады. File/New Application опцияларын таңдап, бағдарламаны іске қосуға болады.

Форма қасиеттерін өзгерту

          Сонымен, Delphi ортасындағы ең қарапайым қадамды орындап, жай Windows терезесін құрдық. Өкінішке орай, бұл бағдарлама ешқандай алгоритмді жүзеге асырмайды. Төмендегі келтірілген мәліметтер осы бағдарламаны қажетті іс-әрекеттерді орындатуға арналған.

Модуль деп бағдарламаның белгілі бір тәуелсіз бөлігін атайды. Әр жаңа форма құрылғанда жаңа модуль де жасалады. Жалпы бағдарлама құрамында көптеген формалар және олармен байланысқан модульдер болуы мүмкін. Delphi ортасы әр бағдарламаны компиляциялағанда кеңейтілуі PAS, DFM және DCU файлдарын құрады. PAS-файлында бағдарлама кодының терезесіндегі мәтін көшірмесі, DFM-файлында форма терезесінің мазмұн анықтамасы, ал DCU-файлында алдыңғы екі файл мәтінінің машина тіліндегі аудармалары орналасады. DCU-файлы компилятор жұмысының нәтижесі, енді компоновщик (біріктіруші) осы файлды өңдейді, нәтижесінде орындалатын немесе жүктелетін .EXE-файлы құрылады.

 Формаға компонентті орналастыру

Жаңа компонентті орналастыру амалдары өте оңай орындалады. Ол үшін компоненттер тақташасындағы бір белгіні, мысалы         –   Label-ді (белгі-шағын хабарды шығаруға арналған элемент) белгілеп, форма аумағының кез келген жерін тышқанмен сырт еткізсе болғаны. Бұл компоненттің мөлшерін, орын-жайын өзгерту үшін компонентті шектеп тұрған төрт бұрыштарылар қолданылады (11-сурет).

11-сурет-Label компонентін формаға орналастыру

Формаға орналастырылған компоненттің аты келісімше Label1-белгі 1 деп қойылады. Атын өзгерту үшін осы компонентті белгілеп тұрып, Объектілер бақылаушы терезесіндегі Caption қасиетін таңдап, оң жақтағы Label1-дің орнына басқа жазуды, мысалы Object Pascal деп қоюға болады:

Форманың атын 1_FORM-ға өзгертейік.

12-сурет-Font-тің сұхбаттасу терезесі

Компоненттегі мәтіннің әр түрлі параметрлерін Объектілер бақылаушысының терезесіндегі Font қасиетінің оң жағындағы “…” белгісін басып шрифтің түрін, түсін, таңбалардың биіктігін таңдауға болады (12-сурет).

Осы әрекеттерді Font-тің сол жағындағы “+” белгісін басу арқылы ішкі Size параметрінде таңбалардың биіктігін көрсетуге, Color параметрінің ашылатын тізімінен қажетті түсін анықтауға болады. Font=>Style=>fsBold-True, fsItalic-True-ден таңдап әріптерді жуандатылған курсив түріне өзгертуге болады.

Енді форма төмендегі түрге келтіріледі.

 Оқиғаға сезіндіру

Формаға орналастырылған әр компонент өз параметрлерінен басқа оның сезінетін оқиғалар жиынымен анықталады. Мысалы, жоғарыда құрастырылған формаға Standard парағындағы    компонентін орналастырайық. Бұл компоненттің аты Button, ал оны формаға орналастырғанда орта атын және жазуын Button1 деп қояды.

Жұмыс істеп тұрған бағдарламада Button1-ді тышқанның сол жақ батырмасын сырт еткізгенде OnClick оқиғасы орындалады немесе туады деп саналады. Бағдарламаны осы оқиғаға сезіндіру үшін Object Pascal тіліндегі Оқиғаны өңдеуші үзіндіні жазу керек. Бұл үзінді ішкі бағдарлама – процедура түрінде ұйымдастырылады.

Delphi өз бетімен дайындаманы жасайды. Ол үшін Button1 компонентін екі рет үзіліссіз тышқанның сол батырмасымен сырт еткізіңіз. Delphi өз бетімен бағдарламаның интерфейстік бөлігіне procedure Button1Click(Sender: TObject); деп қосып, бағдарламаның орындалатын бөлігінде процедураның қабықшасын келесі түрде шығарады (15-сурет).

Терезедегі procedure TForm1.Button1Click (Sender: TObject) –процедураның тақырыбы. Бұл тақырып procedure арнайы сөзімен басталады, сонан кейін тұрған құрамды атаудағы TForm1-кластың аты, Button1Click-процедураның аты. Кластың және процедураның атаулары нүктемен (“.”) ажыратылады.

Класс деп Delphi ортасындағы үлгі ретінде қолдануға болатын функционалды толық бағдарламаның үзіндісін атайды. Алдын ала класты құрып алып, сол кластың көшірмелерін әр түрлі бағдарламаларға немесе бір бағдарламаның әр түрлі үзінділеріне орналастыруға болады.

Delphi құрамына Inprise корпорациясының жүздеген стандартты кластары кіреді. Delphi ортасындағы барлық компоненттер белгілі бір кластың құрамына жатады. Ал формаға орналастырылған нақты бір компоненттің аты алғы буынның атауы және сандық индекстен тұрады. Delphi ортасындағы барлық кластардың аты Т әрпінен басталады, мысалы TForm кластың туындыларының атаулары TForm1, TForm2 және т.с.с. болып келеді. Егер код терезесіндегі мәтінді басынан қарап шықсақ, онда келесі қатарларды көруге болады:

unit Unit1;

          interface

          uses

            Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics, Controls, Forms,                     Dialogs;

          type

            TForm1 = class(Tform)

  Label1: TLabel;

  Button1: TButton;

            procedure Button1Click(Sender: TObject);

          private                   {Private declarations}

          public                    {Public declarations}

          end;

           var

          Form1: TForm1; 

        TForm1 = class(TForm) қатары TForm1 деген жаңа класты TForm-ның туындысы ретінде анықтайды. Стандартты TForm – Windows-тің бос терезесін анықтайды, ал TForm1 – формаға орналастырылған екі компонентті сипаттайды, олар:

 Label1: TLabel;  – белгі компоненті;

Button1: TButton; – батырма компоненті;

         Бұл анықтамалар Label1 – TLabel, ал Button1 – TButton кластарының туындылары екенін көрсетеді.

TForm1.Button1Click процедурасының атынан кейін жақшада нақты параметрі ретінде (Sender: TObject); тұрады. Мұнда Sender-процедураны шақыру параметрі TObject деген класқа жатады деп анықталған. Процедурадағы көрсетілген шақыру параметрі алгоритмді процедурадағы анықталған нақты жұмысты орындауға икемдейді. Осы параметр арқылы Button1Click  процедурасы OnClick оқиғасын қай компонент құрғанын анықтай алады. Процедураның тақырыбы “; “ таңбасымен аяқталады.

Процедура тақырыбынан кейін тұрған Begin…end; қатарлары процедураның денесі деп аталады. Енді Begin мен end аралығында Button1 басқармасын басқандағы орындалатын операторлардың жиынтығын жазуға болады. Операторлар бір-бірінен “; “ таңбасымен ажыратылады.

Мысалы, Button1 батырмасын бір рет сырт еткізгенде (OnClick оқиғасы туғанда), дыбыс шығару әрекетін іске асыру үшін TForm1.Button1Click(Sender: TObject)- процедураның денесінде келесі операторларды көрсету қажет:

procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject);

            begin                                     //  процедураның басталуы

              MessageBeep(MB_OK);   //  динамиктен әр түрлі дыбыс  шығаратын                 //  стандартты процедураны шақыру операторы

            end;                                        //  процедураның соңы

          end.                                           //  модульдің соңын көрсететін оператор, //  ол автоматты түрде қосылып тұрады

         Енді дыбыс шығаратын құрылғыны іске қосып, бағдарламаны орындауға болады.

Компоненттің қасиетін бағдарлама орындалу барысында өзгерту

Жоғарыдағы формаға орналастырылған Button1-компоненттің атын Label1 сияқты бірден Объектілер бақылаушы терезесінен өзгертуге болады.

Сонымен бірге, осы әрекеттерді динамикалық түрде, яғни бағдарламаның кодын өзгерту арқылы орындауға болады.

Динамикалық түрде компоненттің атын өзгерту үшін OnCreate (құрастыру барысындағы) оқиғаны өңдейтін бағдарламаның үзіндісін келтірейік. Объектілер бақылаушысының терезесіндегі компоненттер тізімін ашыңыз (16-сурет). Тізімдегі TForm1 қатарын таңдап, Events бағанасындағы OnCreate қатарының оң жағын үзіліссіз екі рет сырт еткізіңіз.

Компоненттер

тізімін ашу

батырмасы

Оқиғаны өңдейтін

дайындаманы

шығару

16-сурет-Объектілер бақылаушысының терезесі

Delphi ортасының шығарған дайындамасына бір қатарды енгізіңіз:

procedure TForm1.FormCreate(Sender: TObject);

        begin

          Button1.Caption:=’ДЫБЫС’;

          // : = меншіктеу операторы, таңбалар арасында бос орын қалдырмай  // жазылады. Апостофқа алынған таңбалар жолы; таңбалар саны

// шектелмейді. Батырманың аты осы жолдың таңбаларынан тұрады end;

Енді бағдарлама қайтадан іске қосылғанда, Button1 батырмасының аты ДЫБЫС-қа өзгертілгенін көруге болады. 

Delphi ортасының компоненттері

Delphi ортасының компоненттері бағдарлама орындалғандағы көріністің пішімін анықтайтын бөлек элементтері ретінде қолданылады. Сонымен қатар, Delphi ортасының көрініспен жұмыс атқармайтын, яғни визуалды емес көптеген маңызды компоненттері бар. Жалпы дәлірек айтсақ, компонент алдын ала даярланған бағдарламаның үзіндісі, оны қажет болғанда құрылып жатқан бағдарламаға ендіруге болады деп түсіну керек.

Бұл тарауда Delphi ортасының компоненттерімен танысайық. Delphi ортасының құрамына 200-дей компоненттер кіреді. Солардың кейбір маңыздыларын қарастырайық.

 

STANDARD парағы

STANDARD парағының құрамына келесі компоненттер кіреді (17-сурет).

17-сурет-Standard парағы

Белгісі          Аты                                Орындайтын жұмысы

Таңдалған компонентті аластату

Frame         Жиектері бар форма тәрізді басқа

                                    компоненттердің контейнері ретінде қолданылады

Main Menu     Бағдарламаның негізгі меню жүйесі. Компонент арқылы күрделі меню құрып, жұмыс атқаруға болады

Popup Menu             Көмекші немесе локальды меню. Әдетте меню тышқанның оң батырмасын басқанда пайда болады

Label          Белгі. Әдетте бұл компонентке шағын жазу

орналастырылады

Edit             Енгізу қатары. Бір мәтіндік жолды енгізу, көрсету және түзету амалдарын орындауға болады

Memo         Көпжолдық мәтін редакторы. Енгізу және шығару амалдарын орындауға қолданылады

Button         Нұсқаулық батырма. OnClick оқиғасын өңдеуші үзінді кейбір нұсқауларды орындайды

CheckBox    Тәуелсіз ауыстырғыш. Бағдарлама орындалу барысында тышқанды сырт еткізгенде ауыстырғыштың Checked мәні өзгертіледі

RadioButton Тәуелді ауыстырғыш. Әдетте осындай

тағы да бір компонентпен бір топқа біріктіріледі. Тышқанмен сырт еткізгенде алдыңғы таңдалған компоненттің босатылуына себеп болады

ListBox        Таңдау тізімі. Опциялар варианттарының тізімін ұсынады және таңдалған бір опцияны бақылауға мүмкіндік туғызады

ComboBox           Қиыстырылған таңдау тізімі. Таңдау тізімінен және мәтін редакторынан тұрады

ScrollBar              Басқару белдеулері. Windows-терезелері сияқты тік және көлденең белдеулерін ұсынады

GroupBox    Элементтер тобы. Бір мағыналық  компоненттерді біріктіру

RadioGroup Тәуелді ауыстырғыштар тобы. Бір-бірімен байланысқан

бірнеше ауыстырғыштарымен жұмыс атқаруға мүмкіндік туғызады

Panel          Тақташа. Бірнеше компоненттерді біріктіру үшін қолданылады. Ішкі және сыртқы жиектері бар, жаншылған және дөңесті эффектілерін көрсетуге болады

ActionList    Әрекеттер тізімі. Пайдаланушының бір тектес элементтер тобындағы басқару элементін таңдау әрекетіне бағдарламаны сезіндіру амалдарын орындатуға арналған

Additional парағы

Additional парағының құрамына сұқбаттасу терезелерін орнату үшін қолданылатын келесі компоненттер кіреді (18-сурет).

18-сурет-Additional парағы 

Белгісі     Аты                         Орындайтын жұмысы

BitBtn       Белгісі және жазуы бар нұсқаулық батырма

SpeedButton     Пиктограммалық батырма. Әдетте негізгі менюдің опцияларына қол жеткізу үшін қолданылады

MaskEdit   Арнайы мәтіндік редактор. Енгізілетін мәтінді сүзу үшін

қолданылады

             StringGrid Жолдар кестесі. Осы комонент мәтіндік мәліметті кесте түріне көрсетуге мүмкіндік туғызады

               DrawGrid   Кез келген түрдегі мәліметтерден тұратын кесте (тіпті сурет те болуы мүмкін)

Image          Сурет. Осы компоненттің көмегімен суреттерді, сол сияқты пиктограммалар және метафайлдарды

шығаруға болады

Shape          Фигура. Осы компоненттің көмегімен әр түрлі дұрыс фигураларды (төртбұрыш, эллипс, шеңбер, т.с.с.) формаға орналастыруға болады

Bevel           Жиектеу. Терезенің бір аумағын үш өлшемді жиекпен немесе белдеулермен белгілеу

                ScrollBox   Қарап шығу белдеулерімен қамтылған тақташа. Егер тақташадағы орналастырылған компоненттер ашылған терезеде толығымен көрсетілмесе, онда белдеулер автоматты түрде орнатылады

CheckListBox   Ұсынылған тізімнен бірнеше опцияларды   таңдауға мүмкіндік туғызады (әр опция CheckBox ауыстырғышымен қамтылған)

Splitter        Шек. Бұл компонент формадағы екі   көрінетін компоненттер аралығында орналасады және бағдарламаның орындалу барысында компоненттердің арасындағы шегін жылжытуға мүмкіндік туғызады

StaticText   Статикалық мәтін. Label-ден айырмашылығы – өзіндік Windows терезесімен қамтылған. Сондықтан бұл терезедегі мәтінді жиектеуге және жаншылған эффектіні орнатуға болады

ControlBar Басқару белдеулері. Drag$Dock технологиясындағы компоненттерді “айлақтату” жабдығы- контейнері

Application-Events   Егер бұл компонент формаға орналастырылса, онда Windows-тің бағдарламаға арналған хабарлары сол терезеге шығарылады

Chart          Диаграмма. Берілгендердің  графикалық  көрінісін шығаратын арнайы тақташаларды құруды жеңілдетеді

System парағы

Бұл парақтың компоненттері DDE, OLE, таймер және т.с.с. жүйелі сервистік элементтеріне қол жеткізуге мүмкіндік туғызады (20-сурет).

 

Timer Таймер, OnTimer оқиғасы Interval (аралығы) қасиетінде анықталған уақыт аралығы бойынша шақырылып тұрады, уақыт аралығы 1-ден 65535 мс дейін болады

PaintBox  Сурет салуға арналған аумақ. Тышқанмен байланысты оқиғаны өңдеу үзіндісінде TpaintBox – пен салыстырмалы координаттары анықталады

FileListBox  Арнайы тізімді ListBox, мұнда көрсетілген директориядағы (Directory қасиеті) файлдардың тізімін шығаруға болады. Файлдар атына Mask қасиеті арқылы олардың түрін анықтауға болады. Сонымен қатар, FileEdit қасиеті арқылы түрлі редакторлауға мүмкіндік туғызатын редакторды анықтауға болады

DirectoryListBox  Арнайы тізімді ListBox, мұнда ағымдағы табақшаның директориялар құрылымы көрсетіледі

DriveComboBox  Арнайы ағымды табақшаны таңдау ComboBox. DirList қасиеті арқылы TdirectoryListBox элементі басқа табақшаларға өту әрекеттерін қадағалап отырады.

FilterComboBox  Арнайы файлдар атын таңдауға мүмкіндік туғызатын ComboBox. Файлдар тізімі Filter – сүзгіш қасиеті арқылы анықталады. Ол үшін FileList қасиетінде файл түрінің үлгісі анықталған TFileListBox элементі орнатылады.

!!!! Жоғарыдағы TFileListBox, TdirectoryListBox, TdriveComdoBox, TfilterComboBox компоненттер арқылы файлдарды таңдау диалогін құрастыруға болады. Аталған компоненттерді сұхбаттасу терезелерін ұйымдастыруда қолданылғанда бағдарламаның бір де бір жолын жазуды қажет етпейді.

MediaPlayer  Мултимедиалық құрылғыларды (CD-ROM, MIDI т.с.с.) басқару жұмыстарын атқарады. Play, Stop, Record батырмаларымен қамтылған. Ал аталған құрылғылармен жұмыс істеу үшін қосымша арнайы құрылғылар және бағдарламалар қажет болуы мүмкін.

OleContainer Ole-объектілерін орналастыруға болатын жабдық (контейнер).

DDEClientConv, DDEClientItem, DDEServerConv, DDEServerItem – DDE байланысын ұйымдастыру үшін қолданылатын                              4 компонент. Осы компоненттер арқылы DDE – сервер (шығар көзі) және DDE – клиент (қабылдаушы) қосымшаларын құрастыруға болады. 

2.3. Электрондық ортаның құрылымы және оның оқу процесіндегі рөлі

Білім беру жүйесін ақпараттандыру дегеніміз- берілетін білім сапасын көтеруді жүзеге асыруға бағытталған процесс, яғни еліміздің ұлттық білім жүйесінің барлық түрлерінде кәдімгі технологияларды тиімді жаңа компьютерлік ақпараттандыру технологияларына алмастыру, оларды сүйемелдеу және дамыту, нақты жүзеге асыру шаралары.

Білім беру жүйесін ақпараттандыруды деп ғылыми зерттеу, ғылыми- техникалық және материалды – техникалық жобалардан тұратын ғылыми – техникалық бағдарламалар жүйесін айтады.

Білім беру жүйесін ақпараттандыру ісінің негіздерінің бірі болып білім алу саласына ақпараттық технологияларды енгізу жұмыстары саналады, бірақ бұл негіз ақпараттандыруды басқаша түсіну қаупін туғызып, оны көптеген жағдайларда тек техникалық құралдырман жабдықтауға ғана әкеліп соқтыратыны белгілі. Міне осы тұрғыдан білім беру мәселесін алға тарта отырып ақпараттандыру ісінің мақсатын информатика терминдері арқылы емес, білім саласының мақсаттары мен терминдері арқылы өрнектеуіміз қажет.

Ақпараттандыру ісінде білім жүйесінің адамзат тіршілігінің барлық әлеуметтік аймақтармен әрекеттесуі және олардың бір біріне әсер етуі толық бейнеленеді. Білім беру жүйесін ақпараттандыру ісі жаңа оқыту технологияларын дайындауды талап етеді. Бірінші кезекте оларға электрондық басылымдар: электрондық оқулықтар, мультимедиалық оқу құралдары мен  әртүрлі құрылғыларға жазылған электрондық жазбалар жатады. Қазіргі кезде электрондық басылымдарды әзірлеу және пайдалану мәселелерін зерттеу өзекті іске айналды.

Білім беру жүйесін ақпараттандырудың негізгі бағыты ХХІ ғасырдың талаптарына сәйкес қоғамды дамытудың  жоғары тиімділікті технологияларына сүйенген жаңа білім стратегиясына көшу болып табылады.осыған сәйкес жаңа білім жүйесінің ерекшеліктеріне – оның іргелігі, алдын алу сипаты және осыларға қол жеткізу мүмкіндіктері жатады.

Болашақта ақпараттандыру ісі білім беру жүйесін түбегейлі түрде өзгеретеді деп күтілуде. Мұндай жағдайда алдыңғы сапқа оқыту материалдырын электрондық құралдарда өрнектейтін және соларды дер кезінде жеткізу мүмкіндіктеріне сүйенетін жаңа педагогикалық технологиялар шығады. Алғашқы тәжірибелер көрсетіп отырғандай білім беру жүйесінің тиімділігі пайдаланылатын ақпараттық технологияларға емес, оларды жүзеге асыру кезінде қолданылатын педагогикалық жұмыстардың сапасына байланысты болып отыр.

Электрондық ортада дисплей экранында көрінетін жай ғана мәтін емес – ол студентке өз жолымен көрнекті материалды жеке меңгеруге арналған күрделі, көп сатылы жүйе, нұсқаудың қажетті бөлімдерін қайталап игеру тәсілі мен логикасын да өзіне тән етіп таңдап алып, осы сәтте ең керек деген материалды қарап шығуға мүмкіндік береді. Электрондық орта төмендегідей жағдайларда жүзеге асқанда тиімді болады:

• жедел кері байланыс;
• анықтамалық ақпаратты тез іздеу мүмкіндігі;
• демонстрациялық мысалдар мен модульдер;
• бақылау (тренажер, тестілеу, өз білімін бақылау).

Енді электрондық орта құрылуының бірнеше принциптерін көрсетейік:

• оқу ақпаратын сызықты емес және көп деңгейлі көрсету;
• өз бетінше орындау және жеке жұмыстарға бағытталу;

электрондық ортаның келесі негізгі ерекшеліктері бар оқыту курсын құру керек:

• оқытудың заманға сай белсенді – әрекетті тәсіліне бағытталу: әрбір студентті оқу процесіне қатыстыру арқылы оқытуды белсенді ету, студенттің өз бетінше жұмысын ұйымдастыру, курс жүйелерінің кез – келгенімен жұмыс істегендегі интерактивтілігі;
• оқытуды күшейтудің негізігі факторларын қосып қолдану;
• оқыту ақпаратының көрнекілігін арттыру;
• виртуальді консультация көмегімен студенттер мен оқушыларға арналған кері байланыс жүйесін ұйымдастыру.

Электрондық ортаның екі түрі бар: жабық электрондық орта нұсқау және Интернет ортасы. Біріншісі, тәуелсіз және тұрақты болып табылатын пәндік облыста дәстүрлі оқулыққа арналған. Ол жеке дербес компьютерде немесе локальді желіде қолднылады. Автормен құрылып, версиялары бар және дискеттер мен компакт дискілерде таратылады. Интернет – ортасы ол ашық орта. Ол сыртқы ақпарат көздеріне сілтейді және глобальді желінің серверлерінің бірінде орындалады.

Электрондық орта ядросының негізгі есебі курстың барлық модульдерін бір тұтасқа жинақтау болып табылады. Интернет – браузерларды электронды- әдістемелік нұсқау қолдану келесі артықшылықтары бар:

• интернет – ресурстар бойынша навигацияға ұқсас курс бойынша навигация.

Электрондық орта басқарушы модуль қиындық еңгейінен тәуелді мазмұнының динамикалық құрылуын қамтамасыз етуі керек. Ядро ақпаратты (оқулық мәтіні, иллюстрациялар жиынтығы, лабораториялық модельдер мен бақылау есептерінің  қиындық деңгейі) дифференциалдап шығаруды қамтамасыз етуі қажет. Электрондық орта кез-келген оқулық сияқты білім мазмұнының тасушысы және оқыту құралы болып табылады. Жартылай функциональды құрал болғандықтан, электрондық орта әттегі оқыту құралының кейбіреулерін алмастыруы мүмкін.

Әдеттегідей, кітаптық оқулық және де мектептік ортаның құрылымы 1- суреттегідей иерархиялық жүйесін көрсетеді. Бұл ортаның негізгі екі жеке құрылымдық жүйелері мәтіндік және мәтіндік емес компоненттер болып табылады.

Әдеттегідей кітап оқулығында: «Мәтін – оның құрылымдық иерархиясының төбесінде жақын орналасқан, ортаның жалпы моделінің негізгі жүйесі, -ортаның «негізгі қаңқасы» болып табылады, оның мазмұнын ашады және тізбектелген, максимальді толық мазмұндамасын және оқулық материалының  аргументациясын қамтамасыз етеді. Мәтін – білім мазмұнының бар болуын және көлемін анықтайтын негізгі ақпарат тасушы». Мәтіндік компонентінің жүйесінде негізгі, қосымша және түсініктеме мәтіндер ерекшеленеді. Мәтіннің басты ролі және негізгі мәтіндер  1- суретте ерекшеленіп көрсетілген.

         Мәтіндік емес компоненттер мәтінге қызмет етеді: оның меңгеруін ұйымдастыру, түсінуін жеңілдету, оқытудың мотивациясын әдістендіру. Ақпараттың мәтіндік емес формасын қабылдау жұмыста қарастырылады. Меңгеру ұйымының аппараты – бұл сұрақтар және тапсырмалар, олардың жауабы, жалпыландырылатын және жүйелендірілетін кестелер. Иллюстрациялық материал суреттер, схемалар, карталар, фотография және де басқа түрінде көрсетіледі. Тараулар, тақырыптар бағдарлану аппаратына жатады: бөлім, параграф, пәндік нұсқаулар және қажет ақпараттың тез ізделуін қамтамасыз ету керек.

         Электрондық орта жағдайында мәтіннің жеке құрылымдық жүйесі ретінде мәтіндік емес компонентті де қарастыруға болады. Осы немесе басқа да құрылымдық компоненттердің мәндері өзгеріп отырады. Электрондық орта жағдайында жүргізуші мәтіндік емес компоненттер болып табылады.мәтіндер мәтіндік емес компоненттер мазмұнын түсіндіретін қосымша ролге кіреді. Мұндай ролдің өзгеруі ортаның басқа техникалық құралдарымен салыстырғанда, қазігі компьтер жағдайымен ғажап. Көбінесе мультимедиа жүйесі текстке қарағанда құралдардың толық арсеналын жақсыландырып қамтамсыз етеді. Мультимедиа программасы ақпаратты тек мәтін түрінде емес және де үштік графика, видео, анимация, дыбыс түрінде көрсетеді.

        Иллюстрация ролі өседі. Ағылшын сөздіктерінде «иллюстрация» терминінің екі мағынасы бар.

1. түсіндіретін немесе толықтырылатын кез-келген мәтін көрінісі (сурет, фотография және т.б.).
2. көрінетін және сендіретін түсініктеме үшін мысалдар келтіру.

Осылардың ішінен біріншісі әдеттегідей кітап оқулығына сәйкес келеді, ал екіншісі – ЭО-тың иллюстрация ретінде нақты көрінеді. Енді барлық мультимедия және виртуальды шындық құралдары көрнекті және сенімді, яғни электрондық материалдың қиын кездерін, негізін түсіндіруге қолданылуы керек.

Сонымен, иллюстрация – электрондық орта құрылымындағы мағыналы, жүргізуші бағыныңқы жүйе. Иллюстрациялар келесі құрылымды компоненттер түрінде болуы мүмкін: көріністер (мысалы, теориялық), екілік немесе үштік графикалыр, дыбысты қатар, анимация, видео.

Иллюстрация ролінің өсуімен байланысты мәтін компонентінің көлемі кішіриеді, қосымша және түсініктеме мәтіндерінде қажеттіліктер жойылады (2-сурет). Осыған байланысты электрондық оқулықта мәтіннің тізбектелуі және қарсыласпауын қамтамасыз ету оңай. Көлемді мәтіндік компоненттерден, мәтіннің логикалық параметрлерден тұратын әдеттегі оқулықтарда мазмұндама тізбегі, нақтылық және көрсетілуі жиі бұзылады.

ЭО құрылымында екіншісі – меңгеру ұйымының аппаратының бағыныңқы жүйесі болып табылады. Оған келесі құрылымды компоненттер жатады: индивидуальді есеп айырысу есептері, мысалдар, бақылау жұмысы, тест тапсырмалары және т.б. әдеттегі оқулыққа қарағанда, электрондық оқулықта оқулық материалын меңгеру ұймының аппартының жағдайы жоғары болып келеді.

Электрондық ортаның бағдарлану аппараты қажет ақпаратқа тез қатынауды (мысалы, кілттік сөз бойынша), орта материалының  мазмұнын көрсетуді (иерархиялық құламалы меню), контекстті тәуелді көмекті ұсынуды қамтамасыз етуге арналған. Нақтырақ айтатын болсақ, бағдарланған ақпарат – бұл қолданбалы интерфейс. Қолданбалы  интерфейс ұймының сұрақтары әдебиетте кеңінен көрсетілген. Электрондық ортаның бағдарланған аппараты иілгіш және оның артықшылықтары оқылған оқулық аппартының жоғары көлемінен ашық болып келеді.

Сонымен, электрондық орта құрылымы , оқулық материалы мазмұнының реализацияланатын форма сияқты, әдеттегі кітап оқулығының құрылымынан мәтіндік емес компоненттерін нығайту ролімен ерекшеленуі керек. Дыбыстық қатар, видео, графика, анимация, теориялық көріністер түрінде болатын иллюстрациялар жоғары мәнді болады. Меңгеру ұйымының аппарты, әдеттегі оқулықтар болмаған, индивидуальді көп вариантты оқулық тапсырмаларын қалыптастыруды, және олардың тексерілуін қамтамасыз етеді. Қолданбалы интерфейс ұйымының рациональді қабылдауы бағдарлану аппаратының деңгейін кеңейтеді.

Электрондық ортаның программалық реализациясының жоспарындағы құрылымы.

Электрондық орта – бұл тек білім мазмұнының тасушысы және оқытудың құралы ғана емес, және де компьютерлік программа. Электрондық оқулықты құру, әдеттегі кітап оқулығымен салыстырғанда, көп уақыт алады. Электрондық ортаның программалық реализациясы оның дидактикалық және әдістемелік функцияларының жоғары деңгейін қамтамасыз ету керек.

Әдебиеттің ғылыми – әдістемелік анализі, программа реализация құрылымының сұрақтар мазмұндамасы кезінде авторлар қолданушы интерфейсі ұйымын жазатынын көрсетті. Көбінесе жүйеде иерархиялық «құламалы» меню айтылып кетеді. Мұндай жүйе қолданушыға, компьютерлік оқулық программасына, осы немесе басқа «параграфтарға» қатынауды қамтамасыз етеді. Бірақ түсетін немесе көп деңгейлі иерархиялық меню оқұулық материалының тек мазмұн иерархиясын, яғни электрондық ортаның «сыртқы көрсетушілік» құрылымын көрсетеді. Қолданушы интерфейсі қарапайым кітап оқулығының бағдарлану аппаратының аналогы болып табылады.

Электрондық ортаның сыртқы құрылымы да, қолданушыға көрінбейтін және бөлек программалық модульдер мен блоктардың өзара қатынасын көрсететін компьютерлік программаның құрылымы сияқты, қиын түрде болуы мүмкін. Гипертексттік құрылым ерекше кеңінен таралды, көбінесе, түрлі білім аумағындағы ақпаратты – анықтама жүйесінде. Мұндай программалар үлкен көлемдегі, иерархиялық ұйымдастырылған графикалық және мәтіндік ақпараттардың электрондық қаралуын қамтамасыз етеді. Гипертексттік құрылым әр түрлі белгілер бойынша ақпараттардың тез ізделуін қамтамасыз етеді.

         ОТД бойынша электрондық оқулықта гипертексттік сілтемелер бағдардарлану аппараты деңгейінде ғана қолданылуы бмүмкін.

Электрондық ортакөмегімен оқыту процессін күшейту,яғни:

• мақсаттылықты арттыру;
• мотивацияны күшейту;
• оқу мазмұнының ақпараттық сыйымдылығын арттыру;
• студентердің оқу-танымдық қызметін белсенді ету;

2.4. Кіріс құжаттары 

1. «Қазақстан тарихы » курсынан дәрістер жинағы
2. «Қазақстан тарихы » курсынан тәжірибелік жұмыстар жинағы
3. «Қазақстан тарихы » бақылау сұрақтары
4. «Қазақстан тарихы » курсынан анықтама

2.5 Шығыс құжаттары 

Бұл дипломдық жобадағы шығыс құжаттары өтілген тақырыптар бойынша тапсырмалар, студенттік өзіндік тапсырмалары, бақылау сұрақтары.

2.6. Бағдарламаға техникалық талаптар

Бұл оқытылатын программаны қолдану үшін, жүйе келесі талаптарды қанағаттандыруы қажет:

• 1020 МГц тактілі жиілігімен Pentium IV базасындағы процессор;
• Microsoft Windows 2007, 2010, NT, XP операциялық жүйесі;
• 512 Мбайттан кем емес оперативтік жады;
• Көлемі 2 Гбайттан кем емес оперативтік жады;
• Дискідегі программаның орын алуы – 50 Мбайт;
• Тышқан;
• VGA 256 Мб видеокартасы;
• Дыбыстық карта;
• CD-ROM (ҚОНДЫРУ ҮШІН) 

3. 3. Есепті шешу алгоритмі

Алгоритмді сипаттау алдында, «Қазақстан тарихы»  пәні бойынша электрондық орта ,Delphi обьектілі – бағытталған программалау ортасында жазылғанын айтып кетуге болады.                                  

    Негізгі жүктеу формасы

Бұл жүктелу бетінде стандартты Image компонентінің суреті қолданылып формада шығарылады.      

 

          Негізгі мәлімет шығару формасы

Негізгі мәлімет шығару формасын құру үшін Image компоненті, Tlabels, TDateTimePicker6, TspeedButtons, Tbuttons, TMainMenu, TPageControl, TTabSheet, RadioGroup, қолданылады.

4. Қолданушыға нұсқау 

Қазақстан тарихы пәнінен пәні бойынша электрондық оқулықпен практика түрінде танысқаыңыз келсе, С:/ дискісін салып, Project1.exe проектісін ашыңыз. Программаны іске қосқаннан кейін, алдыңызда негізгі жүктеу формасы. Титульдік бетте электрондық ортаның тақырыбы, яғни ортаның бастапқы қысқаша мәліметі берілген. Уақыт мерзімінде электрондық ортаның мазмұны ашылады:

Жоғарыда мәлімет, тапсырма, логикалық есептер, калькулятор, бағдарлама туралы мәзірлер орналасқан.

• Мәлімет мәзірінде автор және қолданушы туралы мәліметтер ала аласыз;
• Тапсырмалар мәзірінде тест сұрақтыры, өзіндік тапсырмалар, қосымша

тапсырмалар, бақылау, сынақ сұрақтары орналасқан.

• Калькулятор мәзірі берілген есепті стандартты программаны тез әрі ыңғайлы түрде қолдануға мүмкіндік береді.
• Анықтама бөлімінде формулалар және есептің шығару үлгілерін көруге болады.
• Шығу бағдарламадан шығу үшін қолдануға блады.

Ортаның мазмұнында

• Дәріс бөлімі;
• Тәжірибелік бөлім;

Баспаға жіберу;

батырмалары шығады.

5.Бағдарламалаушыға нұсқау 

Пограмманы қондыру үшін қондыру дискісінен Setup.exe қондыру файлын қосу керек. Программаны қондырғаннан кейін, жұмыс столында және пуск группасына сәйкес келетін жарлықтар құрылады. Программа дискіде 50 Мбайттан көп орын алмайды.

Программамен толық жұмыс істеу үшін келесі конфигурациялармен ДК қажет:

Рentium ІV – 1020 Mhz, 256 Mb VGA, 2007, 2010 WINDOWS XP операциялық жүйесі, дыбыстық карта, принтер, 512 Мб оперативтік жады.

6. Еңбекті қорғау бөлімі

Еңбек қорғау туралы

Қазақстан Республикасының Заңы 1993 жылғы 22 желтоқсан №3000  (1995 жылғы 5 қазандағы №2488, 1999 жылғы 29 қарашадағы №488-1 өзгертулер және толықтырулармен)

Осы Заң қызметкерлердің еңбекті қорғау құқығын қамтамасыз етуге бағытталған, өндірістегі жазатайым жағдайлар мен денсаулыққа зақым келтірудің алдын алу, қауіпті және зиянды өндірістік факторларды барынша кеміту мақсатында бұл саладағы ұлттық саясаттың негізгі принциптерін белгілейді және меншік түріне қарамастан шаруашылық қызметі мен кәсіпорындардың барлық түрін қамтиды.

Жалпы ережелер

Еңбекті қорғау ұғымы.         Еңбекті қорғау дегеніміз тиісті заң және басқа да нормативтік актілердің негізінде еңбек процесінде адамның қауіпсіздігін, денсаулығы мен жұмыс қабілетін сақтауды қамтамасыз ететін, әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастыру, техникалық-гигиеналық және емдеу-алдын алу шараларын білдіреді.

Еңбекті қорғау құқығы. Кәсіпорындармен, мекемелермен, кооперативтермен, фермерлік (шаруа) шаруашылықтарымен және меншігі мен шаруашылық жүргізу әртүрлі тұрпаттағы ұйымдармен (Бұдан әрі-«кәсіпорындар» деп аталды), оның ішінде жекелеген жалдаушылар мен еңбек қатынасында тұратын барлық қызметкерлер; кооператив мүшелері, өндірістік практикада және өндірістік оқудан өтуші жоғары оқу орындарының және жалпы білім беретін мектептердің оқушылары; әскери қызмет атқаруға қатысы жоқ жұмысқа тартылған әскери қызметшілер; үкімнің орындалуын бақылайтын органдар белгілейтін кәсіпорындардағы жұмыс кезінде сот үкімінен жазаға өтеп жатқан адамдар, сондай-ақ қоғам мен мемлекет мүддесі үшін ұйымдастылылған еңбек қызметінің кез-келген түріне қатысушылар еңбекті қорғауға қақылы.

Мүгедектер еңбегін қорғау «Қазақ КСР-інде мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы» Заңға сәйкес реттеледі.

         Еңбекті қорғау туралы заңдар. Қазақстан Республикасының еңбекті қорғау туралы заңдары осы Заңның және басқа да заңдар мен еңбек қауіпсіздігін және гигиенасы, өндірістік орта жөніндегі нормативтік актілерден тұрады.

Егер халықаралық шарттарда (келісімдерде) еңбекті қорғауға Қазақстан Республикасының заңдарында көзделгендегіден биігірек талаптар белгіленсе,

халықаралық шарт (келісім) ережелері қолданылады.

Еңбекті қорғаудағы ұлттық саясат пен мемлекеттік басқару принциптер

Еңбекті қорғау саласындағы ұлттық саясаттың негізгі принциптері. Еңбекті қорғау саласындағы ұлттық саясат кәсіподақтар мен жұмыс берушілер қатысқан барлық деңгейдегі мемлекеттік өкімет пен басқару органдары іс-қимылының  бірлігін көздейді және мына принциптерге:

-қызметкерлердің өмірі мен денсаулығының кәсіпорынның өндірістік қызметінің нәтижелеріне қатысты артықшылығына;

-меншік иесінің немесе ол уәкілдік берген өкілдің (одан әрі-жұмыс беруші)толық жауаптылығына;

-еңбекті қорғау міндеттерін бұл мәселелер жөніндегі мемлекеттік бағдарламалар негізінде кешенді шешуге және еңбекті қорғау саласындағы қызметті экономикалық және әлеуметтік саясаттың басқа бағыттарымен үйлестіруге;

-барлық кәсіпорындарға меншік пен шаруашылықты жүргізу түрлеріне қарамастан еңбекті қорғау саласында біріңғай талап орнатуға;

-кәсіпорындарда еңбек қорғау талаптары мен қауіпсіздік техникасының  барлық жерде орындалуы үшін мемлекеттік қадағалау мен бақылауды жүзеге асыруға;

-еңбекті қорғау жөніндегі ғылымның, техниканың жетістіктері мен ұлттық және шетелдік озық тәжірибені кеңінен пайдалануға;

Қауіпсіз техника, технология мен жұмыс істеушілерді қорғау құралдарын, еңбекті қорғау жөніндегі ғылыми-зерттеу жұмыстарын әірлеу мен енгізуді ынталандыруға;

-мемлекеттің еңбекті қорғауды қаржыландыруға қатысуына;

-кәсіпорындардың еңбектің салауатты және қауіпсіз жағдайларын қамтамасыз етуге, ал қызметкерлердің-еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы ережелері мен нормаларын сақтауға экономикалық мүдделілігіне;

-кәсіпорынның қызметін енбекті қорғау тұрғысынан лицензиялауға;

-өндірістік мақсатқа қолданылатын өнімнің қауіпсіздік талаптарына сәйкестігін сертификаттауды өткізуге;

-мемлекеттік сараптама органдарының тікелей жұмыс орындарындағы еңбек жағдайларын, сондай-ақ жаңа салынатын және қайта жаңғыртылатын

кәсіпорындардың жобаларындағы өндірістің қауіптілігі мен зияндығын бағалауға;

-меншік иесінің қаржысы есебінен қызметкерлерді арнаулы киіммен және аяқ киіммен, жеке қорғану құралдарымен, емдеу-алдын алу тамағымен қамтамасыз етуге;

-өндірістегі әрбір жазатайым жағдайда немесе кәсіби аурудан зардап шеккен қызметкерлердің хабардарлығын қамтамасыз етуге;

-өндірістегі жазатайым жағдайда немесе кәсіби аурудан зардап шеккен қызметкерлердің мүдделерін әлеуметтік қорғауға;

-жоғары және арнаулы орта оқу орындарында еңбекті қорғау мен қауіпсіздіктехникасы жөнінде мамандар даярлауға;

-еңбекшілердің, жұмыс берушілердің өкілетті ұйымдарының, қоғамдық бірлестіктердің, кәсіпорындар мен жеке адамдардың еңбекті қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған қызметін барынша қолдануға;

-еңбекті қорғау проблемаларын шешуде халықаралық ынтымақтастық-қа негізделеді.

Еңбекті қорғауды мемлекеттік басқару.

Еңбекті қорғауды мемлекеттік басқаруды:

-Қазақстан Республикасының Үкіметі:

-Үкімет арнайы құрған мемлекеттік орган және оның жер-жердегі бөлімшелері жүзеге асырады.

Еңбекті қорғауды мемлекеттік басқарудың негізгі қызметтері

Еңбекті қорғауды мемлекеттік басқару республикада ұлттық саясаттың  принциптерін жүзеге асыру, осы салада заңдар және басқа да нормативтік актілер әзірлеу, сондай-ақ өндіріс құрал-жабдықтарына, еңбек технологиясы мен оны ұйымдастыруға, еңбекті қорғау жөніндегі заңдар мен басқа да нормативтік актілердің сақталуына мемлекеттік қадағалауды ұйымдастыру мен жүзеге асыруға қойылатын талаптарды іске асыру болып табылады және мына қызметтерді:

-еңбекті қорғау жөніндегі салааралық нормативтік актілерді, стандарттарды, ережелерді, нормалар мен заң актілерінің жобаларын әзірлеуді және бекітуді;

-еңбек жағдайы және оны қорғау саласында мемлекеттік мақсатты бағдарламалар әзірлеуді;

-еңбек жағдайын жақсарту және еңбекті қоргау құралдарын өндіру жөніндегі қызметті экономикалық ынталандыру жүйесін жасауды;

-еңбекті қорғау проблемалары жөнінде ғылыми зерттеулер жүргізу-

ді, осы мақсатта тиісті ғылыми ұйымдар құруды;

-өндірістегі жазатайым жағдай мен кәсіби ауруладың есепке алудың бірыңғай тәртібін белгілеуді; еңбек жағдайы және оны қорғау жөнінде есеп берудің келісілген бірыңғай жүйесін жасау мен енгізуді, басқарудың автоматтандырылған жүйесі негізінде еңбек жағдайының және оны қорғаудың жайы туралы ақпарат базасын жасауды;

-республикада еңбекті қорғаудың жайы, авариялардың, өндірістік жарақтар мен кәсіби аурулардың себептері туралы жыл сайын ақпарат дайындауды және халықты хабардар етуді; республикада еңбек қорғаудың насихатталуын ұйымдастыруды;

-өндірістік жарақат пен кәсіби ауруларды болдырмау мәселелері жөніндегі қызметті үйлестіруді,келісілген шаралар өткізуді;

-еңбекті қорғау құрал-жабдықтарын жасап, шығаруды, кәсіпорындар-

дың бұл істегі экономикалық мүдделілігін туғызуды;

-республикалық бюджеттен еңбекті қорғауға арналған қаржы бөлуді жүзеге асырады.

Мемлекеттік басқару органдарының еңбекті қорғау саласындағы              негізгі міндеттері мен өкілеттігі

Қазақстан Республикасының Үкіметі және басқа мемлекеттік басқару органдары:

-еңбекті қорғау саласындағы ұлттық саясатты қалыптастырады және оның іске асырылуын қамтамасыз етеді;

-еңдекті қорғау мен еңбек жағдайын жақсартудың мемлекеттік бағдарламасын бекітеді;

-министірліктер мен мемлекеттік басқарудың басқа да орталық орган-

дарының салауатты және қауіпсіз еңбек жағдайын жасау жөніндегі қызметтерін белгілейді;

-еңбекті қорғау шығындарын қаржыландыру тәртібін айқындайды.

Үкімет арнайы құрған мемлекеттік орган:

-еңбекті қорғауды мемлекеттік денгейде кешенді басқару жүзеге  асры-

лады;

-министірліктердің, мемлекет басқарудың басқа да орталық органдарының, атқарушы өкіметінің жергілікті органдары мен кәсіпорындарыны, басқа да бірлестіктерінің еңбек жағдайы (гигиена және өндірістік орта) саласындағы жұмысын реттейді;

-еңбекті қорғау жөніндегі мемлекеттік бағдарламалар жасауды ұйымдастырады және оның орындалуын бақылайды;

-еңбекті қорғау жөніндегі мемлекеттік бағдарламалар жасауды ұйымдастырады және оның орындалуын бақылайды;

-еңбекті қорғаужөніндегі ғылыми зерттеулерді ұйымдастыра және үйлестіріп отыпады;

-еңбекті қорғау мемлекеттік қадағалауды жүзеге асырады;

-халықаралық ынтымақтастыққа қатысады;

-кәсіпорындардан еңбекті қорғау мәселелері жөнінде тегін ақпарат алады.

Бұл органның еңбекті қорғау мәселелері жөнінде шешімдері барлық министрліктер, ведомстволар мен кәсіпорындар үшін міндетті.

Еңбекті қорғауды қамтамасыз ету

Еңбекті қорғау жөніндегі талаптарды әзірлеу мен сақтау. Мемлекет уәкілдік берілген органдар арқылы ғылымға негізделген стандарттар, ережелер мен нормалар негізінде өндірістегі қауіпсіз еңбекті қамтамасыз етуге қажетті талаптар белгілейді. Жұмыс берушілер кәсіпорындарда олардың орындалуын, сондай-ақ ұжымдық шарттарда көзделген міндеттемелерді орындауды қамтамасыз етеді, еңбекті қорғау жөнінде ңұсқаулар әзірлейді.

Осы Заңға сәйкес басылып шыққан нормативтік актілер жұмыс істеушілердің өмірі мен денсаулығын өздерінде көзделген кепілдіктерден кем түспейтін дәрежеде қамтамасыз етуге тиіс.

Кәсіпорындардың қызметкерлері тиісті заң және нормативтік актілерде, нұсқауларда, ұжымдық шарттарда белгіленген еңбекті қорғау жөніндегі ережелер мен нормалар талаптарын сқтауға міндетті.

Кәсіпорынды жобалағанда салынғанда және паидаланғанда еңбекті қорғау талаптарын қамтамасыз өту

Еңбекті қорғау жөніндегі мемлекеттік стандарттардың, ережелердің, нормалардың талаптарына сай келмейтін өндірістік үйлер мен ғимараттарды жобалауға, салуға және қайта жаңғыртуға, машиналарды, механизімдердің жабдықтар мен басұа да бұйымдардың технологиясын жасауға және шығаруға, конструкциялауға және әзірлеуге жол берілмейді.

Жасалған жобалардың еңбекті қорғау мен еңбек жағдайларының талаптарына сәйкес келетіндігі мемлекеттік сараптамалардан, ал тәжірибе үлгілері мемлекеттік сынақтан өткізілуге тиіс.

Адамның организімі мен денсаулығына әсер етуіне қарай токсикологиялық, санитарлық-гигиеналық, радиациялық, медициналық-биологиялық бағалаудан өтпеген заттарды, шикізатты, материалдарды қолдануды көздеуге тыйым салынады.

Белгіленген тәртіппен белгіленген қауіпсіздік талаптарына сай сертификаты жоқ жаңа пемесе қайта жаңғартылған кәсіпорындары, объектіні,өндіріс құралын немесе өнімнің басқа түрін қабылдауға және пайдалануға беруге болмайды.

Мемлекет машиналарды, механизімдерді, жабдықтарды, басқа да бұйымдарды, сондай-ақ технологияларды, соның ішінде шетелден сатып алынған технологияларды сертификаттау жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.

Еңбек қорғау талаптарына сай келмейтін кәсіпорынның, цехтың, учаскенің жұмысы, өндіріс құралдарын немесе өнімдерді пайдалануға беру олар осы талаптарға сайкелтірілгенге дейін тоқтатыла тұру мүмкін.

Кәсіпорынға жаңа қауіпті заттар келіп түскенде немесе олардың саны қосымша қауіпсіздік шараларын жасауды талап ететін болса, жұмыс беруші бұл туралы қадағалау органдарына дер кезінде хабарлауға міндетті.

Тапсырыс беруші және техниканы, технологияны, жобалаумен, жасаумен, өндіріспен және жұмыстарды ұйымдастырумен байланысты кез-келген құжаттаманы жасаушы еңбек жағдайлары мен оның қауіпсіздігін қалыптастыратын іс-әрекеттердің негізділігіне, сондай-ақ оның негізінде жүзеге асырылған инженерлік, басқару және басқа шешімдердің салдарына бірдей жауап береді.

Еңбекті қорғау жөнінде мамандар даярлау

Мемлекет жоғары және арнаулы орта оқу орындарында еңбекті қорғау мен еңбек қауіпсіздігі жөніндегі мамандарды даярлауды, қайта даярлауды және олардың біліктілігін арттыруды қамтамасыз етеді. Бұл оқу орындары экономика салаларындағы өндірістердің ерекшеліктерін ескере отырып, студенттердің «Еңбекті қорғау» курсын міндетті түрде оқып-үйренуін жүзеге асыруы тиіс.

Еңбекті қорғауды қаржыландыру

Еңбекті қорғауды қаржыландыру мемлекеттік және жергілікті бюджеттер, бюджеттен тыс қорлар, кәсіпорындардың қаржылары, басқа да қаржы көздеріесебінен жүзеге асырылады. Кәсіпорындардың қызметкерлері бұл мақсатқа шығын жұмсайды.

Әрбір кәсіпорын жыл сайын еңбекті қорғауға қажетті қаржы бөледі. Қаржы көлемі ұжымдық шарттар белгіленеді.

Кәсіпорындар шаруашылық жүргізуден, коммерциялық, сыртқы эконо-микалық және өзге де қызметтен, сондай-ақ басқа да көздерден түскен пайда (табыс) есебінен еңбекті қорғау жөніндегі қорларды қосымша құруға қақылы.

Кәсіпорындарда салауатты және қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз ету

Кәсіпорындардағы, әрбір жұмыс орындағы еңбек жағдайлары еңбекті қорғау жөніндегі стандарттардың, ережелер мен нормалардың талаптарына сай болуға тиіс.

Кәсіпорындарда салауатты және жағдайларын қамтамасыз ету, еңбекті қорғау жағдайына бақылау жасауды ұйымдастыру және оның қорытындыла-ры туралы еңбек ұжымдарын дер кезінде хабардар етіп отыру жұмыс берушіге жүктеледі.

Кәсіпорындарда салауатты және қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз ету жөніндегі және қызметкерлердің еңбек қорғау жөніндегі стандарттарды, ережелерді, нормалар мен нұсқауларды сақтауы жөніндегі жұмыс берушінің міндеттемелері ұжымдық шартта көзделеді.

Кәсіпорын қызметкерлеріне меншік иесі есебінен еңбек жағдайларына байланысты мемлекеттік басқару органдары белгіленген нормалардан кем түспейтін және ұжымдық шарт негізінде арнаулы киім, арнаулы аяқ киім және басқа да жеке қорғану құралдары, жуу және дезинфекциялау материалдары, сүт емдеу-алдын алу тамағы беріледі.

Кәсіпорындардағы еңбекті қорғау қызметтері

Кәсіпорындарда тиісті органдармен келісім бойынша еңбекті қорғаудың мемлекеттік органы бекіткен үлгі ережеге сәйкес әрекет ететін еңбекті қорғау жөніндегі қызметтер құрылады. Еңбекті қорғау қызметі өзінің мәртебесі жағынан негізгі өндірістік қызметтермен теңеседі және кәсіпорын басшысына (иесіне) бағынады.

Еңбекті қорғау жөніндегі тиісті қызметтер кәсіпорындар жаңадан құратын ассоциацияларда, корпарацияларда және басқа да бірлестіктерде құрылуға тиіс.

Еңбекті қорғау қызметінің мамандары құрылымдық бөлімшелердің басшыларына анықталатын тәртіп бұзушылықты жою туралыміндетті түрде орындалатын бұйрықтар беруге және кәсіпорындардың басшыларына еңбекті қорғау туралы заңды бұзған адамдарды жауапқа тарту туралы ұсыныс енгізуге міндетті.Қызметкерлердің денсаулығы мен өміріне тікелей қауіп төнген жағдайларда еңбекті қорғау қызметтерінің мамандары жұмысты анықталған тәртіп бұзушылық жойылғанға дейін тоқтата тұруға қақылы.

Еңбекті қорғау қызметтері кәсіпорын өз қызметін бұзушылық жойылғанға дейін тоқтата тұруға қақылы.

Міндетті медициналық тексерулер

Кәсіпорын денсаулық сақтау орындары белгіленген тәртіпке сәйкес медициналық тексерулер өткізуді ұйымдастыруға міндетті.

Қызметкерлердің медициналық тексерулерден өтуден жалтаруға қақысы жоқ. Мерзімді медициналық тексерулерден өту кезінде қызметкердің  жұмыс орны (қызметі) және орташа жалақысы сақталады.

Аса қауіпті жұмыстармен айналысатын қызметкерлер ауысым алдындағы медициналық куәландырудан өтуге тиіс.

Ауысым алдындағы медициналық куәландыруды талап ететін мамандықтардың тізімін және оның көлемін денсаулық сақтау органдарымен келісім бойынша еңбекті қорғау қызметтеріне белгілейді.

Медициналық тексерулерден жалтарған қызметкерлер жұмысқа жіберілмейді.

Кәсіпорын қызметкерлерін өндірістегі жазатайым жағдайдан және кәсіби аурулардан сақтау

Кәсіпорын өз қызметкерлерін өндірістегі жазатайым және кәсіби аурулардан қолданылып жүрген заңдарда белгіленген жағдайларда міндетті түрде сақтандырады.

Еңбек қызметі процесіндегі еңбекті қорғау құқығының кепілдігі

Қызметкерің денсаулығына немесе өміріне қауіп төнетін жағдай туған кезде ол жұмысты дереу тоқтатып,бұл туралы әкімшілікке хабарлайды, ал әкімшілік сол жағдай расталса, жұмысты тоқтатуға және осы қауіпті жою жөніндегі шараларды қолдануға міндетті. Мұндай жағдайда қызметкердің жұмысты орындаудан бас тартқаны үшін оған ешқандай тәртіп, құқық, экономикалық және басқа санкциялар қолданылмайды, оған тәртіп бұзуды жөндеуге қажет болған бүкіл кезең үшін орташа жалақы төленеді.

Мұндай жағдайдың болу фактісін кәсіпорынның еңбекті қорғау қызметінің мамандары, ал жанжал туған жағдайда-мемлекеттік еңбек инспеккиясы растайды.

Әкімшіліктің еңбекті қорғау туралы заңды бұзғанын қадағалау және бақылау органдары растаған жағдайда, еңбек шарты (контракті) қызметкердің арызы бойынша бұзылып, оған үш айлық орташа жалақы мөлшерінде жәрдемақы төленуі мүмкін.

Кәсіпорынның (объектінің) жұмысы еңбек қауіпсіздігінің талапрарына сай келмегендіктен тоқтатылса, тоқтатылудың барлық кезеңінде қызметкерің орташа жалақысы сақталады.

Қызметкерден кәсіби аурудың алғашықы белгілері білінсе, әкімшілік медициналық қорытынды негізінде оны қайта мамандандыру кезеңінде орташа айлық жалақысын сақтай отырып, бірақ он екі айдан асырмай, басқа жұмысқа  ауыстыруға тиіс.

Еңбекті қорғау мәселелері жөнінде қызметкерлерді оқыту нұсқау беру және білімін тексеру

Кәсіпорын әкімшілігі тиісті нормативтік актілермен белгіленген тәртіппен және мерзімде барлық қызметкердің еңбекті қорғау мәселелері жөніндегі оқуын ұйымдастыруға, нұсқау беруге және білімін тексеруге, қайта аттестаттауға міндетті.

Еңбекті қорғау жөніндегі оқудан, нұсқау алу мен білімін тексеруден өтпеген адамдар жұмысқа жіберілмейді.

Қызметкерлердің еңбек жағдайларының жай және оны қорғау туралы хабардар болу құқығы

Кәсіпорын қызметкерлері жұмыс орындарында еңбек жағдайлары мен еңбекті қорғау, оның үстіне тиісті және қорғаныс құралдары, жеңілдіктер мен өтемдер туралы ақпарат талап етуге құқылы, ал әкімшілік оны беруге міндетті.

Жұмыс берушілер ақпарат бермегені немесе бұрмаланған ақпарат бергені үшін Қазақстан Республикасы Заңдарында белгіленген тәртіппен жауапты болады.

Кәсіпорында еңбекті қорғау жөніндегі заңдар мен басқа да нормативтік актілердің сақталуын қоғамдық бақылау

Еңбекті қорғау жөніндегі заңдар мен басқа да нормативтік актілердің сақталуын қоғамдық бақылауды еңбекті қорғау жөніндегі уәкілдік берген адамдар арқылы еңбек ұжымдары мен кәсіподақ ұйымдары жүзеге асырады.

Арнаулы әзірліктен өткен еңбекті қорғау жөніндегі уәкілдік берген адам жұмыс орындарында еңбекті қорғаудың жайын бөгетсіз тексеруге, ашылған тәртіп бұзушылықты жою туралы және оған айыпты адамдарды жауапқа тарту туралы ұсыныс енгізуге құқылы. Еңбекті қорғау жөніндегі уәкілдік берген адамның өз міндеттерін орындауының шарттары ұжымдық шарттар реттеледі.

Кәсіптік одақтардың қызметкерлердің еңбекті қорғау жөніндегі құқықтары

Кәсіптік одақтар меншік иесінің (әкімшіліктің), мемлекеттік және шаруашылық органдарының алдында қызметкердің еңбекті қорғау құқын қорғайды, оның іске асырылуын бақылауды жүзеге асырады, еңбекті қорғау жөніндегі бағдарламаларды,заңдарды және нормативтік актілерді әзірлеуге қатысады.

Кәсіподақтардың өкілдері өндірістегі жазатайым жағдайларды тексеруге қатысады, еңбекті қорғау жайын оны жақсарту жөніндегі кәсіпорындардағы ұжымдық шараларды тексереді және олардың нәтижелері бойынша анықталған тәртіп бұзушылықты жою туралы ұсыныстар енгізеді.

Қызметкерің денсаулығына  немесе өміріне тікелей қауіп төнген жағдайда кәсіподақтар ол жойылғанша белгіленген тәртіппен жұмысты тоқтата тұру туралы ұсыныс енгізуге қақылы.

Кәсіподақтар қызметкерлердің еңбекті міндеттеріне байланысты мертігуден немесе денсаулыққа өзге зақым келтіруден шеккен зиянның орнын толтыруға құқығын қорғап, қызметкерлардің енбекті қорғау құқығына қысым жасаудың басқа да жағдайларыда талапкерлік арызбен сотқа жүгіне алады. 

6.1. Компьютер класындағы дербес компьютермен  жұмыс кезіндегі техникалық қауіпсіздік ережелері

Есептеуіш техникасы кабинетінде жұмыс жасау кезінде техника қауіпсіздігін сақтаудың негізгі міндеттерінің бірі болып табылады.

Аталған міндетті орындауда сіз төмендегілерді білуге тиіссіз:

1. Жалпы ережелерді;
2. Дербес компьютерде жұмыс жасау алдындағы ережелерді;
3. Жұмыс жасау кезіндегі ережелерді;
4. Апаттық жағдайдағы ережелерді;
5. Жұмыс соңындағы талаптар мен ережелерді білуге тиіс.
6. Жалпы техника қауіпсіздігінің ережелеріне қойылатын талаптар төмендегідей:

• Компьютерді тоққа қосатын сымдарға, қос тілді розеткілерге тиісуге және жабдықтарды жылжытуға тыйым салынады;
• Дербес компьютерде суланған қолмен және дымқыл киіммен жұмыс істеуге болмайды;
• Дербес компьютердің жанына портфельдер, сумкалар, кітаптар қоюға тыйым салынады. Үстелде қалам мен дәптер ғана болуы тиіс;
• Клавиатура үстіне артық заттар қоюға болмайды;
• Компьютерлік сыныпта жүгіруге, ойнауға, жаныңдағы құрбыларыңды алаңдатуға, бөгде жұмыстармен шұғылдануға тыйым салынады.

Сіз компьютермен жұмыс жасау кезінде техника қауіпсіздігі талаптарын орындау ережесімен танысқандығы туралы журналды толтыруыныз керек.. 

2. Дербес компьютерде жұмыс жасау алдындағы қауіпсіздік ережесінің талаптары:

• Дербес компьютерді іске қосу кезінде оның сыртқы қорабының дұрыс жұмыс жасап тұрғандығына және сымдарының қатесіз жалғанғанына көз жеткізу керек;
• Жұмыс жасау кезінде сымдардың дұрыс жалғанғанына ерекше көңіл бөлінуі керек.

Жұмыс орнына бекітілген тіркеу журналына керекті мағлұматтарды енгізіп, белгі жасау қажет. 

3. Сіз дербес компьютермен жұмыс жасау кезіндегі техника қауіпсіздігінің ережесіне қойылатын талаптар:

• ЭЕМ-мен жұмыс жасау кезінде көзді экраннан 60-70см қашықтықта ұстау керек;
• Көзі шаршаған жағдайда орнынан тұрмай-ақ көз жаттығуын орындауға болады;
• Электр тоғымен зақымданған адамға алғашқы дәрігерлік көмек көрсету тәсілдерін, от сөндіру құралдарымен жұмыс істеуді және өрт сөндіру тәсілдерін білу қажет.

Көз жаттығуларын білу міндетті.

 

4. Апаттық жағдайдағы техника қауіпсіздігінің ережелеріне қойылатын талаптар:

• Жұмыс жасап отырған кезде дербес компьютерден ақау табылса, күйік иісі шықса немесе өзгеше дыбыс пайда болса, онда машинамен жұмысты тоқтатып, мұғалімге хабарлау керек;
• От сөндіруде көмек көрсету қажет;
• Электр тоғымен зақымданған адамға алғашқы көмек көрсету керек;
• Компьютерлік сыныпта өртті сумен сөндіруге болмайтындығын білу қажет. Оған құм және т.б. өрт сөндіргіш құрал-жабдықтарын пайдалануға болады;
• Электр тоғының әсерімен зақымдалған адамды су қолмен ұстауға болмайтындығын білу қажет. Оны әр түрлі материалдарды (электр тоғы сымынан басқа) пайдалану арқылы босатып алуға болады.

 

5.Дербес компьютермен жұмысты аяқтаған кездегі техника қауіпсіздігі ережесінің талаптары.

• Нұсқауы бойынша аппаратты өшіру;
• Жұмыс орнын ретке келтіру;
• Жұмыс орнындағы тіркеу жолына белгі қою.

6.2. Қолданушының жұмыс орнына қойылатын талаптар

Компьютермен жұмыс істеу жұмыс орнын дұрыс пайдаланудан басталады. Мұндағы эргономикалық өлшемнің негізгі жұмыстың ынғайлылығына байланысты. Бұл үшін қиын емес ережелерді орындау керек:

1. Жұмыс столы 67-80 см биіктікте болу керек. Мониторды системалық блокпен клавиатураны жасқанбай орналастыруға мүмкіндік туғызу керек, тышқанға орын қалдыруды ұмытпаңыз. Қазір әдейі компьютермен жұмыс істеуге арналған көптеген жұмыс столдарын сату пайда болды.
2. Креслолар көтермелі, айналмалы түрде реттеліп арқалығы мен отырғыш бұрышы еңіс болу керек. Жеке жағдайыңызды қалпына келтіру үшін креслоны бір ыңғайға келтіріңіз. Сіз құйымшаққа күш түскенін сезбеуіңіз керек (егер сезсеңіз кресло төмен орналасқаны) немесе санға күш түссе кресло жоғары тұрғаны.
3. Монитор көз деңгейінен сәл төмен орналасып пайдаланудан 50 см алшақта болу керек. Мамандардың ұсынысы бойынша экран деңгейі ара-қашықтық 60-70 см. Дизайн мен монитор түстеріне көңіл аударуды болдырмау керек. Ол иесінен айрылуға әкеліп соғуы мүмкін, сондықтан экранның беткі бөліміндегі жарналық жапсырмаларды алып тастаңыз.
4. Клавиатура столдың жоғарғы жағында шетінен 10-30 см болып немесе арнайы астына қоятын қондырғы орналастыру керек. 

6.3. СанПин гигеналық және санитарлық нормалары

1. ДЭЕМ мен видиодисплейлі терминалдарға қойылатын талаптар.

1.1. ВДТ, ДЭЕМ, ДК және ЭС-ті проектілеген кезде келесі талаптарды ескерген жөн:

– стандартты техникалық құжаттауда тіркеліп көрсетілген талаптарға сәйкес визуалды параметрлерді (бейненің анықтығы мен бірқалыптығына қойылатын талап);

–  электрлі қауіпсіздік және  сенімді жерге қону;

– электромагнитті қауіпсіздік және рұқсат ететін рентгендік сәуленің мөлшері;

– экологиялық талаптар;

– корпустардың дизайндары тыныштандыратын жұмсақ түсте болуы керек, барлық блоктар бір түстес, бейне коэффициенті 0.4-0.6 және – корпустардың дизайндары тыныштандыратын жұмсақ түсте болуы керек , барлық блоктар бір түстес , бейне коэффициенті 0.4-0.6.

– конструкцияда ҚР мемлекеттік санитарлық надзорда рұқсат етілген материалдар қолданылуы керек;

1.2. Барлық ВДТ, ДЭЕМ, ДК және ЭС-тер сәйкестік сертификаты болуы керек және де электромагнитті қауіпсіздік жөнінде гигиеналық қорытынды болуы керек.

2. ВДТ және ДЭМ-ді эксплуатация кезінде көшіруге арналған орындарға қойылатын талаптар.

2.1. ВДТ және ДЭЕМ орындары табиғи және жасанды жарығы болуы керек;

2.2.  ВДТ және ДЭЕМ-ді бір жұмыс орнына офистерде, администраторлы-өнеркәсіптік орындарда және басқада жұмыс орындарында бір-бірлеріне жақын және ортада орналасқанда ауданы – 6 кв.м-ден кіші емес, оқу орындарында , мектептерде – 6 кв.м кіші емес, ал көлемі – 20 кв.м кіші емес болуы керек. Қазіргі заманғы мониторлардың электромагнитті сәулесі жоғарыдан және жиірек артқа түседі, осыған орай компьютерлердің орналасуы орталықта және ретпен тұрулары керек;

2.3. ВДТ және ДЭЕМ жұмыс бөлмелерінде кондиционер қондырылмаған жағдайда, бөлмені табиғи желдету керек;

2.4. ВДТ және ДЭЕМ тұрған бөлмеде еденнің беті тегіс, тазарту және дымқылдатып жуу үшін антистатикалық қасиеті болу керек;

3. ВДТ және ДЭЕМ орналасқан бөлмеде эксплуатациялау үшін химиялық және физикалық факторлар деңгейіне қойылатын талаптар.

3.1. ВДТ және ДЭЕМ эксплуатациялау үшін аэроиондардың құрамы және химиялық зиянды  заттардың ауадағы микроклиматқа қойылатын талап;

3.1.1. ВДТ және ДЭЕМ-мен жұмыс істеу қосалқы болса, онда өндірісті жұмыс орындарында температура салыстырмалы ылғалдылығы және ауаның қозғалу жылдамдылығы санитарлы нормаларға сәйкес болу керек;

3.1.2. Өндірістік жұмыс орындарында ВДТ және ДЭЕМ-мен жұмыс істеу басты болса, онда микроклиматтың оптималды параметрлері қамтамасыздандырылулары керек (1-қосымша);

3.1.3.  ВДТ және ДЭЕМ жұмыс орындарында ауаны ылғалдандыру үшін дистирленген немесе ішетін қайнатылған сумен ішіне құйылатын  арнайы ауаны  ылғалдандырғыштарды қолданған жөн;

3.1.4. ВДТ және ДЭЕМ жұмыс бөлмелерінде сабақ басталар және басталғаннан кейін бөлменің ауа қасиеті жақсы болу үшін терезе ашылған жөн;

3.1.5. Аэрондардың ауадағы оң және теріс деңгейі ВДТ және ДЭЕМ жұмыс орындарында 3-қосымшада көрсетілген нормаларға сәйкес болуы керек;

3.2. Жұмыс орындарында және бөлмеде жарықтандыруға қойылатын талап;

3.2.1. Табиғи жарықтандыру жарық ойықтары арқылы қондырылуы керек, сол негізде жұмыс орнына жарықтандыру 5-қосымшада берілген талапқа сәйкес болуы керек;

3.2.2. ВДТ және ДЭЕМ-ді өндірістік эксплуатация кезінде табиғи жарықтандыру болмаған кезде  арнайы органдардың және мемлекеттік санитарлық эпидемиялық надзордың келісуімен ғана жүреді.  

7. Экономика бөлімі

Экономикалық  тиімділігі:

Автоматтандырылған жүйені өңдеу бір уақытты капитал салымдарымен байлансты күрделі процесс.

Сондықтан АСОЭИ экономикалық тиімділігін анықтаудың маңызы зор. Тиімділіктің есептеулер жүйесін құру мен функциолаудың барлық сатыларында жүргізіледі.

АСОЭИ экономикалық тиімділігтің есептеуі функционалдық ресурстардың тиімділік бағасының жалпы қолданысының принципіне негізделген. Ол осы ресурстарының шығындарынан және осы шығындар нәтижесіне негізделген.

Автоматтандырылған жүйелердің экономикалық тиімділігін қарастырған кезде ең алдымен «Экономикалық эффект» және «Экономикалық тиімділік» түсініктерін шегін білу керек.

Эффект дегеніміз алға қойылған бағыттан кәсіпорынның техникалық, технологиялық немесе ұйымдық сипаттағы мақсаттағы нәтижесі.

Экономикалық тиімділікті есептеу үшін АСОЭИ –ді өңдеу мен енгізуден бастап, осы жүйені функциолаумен байланысты жалпы шығындар және оны жобалау мен енгізіп өндеуге  қатысты барлық шығындар есептеледі. Есептеу жұмыстарын автоматтандыру шаруашылық саласына әртүрлі әсер ететіндіктен, АОСЭИ құру негізіндегі тиімділік те бір емес, бірнеше экономикалық тиімділік жиынынан тұрады.

Экономикалық тиімділікті есептеу техника алуға немесе жобаны өндеуге қажетті маңызды заттардың теңдігін айыра білу үшін; автоматтандырылған есептерде есеп комплексінің берілу ретін анықтау үшін; шаруашылық саласындағы объектіге АСОЭИ әсерін бағалау үшін қажет.

8. Қорытынды

Дипломдық жоба жұмысының басында қойылған міндеттерді программалық және аппараттық іске асыру құралдарын таңдауға байланысты бірқатар теориялық мәселелелерді зерделеу қажеттігі туындаған болатын. Оларға автоматтандырылған жұмыс орнының принциптерін оқып-үйрену жатады. Сондай-ақ Delphi программалау ортасын қолдануға қатысты білім де тереңдетілді.

Осы дипломдық жобада құрылған программаның жалпы сипаты берілген. Оны пайдалануға  енгізу және онымен жұмыс жасау нұсқаулығы берілді. Ақпарат графикалық материалдармен-программаның диалогтық терезелерінің сыртқы түрімен бекітілген

Оқулықты құрған кезде көптеген программаларды пайдылануға мүмкіндік бар, мысалы: С++, HTML, Delphi т.б. Бұл программалардың тұтынушыға деген ыңғайлылықтар өте көп, тіпіті керек болса кез-келген уақытта осы ортаның кодын ашып жіберіп, теориясын практикасымен жетілдіруге мүмкіндік береді.

Электрондық әдістемелік нұсқау құру кезінде бардарлама жазудан көптеген тәжірибе жинадым. Соның ішінде Delphi бағдарламалауының интегралды ортасында сан қилы мүмкіндіктерін үйрендім. Электрондық әдістемелік нұсқау білім беру саласында өз орның табады деп ойлаймын.

10. Қосымша

10.1 Блок схема

10.2 Бағдарлама листингі 

unit Unit1;

interface

uses

Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,

Dialogs, Buttons, StdCtrls, Spin, ExtCtrls;

type

TForm1 = class(TForm)

Image1: TImage;

Timer1: TTimer;

SpeedButton1: TSpeedButton;

procedure Timer1Timer(Sender: TObject);

procedure SpeedButton1Click(Sender: TObject);

private

{ Private declarations }

public

{ Public declarations }

end;

var

Form1: TForm1;

implementation

uses Unit2;

{$R *.dfm}

procedure TForm1.Timer1Timer(Sender: TObject);

begin

Form2.Show;

Form1.Hide;

Timer1.Enabled:=false;

end;

procedure TForm1.SpeedButton1Click(Sender: TObject);

begin

Form1.SpeedButton1.Click;

end;

end.

unit Unit2;

interface

uses

Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,

Dialogs, StdActns, ActnList, Menus, ComCtrls, OleCtrls, SHDocVw, ExtCtrls,

StdCtrls, Buttons, Spin;

type

TForm2 = class(TForm)

Panel1: TPanel;

Panel2: TPanel;

Panel3: TPanel;

SpeedButton1: TSpeedButton;

SpeedButton2: TSpeedButton;

ScrollBox1: TScrollBox;

ScrollBox2: TScrollBox;

Label1: TLabel;

Label2: TLabel;

Label3: TLabel;

Label4: TLabel;

Label5: TLabel;

Label6: TLabel;

Label7: TLabel;

Label8: TLabel;

Label9: TLabel;

Label10: TLabel;

Label11: TLabel;

Label12: TLabel;

Label13: TLabel;

Label14: TLabel;

Label15: TLabel;

Label16: TLabel;

Label17: TLabel;

Label18: TLabel;

Label19: TLabel;

Label20: TLabel;

Label21: TLabel;

Label22: TLabel;

Label23: TLabel;

Label24: TLabel;

Label25: TLabel;

Label26: TLabel;

Label27: TLabel;

Label28: TLabel;

Label29: TLabel;

Label30: TLabel;

Label31: TLabel;

Label32: TLabel;

Label33: TLabel;

Label34: TLabel;

Label35: TLabel;

Label36: TLabel;

Label37: TLabel;

Label38: TLabel;

Label39: TLabel;

MainMenu1: TMainMenu;

RadioButton5: TRadioButton;

RadioButton4: TRadioButton;

RadioButton3: TRadioButton;

RadioButton2: TRadioButton;

RadioButton1: TRadioButton;

Panel4: TPanel;

Image1: TImage;

SpeedButton3: TSpeedButton;

SpeedButton4: TSpeedButton;

SpinEdit1: TSpinEdit;

Panel5: TPanel;

WebBrowser1: TWebBrowser;

SpeedButton5: TSpeedButton;

FF1: TMenuItem;

F1: TMenuItem;

F2: TMenuItem;

ScrollBox3: TScrollBox;

Label40: TLabel;

Label41: TLabel;

Label42: TLabel;

Label43: TLabel;

Label44: TLabel;

Label45: TLabel;

Label46: TLabel;

Label47: TLabel;

Label48: TLabel;

Label49: TLabel;

Label50: TLabel;

Label51: TLabel;

Label52: TLabel;

Label53: TLabel;

Label54: TLabel;

Label55: TLabel;

Label56: TLabel;

Label57: TLabel;

Label58: TLabel;

Label59: TLabel;

Label60: TLabel;

Label61: TLabel;

Label62: TLabel;

Label63: TLabel;

Label64: TLabel;

Label65: TLabel;

Label66: TLabel;

Label67: TLabel;

Label68: TLabel;

Label69: TLabel;

Label70: TLabel;

Label71: TLabel;

Label72: TLabel;

Label73: TLabel;

Label74: TLabel;

Label75: TLabel;

Label76: TLabel;

Label77: TLabel;

Label78: TLabel;

procedure SpeedButton1Click(Sender: TObject);

procedure SpeedButton2Click(Sender: TObject);

procedure SpeedButton5Click(Sender: TObject);

procedure Label1MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label10MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label11MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label12MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label13MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label14MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label15MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label16MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label17MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label18MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label19MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label2MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label20MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label21MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label22MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label23MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label24MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label25MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label26MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label27MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label28MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label29MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label3MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label30MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label4MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label5MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label6MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label7MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label8MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label9MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure ScrollBox1MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label31MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label32MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure Label33MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

procedure ScrollBox2MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure ScrollBox3MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure FormCreate(Sender: TObject);

procedure Label1Click(Sender: TObject);

procedure Label2Click(Sender: TObject);

procedure Label3Click(Sender: TObject);

procedure Label4Click(Sender: TObject);

procedure Label5Click(Sender: TObject);

procedure Label6Click(Sender: TObject);

procedure Label7Click(Sender: TObject);

procedure Label8Click(Sender: TObject);

procedure Label9Click(Sender: TObject);

procedure Label10Click(Sender: TObject);

procedure Label11Click(Sender: TObject);

procedure Label12Click(Sender: TObject);

procedure Label13Click(Sender: TObject);

procedure Label14Click(Sender: TObject);

procedure Label15Click(Sender: TObject);

procedure Label16Click(Sender: TObject);

procedure Label17Click(Sender: TObject);

procedure Label18Click(Sender: TObject);

procedure Label19Click(Sender: TObject);

procedure Label20Click(Sender: TObject);

procedure Label21Click(Sender: TObject);

procedure Label22Click(Sender: TObject);

procedure Label23Click(Sender: TObject);

procedure Label24Click(Sender: TObject);

procedure Label25Click(Sender: TObject);

procedure Label26Click(Sender: TObject);

procedure Label27Click(Sender: TObject);

procedure Label28Click(Sender: TObject);

procedure Label29Click(Sender: TObject);

procedure Label30Click(Sender: TObject);

procedure Label31Click(Sender: TObject);

procedure SpeedButton3Click(Sender: TObject);

procedure SpeedButton4Click(Sender: TObject);

procedure Label32Click(Sender: TObject);

procedure Label33Click(Sender: TObject);

procedure FF1Click(Sender: TObject);

procedure F1Click(Sender: TObject);

procedure F2Click(Sender: TObject);

procedure Label40Click(Sender: TObject);

procedure Label41Click(Sender: TObject);

procedure Label42Click(Sender: TObject);

procedure Label43Click(Sender: TObject);

procedure Label44Click(Sender: TObject);

procedure Label45Click(Sender: TObject);

procedure Label46Click(Sender: TObject);

procedure Label47Click(Sender: TObject);

procedure Label48Click(Sender: TObject);

procedure Label49Click(Sender: TObject);

procedure Label50Click(Sender: TObject);

procedure Label51Click(Sender: TObject);

procedure Label52Click(Sender: TObject);

procedure Label53Click(Sender: TObject);

procedure Label54Click(Sender: TObject);

procedure Label55Click(Sender: TObject);

procedure Label56Click(Sender: TObject);

procedure Label57Click(Sender: TObject);

procedure Label58Click(Sender: TObject);

procedure Label60Click(Sender: TObject);

procedure Label61Click(Sender: TObject);

procedure Label62Click(Sender: TObject);

procedure Label63Click(Sender: TObject);

procedure Label64Click(Sender: TObject);

procedure Label65Click(Sender: TObject);

procedure Label66Click(Sender: TObject);

procedure Label67Click(Sender: TObject);

procedure Label68Click(Sender: TObject);

procedure Label69Click(Sender: TObject);

procedure Label70Click(Sender: TObject);

procedure Label71Click(Sender: TObject);

procedure Label72Click(Sender: TObject);

procedure Label73Click(Sender: TObject);

procedure Label74Click(Sender: TObject);

procedure Label75Click(Sender: TObject);

procedure Label76Click(Sender: TObject);

procedure Label77Click(Sender: TObject);

procedure Label78Click(Sender: TObject);

procedure Label40MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label41MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label42MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label43MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label44MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label45MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label46MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label47MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label48MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label49MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label50MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label51MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label52MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label53MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label54MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label55MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label56MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label57MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label58MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label59MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label60MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label61MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label62MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label63MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label64MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label65MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label66MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label67MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label68MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label69MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label70MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label71MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label72MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label73MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label74MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label75MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label76MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label77MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label78MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

procedure Label59Click(Sender: TObject);

private

{ Private declarations }

public

{ Public declarations }

end;

var

Form2: TForm2;

f:text;

implementation

uses Unit3, Unit1, Unit4;

{$R *.dfm}

procedure TForm2.SpeedButton1Click(Sender: TObject);

begin

ScrollBox1.Show;

ScrollBox2.Hide;

ScrollBox3.Hide;

end;

procedure TForm2.SpeedButton2Click(Sender: TObject);

begin

ScrollBox1.Hide;

ScrollBox2.Show;

ScrollBox3.Hide;

end;

procedure TForm2.SpeedButton5Click(Sender: TObject);

begin

ScrollBox1.Hide;

ScrollBox3.Show;

ScrollBox2.Hide;

end;

procedure TForm2.Label1MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label1.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label10MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label10.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label11MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label11.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label12MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label12.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label13MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label13.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label14MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label14.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label15MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label15.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label16MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label16.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label17MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label17.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label18MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label18.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label19MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label19.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label2MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label2.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label20MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label20.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label21MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label21.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label22MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label22.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label23MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label23.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label24MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label24.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label25MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label25.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label26MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label26.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label27MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label27.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label28MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label28.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label29MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label29.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label3MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label3.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label30MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label30.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label4MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label4.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label5MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label5.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label6MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label6.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label7MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label7.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label8MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label8.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label9MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label9.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.ScrollBox1MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState;

X, Y: Integer);

begin

Label1.Font.Color:=clBlack;

Label2.Font.Color:=clBlack;

Label3.Font.Color:=clBlack;

Label4.Font.Color:=clBlack;

Label5.Font.Color:=clBlack;

Label6.Font.Color:=clBlack;

Label7.Font.Color:=clBlack;

Label8.Font.Color:=clBlack;

Label9.Font.Color:=clBlack;

Label10.Font.Color:=clBlack;

Label11.Font.Color:=clBlack;

Label12.Font.Color:=clBlack;

Label13.Font.Color:=clBlack;

Label14.Font.Color:=clBlack;

Label15.Font.Color:=clBlack;

Label16.Font.Color:=clBlack;

Label17.Font.Color:=clBlack;

Label18.Font.Color:=clBlack;

Label19.Font.Color:=clBlack;

Label20.Font.Color:=clBlack;

Label21.Font.Color:=clBlack;

Label22.Font.Color:=clBlack;

Label23.Font.Color:=clBlack;

Label24.Font.Color:=clBlack;

Label25.Font.Color:=clBlack;

Label26.Font.Color:=clBlack;

Label27.Font.Color:=clBlack;

Label28.Font.Color:=clBlack;

Label29.Font.Color:=clBlack;

Label30.Font.Color:=clBlack;

end;

procedure TForm2.Label31MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label31.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label32MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label32.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label33MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,

Y: Integer);

begin

Label33.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.ScrollBox2MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState;

X, Y: Integer);

begin

Label31.Font.Color:=clBlack;

Label32.Font.Color:=clBlack;

Label33.Font.Color:=clBlack;

end;

procedure TForm2.FormCreate(Sender: TObject);

begin

Panel5.Hide;

end;

procedure TForm2.Label1Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\1.htm’);

end;

procedure TForm2.Label2Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\2.htm’);

end;

procedure TForm2.Label3Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\3.htm’);

end;

procedure TForm2.Label4Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\4.htm’);

end;

procedure TForm2.Label5Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\5.htm’);

end;

procedure TForm2.Label6Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\6.htm’);

end;

procedure TForm2.Label7Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\7.htm’);

end;

procedure TForm2.Label8Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\8.htm’);

end;

procedure TForm2.Label9Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\9.htm’);

end;

procedure TForm2.Label10Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\10.htm’);

end;

procedure TForm2.Label11Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\11.htm’);

end;

procedure TForm2.Label12Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\12.htm’);

end;

procedure TForm2.Label13Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\13.htm’);

end;

procedure TForm2.Label14Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\14.htm’);

end;

procedure TForm2.Label15Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\15.htm’);

end;

procedure TForm2.Label16Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\16.htm’);

end;

procedure TForm2.Label17Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\17.htm’);

end;

procedure TForm2.Label18Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\18.htm’);

end;

procedure TForm2.Label19Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\19.htm’);

end;

procedure TForm2.Label20Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\20.htm’);

end;

procedure TForm2.Label21Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\21.htm’);

end;

procedure TForm2.Label22Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\22.htm’);

end;

procedure TForm2.Label23Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\23.htm’);

end;

procedure TForm2.Label24Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\24.htm’);

end;

procedure TForm2.Label25Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\25.htm’);

end;

procedure TForm2.Label26Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\26.htm’);

end;

procedure TForm2.Label27Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\27.htm’);

end;

procedure TForm2.Label28Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\28.htm’);

end;

procedure TForm2.Label29Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\29.htm’);

end;

procedure TForm2.Label30Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\TZH\30.htm’);

end;

procedure test;

var s:string;

begin

readln(f,s);

form2.Label34.Caption:=s;

readln(f,s);

form2.Label35.Caption:=s;

readln(f,s);

form2.Label36.Caption:=s;

readln(f,s);

form2.Label37.Caption:=s;

readln(f,s);

form2.Label38.Caption:=s;

readln(f,s);

form2.Label39.Caption:=s;

end;

procedure TForm2.Label31Click(Sender: TObject);

var  p:string;

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Hide;

form2.SpinEdit1.Value:=0;

getdir(0,p);

assignfile(f,ExtractFilePath(Application.ExeName)+’\DATA\Test\1.txt’);

reset(f);

test;

end;

procedure TForm2.Label32Click(Sender: TObject);

var  p:string;

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Hide;

form2.SpinEdit1.Value:=0;

getdir(0,p);

assignfile(f,ExtractFilePath(Application.ExeName)+’\DATA\Test\2.txt’);

reset(f);

test;

end;

procedure TForm2.Label33Click(Sender: TObject);

var  p:string;

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Hide;

form2.SpinEdit1.Value:=0;

getdir(0,p);

assignfile(f,ExtractFilePath(Application.ExeName)+’\DATA\Test\3.txt’);

reset(f);

test;

end;

procedure TForm2.SpeedButton3Click(Sender: TObject);

var

o,r:integer;

begin

if form2.RadioButton1.Checked then o:=1;

if form2.RadioButton2.Checked  then o:=2;

if form2.RadioButton3.Checked then o:=3;

if form2.RadioButton4.Checked then o:=4;

if form2.RadioButton5.Checked then o:=5;

readln(f,r);

if r=o then form2.SpinEdit1.Value:=form2.SpinEdit1.Value+1;

form2.RadioButton1.Checked:=false;

form2.RadioButton2.Checked:=false;

form2.RadioButton3.Checked:=false;

form2.RadioButton4.Checked:=false;

form2.RadioButton5.Checked:=false;

if not(eof(f)) then test

else  form2.SpeedButton4.Click;

end;

procedure TForm2.SpeedButton4Click(Sender: TObject);

begin

Form4.Show;

form4.label1.Caption:=intToStr(form2.spinedit1.value)+’  балл’;

end;

procedure TForm2.FF1Click(Sender: TObject);

begin

WebBrowser1.ExecWB(OLECMDID_PRINT,  OLECMDEXECOPT_PROMPTUSER);

end;

procedure TForm2.F1Click(Sender: TObject);

begin

Form3.Show;

end;

procedure TForm2.F2Click(Sender: TObject);

begin

Form1.Close;

end;

procedure TForm2.Label40MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label40.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label41MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label41.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label42MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label42.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label43MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label43.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label44MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label44.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label45MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label45.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label46MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label46.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label47MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label47.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label48MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label48.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label49MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label49.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label50MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label50.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label51MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label51.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label52MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label52.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label53MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label53.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label54MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label54.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label55MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label55.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label56MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label56.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label57MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label57.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label58MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label58.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label59MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label59.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label60MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label60.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label61MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label61.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label62MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label62.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label63MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label63.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label64MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label64.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label65MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label65.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label66MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label66.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label67MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label67.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label68MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label68.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label69MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label69.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label70MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label70.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label71MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label71.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label72MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label72.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label73MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label73.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label74MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label74.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label75MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label75.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label76MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label76.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label77MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label77.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.Label78MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState; X,Y: Integer);

begin

Label78.Font.Color:=ClAqua;

end;

procedure TForm2.ScrollBox3MouseMove(Sender: TObject; Shift: TShiftState;

X, Y: Integer);

begin

Label40.Font.Color:=clBlack;

Label41.Font.Color:=clBlack;

Label42.Font.Color:=clBlack;

Label43.Font.Color:=clBlack;

Label44.Font.Color:=clBlack;

Label45.Font.Color:=clBlack;

Label46.Font.Color:=clBlack;

Label47.Font.Color:=clBlack;

Label48.Font.Color:=clBlack;

Label49.Font.Color:=clBlack;

Label50.Font.Color:=clBlack;

Label51.Font.Color:=clBlack;

Label52.Font.Color:=clBlack;

Label53.Font.Color:=clBlack;

Label54.Font.Color:=clBlack;

Label55.Font.Color:=clBlack;

Label56.Font.Color:=clBlack;

Label57.Font.Color:=clBlack;

Label58.Font.Color:=clBlack;

Label59.Font.Color:=clBlack;

Label60.Font.Color:=clBlack;

Label61.Font.Color:=clBlack;

Label62.Font.Color:=clBlack;

Label63.Font.Color:=clBlack;

Label64.Font.Color:=clBlack;

Label65.Font.Color:=clBlack;

Label66.Font.Color:=clBlack;

Label67.Font.Color:=clBlack;

Label68.Font.Color:=clBlack;

Label69.Font.Color:=clBlack;

Label70.Font.Color:=clBlack;

Label71.Font.Color:=clBlack;

Label72.Font.Color:=clBlack;

Label73.Font.Color:=clBlack;

Label74.Font.Color:=clBlack;

Label75.Font.Color:=clBlack;

Label76.Font.Color:=clBlack;

Label77.Font.Color:=clBlack;

Label78.Font.Color:=clBlack;

end;

procedure TForm2.Label40Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\1.htm’);

end;

procedure TForm2.Label41Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\2.htm’);

end;

procedure TForm2.Label42Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\3.htm’);

end;

procedure TForm2.Label43Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\4.htm’);

end;

procedure TForm2.Label44Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\5.htm’);

end;

procedure TForm2.Label45Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\6.htm’);

end;

procedure TForm2.Label46Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\7.htm’);

end;

procedure TForm2.Label47Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\8.htm’);

end;

procedure TForm2.Label48Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\9.htm’);

end;

procedure TForm2.Label49Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\10.htm’);

end;

procedure TForm2.Label50Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\11.htm’);

end;

procedure TForm2.Label51Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\12.htm’);

end;

procedure TForm2.Label52Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\13.htm’);

end;

procedure TForm2.Label53Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\14.htm’);

end;

procedure TForm2.Label54Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\15.htm’);

end;

procedure TForm2.Label55Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\16.htm’);

end;

procedure TForm2.Label56Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\17.htm’);

end;

procedure TForm2.Label57Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\18.htm’);

end;

procedure TForm2.Label58Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\19.htm’);

end;

procedure TForm2.Label59Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\20.htm’);

end;

procedure TForm2.Label60Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\21.htm’);

end;

procedure TForm2.Label61Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\22.htm’);

end;

procedure TForm2.Label62Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\23.htm’);

end;

procedure TForm2.Label63Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\24.htm’);

end;

procedure TForm2.Label64Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\25.htm’);

end;

procedure TForm2.Label65Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\26.htm’);

end;

procedure TForm2.Label66Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\27.htm’);

end;

procedure TForm2.Label67Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\28.htm’);

end;

procedure TForm2.Label68Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\29.htm’);

end;

procedure TForm2.Label69Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\30.htm’);

end;

procedure TForm2.Label70Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\31.htm’);

end;

procedure TForm2.Label71Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\32.htm’);

end;

procedure TForm2.Label72Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\33.htm’);

end;

procedure TForm2.Label73Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\34.htm’);

end;

procedure TForm2.Label74Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\35.htm’);

end;

procedure TForm2.Label75Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\36.htm’);

end;

procedure TForm2.Label76Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\37.htm’);

end;

procedure TForm2.Label77Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\38.htm’);

end;

procedure TForm2.Label78Click(Sender: TObject);

begin

Panel4.Hide;

Panel5.Show;

Form2.WebBrowser1.Navigate(GetCurrentDir+’\DATA\Lekci\g_1.htm’);

end;

end.

unit Unit3;

interface

uses

Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,

Dialogs, StdCtrls, ExtCtrls;

type

TForm3 = class(TForm)

Panel1: TPanel;

Button1: TButton;

procedure FormShow(Sender: TObject);

procedure Button1Click(Sender: TObject);

private

{ Private declarations }

public

{ Public declarations }

end;

var

Form3: TForm3;

implementation

uses Unit2;

{$R *.dfm}

procedure TForm3.FormShow(Sender: TObject);

begin

Form2.Enabled:=false;

end;

procedure TForm3.Button1Click(Sender: TObject);

begin

Form3.Close;

Form2.Enabled:=true;

end;

end.

unit Unit4;

interface

uses

Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,

Dialogs, StdCtrls, ExtCtrls;

type

TForm4 = class(TForm)

Panel1: TPanel;

Image1: TImage;

Label1: TLabel;

Button1: TButton;

procedure FormShow(Sender: TObject);

procedure Button1Click(Sender: TObject);

private

{ Private declarations }

public

{ Public declarations }

end;

var

Form4: TForm4;

implementation

uses Unit2;

{$R *.dfm}

procedure TForm4.FormShow(Sender: TObject);

begin

Form2.Enabled:=false;

end;

procedure TForm4.Button1Click(Sender: TObject);

begin

Form4.Close;

Form2.Enabled:=true;

Form2.Panel4.Show;

end;

end.