САБАҚ ТАҚЫРЫБЫ: Сүйектердің химиялық құрамын зерттеу
Сабақтың мақсаты: 1. Сүйектердің химиялық құрамын зерттеу.
- Сүйек құрылысы мен қызметінің арасындағы байланысын анықтайды
Барлық оқушылар орындай алады: І-кезең:Сүйектің химиялық құрамын түсіндіру.
ІІ-кезең:Сүйектің макроскопиялық құрылысындағы ерекшеліктерді оқу.
ІІІ-кезең :Сүйектің өсуі ақпаратты-әңгіме жүргізу.
Кейбір оқушылар: Оқушылар сүйектің микроскопиялық құрылымын зерттейді. Сүйектің орналасу ерекшелігіне
байланысты қандай қасиет барын түсіндіреді.
Тілдік мақсат:
| № | Қазақша | русский | english |
| 1 | Сүйектің мыйлы заты | костный мозг | bone marrow |
| 2 | Кемік зат | Губчатое вещество | spongy bone |
| 3 | Остеон | Остеон | osteon |
| 4 | Остеоцит | Остеоцит | osteocyte |
| 5 | Остеобласт | Остеобласт | osteoblast |
Сүйек-тірі ұлпа. Егер адамның массасы 70 кг болса,оның қаңқасының орташа салмағы 8-9 кг құрайды. Неге қаңқа жеңіл бола тұрып, беріктік қасиеті жоғары?
Сұрақ: 1.Сүйек иіле ме? 2. Сүйек үгітіле ме?
Бірінші топ. тапсырма-1. Қалыпты сүйектің құрылымын түсіндіру.
Екінші топ: Бір күн бұрын 9% тұз қышқылына салынған сүйекті созып көрсете отырып, бейорганикалық зат/кальций/еритіндгігін дәлелдейді. Органикалық заттар сүйекке созылғыштық қасиет береді.
Үшінші топ: күйдірілген сүйектерге тәжірибе жасай отырып, түсіндіреді.
| Химиялық қосылыстар | % | Неорганикалық қосылыстардың құрамы
21,85%=100% деп алғанда |
%
|
| су
|
50
|
Кальций ортофосфаты Ca3(PO4)2.
|
85,0
|
| Органикалық
|
Кальций карбонаты.
|
9,0
|
|
| қосылыс (оссеин)
|
12,4
|
Кальций фториді CaF2
|
3,0
|
| Май
|
15,75
|
Магний ортофосфаты * Mg3(PO4)2.
|
1.5
|
| Неорганикалық қосылыс
|
21,85
|
Натрий хлориді NaCl и калий хлориді KCl
|
0,5
|
| Басқада неорганикалық қосылыстар
|
1.0
|
||
| Барлығы | 100 | Барлығы | 100 |
Оссеин заты сүйекке серпімді, иілгіштік қасиет береді. Жас балалардың сүйегінде органикалық заттардың мөлшері көбірек. Сүйектері иілгіштік қасиет береді.
Адамның жасы ұлғайған сайын сүйегінде ағзалық заттар азайып, минералды заттар көбейеді. Құрамында минералды заты көп сүйектер иілгіштік қасиетінен айырылып, морт сынғыш келеді.
ІІ-кезең:Сүйектің макроскопиялық құрылысындағы ерекшеліктері (Сүйек құрылысы мен қызметінің арасындағы байланысын анықтайды)
- Қай сүйектерде қуыс бар?
- Ол қуыс неге толы болады?
- Кемікті сүйектерді білесіздер ме?
Сүйектің құрылымы:
Ересек адамның ұзын сүйегінің орталық өзегінде медуллярлық өзек орналасады. Онда қанның қызыл жасушаларын түзетін жұмсақ тін –қызыл кемік, негізінен майлардан тұратын сары кемік және қан тамырлары болады. Сүйектік кеміктік айналасында торлық сүйектік қабық, оның қуысында да кеміктік тін мен қыртыстық материал болады. Кішкентай көлденең өзектер медуллярлық өзекті сүйектердің бетін қаптайтын жұқа қабықшамен –сүйектік қабықпен байланыстырады.
Жілік кемігі:
Микроскопиялық көріністе жіліктің қызыл кемігі көрсетілген. Онда жіліктің кемігі түзетін қанның қызыл және ақ жасушалары көрсетілген.Онда жіліктің кемігі түзетін қанның қызыл және ақ жасушалары көрсетілген. Туылған кезде кемік сүйектердің барлығында болады Бірақ ұзын сүйектер –жіліктерде ол біртіндеп сары кемікке ауысып, қан жасушаларын өндіретін қызметінен айырылады.
Сыртқы қабаты:
Сүйектің сыртқы қабаты тығыз орналасқан остеондардан тұрады. Әр остеонның орталық өзектерде қанның жасушалары мен жүйкелік ұштары болады. Қан табашаларының аралығында кішкене қара дақтар –тесіктер (лакункалар, қуыстар ) болады. Оларда остециттер болады.
Торлық сүйек:
Оның шарбақшалық құрылымы болады. Шарбақша сүйекке күш түсу бағытында орналасып, оған жеңілдікпен қатар мықтылық қасиетін береді.
Сүйектердің созылуы.
Сүйектің сүйектік қабық емес, шеміршекпен қапталған соңғы нүктесінде эпифизарлық табақша деп аталатын аймақ болады. Шеміршектік элементтер (хондроциттер) өсу барысында «бағаналар» түзіп, көбейеді. Хондрациттердің өсіп, өлі еттенуі барысында босап қалған кеңістік жаңа сүйектік материалмен толтырылады.
Сүйектердің өсуі.
Сүйектердің көп бөлігінің өсуі шеміршектік сатыдан басталады. Сүйектік тіннің дамуы шеміршектік материалдың минералдық заттар, негізінен, кальцийдің жиналуы үрдісінің түрленуі мен жүреді. Сүйектік тіннің дамуы балалық жаста жүріп, ересек жаста аяқталады.
Сүйіктің құрылысы
1.сары тығыз кемік зат
2.жіліктің кемік басы
3.қызыл кемік
4.сүйіктің қабығы
5. жілік майы
6. жіліншіктің ортаңғы бөлігі
Сүйектің құрылымы:
Ересек адамның ұзын сүйегінің орталық өзегінде медуллярлық өзек орналасады. Онда қанның қызыл жасушаларын түзетін жұмсақ тін –қызыл кемік, негізінен майлардан тұратын сары кемік және қан тамырлары болады. Сүйектік кеміктік айналасында торлық сүйектік қабық, оның қуысында да кеміктік тін мен қыртыстық материал болады. Кішкентай көлденең өзектер медуллярлық өзекті сүйектердің бетін қаптайтын жұқа қабықшамен –сүйектік қабықпен байланыстырады.
| Химиялық қосылысы | Тірі ағзаның жасы | ||
| Органикалық және бейорганикалық құрамы. Органикалық және бейорганикалық заттардың арақатынасы | Жас кезеңі % | Орта жас % | Қартайғандағы % |
| 50% 50%
1:1 |
30% 70%
1:2,3 |
13% 87%
1:6,7 |
|
Қортынды: : ІІІ-кезең: «Сүйектің өсуі» ақпаратты-әңгіме.
1.Сүйек-тірі ұлпа ма?
2.Неге ұзын сүйектер тігінен емес,көлденең сынады?
3.Мешел аурумен ауырған организмнің сүйегінің тұздарды сіңіру төмен.сүйек өзгере ме?
4.Денсаулыққа денешынықтыру маңызды ма?
Үйге тапсырма: Сүйектердің химиялық құрамын зерттеу
- Сүйек құрамының өзгеруіне байланысты ауруларды жазып келу.