Кестелерді құру мен қолдану, сабақ жоспары

Кестелерді құру мен қолдану

Сабақтың тақырыбы Мәтіндік редакторда кесте құру формула енгізу

Сабақтың мақсаты

Білімділік Microsoft Word бағдарламасы туралы түсініктерін кеңейту. Өткенді қайталай отырып, білімдерін бекіту, теориялық білімді тәжірибеде қолдана білуге, мәтіндік редакторда кесте құруға, формула енгізу ұғымын түсіндіріп, студенттерді кесте жасауға, кестелерді қоршауға, ұяшықтарды қосуға, алып тастауға және біріктіруге үйрету.

Дамытушылық Информатика ғылымында болып жатқан жетістіктерді ескеріп, күнделікті өмірде қолдануға бағытталған тапсырмалар беру арқылы

ойлау қабілеттерін және ғылыми дүниетанымын кеңейту. Өз ойларын еркін баяндап жеткізу дағдыларын дамыту.

Тәрбиелік Оқушыларды жеке және топпен жұмыс жасауға, ұйымшылдыққа, жауапкершілікті сезіне білуге, нәтижеге жетуге, ізденімпаздыққа, еңбек етуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі Жаңа тақырыпты меңгерту

Сабақтың типі Жеке, топтық жұмыс

Оқыту технологиясы «Сын тұрғысынан ойлау» технологиясының стратегиялары (ЖИГСО, бес жол өлең), презентациялау технологиясы.

Оқыту әдістері баяндау арқылы түсіндіру.

Сабақтың көрнекілігі: ДК, интербелсенді тақта, слайдтар, тапсырмалар, үлестірмелер, тесттер

Пәнаралық байланыс Математика, физика, информатика

Сабақ барысы

1. Ұйымдастыру кезеңі. Студенттермен амандасып, электронды журналда түгендеу, сабақ босатқан оқушылардың себептерін анықтау. Сабаққа даярлығын тексеріп, аудиторияның тазалығын қадағалау.
2. Үй тапсырмасын сұрау

Бүгінгі сабағымыз күнделікті сабақтан ерекше. Себебі біз қазақтың ұлттық ойыны «хан талапайды» үйренеміз.

Қазақтың ұлттық ойыны «Хан талапай» топпен ойналатын ойын. Негізгі құралы асық. Қатысушылар санына шек қойылмайды. Бүгін бұл ойында басшылықты сіздерге мен жасаймын. Олар ойын жүргізушінің айналасына жарты шеңбер құрып отырысады. Ойын жүргізуші қолындағы асықты «хан талапай» деп ортаға қарай шашып жібереді. Отырғандар тез алулары керек. Кімге қандай түс келгеніне байланысты өз топтарыңызды табыңыздар.

– Топ жетекшісін сайлау (студенттер өз араларынан бір лидерді таңдайды);

Сабағымызды бастамас бұрын бір сәт назарымызды экранға аударайық (топқа Құмырсқа жайындағы видеороликты көрсету). Сонымен бұл жердегі біздің байқағанымыздай құмырсқа екеш құмырсқа да бірлесіп жұмыс жасап өз тамақтарын тауып жатыр. Ендеше «бірлесе көтерген жүк жеңіл» демекші топ болып жұмыс істеп бүгінгі сабағымызды жақсы өткізейік.

– Топта жұмыс істеу ережелері:

– Бір – бірін тыңдау

– Қарым – қатынастағы шыншылдық ережесі

– Топтағының сыртқа шықпауы

– Әр түрлі адамдардың қарым – қатынасы

– Белсенді қатысу

– Сөйлеушіге құрмет

– Бірін – бірі әділ бағалау

– Бағалау парағы тарату;

Үйге қандай тапсырма берілді.

а) Үйге шығармашылық жұмыс ретінде Мәтіндік редактор. Жалпы сипаттамасы мен қызметі туралы қосымша мәліметтер қарастырып келуді тапсырған едім кім дайын? (Оқушы жауабы тыңдалады)

ә) MS Word терезесінің элементтерін толтыру

б) MS Word редакторының мүмкіндіктерін көрсету

3. Жаңа материалды түсіндіру

Балалар, біз бүгін жаңа тақырып өтеміз. Ол үшін алдымен мен сіздерге осы жалпы операциялық жүйе туралы сұрақтар қоямын әрбір дұрыс жауап берілген сайын біздің тақырыбымызда айқындала түседі.

Кемпірқосақ шығарып отырып тақырыпты шығару

1. Microsoft Word – ты іске қосу?

Пуск – праграмма – MS WORD

2. Құжат беттерін нөмірлеу әрекеті қалай орындалады?

Вставка – номера страниц

3. Құжатты баспаға шығару үшін қандай әрекет қолданады?

Файл – печать

4. MS Word – та азат жолдың (Абзацтың) шекарасында жаңа жолға өту үшін қажет…

Shift + Enter басу

5. MS Word – та азат жол дегеніміз – ол…

Екі жақтарынан да қызметтік таңбалармен шектелген кез – келген әріптер және цифрлар тізбегі

6. Егер мәтіннің үзіндісі ерекшеленіп тұрған кезде{Ctrl} пернесін басса және тышқанның оң батырмасымен шертсе, не болады?

Мәтіннің үзіндісінің көшірмесін меңзер тұрған жерге орналастыру

7. Меңзердің оң жағындағы символдарды алып тастау үшін қажет:

Delete

Өте жақсы тақырыпты айқындауға көмектескендеріңіз үшін рахмет. Ендеше біздің жаңа тақырыбымыз «WORD МӘТІНДІК РЕДАКТОРЫНДА КЕСТЕ ҚҰРУ, ФОРМУЛА ЕНГІЗУ» Дәптерлеріңізге тақырыпты жазып қойыңыздар.

Сабақтың мақсатын айқындау («Ой тастау». Студенттер өздері айту керек). Кестенің өмірде керегі барма? Бұл тақырыптан не білгілеріңіз келеді? Жақсы ендеше осы мақсатқа жетуде бірлесіп жұмыс істейік.

Біз алдыңғы сабақта жалпы мәтіндік редактор туралы мағлұматтар алдық. Балалар MS WORD мәтіндік редакторында тек қана мәтін енгізіп қана қоймай сонымен қатар тақырыбымыз айтып тұрғандай кестені және формуланы енгізе аламыз. Бұл құбылыс сіздердің көпшіліктеріңізге таныс. Араларыңызда жеке жұмыс жасап көргендеріңізде болар. Сондықтан бәріміз бірлесе отырып жаңа сабақты сипаттайық.

Авторлық орындық арқылы жаңа сабақты оқушылардың өздері түсіндіреді. Ол үшін топтарға дайын мәтіндер тапсырмалар беріледі сол арқылы топпен бірлесе отырып, түсініп, өздерінің түсінгенін ортаға шығып авторлық орындыққа отырып басқа топқа түсіндіреді.

Бүгін біз текстік процессордың тағы бір мүмкіндігі кестелермен қалай жұмыс жасайтындығымызды, формула енгізуді үйренеміз. Кесте құрудың 3 тәсілі бар. Қазір осы 3 тәсілді әр топ өздеріңіз оқып өзара талдайсыздар содан кейін ортаға шығып басқа топтарға түсіндіресіздер.

1. Кесте – бағандар мен жолдарда реттелген информация. Кесте реттелген ақпарат. Кесте жолдар мен бағандардың қандай бір санынан тұрады. Жолдар мен бағандар қиылысып ұяшық құрайды. Word процессорында кестені екі түрлі әдіспен қоюға болады.

Бірінші: Таблица – Добавить таблицу командасы көмегімен

Екінші: аспаптар тақтасындағы Добавить таблицу батырмасын пайдаланып.

Бірінші жолмен кесте қою үшін Таблица – Добавить таблицу командасын орындаған соң экранға Вставка таблицы терезесі шығады. Число столбцов өрісінде баған санын, число строк өрісінде жол санын енгізіп, ОК батырмасын шертеді.

Құжатқа енгізілген баған мен жол саны бойынша кесте енгізіледі. Кестедегі бағанның енін бағаналар арасындағы шекараларды тышқан көмегімен жылжытып өзгертуге болады. Ал жол биіктігін де осы тәсілмен өзгертуге болады.

Кестенің ұяшықтары арасына ауысу үшін меңзерді басқару пернелерін немесе маусты пайдалануға болады.

Ұяшықтарды қосу және өшіру, біріктіру.

Кей кезде дайын кестеге баған немесе жол немесе ұяшық қосуға болады. Кестеге баған немесе жол қосқанда деректердің жаңылысуы болмайды. Ал ұяшық қосқанда мұқият болған жөн. Ұяшық, немесе ұяшықтар тобын қосу үшін, алдымен жанына жаңа ұяшық орналасатын ұяшықты белгілеңдер. Содан кейін Таблица – Добавить ячеек командасын орындаңдар. Добавление ячеек терезесінде жаңа ұяшық қосылғаннан кейін не істейтінін: жол, баған қосу немесе ұяшықтарды жылжыту керек екенін көрсету керек. Дайын кестеге көбіне жаңа ұяшық қосу көп қолданылмайды.

2. Кестеге жаңа баған қосу үшін жанына жаңа баған орналасатын бағанды белгілеп, Таблица – Добавить столбцы командасын орындайды.

Кестеге жаңа жол қосу үшін жанына жаңа жол орналасатын жолды белгілеп, Таблица – Добавить строки командасын орындайды.

Кестедегі жаңа жол, баған немесе ұяшықты өшіру үшін оны белгілеп Таблица – Удалить ячейки командасын орындаймыз. Удаление ячеек терезесінде ұяшықтың солға, жоғары ығысуы немесе жол немесе баған өшірілуі көрсетіледі.

Жолдардың көрші ұяшықтарындағы ақпаратты біріктіріп, оларды бір ұяшыққа жазу үшін осы ұяшықтарды ерекшелеп, Таблица – Обьединить ячейки командасын орындайды. Нәтижесінде ерекшеленген ұяшықтардағы ақпараттар бір ұяшыққа біріктіріледі.

Кестенің кейбір ұяшықтарын бірнеше ұяшыққа бөлу үшін бөлетін ұяшықты белгілеп, Таблица – Разбить ячейки командасын орындайды. Разбиение ячеек терезесінде число столбцов өрісіне қажет бағана санын, число строк өрісіне қажет жол санын енгізіп ОК батырмасын шертеміз.

Кестелерді жиектеу.

Кестелердің жиектерін өзгерту немесе алып тастау үшін өзгеріс енгізетін кесте торын белгілеп, Формат – Границы и заливка командасын орындайды. Границы и заливка терезесінде Граница қосымшасын шертеді. Қажет жиектің типін таңдап ОК батырмасын шертеді.

Кестенің ұяшығындағы мәтіннің бағытын өзгерту үшін ұяшықтың үстінде маустың оң жағын басып, шыққан динамикалық менюден Направление текста командасын таңдайды. Шыққан терезеде қажет бағытты таңдап, ОК батырмасын шертеді.

3. Word ортасынан формулалар редакторын іске қосу үшін енгізу курсорын құжаттың формула кірістірілетін жеріне орналастырып, Кірістіру Обьект Microsoft Equation 3. 0 (Вставка Обьект Microsoft Equation) 3. 0 әмірін орындау керек немесе стандартты құрал саймандар мен пішімдеу жолағынан белгішесін басамыз. Сонда экранда “Формула” атты шаблондар панелі шығады.

Мысалы: ах2 + вх + с = 0 квадрат теңдеуінің түбірін табу формуласын жазайық. Оның түбірін табу формуласын жазбастан бұрын осы теңдеудің өзін біз компьютерде қалай теретінін қарастырайық. Бұны теру үшін формулалар редакторы керек пе, жоқ па дегенге тоқталайық. Оны біз жоғарғы индексілі х2 белгісін қолдану арқылы оңай жаза аламыз. Олай болса біреуіміз осы формуланы компьютерде теріп көрсетейік. (теңдеуді бір оқушы компьютерде жазып көрсетеді)

Ал теңдеудің түбірін қалай табамыз? Кім ол формуланы тақтаға жазып береді?

Міне осы формуланы біз компьютерде теру керек.

Ол үшін жоғарғы немесе төменгі индексілі белгілерді қолдана аламыз ба?

Қолдана алмайтын болсақ оны қалай жаза аламыз?

осы формуланы компьютерде теріп көрейік

Д=в2 – 4ас

Д>0 болса екі түбір бар:

х1=- в+В/2а

х2=- в – Д/2а

Тақтадағы жазылған квадрат теңдеудің түбірін табу формуласын практика жүзінде компьютерден теріп көрсету керек.

4. Жаңа сабақты бекіту. Ал балалар сіздердің бүгінгі тақырыпты қаншалықты ұққандарыңызды тексеру үшін сіздерден қысқа ғана «Техникалық диктант» аламын. Жауап парағымен ауысып өздеріңіз тексересіздер.

«Техникалық диктант» орындаймыз. (интерактивті тақтада шығады)

1. Кестені даярлау үшін…. Кесте > Кесте қосу
2. Ұяшықтарды біріктіру үшін…… Кесте>Біріктіру
3. Кесте құру батырмасы қай қатарда орналасқан? Стандартты
4. Ұяшық дегеніміз не?……. Баған мен қатардың қиылысуы
5. Кестеге жақтау орналастыру үшін…….. Формат>Шекара және Құю>Шекара
6. Жаңа жол қосу үшін қолданатын перне……. tab
7. Ұяшықтарды бөлу командасы……….. Бөлу
8. Жолдарды кірістіру…………… Кесте>Кірістіру>Жолқосу

Идентификаторлар

Біз алдыңғы сабақта жалпы мәтіндік редактор туралы мағлұматтар алдық. Балалар MS WORD мәтіндік редакторында тек қана мәтін енгізіп қана қоймай сонымен қатар тақырыбымыз айтып тұрғандай кестені және формуланы енгізе аламыз. Бұл құбылыс сіздердің көпшіліктеріңізге таныс. Араларыңызда жеке жұмыс жасап көргендеріңізде болар. Сондықтан бәріміз бірлесе отырып жаңа сабақты сипаттайық.

Авторлық орындық арқылы жаңа сабақты оқушылардың өздері түсіндіреді. Ол үшін топтарға дайын мәтіндер тапсырмалар беріледі сол арқылы топпен бірлесе отырып, түсініп, өздерінің түсінгенін ортаға шығып авторлық орындыққа отырып басқа топқа түсіндіреді.

Бүгін біз текстік процессордың тағы бір мүмкіндігі кестелермен қалай жұмыс жасайтындығымызды, формула енгізуді үйренеміз. Кесте құрудың 3 тәсілі бар. Қазір осы 3 тәсілді әр топ өздеріңіз оқып өзара талдайсыздар содан кейін ортаға шығып басқа топтарға түсіндіресіздер.

1. Кесте – бағандар мен жолдарда реттелген информация. Кесте реттелген ақпарат. Кесте жолдар мен бағандардың қандай бір санынан тұрады. Жолдар мен бағандар қиылысып ұяшық құрайды. Word процессорында кестені екі түрлі әдіспен қоюға болады.

Бірінші: Таблица – Добавить таблицу командасы көмегімен

Екінші: аспаптар тақтасындағы Добавить таблицу батырмасын пайдаланып.

Бірінші жолмен кесте қою үшін Таблица – Добавить таблицу командасын орындаған соң экранға Вставка таблицы терезесі шығады. Число столбцов өрісінде баған санын, число строк өрісінде жол санын енгізіп, ОК батырмасын шертеді.

Құжатқа енгізілген баған мен жол саны бойынша кесте енгізіледі. Кестедегі бағанның енін бағаналар арасындағы шекараларды тышқан көмегімен жылжытып өзгертуге болады. Ал жол биіктігін де осы тәсілмен өзгертуге болады.

Кестенің ұяшықтары арасына ауысу үшін меңзерді басқару пернелерін немесе маусты пайдалануға болады.

Ұяшықтарды қосу және өшіру, біріктіру.

Кей кезде дайын кестеге баған немесе жол немесе ұяшық қосуға болады. Кестеге баған немесе жол қосқанда деректердің жаңылысуы болмайды. Ал ұяшық қосқанда мұқият болған жөн. Ұяшық, немесе ұяшықтар тобын қосу үшін, алдымен жанына жаңа ұяшық орналасатын ұяшықты белгілеңдер. Содан кейін Таблица – Добавить ячеек командасын орындаңдар. Добавление ячеек терезесінде жаңа ұяшық қосылғаннан кейін не істейтінін: жол, баған қосу немесе ұяшықтарды жылжыту керек екенін көрсету керек. Дайын кестеге көбіне жаңа ұяшық қосу көп қолданылмайды.

2. Кестеге жаңа баған қосу үшін жанына жаңа баған орналасатын бағанды белгілеп, Таблица – Добавить столбцы командасын орындайды.

Кестеге жаңа жол қосу үшін жанына жаңа жол орналасатын жолды белгілеп, Таблица – Добавить строки командасын орындайды.

Кестедегі жаңа жол, баған немесе ұяшықты өшіру үшін оны белгілеп Таблица – Удалить ячейки командасын орындаймыз. Удаление ячеек терезесінде ұяшықтың солға, жоғары ығысуы немесе жол немесе баған өшірілуі көрсетіледі.

Жолдардың көрші ұяшықтарындағы ақпаратты біріктіріп, оларды бір ұяшыққа жазу үшін осы ұяшықтарды ерекшелеп, Таблица – Обьединить ячейки командасын орындайды. Нәтижесінде ерекшеленген ұяшықтардағы ақпараттар бір ұяшыққа біріктіріледі.

Кестенің кейбір ұяшықтарын бірнеше ұяшыққа бөлу үшін бөлетін ұяшықты белгілеп, Таблица – Разбить ячейки командасын орындайды. Разбиение ячеек терезесінде число столбцов өрісіне қажет бағана санын, число строк өрісіне қажет жол санын енгізіп ОК батырмасын шертеміз.

Кестелерді жиектеу.

Кестелердің жиектерін өзгерту немесе алып тастау үшін өзгеріс енгізетін кесте торын белгілеп, Формат – Границы и заливка командасын орындайды. Границы и заливка терезесінде Граница қосымшасын шертеді. Қажет жиектің типін таңдап ОК батырмасын шертеді.

Кестенің ұяшығындағы мәтіннің бағытын өзгерту үшін ұяшықтың үстінде маустың оң жағын басып, шыққан динамикалық менюден Направление текста командасын таңдайды. Шыққан терезеде қажет бағытты таңдап, ОК батырмасын шертеді.

3. Word ортасынан формулалар редакторын іске қосу үшін енгізу курсорын құжаттың формула кірістірілетін жеріне орналастырып, Кірістіру Обьект Microsoft Equation 3. 0 (Вставка Обьект Microsoft Equation) 3. 0 әмірін орындау керек немесе стандартты құрал саймандар мен пішімдеу жолағынан белгішесін басамыз. Сонда экранда “Формула” атты шаблондар панелі шығады.

Мысалы: ах2 + вх + с = 0 квадрат теңдеуінің түбірін табу формуласын жазайық. Оның түбірін табу формуласын жазбастан бұрын осы теңдеудің өзін біз компьютерде қалай теретінін қарастырайық. Бұны теру үшін формулалар редакторы керек пе, жоқ па дегенге тоқталайық. Оны біз жоғарғы индексілі х2 белгісін қолдану арқылы оңай жаза аламыз. Олай болса біреуіміз осы формуланы компьютерде теріп көрсетейік. (теңдеуді бір оқушы компьютерде жазып көрсетеді)

Ал теңдеудің түбірін қалай табамыз? Кім ол формуланы тақтаға жазып береді?

Міне осы формуланы біз компьютерде теру керек.

Ол үшін жоғарғы немесе төменгі индексілі белгілерді қолдана аламыз ба?

Қолдана алмайтын болсақ оны қалай жаза аламыз?

осы формуланы компьютерде теріп көрейік

Д=в2 – 4ас

Д>0 болса екі түбір бар:

х1=- в+В/2а

х2=- в – Д/2а

Кестелермен жұмыс жасайтын сұраныстар

Microsoft Access бағдарламасы ол – кез-келген фирма, мекеме, шағын кәсіпкерлік шаруа-шылықтар бір-бірі турла мағлұмат алу үшін, немесе келісу үшін, арнайы қағаздар толты-рып, құжаттар дайыднап, қағаздардың санын көбейтіп әуре болмайды. Мұның бәрін осы бағдарлама жасайды. Бұл бағдарламада кесте түрінде, сызба түрінде, кез-келген фирманың толық мағлұматтары болады. Оны алып қарап, онымен тікелей жұмыс жасай беруге болады. Microsoft Access бағдарламасы қазіргі кезде компьютерлік технологиялардың құрал ре-тінде кеңірек пайдаланылуы. Бұл бағдарлама қазіргі таңда компютерді осы бағытта пайда-ланудың нақты мысалдары көп емес. Бұл бағдарламаны оқушыларға оқыту жүйесіндегі көп-теген сатылардан біртіндеп меңгеру арқылы жүргізіледі. Microsoft Access бағдарламасы кеңінен қолданылатын бағдар. Ол өнідіріс орындарында, баспа-кітап шығару салаларында, оқулықтар жасауда, сауда-саттық айналымында есептік жүйелерді орындауда ерекше рөлді атқарады. Microsoft Access бағдарламасы жоғарғы оқу орындарындағы оқушылар үшін кеңінен пайдалану да бірнеше ұтымды жақтары бар. Оқу процесінде білімін жетілдіру, ақпарат құралдарын енгізу, есте сақтау операциялары бойын-ша барлық мағлұматтарды енгізіп отыру, есептеу, сараптау, т. б. жүйелер үшін тиім-ді. Microsoft Access бағдарламасы көбінесе, баспа қызметерінде, жоба жасау, типография-лық және топографиялық, жалпы инженерлік саланың бәрін де қызмет етеді. Сонымен қоса конструктілік тәсілдердерді орындау, кестелермен жұмыс жасау салаларын да қамтиды. MS Access ақпаратты көрсету және сақтау үшін пайдаланылатын жеке компонеттерден тұрады. Олар: кесте, форма, есеп беру, сұраныстар, деректерге мүмкіндік беретін беттер, макростар және модульдер. Формалар мен есептерді құру үшін конструкторлар қолданыла-ды, осндықтан бұл компонеттер конструкторлық объектілер деп аталады. Конструкторлық объектілер басқару элементтері деп аталатын едәуір кіші объектілерден тұрады (олар: өріс, батырмалар, диаграммалар, жақтаулар, және т.б.). MS Access кіру жолы: пуск – все программы – MS Office – MS Access, яғни

Кесте деректер қорының негізі болып табылады. MS Access-те бүкіл ақпарат кестелерде беріледі. Формалар-форма терезесінде кестелерді енгізу мен көру үшін қолданылады. Олар экран-да бейнеленген ақпараттың көлемін шектеуге мүмкіндік береді және оны тиісті түрде көрсе-теді. Шебердің көмегімен форманы, оған алдын-ала құрылған шоблонның біріне сәйкес ор-наластырып берілген кестенің өрістерін енгізе отырып, құруға, яғни форманың конструкто-ры көмегімен кез-келген күрделі дәрежедегі формаларды құруға болады. Есесп берулер деректер қорында бар ақпаратты бейнелеу үшін қолданылады. Есеп беру-лер конструкторының көмегімен деректер тобын, өрістер тобын және есептелінетін өрістер-ді, оларды сәйкес жасайтын өз есеп берулерімізді дайындай аламыз. Сұраныс деректер қорынан ақпаратты алады, әрі мұнда деректер бірнеше кесте арасында бөлінген болуы мүмкін. MS Access-те сұранысты пішімдеу үшін үлгі бойынша сұрату деген әдіс қолданылады. Визуалды ақпарат негізінде бұл әдісті қолдана отырып бір немесе бірне-ше кестелерден қажетті деректерді алуға болады. Деректерге қатынау беті MS Access немесе Mocrosoft SQL Server деректер қорында сақталған интернет немесе интернет арқылы жұмыс істеуге және оларды көруге арналған Web парақтың арнайы түрін ұсынады. Макростар жиі орындалатын операцияларды автоматтандыруға арналған. Әрбір макрос бір немесе бірнеше макрокомандалардан тұрады, олардың әрқайсысының белгілі бір қызме-ті бар, мысалы, формаларды немесе есептерді баспаға жібереді. Енді MS Access терезелеріне шолу жасап кетейік және олардың мәзірлер қатарын қарас-тырып өтейік. Бастапқы терезесі:

Деректер қорын құрастырушы терезесінің түрі:

Мәзір қатары:

Тақырыбы: МББЖ Access Жоспар Кіріспе I. Бөлім . Даталогиялық жобалау туралы жалпы мағлуматтар. 1.1 Даталогиялық жобалаудың бастапқы деректері. 1.2 Даталогиялық жобалау нәтижесі. 1.3 Даталогиялық жобалауға қатынасы. 1.4 Деректер базасын құрамын аңықтау. 1.5 Жасанды идентификаторларды енгізу. II Бөлім. Даталогиялық модельдердің ерекшеліктері. 2.1 Іштей жазу құрылымы. 2.2 Сыртқы жазу құрылымы. 2.3 Желілік МББЖ тендес файлдармен даталогиялық жобалау. III Бөлім. Мәліметтер базасын жобалау « Жиһаздар» 3.1 Таблицалар 3.2 Форма 3.3 Сұраныстар Қорытынды Дереккөздер.

Кіріспе Мәліметтер базасында жобалау кезендері. Мәліметтер базасында белгілі – бір пәндік облыс туралы ақпарат көрінеді. Пәндік облыс (ПО) деп нақты зертеу үшін қызығұшылық білдіретін реалды әлемнің бөлігі аталады. Автоматтандырылған ақпараттық жүелердепәндік облыстың көрінісі мәліметтердің бірнеше деңгейлерінің модельдерімен ұсынылады. Модельдердің деңгейлерінің саны МББЖ – нің ерекшеліктеріне тәуельді болады. Әрі қарай біздер МББЖ — ге деректер базаларын жобалауда сұрақтарын қарастырамыз, құрылымдық деректер модельдерін қолдаймыз. Модельдер логикалық және физикалыһ деңгейде бөлек түрінде қолданатына қарамастан, методологиялық көзқарастан мөдельдердің деңгейлерін және деректер базаларының жобалау кезендерін бәрі – бір белгілеуге болады.

Деректер базасының даталогиялық моделі (ДМ). Даталогиялық модель логикалық деңгейдің моделі болып табылады және ол деректер элементтерінің логикалық арасындағы байланысты бейнелеп, олардың сақтау сыртқы ортаға да мазмұнына тәуельді болмайды. Осы модель информациялық бірліктер терминдеріне құрылады, нақты МББЖ рұқсат етілген, біздер деректер базасын жобалайтын ортада.ДЛМ құру кезеңі даталогиялық жобалау болып аталады. МББЖ тілімен деректер базасының логикалық құрылымын суреттеуді сызбанұсқа д.а. ДБ физикалық моделі . Даталогиялық модельдің сақталатын орнына байланыстыру үшін физикалық деңгейдің деректер моделі қолданылады(көп жағдайда физикалық моделі д.а.). Осы модель есте сақтау құралғыларды аңықтайды және деректерді сақтайтын жерде физикалық түрін ұйымдастырады. Физикалық деңгейдегі модель мүмкіндік нәтижелілігін есептеп құрылады, МББЖ суреттеуі бойынша. Деректер базасының физикалық құрылымын суреттеуді сақтау сызбанұсқасы д.а. Соған сәйкес ДБ жобалау деңгейі физикалық жобалау д.а.

1. Даталогиялық жобалау туралы жалпы мағлуматтар. 1.1 Даталогиялық жобалаудың бастапқы деректері. Кез – келген МББЖ өзіне мүмкін болатын мәліметтердің логикалық бірліктерімен жұмыс жасайды, сонымен қатар жоғарғы деңгейдегі логикалық құрылымдардың ақпараттық бірліктерді құраушы төменгі деңгейлерден аңықталған ережелер композицияларын қолдануға мүмкіндегі береді. Бұдан басқа, көптеген МББЖмәліметтер базасы құрылымына сандық және басқалай шектеулер қояды. Сондықтан даталогиялық модельді құруға кіріспестен бұрын МББЖ – нің ерекшеліктерін тыңғылықты түрде оқып — зерттеу керек, жобалық шешімді таңдауға әсер етуші факторларды анықтау қажет, сонымен қатар, жобалаудың автоматтандырылуының қолда бар жабдықтарын, оларды пайдалану мүмкіндіктері мен мақсатты бағытталдығын анализдеу керек. Даталогиялық жобалау мәліметтер базасының логикалық құрылымын жобалау болып МББЖ – мен ұсынылатын мәліметтерді физикалық мүмкіндіктері әсер етеді. Сондықтан да, мәліметтерді физикалық ұйымдастыру ерекшеліктерін білү логикалық құрылымды жобалау барысында пайдалы болып табылады. Мәліметтер базасының логикалық құрылымы,және де мәліметтермен толтырылған мәліметтер базасы реалды пәндік облыстың көрінісі болып табылады. Сондықтан жобалық шешімдерді таңдауға информациялық модельде көрсетілген, пәндік облыспен көрсетілетін специфика әсер етеді.

1.2 Даталогиялық жобалау нәтижесі. Даталогиялық жобалаудың түпкілікті нәтижесі болып ЯОД – да мәліметтер базасының логыкалық құрылымын суреттеу табылады. Бірақ егер жобалау “қолмен” жүргізілсе, онда ең алдымен мәліметтер базасы құрылымың схемалық графикалық көрінісі құрылады. Бұл жағдайда мәліметтерді суреттеу тілінің конструкциясы мен ақпараттық бірліктер мен олардың арасындағы байланыстарды графикалық белгілеудің арасындағы бірмағыналық сәйкестілік қамтамасыз етілуі тиіс. Графикалық көрнісіс мәліметтер базасының құрылымын автоматты жобалау барысында жобалаушымен қарым – қатынастың интерфейстік жабдығы ретінде және де жобаны құжаттау кезінде де қолданылады. Мәліметтер базасының логикалық құрылымын жобалау барлық ақпараттық бірліктер мен олардың арасындағы байланысты анықтауды , оларға ат беруді білдіреді. Егер де ақпараттық бірліктер үшін әртүрлі типтерді қолдану мүмкін болса, онда олардың типін аңықтау қажет. Сонымен қтар кейбір сандық характеристикаларды, мысалы, өріс ұзындығын берген жөн.

Бір кестемен жұмыс жасауда SQL сұраныстарды қолдану

Дерекқорды басқару негіздері пәнінің мақсаты ДҚБЖ, ДҚ және ДҚБЖ ортасында ДҚ қолданбаларын құру негіздерін оқып игеру болып табылады.

• Пәнді оқыту міндеттері:

• ДҚБЖ жобалауының негізгі білімі, деректердің негізгі үлгілерін құру принциптері және олардың жаңа ДҚБЖ қолданылуы;
• деректермен жұмыс жасайтын негізгі операциялары, ДҚБЖ деректерді манипуляциялауы және тілдік құралдардың сипаттауы, SQL сұраныстарының стандартты тілі;
• дерекқорды жүзеге асыру және жобалау, дерекқорды басқару жүйесінде визуалды программалау ортасының қолдануымен дерекқордың қолданбаларын құру, дерекқормен жұмыс жасау үшін SQL тілін қолдану;
  • Пререквизиттер: берілген пәнді игеруге қажет үшін алдында оқылған пәндер (мамандықтың жұмыс оқу жоспарының пәндер тізімі).

«Дерекқорды басқару негіздері» пәні жоғарғы оқу орнында алынған «Ақпараттану»,  «Алгоритмді тілде программалау пәндеріне негізделген.

• Постреквизиттер: Оқылатын пәннің білімі қолданылатын (мамандықтың жұмыс оқу жоспары бойынша) «Дерекқорды басқару негіздері» пәнінде алынған білім «Дерекқорды жобалау мен қорғау» және «Дерекқорды қорғау мен қауіпсіздендіру» пәндерін оқу барысында қолданылады.

Тақырып 1.  ДҚБЖ кіріспе. Курстың мақсаттары мен міндеттері. Курс құрылымы және оның басқа пәндермен байланысы. Деректерді өңдеу әдістерінің қысқаша тарихи даму очеркі. Дерекқор технологиясы, негізгі ұғымдары мен анықтамалары. ДҚБЖ жіктелуі, реляциялық жүйелер. Клиентті ДҚБЖ , ДҚ серверлері. ДҚБЖ функционалды құрауыштары, ДҚБЖ мүмкіндіктері. (2 сағат).

Тақырып 2. Реляциялық ДҚБЖ тілдік ортасы. Деректерді анықтау, манипуляциялау және басқару. 4 GL – 4-ші кезеңдегі тілдер.  d-Bаse сияқты ДҚБЖ  x-Bаse программалау тілі. ДҚ сұлбасын құру, өріс параметрлері, ДҚ жүктеу. Деректерді редакциялау, қорғау және жою. (2 сағат).

Тақырып 3. ДҚБЖ файлдармен жұмыс жасау. ДҚ деректерді манипуляциялау. ДҚ сұрыптау және индекстеу. ДҚ деректерді іздеу (2 сағат).

Тақырып 4. ДҚБЖ стандартты функциялары. Командалар – функциялар. Мерзіммен, сандық өрнекпен, символдық өрнектермен, файлдармен жұмыс жасайтын стандартты функциялар. (2 сағат).

Тақырып 5. ДҚБЖ программалау. Командалық файлдар, программаның модульдігі, процедуралар, басқару операторлары. Циклді ұйымдастыру, шарттарды тексеру, деректер кестесін сканерлеу. (2 сағат).

Тақырып 6. SQL дерекқорының реляционды тілі. SQL стандарттары. SQL командаларының категориялары. SQL деректердің анықталуы. SQL деректерді монипуляциялау (2 сағат).

Тақырып 7. SQL сұраныстары. SQL сұранысының пішімі. SQL-дің қарапайым сұраныстары. Шарттарды қалыптастыру, деректерді реттеу, сұраныстарды қабылдаушылар (2 сағат).

Тақырып 8. SQL-дің күрделі сұраныстары. SQL стандартты функциялары, деректерді топтау. Көпкестелі сұраныстар, псевдонимдер. (2 сағат)

Тақырып 9. SQL-дегі бағыныңқы сұраныстар. Бағыныңқы сұраныстар мен сүраныстар. SQL деректерімен манипуляциялау және деректерді анықтау командаларындағы бағыныңқы сұраныстар. (2 сағат)

Тақырып 10. ДҚБЖ объектті-бағытталған программалау (ОБП). ОБП сипаттамалары, кластары, объектілер, контейнерлер және басқару элементтері, оқиғалары, қасиеттері және ДҚБЖ объектілер әдістері. (2 сағат)

Тақырып 11. ДҚБЖ визуалды программалау. Объектілер контейнерлер және басқару элементтері, олардың қасиеттері және әдістері, деректер көзін анықтау, ДҚ деректерімен байланыс. (2 сағат)

Тақырып 12. ДҚБЖ инструменттік құралдары. Мастерлер,конструкторлар, құрастырғыштар. ДҚ қолданбаларын жобалау технологиялары. (2 сағат)

Тақырып 13. ДҚ технологиясында клиент-сервер сәулеті. ДҚЖ жіктелуі. Файл-сервер сәулеті. Екі деңгейлі және үш деңгейлі клиент-сервер сәулеті. Клиент-сервер қолданбасын құру. (2 сағат)

Тақырып 14. ДҚЖ сәулеті. Деректер сұлбасы, сұлбаларды көрсету пішіні. ДҚЖ стандартты үш деңгейлі сұлбасы. Деректер құрылымы, деректермен жұмыс, тұтастық шектеуі. (2 сағат)

Тақырып 15.  Деректер үлгілері. Деректердің иерархиялық үлгісі (ДИҮ). Деректердің желілік үлгісі (ДЖҮ). Деректердің реляциялық үлгісі (ДРҮ). Реляциялық алгебра және реляциялық санау.Қорытынды. ДҚБЖ  дамуы.  Деректер қоймасы. QLAP – технологиялары. (2 сағат)

Біріккен сұраныстар

Мақсаты: МҚБЖ – нің функционалды мүмкіндіктері және жұмыс істеу негіздерімен танысу.

Қазіргі кезде мәліметтер қоры (МҚ) және мәліметтер қорын басқару жүйесі (МҚБЖ) терминдері тек компьютерлерге қатысты қолданылады. Жалпы мағынасында мәліметтер қоры терминін белгілі бір нышандарына байланысты біріккен акпараттардың кез келген жиынына қолдануға болады. Мысалы, мәліметтер қоры ретінде поезд козғалысының кестесін немесе сатып алушылардың тапсырысы және тапсырыстың орындалуы туралы мәліметтер тіркелген кітапты қарастыруға болады. Мұнда мәліметтер қоры ретінде анық біріккен мәліметтердің жиыны қарастырылады. Сондықтан сіздің жазу кітапшаңыз, оған ақпаратты кұрылымды түрде жазбасаңыз, ол мәліметтер қорыт болып есептелмейді.

Көптеген МҚ-да алғашкы деректерді жинақтау кестенің көмегімен іске асырылады, оның жолы — қойманың бір объектісі жайлы толық акпаратты, ал бағаны — объектінің бір сипаттамасын білдіреді. Кестенің жолы (бір объекті туралы деректер) жазу деп, кестенің объектілері сақталған белгілі бір сипаттамалардан тұратын баған өріс деп аталады.

Өріс

Жазу Қызметі Аты, тегі Телефон

Президент Алиев Қазыбек 61-56-87

Вице – президент Асқаров Аман 61-89-75

Бас есепші Советова Мөлдір 61-65-53

Маркетолог Алиева Жанна 61-45-12

Офис-менеджер Елена Шмит 61-48-78

МҚ кұруда тиімді жұмыс үшін оның құрылымын әрбір өрісте мазмұны тек бір типтегі деректер болатындай етіп ойлап табу керек, мысалы:

• өрістің аты: Тегі

мазмұны: Молдыбаев

• өрістің аты: Телефон

мазмұны: 25-89-56

• өрістің аты: Айы

мазмұны: сәуір

Мәліметтер қорының негізгі белгісі — ондағы ақпараттың жылдам ізделуі. Егер абоненеттің тегі, аты және әкесінің аты белгілі болып, телефон нөмірін табу қажет болса, бұл ақпаратты Телефондық-адрес кітапшасынан аласыз. Алайда егер фирмаңызда, мысалы, компьютерлермен сауда жасайтын кісінің жай-жапсары тапсырыстар кітабында хронологиялық тәртіппен ретгелген болса, онда белгілі бір қалада тұратын клиенттердің тізімін алуға немесе соңғы үш айда сатып алушылардың көп сұранысына ие болған компьютерлердің моделін анықтауға біраз уакыт жұмсалады.

Мәліметтердің реляциялық қоймалары

Соңғы уақытта мәліметтер қорының ішіндегі ең көп тарағаны — реляциялық мәліметтер қоры. Реляциялық мәліметтер қорында ақпарат бір немесе бірнеше кестелерде сақталады. Кестелер арасындағы байланыс бір не бірнеше сәйкес өрістер арқылы жүзеге асырылады.

Реляциялық мәліметтер қорында кестенің әрбір жолы бірегей. Жолдардың бірегейлігін қамтамасыз ету үшін кілттер қолданылады, олар кестенің бір не бірнеше өрістерінен тұрады. Кілттер тізбектелген түрде сақталады, бұл іздеу кезінде кестенің жазуларына тікелей қатынауды қамтамасыз етеді.

Реляциялық МҚБЖ-нің негізгі ерекшеліктері:

• Барлық мәліметтер кесте түрінде сақталады.
• Әртүрлі сипаттағы мәліметтер түрлі кестелерде сақталады.
• Қойма құратын кесте мәліметтері арасында қарым-қатынас (реляцияның) беріледі.
• Әртүрлі кестелердегі ақпарат мәліметтері жаңа сұратулар құру кезінде қолданылатын жаңа

Біріктіруді қолданылатын сұраныстар

Сұраныстар – бұл деректерді өңдеу үшін арналған арнайы құрылғы. Сұраныстардың көмегімен деректерді сұрыптауға, сүзгілеуге, өзгертуге, яғни өңдеуге болады. Сұраныстың негізгі қызметі – кестелерді байланыстыру және деректерді таңдап алу. Бұл жерде бірнеше кестедегі деректерді өзара байланыстыру мүмкіндігі туралы айтылады. Сонымен қатар деректерді таңдау барысында жаңадан қажетті мәліметтері бар уақытша кестелер құрылады. Бұл мақсат үшін MS Access-те сұраныстар қолданылады, ал уақытша қорытынды кестелерді Recordset объектісі деп атайды. Әдетте Recordset объектілерін виртуалды кестелер деп атайды, дегенмен олар сұраныстардың орындалу нәтижелерін деректер қорында емес, компьютердің жадында сақтайды. Дәлірек айтсақ, кестелер арасындағы байланыстар орнату мүмкіндігі реляциондық ДББЖ тізімдерді өңдеу үшін аранлаған тегіс файлдардың процессорлары деп аталатын қарапайым қосымшалардан өзгешелейді. Recordset объектісі – бұл бірнеше кестедегі деректерді тек біріктіріп қана қоймайды, сонымен қатар ондағы деректер іріктеудің нақты белгілеріне сәйкес келу керек. Сонымен бірге есептеу жолымен бір мәннен екінші мәнді алуға болады.

Көптеген ДББЖ сұраныстырдың келесі түрлері қолданылады:

таңдама бойынша сұраныс кестедегі деректерді өзеріссіз қалдырып, форма немесе кесте түрінде болады;

өзгермелі сұраныс деректерді орналастыру немесе өзгерту (деректерді кірістіру, жою, жаңарту) үшін арналады;

қиылысқан сұраныстар статистикалық есептердің нәтижелерін көрсету үшін арналған;

параметрлері бар сұраныстар – ———————————————

Ал енді біз ең күрделі тапсырмалардың бірін қарастыруға – таңдамаға сұраныстар (немесе қарапайым сұраныс деп те атауға болады) құруға кірісеміз.

Таңдамаға сұраныстарды қолдана отырып, деректер қорынан кестелік түрдегі деректердің бейнесін алуға болады. Сұраныстарға арналған деректер бір немесе бірнеше кестелерден, бұрыннан бар сұраныстардан немесе кестелер мен сұраныстардың комбинациясынан түсуі мүмкін. Деректерді алу үшін пайдаланылатын кестелер мен сұраныстар жазбалар көздері деп аталады.

Таңдамаға қарапайым сұраныстар құру шеберді пайдалану мен құрастырушы режимінде жұмыс істеу кезінде де бірдей жағдайда орындалады. Бұл үшін сұранысқа енгізуді қажет ететін жазбалар көздері мен өрістерді таңдап алу қажет. Қажет болған жағдайда сұраныстың нәтижелерін нақтылау үшін шарт қоюға болады.

Таңдамаға сұраныс құрғаннан кейін, нәтиже алу үшін оны орындау қажет. Сұранысты орындау үшін оны кестелер режимінде ашу жеткілікті. Алдағы жерде сұранысты қажеттілікке қарай қайтадан қолдануға болады, мысалы пішім үшін жазбалар, есептеулер нәтижелері немесе басқа сұраныстар көзі ретінде.

Егер форманы құру кезінде, форма құру үшін пайдаланылған, «бірдің-көпке» қатынасының көмегімен байланысқан,  кестесі немесе сұранысы бар бір кесте байқалса, Access байланысқан кестеге немесе сұранысқа негізделген формаға деректер кестесін қосады. Мысалы, егер «Байланыстар» кестесіне негізделген қарапайым форма құрылса, және «Штаттық кесте» мен «Байланыстар» кестелерінің арасында «бірдің-көпке» қатынасы анықталса, онда деректер кестесінде қызметкердің ағымдағы жазбаларына қатысты «Байланыстар» кестесінің барлық жазбалары бейнеленетін болады.  Егер формада деректер кестесі қажет емес болса, оны алып тастауға болады. Егер форманы құру үшін пайдаланылған кестемен «бірдің-көпке» қатынасымен байланысқан бірнеше  кесте пайда болса, Access формаға деректер кестесін қоспайды.

Егер сіз қазір ғана құрылған форманы алдағы уақытта да пайдаланғыңыз келсе, жедел ену тақтасындағы Сақтау пиктограммасында тышқанды шерту арқылы сақтап қойыңыз.. Сақталған форма ауысулар облысында пайда болады.

Салынған ішкі сұрақтар

Сұрақтар жобалау туралы жалпы мағлуматтар. 1.1 Даталогиялық жобалаудың бастапқы деректері. Кез – келген МББЖ өзіне мүмкін болатын мәліметтердің логикалық бірліктерімен жұмыс жасайды, сонымен қатар жоғарғы деңгейдегі логикалық құрылымдардың ақпараттық бірліктерді құраушы төменгі деңгейлерден аңықталған ережелер композицияларын қолдануға мүмкіндегі береді. Бұдан басқа, көптеген МББЖмәліметтер базасы құрылымына сандық және басқалай шектеулер қояды. Сондықтан даталогиялық модельді құруға кіріспестен бұрын МББЖ – нің ерекшеліктерін тыңғылықты түрде оқып — зерттеу керек, жобалық шешімді таңдауға әсер етуші факторларды анықтау қажет, сонымен қатар, жобалаудың автоматтандырылуының қолда бар жабдықтарын, оларды пайдалану мүмкіндіктері мен мақсатты бағытталдығын анализдеу керек. Даталогиялық жобалау мәліметтер базасының логикалық құрылымын жобалау болып МББЖ – мен ұсынылатын мәліметтерді физикалық мүмкіндіктері әсер етеді. Сондықтан да, мәліметтерді физикалық ұйымдастыру ерекшеліктерін білү логикалық құрылымды жобалау барысында пайдалы болып табылады. Мәліметтер базасының логикалық құрылымы,және де мәліметтермен толтырылған мәліметтер базасы реалды пәндік облыстың көрінісі болып табылады. Сондықтан жобалық шешімдерді таңдауға информациялық модельде көрсетілген, пәндік облыспен көрсетілетін специфика әсер етеді.

1.2 Даталогиялық жобалау нәтижесі. Даталогиялық жобалаудың түпкілікті нәтижесі болып ЯОД – да мәліметтер базасының логыкалық құрылымын суреттеу табылады. Бірақ егер жобалау “қолмен” жүргізілсе, онда ең алдымен мәліметтер базасы құрылымың схемалық графикалық көрінісі құрылады. Бұл жағдайда мәліметтерді суреттеу тілінің конструкциясы мен ақпараттық бірліктер мен олардың арасындағы байланыстарды графикалық белгілеудің арасындағы бірмағыналық сәйкестілік қамтамасыз етілуі тиіс. Графикалық көрнісіс мәліметтер базасының құрылымын автоматты жобалау барысында жобалаушымен қарым – қатынастың интерфейстік жабдығы ретінде және де жобаны құжаттау кезінде де қолданылады. Мәліметтер базасының логикалық құрылымын жобалау барлық ақпараттық бірліктер мен олардың арасындағы байланысты анықтауды , оларға ат беруді білдіреді. Егер де ақпараттық бірліктер үшін әртүрлі типтерді қолдану мүмкін болса, онда олардың типін аңықтау қажет. Сонымен қтар кейбір сандық характеристикаларды, мысалы, өріс ұзындығын берген жөн.

Таңдамаға сұраныс құрғаннан кейін, нәтиже алу үшін оны орындау қажет. Сұранысты орындау үшін оны кестелер режимінде ашу жеткілікті. Алдағы жерде сұранысты қажеттілікке қарай қайтадан қолдануға болады, мысалы пішім үшін жазбалар, есептеулер нәтижелері немесе басқа сұраныстар көзі ретінде.

Егер форманы құру кезінде, форма құру үшін пайдаланылған, «бірдің-көпке» қатынасының көмегімен байланысқан,  кестесі немесе сұранысы бар бір кесте байқалса, Access байланысқан кестеге немесе сұранысқа негізделген формаға деректер кестесін қосады. Мысалы, егер «Байланыстар» кестесіне негізделген қарапайым форма құрылса, және «Штаттық кесте» мен «Байланыстар» кестелерінің арасында «бірдің-көпке» қатынасы анықталса, онда деректер кестесінде қызметкердің ағымдағы жазбаларына қатысты «Байланыстар» кестесінің барлық жазбалары бейнеленетін болады.  Егер формада деректер кестесі қажет емес болса, оны алып тастауға болады. Егер форманы құру үшін пайдаланылған кестемен «бірдің-көпке» қатынасымен байланысқан бірнеше  кесте пайда болса, Access формаға деректер кестесін қоспайды.

Егер сіз қазір ғана құрылған форманы алдағы уақытта да пайдаланғыңыз келсе, жедел ену тақтасындағы Сақтау пиктограммасында тышқанды шерту арқылы сақтап қойыңыз.. Сақталған форма ауысулар облысында пайда болады.